Theater van het grote publiek
Jacques Brei als dromer, strijder en kluizenaar
Verstilling leidt
tot verstarring
Het Toneel Speelt weet geen raad
met Huygens' Trijntje Cornelis
Cultuur&Kunst
Britse
koningin
riddert
Elton John
Geen feestjes meer bij
Andrew Lloyd-Webber
ine ip<\
1HI
MAANDAG 29 DECEMBER 1997
Monique van de Ven in was
Amsterdam Madame Tussaud onthult elk jaar vlak voor kerst
een bekende Nederlander. Deze keer is dat Monique van de
Ven. De actrice was zelf naar Madame Tussaud op de Dam in
Amsterdam gekomen om haar wassen beeltenis te onthullen.
Pavarotti wil met Spice Girls zingen
londen De Italiaanse tenor Luciano Pavarotti wil op een liefda
digheidsconcert met de Spice Girls zingen. Het optreden is ge
pland voor juni volgend jaar. De verwachte opbrengst van het
concert, zo'n vijf miljoen gulden, gaat naar de hulporganisatie
War Child. Het geld is bestemd voor de bouw van een dorp voor
opvang van kinderen die slachtoffer zijn van de oorlog in Libe
ria. Of het daadwerkelijk tot een gezamenlijk optreden komt is
nog niet duidelijk. De organisatie van het licfdadighcidsconcert
zou wel met de Spice Girls in onderhandeling zijn.
Best bezochte Mojo-concerten in 1997
delft» Marco Borsato is de artiest die het afgelopen jaar het
meeste publiek heeft getrokken. Op zijn 54 concerten kwamen
206.394 bezoekers af. Een goede tweede werd de band U2, die
met twee concerten 91.832 bezoekers trok. Michael Jackson be
landde op de derde plaats met 86.950 bezoekers, verdeeld over
twee concerten. Concertorganisator Mojo onderzocht ook het
bezoek aan festivals die zij zelf organiseerden. De festivals die
het hoogste scoorden, waren het North Sea Jazz, Dynamo Open
Air en Pinkpop, met respectievelijk 68.988, 52.290 en 49.212 be
zoekers.
Acteur Denver Pyle overleden
Washington De Amerikaanse acteur Denver Pyle, die onder
meer meewerkte aan de televisieserie Bonanza, is op 77-jarige
leeftijd overleden. Hij leed aan longkanker. De acteur, nog maar
twee weken geleden onderscheiden met een ster op de beroem
de 'walk of fame' in Hollywood, stierf in zijn woning in Burbank.
Tot zijn bekendste films behoren 'Bonny and Clyde', 'The
Alamo', 'The Man who shot Liberty Valance', 'Shenandoah' en
Bandolero'. Waarschijnlijk zal hij het best worden herinnerd als
Hamer, de meedogenloze politieman die jacht maakt op de jon
ge misdadigers in Bonny and Clyde van Arthur Penn.
Regisseur Giorgio Strehler overleden
rome» De Italiaanse regisseur en toneelleider Giorgio Strehler is
donderdag overleden. Hij was 76 jaar oud. Strehler werd be
schouwd als een van de markantste toneelregisseurs van Euro
pa. Hij maakte furore met zijn Piccolo Theater in Milaan en ver
gaarde internationale bekendheid met vertolkingen van de wer
ken van Brecht. Daarnaast bouwde hij een naam op met vertol
kingen van Shakespeare en als regisseur van opera's, met name
van Mozart.
recensie lidy van der spek
Concert. Duo Recital door Mark Lubotsky,
viool en Wilhelm Heilweg, fortepiano, met
vioolsonates van Bach (benefietconcert
t.b.v. restauratie Groene Kerk). Gehoord:
28/12, Groene Kerkje, Oegstgeest.
Ronald Brautigam gaf in no
vember nog een benefietcon
cert voor de restauratie van het
Groene- of Willebrordkerkje.
Violist Mark Lubotsky en Wil
helm Heilweg (fortepiano) de
den dat gisteren. Zo kan er weer
een metertje glas in lood in ere
worden hersteld. Een gemeen
telid dat zich danig heeft be
kommerd om het wel en wee
van de restauratie, herinnerde
het publiek aan het feit dat de
vioolsonates van Bach zo onge
veer geschreven zijn ten tijde
van de 18e-eeuwse restauratie
van dit historische gebouw.
J.S. Bach staat voor kracht,
hartstocht (gestileerd of niet),
stuwing, dus richting. Wat hier
ten gehore werd gebracht, had
meer met bedachtzaamheid,
beschouwing en eerlijk gezegd
ook met een dosis schoolsheid
van doen. Aanvankelijk zet je
dat op rekening van het langza
me deel (alle vier Sonates be
ginnen overigens met een lang
zaam deel). Maar in het verloop
Hommage aan onweerstaanbare chansonnier in Leidse Schouwburg
utrecht annette embrechts
Zo gespleten als België is in zijn
taalstrijd, zo verdeeld is het land
in zijn waardering voor de beste
chansonnier aller tijden: het en
fant terrible Jacques Brei. „Je
houdt van hem of je haat hem.
Een tussenweg is er niet", zegt
de Belgische zangeres Jo Lemai-
re, die samen met acteur Erik
Wouters en zanger Philippe Ro
brecht de hoofdrol speelt in
'Brei Blues', het nieuwste mu
ziektheaterstuk van het Konink
lijk Ballet van Vlaanderen.
Op 1 januari is in Utrecht de
Europese première, als opening
van het Brel-jaar. Een ode aan
Brei, niet als aanbeden god
maar als dromer, strijder en
kluizenaar. Want zeggen de drie
Brel-vertolkers: „Ook al stierf hij
twintig jaar geleden aan long
kanker, nog steeds werken zijn
chansons als een ventiel voor de
samenleving. Hij zong waarover
wij nauwelijks durven praten."
Dromen
In een documentaire over zijn
carrière merkt Jacques Brei op
een gegeven moment op: „Mijn
belangen heb ik verwaarloosd,
maar mijn dromen waren altijd
nummer een." En met zijn vuri
ge ogen als kolen onderstreept
hij nog eens zijn motto: „Ik ver
gis me liever dan dat ik mijn
mond hou. Want van voorzich
londen/rijswijk» anp
Elton John wordt Sir Elton
John. Op voordracht van
premier Blair heeft konin
gin Elizabeth de zanger-
/componist, die dit jaar
zwaar leed onder de dood
van zijn vrienden prinses
Diana en mode-ontwer
per Gianni Versace, gerid
derd.
John staat op de nieuw-
jaarslijst met koninklijke
onderscheidingen, waar
op instigatie van Blair
voortaan veel gewone
mensen staan die worden
beloond voor buitenge
wone verdiensten. Elton
John wordt met name on
derscheiden voor de 60
miljoen gulden die hij in
zamelde voor het herden
kingsfonds voor Diana
met de plaat 'Candle in
the Wind'. Met het lied
dat hij zong op haar be
grafenis, vertolkte de zan
ger de gevoelens van ve
len.
Koningin Elizabeth zal
tevreden zijn met de on
derscheiding van de 50-
jarige John, die geregeld
het kasteel Windsor be
zoekt. John herinnert er
graag aan dat hij met de
koningin danste op het
feest van de 21ste verjaar
dag van prinses Arme,
toen de vorstin haar
handtasje op de dansvloer
legde. „Wij kunnen goed
met elkaar opschieten -
twee queens." John deelt
zijn leven en zijn huizen
in Windsor, Londen, At
lanta en Nice sinds 1993
met David Furnish, een
bekende tv-regisseur.
tigheid krijg ik het warm."
En dus zong hij in nummers
als 'Les Vieux', 'Marieke', 'Seul'
en 'Les Bourgeois' over bran
dende liefde en extreme haat,
over de angst voor eenzaam
heid en ouderdom, over de ge
spletenheid van zijn Vlaamse
land en over die opportunisti
sche burgerij waar hij zelf een
telg van was: „De bourgeoisie,
dat is het idee dat je altijd aan
later moet denken. Dat is de
kleinschaligheid van de ziel, die
mensen zo verschrikkelijk oud
maakt."
Geen wonder dat 'het zin
gend geweten van België', ooit
begonnen als vertegenwoordi
ger van zijn vaders kartonnage-
fabriek, in de voorstelling 'Brei
Blues' wordt getypeerd als een
strijder en een dromer. Ma^r
ook als een kluizenaar want op
het toppunt van zijn roem, kap
te hij met zijn publieke optre
dens om een wereldreis te ma
ken met zijn zeilboot. Door een
kankergezwel in de longen
kwam hij echter nooit verder
dan Haiti.
Niet dat Brei zelf als persona
ge voorkomt in de voorstelling,
net zo min als zijn bekende po
diumpresentatie met armen als
zeemeeuwen die het beroemde
Brel-effect sorteren: ingetogen
beginnen met een chanson om
het uiteindelijk fortissimo in
een vurig opzwepend ritme,
Zangeres Jo Lemaire, die samen met acteur Erik Wouters (links) en zanger Philippe Robrecht de hoofdrol
speelt in 'Brei Blues'. foto
meestal een driekwartsmaat, de
zaal in te slingeren.
Thematiek
André Ernotte en Elliot Tiber, de
van Brei hotel aan de Noordzeekust: Jo-
r Brels karak- hanna de dromer (Jo Lemaire),
r drie perso- Charles de strijder (Philippe Ro-
nages, jeugdvrienden, die elkaar brecht) en Pieter de kluizenaar
ontmoeten in een leegstaand (Erik Wouters). Ze willen van
libretto-schrijve
Blues, kozen erv
ter te splitsen
het hotel een opvanghuis voor
zwervers maken. Hun verhaal
vertegenwoordigt de thematiek
waartoe Brei zich zo onweer
staanbaar aangetrokken voelde.
„Natuurlijk lukt het nooit een
imitatie van Brei te maken. Dat
niveau haal je niet," vertelt
Wouters, die zelf eerder ook als
regisseur van muziektheater
werkte. „We proberen ons niet
te veel aan te trekken van het
heilig icoon dat hij voor veel
Belgen is. We willen juist Brels
inhoudelijke drive laten zien
door een intieme voorstelling te
maken die uitstraalt dat het niet
allemaal zo lelijk hoeft te zijn als
het is. Dat tederheid en de
drang om dingen anders te
doen, wel bestaansrecht heb
ben. Een soort gezonde schi
zofrenie die ik als kunstenaar
herken: je wilt dolgraag de we
reld veranderen, maar weet dat
je kunst dat niet vermag. Toch
blijf je het proberen."
Lemaire: „Het gaat om een
emotionele kracht, vandaar
slechts drie spelers, want pure
emotie op toneel kun je moei
lijk met vijftig mensen in een
musicalsetting doen.
'Brei Blues': Stadsschouwburg
Utrecht, donderdag 1 januari
(première) t/m zaterdag 3 ja
nuari; Leidse Schouwburg,
donderdag 15 januari.
'Hallo Hierheen!in Theater Instituut Nederland
Wat blijft er van een voorstelling hangen? Wat weten wij
nog van het vooroorlogse theater? Het museum van het
Theater Instituut Nederland in Amsterdam slaagt erin de
sfeer op te roepen van theater dat meer dan een eeuw
geleden te zien is geweest. De tentoonstelling 'Hallo
Hierheen' brengt de bezoeker terug in de tijd, terug naar
1839 als in de Amsterdam Nes de Salon des Variétés
wordt geopend, het eerste theater voor het grote Neder
landse publiek.
van de eerste Sonate en ook in
de andere drie was er sprake
van stilstand, achteruitgang
dus.
Nu deed de klankkleur van
Hellwegs fortepiano daar geen
goed aan. Dit instrument neig
de qua klank veel meer naar het
clavecimbel dan naar de piano,
met dit gemis dat er niets meer
sprankelde of tintelde. Het ge
luid was dof, en in de snelle de
len, die ook niet altijd even
goed spoorden met de viool,
kreeg de klank zelfs iets troebels
en amorfs.
Het Largo van de 4e Sonate in
c (dat ook de toegift werd) ver
tolkte Lubotsky zeer introvert
en stemmingsvol, alsof hij iets
te gedenken had. Het deed den
ken aan het 'Erbarme dich' uit
de Matthaus. Zijn interpretatie
was stijlvol, op zekere hoogte
indrukwekkend, maai" ook hier
leidde de verstilling tot verstar
ring.
In het langzame begin van
Sonate nr 5 in f liet de pianofor
te voor het eerst zijn klankkwa
liteit horen. Hier ging het in
strument zingen, werd de kleur
intenser. Dit hele concert ge
tuigde van sympathieke toewij
ding en vakmanschap, maar
wees ons geen richting.
amsterdam hans visser
Het begin van een eeuw vol
nieuwe ontwikkelingen, die ein
digt in 1939, het begin van de
Tweede Wereldoorlog.
De 'iT', de toonaangevende
Amsterdamse discotheek is ge
vestigd in wat ooit net zo'n sa
lon was, een theatertje waal
mensen konden drinken en kij
ken naar veaudeville of melo
drama, korte toneelstukjes met
zang en dans of verhalen waarin
de ene ramp volgt op de andere:
de soap van medio negentiende
eeuw. In 1839 reed in Neder
land voor het eerst een trein.
Een nieuwe tijd brak aan, ver
anderingen in de maatschappij
waren op til. Theater was niet
meer alleen voor de maatschap
pelijke bovenlaag. Steden groei
den, Nederland industrialiseer
de. En daarmee veranderde de
stijl van leven en werken. Het
werd een behoefte om eens
even uit de dagelijkse sleur te
zijn.
Salons
En zo ontstonden in navolging
van Parijs ook in Amsterdam
heel wat salons, kleine theaters
waar het publiek voor drie
kwartjes een voorstelling krijgt
en een consumptie. De auteur
Klikspaan beschreef destijds wie
daar kwamen: „De kantoorjon
gen, de stuurman, de winkelier,
de dienstmaagd, de boerin, de
koopman in het klein, de beun
haas, het renteniertje, in een
woord al die standen die beho
ren tot het merg der burgerij en
niet reiken tot aan de grote we
reld."
Om het publiek de illusie te
geven even in die salon te zijn is
hiervan een stukje gereconstru
eerd. Tussen het publiek van
die dagen kan er 'front loge'
worden gekeken naar het be
faamde melodrama 'De twee
wezen', de opname van een te
levisieregistratie uit 1962 voor
de VARA onder regie van Willy
van Hemert.
Na 1870 komt in Nederland
het circus tot bloei. Oscar Carré
laat zelfs een circustheater bou
wen dat nog altijd het belang
rijkste theater is voor grote pu-
blieksproducties. Circus is in die
jaren chique. Zowel de gewone
man als de adel staat ervoor in
de rij. Carré heeft zelfs nauwe
banden met vorstenhuizen, die
zich sterk aangesproken voelen
door de paardennummers. Ko
ning Willem III verleende zijn
circus het predikaat koninklijk.
Variété
Intussen komt het variété tot
ontwikkeling en als Oscar Carré
na een reeks tegenslagen stopt
wordt zijn theater het podium
voor de beste
Amerikaans/Engelse program
ma's met acrobaten, gooche
laars, jongleurs, zangers en an
dere variété-nummers. De kwa
liteit is maatgevend voor Euro
pa. Dit genre, voortgekomen uit
het Franse café-chantant, waar
de omzet aan consumpties op
de eerste plaats kwam, tekent
de periode na 1895. De komiek
staat in die voorstellingen cen
traal. Filmpjes met schokkerige
beelden tonen in weer een an
der theatertje Miss Valdo en
haar gedresseerde honden en
een man die met een tafel in
zijn mond de komende weken
zo terecht kan in Carré.
De operette is al uit Parijs
overgewaaid als hier in 1889 de
revue ontstaat, een toneelstuk
met liedjes, dansjes en losse ko
mische schetsen. En niet zelden
vol kritiek op de autoriteiten,
zoals blijkt uit het laatste deel
van de expositie. Daar blijkt ook
dat spectaculaire effecten in
musicals niet iets van deze tijd
zijn. Net als in 'Joe' maakte het
duo Louisette en Chrétienni in
1910 al gebruik van film. En....
met internationaal succes.
Revue
Rond 1920 heeft de revue zijn
vorm gevonden. In de jaren
dertig, op het diepst van de cri
sis, kent Nederland diverse gro
te gezelschappen die schitte
rende shows geven. De decor
ontwerpen van Joop Geesink
zijn internationaal maatgevend
fen grote schilders als Jan Sluy-
ters laten zich inspireren door
de 'bonte pracht en veren
dracht'. Mede dankzij de clown
Buziau bereikten de revues van
de familie Bouwmeester in het
genre de top.
Nederland kent dan talloze
sterren als Mimi Boesnach, Fien
de la Mar, Bob Scholte, Louis
Davids en Lou Bandy. In 1937
mogen, wegens ziekte van Louis
Davids, Willy Walden en Piet
Muyselaar als het duo Snip en
Snap een gat vullen in het
AVRO radioprogramma de
'Bonte Dinsdagavondtrein'. Het
succes is zo groot dat René
Sleeswijk besluit een revue rond
die twee te bouwen. In 1977 ge
ven ze hun laatste voorstelling.
Hun jurken zijn terug te vinden
op de tentoonstelling, inclusief
het oude versleten bontje dat
tijdens talloze hilarishe mo
menten om de hals van Walden
hing. Om stil van te worden.
'Hallo Hierheen!'. Theater In
stituut Nederland, Heren
gracht 168, Amsterdam, t/m 15
maart 1999. Di. t/m vr. 11.00-
17.00 uiv; za. en zo. 13.00-
17.00 uur. 31 dec. 11.00-16.00
uur, 1 januari gesloten. Bij de
tentoonstelling verschenen
een brochure 'Hallo Hierheen!'
(f. 10,-) en cd's met opnamen
van Fien de la Mar en Bob
Scholte.
toneel
recensie susanne lammers
Voorstelling: Trijntje Cornelis van Constantijn Huygens
door Het Toneel Speelt Regie Hans Croiset. Spel: Alice
Reys, Pim Lambeau, Jules Croiset e.a. Gezien: 27/12,
Leidse Schouwburg, Leiden.
Niet geschikt voor opvoering. Dat was Con
stantijn Huygens' eigen oordeel over zijn
klucht Trijntje Cornelis. Hij beschouwde
het als tijdspassering voor hemzelf en zijn
vrienden en als hij het stuk uitgeeft, veront
schuldigt hij zich voor deze 'vodderij'.
Trijntje Cornelis is inderdaad niet de
makkelijkst speelbare klucht uit de zeven
tiende eeuw. Het geestige schuilt vooral in
de taal, in de botsing tussen Hollands en
Brabants, tussen Antwerps en Zaans. In
1653, na de Vrede van Munster, is het ieder
een duidelijk, dat de Noordelijke en de Zui
delijke Nederlanden nooit meer één zullen
worden. Huygens laat dat zien en horen
aan de hand van de onoverbrugbare ver
schillen en het onbegrip tussen de katholie
ke Zuiderlingen en de protestantse Noor
derlingen. En daarbij schuwt hij de cliché's
en de vooroordelen bepaald niet.
Een in Antwerpen aangemeerde Holland
se schippersvrouw valt - door haar nieuws
gierigheid naar het roomse geloof - in han
den van een uitgekookt hoertje en haar vrij
er en wordt door hen dronken gevoerd en
letterlijk uitgekleed, uitgeschud en belazerd.
Nadat ze haar schip heeft teruggevonden,
helpt de schippersknecht haar wraak te ne
men en zo komt alles toch nog een beetje
goed. Het is een lastig kreng, Trijntje Corne
lis, en Het Toneel Speelt weet er zich ook
geen raad mee. De verwarring door de taal
problemen tussen de personages onderling
zijn beslist kleiner dan die tussen spelers en
publiek. <De verwijzingen, die voor de ze-
ventiende-eeuwer direct duidelijk waren,
sturen de moderne kijker het bos in. Van de
regisseur is geen hulp te verwachten, hij
heeft bewust afgezien van een handreiking,
want zijn belangrijkste doel is laten zien dat
de sjieke Huygens een 'gepeperde klucht'
schreef, scabreus en plat. De ingrepen die
hij zich veroorlooft zijn, wat dat aangaat,
groot. Zo groot dat de begrijpelijkheid van
het verhaaltje en vooral de ontloioping er
onder lijden. De wraak van Trijntje en haar
knecht Kees wordt omgegooid: we krijgen
nóg een erotische scène en een processie te
zien met de oplichter (Jules Croiset) als een
doornenkrans- en kruisdragende Jezus.
Over zulke ingrepen val je niet als ze ge
compenseerd worden. Maar de personages
willen maar geen mensen worden. In het
programmaboekje schuift Michael Zeeman
dit gebrek Huygens in de schoenen door te
wijzen op zijn 'patroniserende houding' je
gens 'het volk' maar dat is volkomen onte
recht. Het is Het Toneel Speelt dat geen en
kele sympathie voor de personages op kan
brengen en het publiek mijlenver op af
stand houdt. Alleen Pim Lambeau raakt een
snaar met haar vertolking van de Antwerpse
snol wier glorie volledig vergaan is. Alice
Reys, die Trijntje Cornelis speelt, weet niet
of ze nu wereldwijs of naïef moet doen en
de rest houdt zich met alle macht vast aan
het karikatuur. Arme Huygens. Hij had het
nog zo gezegd.
Na een blik in de boeken heeft
Andrew Lloyd-Webber beslo
ten dat de tijd van extravagan
te feesten voorbij is. De be
roemde musicalcomponist wil
geen feesten meer zoals die
traditioneel werden gehouden
rond premières van theater
stukken en musicals.
Lord Lloyd-Webber heeft
zelfs een speciale 'geen fees
ten-clausule' laten opnemen
in de contracten waarmee hij
aandelen aanbiedt in zijn vol
gende musical 'Whistle Down
the Wind'. Hij wil zijn 'angels',
amateur-investeerders, verze
keren dat geen cent van de 6,5
miljoen gulden grote begro
ting over de balk wordt gesme-
Michael White, de impresa
rio die de Broadway-hit 'A
Chorus Line' importeerde in
Londen, begon met de super
feesten in de theaterwijk West
End. -Lloyd-Webber bleef niet
achter en ontving bij de ope
ning van 'Sunset Boulevard' in
1993 2000 gasten.
Het meest legendarisch zijn
de feesten van Cameron
Mackintosh, die rustig een
miljoen gulden besteedt aan
een leuke avond met honder
den vrienden, collega's en
aanhang. In 1992 liet hij, bij de
première van 'Carousel', op
het exclusieve Bedford Square
in Londen een Amerikaanse
kermis opzetten. Na financiële
moeilijkheden van zijn bedrijf,
liet Lloyd-Webber dit jaar zijn
overtoliige wijn verkopen voor
negen mijoen gulden.
■i*~
hcixtcr
/Cv/.'/T// CTfts v h
Mimi Boesnach in De Bouwmeester Revue 'Nou nog mooier', hier op
de omslag van 'Het Weekblad Cinema Theater' uit 1927. foto pr/
