'Katholiek
we helpen
of protestant,
elkaar'
Buitenland
Man bijt hond
ZATERDAG 10 JANUAR11998
Ulster, het Bosnië van West-Europa, siddert. De
'Troubles' begonnen er dertig jaar geleden. Meer
dan 3.000 slachtoffers later zijn protestantse loya
listen unionistenen katholieke republikei
nen nationalisten geen stap dichter bij el
kaar. Bivakmuts en UZI zijn terug van even weg
geweest. Kerst 1997 werd afgesloten met een op
zienbarende moord in de terroristen-gevangenis
van Belfast. Vergeldingsacties met een hoge graad
van lafheid dompelen tivee katholieke families
vlak voor 1998 begint in rouw. Terwijl de politici
bekvechten, smeden de mannen van het geweld
hun complotten voor een
nieuwe fase van open oor
log. Het Britse gezag stuurt
alvast de militairen de
straat weer op. Het zijn
vertrouwde beelden in een
landje dat keer op keer
hoop op betere tijden ziet
stuklopen op ouderivets
vooroordeel. Nergens is dat
zo goed merkbaar als in de
Noord-Ierse gehuchten
aan de grens met Ierland,
Weduwe Betty Leonard: „Geen
herdenking met protestanten."
waar een eindeloos conflict
begon.
Joan Bullock in haar voortuin bij de opgeblazen Aghalana-brug. foto's gpd hans geleijnse
Spil
Vijfentwintig jaar geleden werd de A509
met een daverende klap een doodlopende
weg. „Ik stapte net uit bad toen het gebeur
de, het leek alsof de aarde verging", zegt
Joan Bullock. Vlak achter haar boerderij
verdween de oude stenen brug in het water
van de Woodford-rivier, in dit deel van de
4 Noord-Ierse provincie Fermanagh de na
tuurlijke grens met de republiek. De grens
post Aghalane schuin tegenover Joans huis
nkon worden opgeheven, het verkeer tussen
provinciehoofdstad Enniskillen en Dublin
moet sindsdien een fikse omweg maken.
Het is er nu heel, heel erg rustig, dat wel. De
enigen die weduwe Joan en haar drie zonen
-57flf' in hun 250 jaar oude, lieflijke huisje aan de
3 rivier komen opzoeken, zijn kennissen en
een handjevol toeristen. Dat was vóór het
rampjaar 1972 wel anders. Joan's echtge
noot Storey dreef er met zijn broer Tommy
een drukbeklant benzinestation. Er was in-
tensief grensverkeer met het dorp Belturbet
aan de andere kant van de rivier.
Het jaar 1972 zou het leven van Joan
Bullock voorgoed veranderen. „We hadden
tot dan niet veel van de Troubles gemerkt",
vertelt ze. Toen kwamen, opgehitst door
1 een Sinn Féin-activist in Belturbet,' de IRA-
vrijwilligers bij nacht en ontij de brug over
sluipen. Eerst was de grenspost, het sym
bool van de door hen gehate scheiding tus
sen Noord en Zuid, het doelwit. Stenen ver
brijzelden de ruiten, later werden het kogels
en brandbommen.
In september dat jaar verschenen gemas
kerde mannen op het erf van zwager Tom
my's boerderij. Zijn nietsvermoedende
echtgenote Emily hoorde het kloppen op de
deur en deed open. Ze werd in de deurope
ning doorzeefd in een regen van kogels.
Vijftiger Tommy kwam op het lawaai af-en
werd op dezelfde manier afgemaakt.
Tommy was niet alleen het doelwit omdat
hij, net als Joan's echtgenoot Storey, lid was
van het Ulster Defence Regiment, een soort
vrijwillige politie. Hij wilde ook zijn mond
niet dichthouden over de voortdurende in-
filtratie van IRA-vrijwilligers uit de Repu-
:J bliek. Voor zijn dood had hij er nog met een
journalist over gesproken. Dat was niet on
opgemerkt gebleven. „Dat zal je leren met
de pers te praten", was de boodschap die
hij kreeg nadat het benzinestation in vlam
men was opgegaan.
Het drama, dat destijds veel stof deed op
waaien, haalde protestantse dienaren van
het geweld naar het met rivieren en meren
doorsneden heuvelachtige grensgebied. Zij
bliezen de brug op om te voorkomen dat de
IRA nog langer van die route gebruik zou
maken. Koffie drinken bij de Ierse buren
aan de overkant van de vijftien meter brede
rivier is er sindsdien voor Joan niet meer
bij. Storey stierf zeven jaar geleden aan kan
ker. Maar Joan, een stukje in de vijftig nu,
wenst niet in het verleden te leven. „Waar
schijnlijk weet de veiligheidsdienst wie de
moord heeft gepleegd. Het is nooit bekend
gemaakt. Misschien zijn dé daders later zelf
vermoord. Nee, ik heb er nooit naar ge
vraagd, wat zou die wetenschap voor nut
hebben", zegt ze.
Even onbekend blijven de daders van een
protestante wraakactie voor de dubbele
IRA-moord die het leven van katholieke
Betty Leonard voorgoed zou veranderen. Ze
was eind 1972 net een jaar getrouwd met
Louis Leonard, een man die zijn enthou
siasme voor de Ierse nationale zaak en de
Ierse nationale sport gaelic football deelde
met de energie om een succes te maken
van een slagerij in het gehucht Derrylin, op
zo'n tien kilometer van Joan's boerderij.
Zoon Tony was net geboren, Betty hielp al
weer op volle kracht mee in de winkel. Ze
nam in de avond van 14 december afscheid
van Louis om kerstkalkoenen weg te bren
gen naar klanten in het nabijgelegen Lis-
naskea. Toen ze later die avond terugkwam
was de winkel donker en Louis zoek. Na een
nacht wachten deed ze aangifte bij de poli
tie. „Die ondernam niks", vertelt ze in de
woning van zoon Tony. „Uiteindelijk zijn
Hugh en Ciaran, de broers van Louis, de
winkel gaan doorzoeken. Ze vonden het lijk
in de grote vrieskist. Hij had schotwonden
in de rug en in het gezicht."
Louis was een IRA-volunteer. „Hij vertelde
me niets over die activiteiten", zegt Betty,
„maar ik weet zeker dat hij nooit iemand
heeft vermoord". Even zeker is ze dat Louis
door protestantse politiemensen om het le
ven is gebracht. „Er was in de winkel geen
spoor van kogelgaten of een vechtpartij.
Een katholieke politieman in Lisnaskea ver
telde me destijds dat hij de moord verwacht
had. Wat we aan reconstructie hebben kun
nen doen, leert ons dat hij is meegegaan
met politiemensen in uniform die hij ken
de, misschien wel naar het politiebureau."
Protestantse Joan en katholieke Betty heb
ben een kwart eeuw later hun leven weer
op orde. Ruim tien jaar geleden leerden ze
elkaar kennen, werden zelfs vriendinnen.
Dat gebeurde toen Joan, de vooroordelen
Mountview. Soms wordt er gemixt. Op
hoogtijdagen, zoals oudjaar, trekken de jon
geren naar de disco van het Slieve Russell
hotel in Ballyconnell, even over de Ierse
grens. Dat is niet zonder risico. ,,Als er
drank in de man is kan het fout lopen",
weet Joan. Haar 24-jarige zoon Simon is er
al eens in elkaar geslagen. Ook Betty's zoon
Tony kwam ooit danig geschonden terug
van zo'n uitstapje.
Echt grote incidenten zijn er sinds de golf
van geweld in de jaren zeventig in dit door
de nationalisten beheerste grensgebied niet
meer geweest. „De tijd dat je je koe ging
melken en eerst moest kijken of er geen
boobytrap aan de uier was bevestigd, komt
hopelijk nooit meer terug", zegt boer Jim
Egerton. Hij is de nakomeling van drie- pro
testante broers die zich hier meer dan twee
honderd jaar geleden vesdgden. Egerton
drijft een veehouderij even buiten Teemore,
en knijpt de handen dicht dat hem en zijn
familie nog nooit iets is overkomen.
„Wij buren hier helpen elkaar, katholiek of
protestant", zegt hij. Maar het is wel mond
je dicht. „We praten nooit over politiek,
want dan gaat het mis", weet hij. Dat is
maar goed ook, want Jim en echtgenote
Gwen hebben maar één angstbeeld: een
door katholieken gedomineerde eenheids
republiek Ierland. Vriendelijke, gastvrije
mensen, met wie je hard kunt lachen over
de grollen van praatgrage Gwen, maar de
ervaring van doodgeschoten buren, de drei
ging van de nachtelijke IRA-klop op de deur
en de wetenschap dat de politie zich alleen
per helikopter in je katholieke omgeving
waagt, dat alles slaat vooroordelen muur
vast in de protestantse ziel.
„Ik wil altijd Brits blijven. En ik zou ook niet
toestaan dat Naomi met een katholiek
trouwt", zegt Gwen, wijzend op haar 17-ja-
rige dochter. Ze weet ook waarom. „Het le
vert alleen maar problemen op. Ik ben in de
republiek geboren. Mijn vader is naar het
Noorden verhuisd omdat de protestanten
er geen leven hebben. De katholieke kerk
bepaalt alles, protestante tradities verdwij
nen. Kijk naar de nieuwe Ierse presidente
Mary McAleese. Ze ging een paar weken te
rug in Dublin naar het avondmaal in de
protestantse kathedraal en de halve katho
lieke kerk viel over haar heen.
Niet voor niets, weet Jim, is de welvaart in
het Noorden groter dan het Zuiden. „Wij
protestanten hebben altijd hard gewerkt. Bij
de katholieken ligt dat vaak anders. Op last
van de kerk maken ze grote gezinnen, waar
door wij steeds verder in een minderheids-
positie worden gedrukt. En wat zie je in de
grotere steden? Hele katholieke gezinnen
trekken steun." En wie is er te vertrouwen?
„Onze oranje-marsen hier hebben nooit
problemen opgeleverd. Ik had twee katho
lieke arbeiders hier werken, nooit proble
men mee. Ga rustig je oranjedag vieren, wij
houden de zaak gaande, zeiden ze. Later
bleken het IRA-leden. Een is door de politie
doodgeschoten, de ander verloor bij een
aanslag een been."
Het is om het behoud van protestantse tra
dities dat Naomi, tegen haar zin, als majo
rette van de 'Teemore Accordeon Club'
moet doorgaan, minstens tot ze 21 is, zegt
Gwen. Zelf leidt ze de Church Lads Brigade,
de jongensclub van de plaatselijke Oranje-
loge. Nee, dat zijn geen activiteiten die met
hun feestelijke herdenking van katholieke
nederlagen op slagvelden meer dan drie
eeuwen geleden de tegenstellingen in een
gemeenschap aanwakkeren. „Het zijn on
schuldige dagjes uit voor de familie, en het
is alleen aan die lui van Sinn Féin te danken
dat die de laatste jaren problemen opleve-
Het zijn opmerkingen die de Egertons bui
ten hun huis alleen in vertrouwde kring
durven te uiten. Voor de protestanten is
keep a low profile het devies. De protes
tantse benzinepomphouder van Derrylin
weigert zelfs tegen een Nederlandse journa
list ook maar een woord te zeggen over de
effecten van een katholieke boycot, een
paar jaar geleden. „Komt alleen maar ellen
de van, dat moet je begrijpen", zegt hij.
De Egertons bellen vrienden uit Enniskillen
als die overkomen op de dag dat wij met
Betty Leonard aanwezig zijn bij de onthul
ling van een gedenksteen voor haar ver
moorde echtgenoot. „Ik heb ze aangeraden
Derrylin te mijden. Allemaal Sinn Féin",
zegt Jim. „Je weet maar nooit of IRA-jon-
gens het kenteken noteren als een vreemde
auto met nieuwsgierige kijkers erin voorbij
rijdt."
De sfeer is er inderdaad verbeten. Jonge
gasten staan aan weerszijden van de weg en
houden alles in de gaten. Sinn Féin-be-
stuurder Sean McManus, deelnemer aan
het vredesoverleg, vermoedt kennelijk geen
journalisten onder zijn honderdkoppige ge
hoor en houdt een lofrede op de IRA. „Hul
de aan de volunteers die zoals Louis hun le
ven geven voor de Ierse zaak. Ze nemen
grote risico's omdat we weten dat de Brit
ten slechts concessies doen aan de loop van
het geweer", zegt hij. „De onderhandelin
gen zijn slechts een stap op de lange weg
naar ons grote doel: een verenigd Ierland."
Is er dan geen enkele hoop? De Europese
Unie stopt toch niet voor niets ruim vier
miljoen gulden in een verzoeningsproject
dat volgend jaar een nieuwe brug over de
rivier moet opleveren en de afstand met
Dublin zo'n vijftien kilometer korter maakt?
Patrick Blake, de katholieke eigenaar van de
gelijknamige bar, wrijft zich al in de handen
met de nieuwe ontsluiting van het veenge
bied.
Blake heeft een prima naam bij de pro
testanten, sinds zijn vader William IRA-le
den uit de bar gooide die beschermingsgeld
vroegen en bezwaar maakten tegen protes
tants personeel. „We redden het hier alleen
met samenwerking, door de politiek buiten
de deur te houden", zegt hij pragmatisch.
„Ik heb protestants en katholiek personeel
in de bar. Ze werken onder strikte instruc
tie: geen politieke discussies toestaan, geen
eigen opinies over de politieke situatie ge-
Maar er is ook een ander pragmatisme. „Ik
ben ervan overtuigd dat de protestanten
uiteindelijk voor de katholieke meerderheid
in Zuid en Noord moeten buigen", zegt
Joan Bullock terwijl ze naast ons in de auto
de protestante huizen langs de A509 aan
wijst waar de IRA in het verleden zijn moor
dend werk deed. „Die eenheidsstaat zal er
komen, maar dat zal ons niet doen beslui
ten om onze biezen te pakken. Het leven
zal hier gewoon doorgaan." Ze heeft on
langs het huis van haar vermoorde familie
gekocht. „Een beetje macaber idee", zegt
ze, „maar mijn oudste zoon Colin zal hier
gaan wonen. Als hij tenminste een vrouw
vindt."
Colin luidt op oudejaarsavond om twaalf
uur de klokken van het eenzame protes
tantse kerkje. De toren steekt dreigend af
tegen een pikzwarte hemel. De storm jaagt
de dikke witte walm uit de door lichtinstal
laties omgeven schoorstenen van Sean
Quinn's grote cementfabriek buiten Derry
lin. Het lijkt alsof daar aan de horizon, bij
de Ierse grens, het hellevuur neerdaalt en
de aarde in brand zet.
Boer en paardenliefhebber Jim Egerton weet waar de katholieken op uit zijn: „De katholieke kerk
bepaalt alles, protestante tradities verdwijnen."
stipjes maakt van slaperige gehuchten als
Derrylin, Teemore en Kinawley, werpt ook
een bescheiden poging tot beslechten van
vooroordelen hemelhoge barrières op. „Het
werd me in onze kring niet in dank afgeno
men dat ik op vriendschappelijke manier
met protestanten als Joan omging", vertelt
Betty. „Ik ben door protestantse vrienden
heel wat keren gewaarschuwd voor m'n
contacten met republikeinen als Betty",
zegt Joan.
In Fermanagh zijn de katholieken in de
meerderheid. In sommige kiesdistricten is
slechts een op elke vijf kiezers protestant.
De religieuze apartheid tekent het dorpsle
ven, zoals dat in Nederland vijftig jaar gele
den nog voorstelbaar was. De protestantse
jongeren halen hun vertier in een disco te
Fivemilestown, een kilometertje of vijftig
autorijden. De katholieken kunnen dichter
bij huis blijven, in danszaal Mountview in
Derrylin bijvoorbeeld.
De oudere protestanten, meestal nakome
lingen van Schotse boeren die hier meer
dan tweehonderd jaar geleden door de Bri-
ten zijn geplant, halen hun pint bij Blake's
bar, een paar honderd meter van de
moe, typeles kreeg van Betty die zich had
aangesloten bij een project dat vrouwen de
kans gaf om meer te doen dan het huishou
den. Joan: „De wijkverpleegster en de
brandweercommandant gingen met pen
sioen. Ze hielden beiden afscheidsrecepties,
één in de protestantse church hall van
Teemore, één in de katholieke. Wat een on
zin, dacht ik. Dit zijn mensen die altijd bei
de gemeenschappen hebben gediend. Van
af dat moment wilde ik me ontwikkelen en
inzetten om de barrières te overbruggen."
Ze vond in Betty een bijna-gelijkgezinde.
Net als Joan sloeg ook zij aan de studie. Ze
leerde eerst voor onderwijzeres, volgde
daarna aan de universiteit van Manchester
een studie sociaal werk. Maar Betty bleef
een nationaliste. „Louis is voor een vere
nigd Ierland gestorven. Dat ideaal zullen we
nooit opgeven. De Britten moeten eruit.
Maar dat betekent natuurlijk niet dat
Noord-Ierse protestanten en katholiekenel-
kaar moeten vermoorden. We kunnen hier
in alle vrede en als gelijkberechtigde bur
gers samenleven.
In een gemeenschap van hooguit vierdui
zend zielen, verspreid over een veengebied
dat zelfs op een gedetailleerde landkaart
OPMERKELIJKE BERICHTEN
HOND BIJT MAN Een uitge
hongerde hond uit het Zuid-
Franse Royan heeft het hoofd
opgevreten van zijn overleden
baas. Volgens de politie liet het
dier slechts enige haren en een
tand over. De hond had geen
eten meer gekregen sinds zijn
64-jarige eigenaar aan een hart
aanval stierf. Zijn lijk en het uit
gehongerde huisdier werden
pas twee en een halve week la
ter gevonden.
ROADRUNNER Een liefheb
ber die onbekend wil blijven
heeft in Koeweit een miljoen
gulden neergeteld voor een ren-
kameel, een vijfjarig vrouwelijk
dier. Dit meldt het Koeweitse
persbureau KNA. Kamelenren-
nen zijn in de Golfstaten zeer
geliefd. De nu verkochte kameel
heeft dertig races gelopen,
waarvan ze de meeste gewon
nen heeft. Vorig jaar bracht een
renkameel ruim 1,2 miljoen gul
den
op.
WRAAK Een school haringen
die in het net van een Noorse
vistreiler terecht was gekomen
besloot de strijd niet op te ge
ven. Door allemaal tegelijk naar
de boden te zwemmen trokken
de haringen het schip omver en
brachten het tot zinken, aldus
de krant Dagbladet „Ik vis al
vanaf mijn veertiende en zoiets
heb ik nog nooit gezien", zei de
schipper van de 63 meter lange
treiler Steinholm, de 49-jarige
Geir Nikolaisen. De bemanning
had nog geprobeerd het net los
te snijden, maar voordat dat
lukte moest zij zich uit de voe
ten maken. Nadat het was om
geslagen zonk het schip binnen
tien minuten.
VALLENDE SCHOTEL Een dief van een zeshonderd jaar oude
Chinese schotel heeft niet lang plezier gehad van zijn buit. Terwijl
hij het Japanse museum waar hij had ingebroken uitrende liet hij
de schotel, het pronkstuk van een tentoonstelling, op straat aan
diggelen vallen. De schotel, met een doorsnee van 48 centimeter en
een geschatte waarde van 50 miljoen yen (790.000 gulden), was
volgens de politie waarschijnlijk niet verzekerd. De dief wist met
twee vazen met een gezamenlijke waarde van zo'n 5 miljoen yen
(bijna 80.000 gulden) te ontkomen.
BABYBORG Een ziekenhuis in
Teheran houdt een drie weken
geleden geboren tweeling vast
als pand tot hun ouders de re
kening van tweeduizend gulden
betaald hebben. Volgens de
krant Salam vertelde de vader
van de kinderen dat het Hazrat-
e Zeinabziekenhuis dreigde de
kinderen aan de kinderbescher
ming over te dragen als hij niet
betaalde. Maar de vader zegt
dat hij niet genoeg geld heeft.
De rekening beloopt een bedrag
dat een beginnend ambtenaar
in een maand of tien verdient.
ASBAK De 59-jarige Anthony Kehle uit Florida eist in een rechts
zaak een miljoen dollar van zijn ex-vrouw omdat zij hem geduren
de hun 13-jarig huwelijk heeft blootgesteld aan sigarettenrook. Ke
hle zegt dat hij longkanker kreeg omdat zijn vrouw twee tot drie
pakjes per dag rookte. Kehle zegt dat zijn ex, de 49-jarige Ruth
Hartman, hem beloofde dat ze zou ophouden met roken toen ze in
1982 trouwden. Maar ze stopte niet en rookte voortdurend in huis
en in de auto. Ruth Hartman zegt dat haar ex-man een onverbeter
lijke leugenaar is, die alleen maar wraak wil nemen.
AFGEBEKT Een bankoverval
ler in het Duitse Neuruppin is
van een koude kermis thuisge
komen. Nadat hij een vrouwelij
ke bankbediende een pistool
onder de neus had geduwd en
geld had geëist, kreeg hij de
wind van voren. „Ach jij snui
ter... Jij krijgt niets van mij, lik
m'n reet!" schreeuwde de bank
bediende. De volledig van zijn
stuk gebrachte bankrover
vluchtte zonder een cent. Een
politiewoordvoerder zei dat de
bankbediende grote risico's had
genomen en dat het beter is
overvallers gewoon geld te ge
ven.
HAAIBAAI Terwijl andere
badgasten stonden toe te kijken
is bij de Zuid-Afrikaanse Pring-
lebaai, 70 kilometer ten zuid
oosten van Kaapstad, een
zwemmer aangevallen en ge
dood door een haai. Omstan
ders zagen dat Ian James Hill in
het water stond toen hij plotse
ling verdween en er een poel
bloed verscheen. Getuigen zei
den dat ze een meter lange rug
vin uit het water zagen steken.
De vrouw van Hill en zijn doch
ter waren ook op het strand op
het moment van de aanval. Van
Hill is niets teruggevonden, be
halve zijn harpoengweer.
RIJDENDE SCHOTEL Mimi, de kat van Joel Tessier, stapt uit het de electrisch aangedreven
metalen rijdende schotel dat de Fransman in elkaar heeft gesleuteld. In de buurt van het
plaatsje Cabnezais, nabij Bordeaux, haalt deze aardse UFO van liefst 6.000 kilo een snelheid
van twintig kilometer per uur. foto »ap» bob edme
