I8|lly§p
IF (yQri -yj
Slimmerik
loopt uit op zwakke
broeder
De laatste barrières voor introductie euro
Stilte
Feiten &Meningen
WOENSDAG 31 DECEMBER 1997
Iets voor zessen belde ik aan
bij het nonnen klooster Santa
Maria de Vallbona. De zware
deur ging op een kiertje open
en een hoogbejaarde non
VToeg fluisterend of ik de gast
was die had gereserveerd.
Dat leek erop te duiden dat ik de enige be
zoeker was.
Ze liet me plaatsnemen in de hal die door
de late namiddagzon in een gouden gloed
werd gezet. Ze beloofde dat ik door zuster
Magdalena, die de gasten altijd verzorgde,
zou worden opgehaald. Vrijwel onhoorbaar
verdween ze door de lange gang die naar
het claustrum leidde.
Santa Maria de Vallbona is één van de
170 kloosters in Spanje die onderdak verle
nen aan passanten. Het ligt midden in het
dorp Vallbona de les Monjes in een berg
achtig gebied in de provincie Lerida, twee
uur rijden van Barcelona. De Cisterciënzers
stichtten het klooster aan het eind van het
vorige millennium als de vrouwelijke tegen
hanger van het invloedrijke Monasterio de
Poblet, één van de grootste en mooiste
kloosters van Spanje, dat dertig kilometer
verderop ligt. Ik was daar 's middags ge
weest en tijdens de georganiseerde rondlei
ding was ik getuige van de drie huwelijken
op rij die door de trouwmonnik werden be
klonken. Ik had ook in Poblet kunnen over
nachten. maar toen al dat huwelijksgeluk
aan me voorbij trok. was ik blij met mijn
keuze voor het bescheiden klooster van Val
lbona.
De kamer die zuster Magdalena me toe
wees in de nieuw opgetrokken vleugel, was
zoals een kloosterkamer behoort te zijn: so
ber. schoon en koud. De prijs mocht ik zelf
bepalen. Op het tafeltje tegen de witte muur
lag een blanco envelop naast de 'regels van
het huis'. Om acht uur was er gezamenlijk
avondeten in de refter. Om negen uur kon
den de gezongen completen in de klooster
kerk worden bijgewoond en vanaf tien uur
was er stilte. Niets te vroeg overigens voor
wie de volgende morgen vijf uur samen met
de nonnen de metten mee wilde maken.
Bij het avondeten bleek dat ik toch niet
de enige gast was. Aan twee lange tafels za
ten ongeveer dertig mannen en vrouwen
van overwegend middelbare leeftijd met de
uitstraling van drukke tweeverdieners. Aan
een apart tafeltje een dame met spierwit
haar die, zoals ik later van haar hoorde, de
moeder was van de portierster. Ik voelde
me al snel opgenomen in deze gemeen
schap van Santa Maria de Vallbona. De
twee zusters die bedienden, waren voorko
mend en vriendelijk en de gasten gedroe
gen zich anders dan de doorsnee hotelgast
op reis. De man naast me vertelde dat hij
voor het eerst in een klooster overnachtte.
Ze waren met een vriendenclub die al ja
renlang samen allerlei dingen organiseerde.
Dit weekeinde was door hem op touw ge
zet. Bedoeld als remedie tegen de stress. Ze
hadden allemaal drukke en verantwoorde
lijke banen en daarom probeerden ze tij
dens hun uitstapjes weer wat op adem te
komen. De nonnetjes van Vallbona had hen
wel wat geleken. „Maar zou het toch niet al
te ascetisch zijn?" vroeg hij mij.
Hij zat blijkbaar niet echt op mijn reactie
te wachten want in een adem door vroeg hij
of het geen leuk idee was als ik als buiten
landse correspondent over mijn ervaringen
en bevindingen in Spanje zou vertellen?
De volgende morgen na het ontbijt zat ik
aan het hoofd van een ovale tafel in de
spreekkamer van het klooster. Mijn tafel
buurman leidde me keurig in en gaf zijn
vrienden de gelegenheid me vragen te stel
len. Wat ik vond van de Spaanse economie,
van de ETA, van de regering Aznar. Hoe
dacht ik over de fraudeschandalen, de posi
tie van Spanje binnen de EU, over Barca en
Van Gaal. Nadat ze beleefd mijn mening
hadden aangehoord over al deze hot items
ontbrandde er onderling een zeer verhitte
discussie. Na een uur verontschuldigde ik
me omdat ik mijn reis graag wilde voortzet
ten. Ze waren me uiterst dankbaar voor
mijn aandeel in hun zinvol ingevulde week
einde en wensten me een goede reis.
Toen ik buiten op het plein in mijn auto
stapte hoorde ik hun stemmen door de
gangen van het stille klooster galmen.
Spanjaarden houden niet zo erg van stilte.
HENK VAN DEN BOOM CORRESPONDENT
ALBANIË
Amper achthonderd kilometer zuidelijker,
in Albanië, dromen velen van een veel min
der verre bestemming. Sinds hun land vorig
voorjaar ten prooi viel aan chaos en anar
chie waagden tienduizenden op levensge
vaarlijke schepen de oversteek naar Italië,
het beloofde land. Niet om er vakantie te
vieren, maar in de hoop er zwart te kunnen
werken:
De vergelijking tussen Albanië en landen als
Hongarije, Polen en Tsjechië is geen eerlij
ke. De drie laatste landen waren ook toen ze
nog onder het communisme zuchtten, al
veel meer ontwikkeld. Maar ook een land
als Servië dat in het midden van de jaren
tachtig, toen het nog deel uitmaakte van het
vroegere loegoslavië, nog een duidelijke
voorsprong had op zijn socialistische broe-
derstaten in Centraal-Europa, is het afgelo
pen decennium ver achterop geraakt.
SERVIE
Het uiteenvallen van Joegoslavië, de oorlo
gen in Kroatië en Bosnië en de wurgende
internationale sancties tegen 'rest-Joegosla-
vië' (Servië en Montenegro) hebben Servië
aan de bedelstaf gebracht. Onder Milosevic
en goeddeels door zijn toedoen is de
grootste deelrepubliek van het vroegere 'ar
beidersparadijs' van Tito verworden tot een
soort bananenrepubliek op de Balkan: een
land dat wordt geregeerd door een door-en
door corrupte kliek. Hoewel het land steeds
verder wegzakt in het 'post-communisti-
sche moeras', zit Milosevic nog altijd stevig
in het zadel.
Meer dan een bescheiden begin van demo
cratie en markteconomie is ook in de mees
te andere nieuwe staten die uit het voorma
lige Joegoslavië zijn voortgekomen nauwe
lijks te bespeuren. Het door een bloedige
burgeroorlog verscheurde Bosnië is nog al
tijd een kruitvat. Het vredesakkoord van
Dayton is in feite niet veel meer dan een re
delijk gerespecteerd staakt-het-vuren.
KROATIË
Kroatië is onder leiding van Tudjman mili
tair sterk uit de oorlog gekomen. Bijna vijf
jaar na het begin van de oorlog heeft Kroa
tië alle gebieden die in 1991 door de Kroati
sche Serviërs werden bezet, weer onder
controle. Maar bijna eenderde van het land
is grotendeels verwoest en ontvolkt geraakt.
Kroatië zoekt, in tegenstelling tot aartsrivaal
Servië, nadrukkelijk aansluiting bij Europa.
In economisch opzicht zijn de vooruitzich
ten van Kroatië redelijk goed. Het land is
vruchtbaar en rijk aan grondstoffen en be
schikt bovendien over de honderden kilo
meters lange Dalmatische kust en tientallen
fraaie eilanden.
In politiek opzicht blijft Kroatië echter nog
heel ver verwijderd van Europa. Het land
mag dan lid zijn geworden van de Raad van
Europa: het is duidelijk dat het Kroatië van
president Tudjman, om het voorzichtig te
zeggen, veel Europese normen en waarden
nog niet deelt. Kroatië is de facto een een-
partijstaat die wordt geregeerd door een
dictator van haast Latijns-Amerikaanse al
lure.
SLOVENIE
Slovenië is het enige uit het vroegere Joego
slavië voortgekomen land dat zich de afge
lopen jaren met veel succes in de richting
van Europa heeft ontwikkeld. Het twee mil
joen inwoners tellende landje is een stabiele
democratie en doet het in economisch op
zicht beter dan enig ander land in Centraal
en Oost-Europa.
Met een gemiddeld inkomen per hoofd van
de bevolking van ruim 11.000 dollar (1996),
is Slovenië koploper. Deskundigen ver
wachten dat het land, dat waarschijnlijk te
gelijk met Hongarije, Polen, Tsjechië en
mogelijk ook Esüand in het begin van de
volgende eeuw volwaardig EU-lid wordt, re
latiefweinig aanpassingsproblemen zal
kennen en snel de aansluiting met lidstaten
als Portugal en Griekenland kan vinden.
Bulgarije en Roemenië zijn landen van een
heel andere categorie. Beide landen willen
dolgraag lid worden van de NAVO en van
de EU, maar ten opzichte van landen als
Hongarije en Polen liggen ze ver achter. Zo
wel in Bulgarije als in Roemenië werden se
rieuze hervormingen van de economie lan
ge tijd tegen gehouden door de vroegere
communisten. Centrum-rechtse regeringen
die het afgelopen jaar aan de macht kwa
men, proberen de schade nu in te halen,
maar het zal mogelijk nog jaren duren voor
dat de Bulgaarse en Roemeense economie-
en uit het slop raken.
Roemenië heeft duidelijk betere economi
sche perspectieven dan Bulgarije. Het land
beschikt over veel grondstoffen, is vrucht
baar en heeft een ideaal klimaat. Roemenië
kan de graanschuur van Europa worden, zo
Italië, Frankrijk en Ditisenberg nog stevige hobbels op de route
De Belgische premier Jean-Luc Dehaene
droomt er al van: het jaar 2002, „waarin
ook de burger bij de bakker gewoon zijn
brood en patékes met de euro betaalt".
Op de drempel van het besluitvormende
euro-jaar 1998 lijken alle twijfels over in
voering van de eenheidsmunt verdwe
nen. Alleen kunnen Italië en Frankrijk
nog roét in het eten gooien. En dient er
snel een besluit te vallen over Duisen-
berg of de Fransman Trichet als hoogste
euro-bankier.
De scepsis is uit de markt en het hoofd.
Zelfs in landen met een harde munt als
Duitsland lijkt de acceptatie voor een
Europese eenheidsmunt toe te nemen,
hoewel een meerderheid van de bevol
king nog haken en ogen ziet opdoemen.
De financiële markten geloven al een
klein jaar in de onvermijdelijke komst
van de euro. Toch staat nog niet alles
vast.
Waar de as Bonn-Parijs ondanks steeds
openlijker strubbelingen nog steeds de
richting aanwijst in Europa, is ook een
eenheidsmunt ondenkbaar zonder
Duitsland en Frankrijk. Het eerste land
zal zich volgens de meest recente ramin
gen kwalificeren voor de Economische
en Monetaire Unie (EMU). Frankrijk
heeft het beduidend moeilijker.
Volgens de laatste opgave van de Eu
ropese Commissie komen dit jaar alleen
in Frankrijk en Griekenland de begro
tingstekorten uit boven de drie procent.
Deze grens is volgens de criteria van
Maastricht de belangrijkste indicator of
meen lan^rijp is voor de EMU. Frankrijk
zou in 1998 wel beneden de drie procent
duiken. De cijfers over 1997 heten echter
allesbepalend te zijn.
Het echte besluit valt pas mei volgend
jaar, op basis van definitieve cijfers van
de Europese Commissie. Wanneer deze
geen beter beeld vertonen, is een kort
uitstel van de EMU met ten hoogste een
half jaar nog bespreekbaar, zo zeggen di
plomaten in Brussel. Uitstel is wel een
laatste reddingsboei en zou de positie
van de Franse franc fors kunnen bedrei
gen.
De regering-Jospin wil Frankrijk alleen
laten deelnemen aan een euro waar ook
Italië aan deelneemt. Italië is één van de
belangrijkste handelspartners van veel
Franse ondernemingen. Na gigantische
economische inspanningen zou Italië dit
jaar wel beneden de grens van drie pro
cent duiken. Volgend jaar dreigt weer
een tekort van 3,8 procent.
De vraag of Italië in aanmerking komt
voor eurodeelname wordt daarmee toch
nog van cruciaal belang. In landen met
harde valuta, zoals Duitsland en Neder
land. ruilt de burger zijn stevige munt
niet graag in voor een euro, waarin ook
een Italiaanse lire met mogelijk toch
weer grillig koersverloop opgaat.
Politici als Bolkestein zien hierin een in
teressant verkiezingsonderwerp. „Moe
ten wij onze harde gulden opgeven voor
een zwakke euro, als daaraan ook Italië
deelneemt?" Onder meer de Nederland
se premier Kok kan daarom begin mei,
enkele dagen voor de Kamerverkiezin
gen, bij het besluit over wie aan de euro
deelneemt onder enige druk komen te
staan.
Het Franse vasthouden aan Italië maakt
de besluitvorming er niet eenvoudiger
op. Zeker niet nu Kok Frankrijk ergens
tegemoet moet komen, omdat hij blijft
vasthouden aan Duisenberg als topman
van de Europese Centrale Bank (ECB),
tegenover de onverwachte kandidatuur
van de Fransman Trichet.
In Rome heeft de regering-Prodi inmid
dels een nieuwe begroting door het par
lement gejaagd die volgend jaar het te
kort op 2,8 procent moet houden. De
kwade geur rond Italië als eeuwige 'big
spender' van Europa is daarmee nog niet
helemaal verdwenen.
De Duitse en Nederlandse burger zijn
beter van de euro te overtuigen als de
Europese Centrale Bank vanaf 1999 on
der leiding staat van een gedegen ban
kier als Wim Duisenberg. Hierin schuilt
de crux van het euro-probleem. Hoe kan
Kok Duisenberg toch aan de top van de
centrale bank krijgen, zonder Frankrijk
via Italië voor het hoofd te stoten?
Kok drong half december, op de Europe
se top in Luxemburg, aan op een snel
besluit over de Duisenberg-kwestie. De
financiële markten hebben behoefte aan
duidelijkheid. Maar ook Kok als politi
cus. Een oplossing zou nu in de maak
zijn. Hoewel, officieel heet een dergelijk
compromisvoorstel niet te bestaan.
In plaats van een volle termijn van acht
jaar krijgt Duisenberg vier jaar de leiding
over de ECB. Trichet zou vervolgens de
vplgende vier jaar de euro-koers bewa
ken vanuit Frankfurt. En om de huidige
voorzitter van de Franse centrale bank
helemaal tevreden te stellen, mag hij de
komende vier jaar zijn landgenoot De
Larosière opvolgen als topman van de
Oost-Europabank in Londen. Volgens
het Duitse blad Der Spiegel zou de Duit
se bondskanselier Kohl dit voorstel in
middels hebben gelanceerd.
Uitgaande van compromisbereidheid bij
diverse Europese politici en een bijstel
ling van de Franse tekortcijfers, gaat de
euro in 1999 van start met elf leden: Ne
derland, België, Luxemburg, Duitsland,
Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal, Fin
land, Oostenrijk en Ierland.
De Britten, Denen en Zweden verkiezen
voorlopig buiten de EMU te blijven. De
Grieken mogen nog niet. Als zogeheten
pre-ins mogen deze vier lidstaten ook
nog niet meepraten over monetair beleid
in de elf andere landen of wisselkoerspo-
litiek van de euro. De Britse premier
Blair zou wel graag zitting willen nemen
in deze zogeheten euro-11 raad, maar
moest deze maand in Luxemburg het
hoofd buigen.
„Je kunt niet meepraten over een munt
die niet de jouwe is", meent de Franse
minister van financiën Strauss-Kahn. Via
een strak monetair beleid in eigen land
poogt hij alsnog te realiseren dat de euro
inderdaad ook een Franse munt zal zijn.
TON VAN LIEROP. ANP
menen specialisten.
BULGARIJE
Het veel kleinere Bulgarije lijkt veel minder
goede kaarten te hebben dan de grote noor
derbuur Roemenië. Een van de grootste
problemen waar Bulgarije mee worstelt, is
de diep gewortelde corruptie en georgani
seerde misdaad.
De nieuwe, centrum-rechtse regering van
premier Kostov heeft het bestrijden van
corruptie en misdaad hoog op de agenda
staan. Maar veel westerse investeerders zijn
nog huiverig voor een Bulgaars avontuur.
Terwijl multinationals in Praag, Warschau
en Boedapest bij wijze van spreken in de rij
staan om een graantje van de economische
bloei te kunnen meepikken, sloot Unilever
vorig jaar zijn Bulgaarse kantoor. „Over een
jaar of drie gaan we wel weer eens in Sofia
kijken", zo heet het bij Unilever.
SLOWAKIJE
Slowakije is een twijfelgeval. Door toedoen
van de uiterst autoritaire en nationalistische
premier Meciar heeft het land de 'NAVO-
boot' vooralsnog gemist, terwijl het land
ook uit de eerste groep kandidaten voor het
EU-lidmaatschap is gevallen. Slowakije is in
democratisch opzicht nog niet rijp genoeg,
zo vindt men in Brussel en Washington.
Het kleine Centraal-Europese land doet het
economisch gezien echter zo slecht nog
niet en als Meciar volgend jaar de verkiezin
gen verliest, zou Slowakije wel eens snel
hc
weer aansluiting bij haar buurlanden ku rz<
nen vinden, zo menen westerse diplom:
in Bratislava.
Er dreigt kortom een nieuwe scheidslijn
ontstaan in het oosten van Europa. Lan( rz<
als Polen, Tsjechië, Hongarije en Sloven rs
ontwikkelen zich voorspoedig in politie!
economisch opzicht en zijn op weg aans
ting te vinden bij het rijke Westen.
Roemenië lijkt een serieuze kandidaat v
het NAVO-lidmaatschap als er over enki
jaren een nieuwe uitbreiding van het bo
genootschap komt. „Op veel langere ter
mijn kan Roemenië, mits de economise
hervormingen slagen, ook dromen van
EU-lidmaatschap. Hetzelfde geldt voor
Kroatië", aldus de Praagse politieke ana
Jonathan Stein.
Servië en Montenegro, Macedonië, Alba
en Bulgarije zijn volgens Stein nog veel
der van integratie in de Euro-Atlantischi
milie verwijderd. „Daar zie ik een nieuw
diepe scheidslijn; tussen Centraal-Europ
al dan niet plus Roemenië aan de ene k«
en de Balkan in engere zin aan de ander
kant."
Volgens Stein doet de EU er verstandig
ook die landen die nog geen schijn van
op aansluiting hebben, niet te vergeten,
moet ook de achterblijvers en de tobber
een stukje perspectief bieden. Zo niet, d
zou de nieuwe tweedeling van Europa w
eens tot grote spanningen en nieuwe co
flicten kunnen leiden."
BOEDAPEST HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
Sinds kort staan er camera's in het olifantenverblijf van het Noorder Dierenpa
in Emmen. Hierdoor kunt u iedere dag op Het Net van PTT Telecom de verrichting<
volgen van het babyolifantje Tsje Pyan, dat vorige week werd geboren. Maar we he
ben nog meer voor u in petto. In het voorjaar zal de ooievaar de olifanten nog tw<
keer bezoeken. En deze beide bevallingen kunt u rechtstreeks volgen op Het N<
Wilt u weten hoe u op Het Net komt, bel dan gratis PTT Telecom: 0800-0402
Hongarije, Tsjechië en Polen ontwikkelen zich sneller dan rest Oost-Europa
Krijgt Europa, acht jaar na de
val van de Berlijnse muur en
het IJzeren Gordijn, te maken
met een nieuwe tweedeling,
dit keer tussen Centraal- en
Zuid-Oost-Europa, ofwel de
Balkan? Het heeft er alle schijn
van. Landen als Hongarije,
Tsjechië en Polen zijn volop in
ontwikkeling. Ze hebben zicht
op het lidmaatschap van de
Europese Unie en worden nog
voor de eeuwwisseling vol
waardig NAVO-lid. Roemenië,
Slovenië, Slowakije en de Balti-
sche staten koesteren dezelfde
ambities, maar moeten onge
twijfeld nog wat langer geduld
hebben. Het gros van de Bal-
kan-staten daarentegen is nog
vele decennia verwijderd van
opname in de groeiende 'Eu
ro-Atlantische familie', als het
daar ooit al van komt. Een be
knopte schets van de ontwik
kelingen in Centraal- en Oost-
Europa.
Vorig jaar is Andrea een maand in West-
Afrika geweest. Dit jaar heeft de 30-jarige
architecte uit Boedapest Nieuw-Zeeland en
Australië op haar programma staan. Ze is
een typische exponent van de nieuwe en
snel groeiende middenklasse in Centraal-
Europa. Nu steeds meer Hongaren,
Tsjechen en Polen de vruchten beginnen te
plukken van de economische groei die hun
landen doormaken, leggen ze een enorme
reislust aan de dag. Hoe verder en exoti
scher de bestemming, hoe beter, lijkt het.
Een dakloze jongen in de Bulgaarse kustplaats Varna heeft op de trappen van de metro een slaapplaatsje gevonden.
