Haat-liefdeverhouding met Christmas carols
Verrijking in de schaduw van Bethlehem
305
kerstb ij lage
De strijd van componist
John Rutter
Ein Kerem: een dorp vol herinneringen
Als de flatgebouwen van
Jeruzalems Kiryat Ha-Yovel-wijk
en het oerlelijke Hadassah-
ziekenhuis niet boven de bergrug
zichtbaar waren, zou het uitzicht
op het dorp Ein Kerem volmaakt
zijn. Maar het is niettemin nog
altijd meer dan de moeite waard.
Wat het meest opvalt, zijn de
kerktorens, die duiden op een
sterke christelijke aanwezigheid.
Ein Kerem mag dan niet de
bekendheid genieten van
Bethlehem, maar het speelt wel
degelijk een rol in de aanloop tot
het kerstevangelie.
AD BLOEMENDAAL
In de bijbel zal men de naam Ein
Kerem vergeefs zoeken. De enige
verwijzing naar de visitatie door
Maria staat in het evangelie van
Lucas. Maria krijgt in Nazareth
van de aartsengel Gabriël te ho
ren dat ze een zoon zal baren, die
ze de naam Jezus zal geven. 'Deze
zal groot zijn en Zoon des Aller-
hoogsten genoemd worden'. Ga
briël vertelt haar ook dat de on
vruchtbaar verklaarde Elisabeth,
al zes maanden een zoon ver
wacht.
Maria besluit onmiddellijk een
bezoek te brengen aan haar nicht.
Ze reist met spoed 'naar het berg
land, naar een stad van Juda'
schrijft Lucas. Als Elisabeth haar
familielid uit Nazareth ziet,
springt het kind op in haar schoot
en wordt ze vervuld van de Heili
ge Geest. 'En zij riep uit met lui
der stem en sprak: 'Gezegend zijt
gij onder de vrouwen en geze
gend is de vrucht van uw schoot'.'
Maria op haar beurt barst uit in
een loflied, dat bekend is gewor
den als het 'Magnificat'.
Al in de Byzantijnse tijd stonden
er in Ein Kerem kerken op de ver
meende geboorteplaats van Jo
hannes de Doper; in het dorp, en
op de plaats van de visitatie, hoog
op de berg. Men ging er namelijk
van uit dat Elisabeth en haar man
Zacharias in de hete zomers in
een hooggelegen grot woonden.
De Kerk van de Visitatie is vanuit
het dorp te bereiken via een steile
weg. Het gebouw, ontworpen
door de Italiaanse architect Anto
nio Barlucci en ingewijd in 1954,
wordt beheerd door Francisca
ners. Onder de kerk bevindt zich
achter een gebedsruimte de grot
die als buitenverblijf van Elisa
beth en Zacharias zou hebben ge
diend. De kerk erboven is voor
zien van taferelen die de pelgri
mage naar Ein Kerem uitbeelden.
Er zijn ook afbeeldingen van be
kende vrouwen uit de bijbel, zoals
Esther, Debora en natuurlijk Ma
ria. Op een muur langs het kerk
plein zijn geglazuurde plaquettes
aangebracht met het Magnificat
in vele talen, waaronder het Ne
derlands.
De katholieke kerk van St.Johan-
nes en het gelijknamige klooster,
beneden in het dorp, dateren ge
deeltelijk uit de zeventiende
eeuw. Maar er zijn fundamenten
gevonden uit de Byzantijnse pe
riode. Zoals in de Geboortekerk in
Bethlehem de plaats van Jezus'
geboorte precies is weergegeven
met een ster op de vloer, is hier
een ronde plaquette aangebracht
met de tekst: Hie Praecursor Do-
mini Natus Est (De voorloper van
de Heer is hier geboren).
Bij de ingang herinnert een mo
zaïekvloer uit de Byzantijnse tijd
aan de vervolging van de christe
nen. Vrede zij met de martelaren
van de Heer', luidt de vertaling
van de Griekse tekst. De binnen
muren zijn bedekt met blauwwit
te tegels en er staan beelden van
Maria, Elisabeth en Zacharias.
Een van de wandschilderingen
toont Helena, de moeder van kei
zer Constantijn, die volgens de
traditie de juiste kruisigingsplaats
van Jezus heeft ontdekt. In de sa
cristie hangt een luguber schilde
rij met het hoofd van Johannes de
Doper op een zilveren dienblad.
Want de voorloper van Christus
is, zoals bekend, door toedoen
van twee vrouwen en Herodes
Antipas op een ongelukkige ma
nier aan zijn eind gekomen.
Halverwege de St. Johanneskerk
en de Kerk van de Visitatie ligt de
Mariabron, die vroeger de op de
berghelling gelegen terrassen be
vloeide. De traditie wil dat Maria
na haar lange - ruim een week -
tocht vanuit Nazareth op een ezel
hier water heeft gedronken. Bo
ven de bron is veel later een mos
kee gebouwd. Tot hun vlucht in
1948, tijdens de eerste Israëlisch-
Arabische oorlog, baden daar de
moslims van Ein Kerem. De chris
telijke minderheid die de kloos
ters, kerken en gasthuizen van het
dorp beheert, bleef achter.
In de jaren vijftig deden de huizen
van de gevluchte Arabische mos
lims dienst als opvangcentra voor
joodse immigranten. Nu wonen
er kunstenaars en andere Israë
liërs die zich aangetrokken voelen
tot het rustieke dorpsleven. Een
duur genot; de prijzen van de hui
zen in Ein Kerem zijn tot astrono
mische hoogten gestegen.
Wie minder gefortuneerd is, kan
de speciale sfeer van Ein Kerem
ondergaan bij een verblijf in het
gasthuis van het klooster van de
Zusters van Zion. Zeer aan te ra
den, ook voor buitenlandse be
zoekers die op hun gemak Jeruza
lem en omgeving willen verken
nen en geen behoefte hebben aan
de sfeer van een internationaal
hotel. Het gasthuis heeft geen
pluche lounge, geen disco en
geen zwembad. Maar wie maalt
daarom als hij in de kloostertuin,
in de schaduw van een olijfboom
of een dadelpalm, een boek leest,
of geniet van het uitzicht over Ein
Kerem en om gering?
De orde van Onze Lieve Vrouwe
van Zion is in de tweede helft van
de vorige eeuw gesticht door
Theodore en Alphonse Ratisbon-
ne uit Straatsburg, van oorsprong
joodse broers die zich tot het
christendom hadden bekeerd.
Het was een tijd waarin veel Eu
ropese en Amerikaanse christe
nen zich in Jeruzalem en omge
ving vestigden omdat ze hoopten
dat de eeuwwisseling de weder
komst van Christus zou brengen.
Ze wilden die ter plekke meema
ken.
Alphonse Ratisbonne vestigde
eerst het 'Ecce Homo'-instituut
aan de Via Dolorosa in de oude
stad van Jeruzalem en bouwde
vervolgens een kerk metk
in Ein Kerem, waar hij ooi
ven ligt. Zuster Donna Pui
haar functie omschrijft als
trice van het kloostercom|
maar geen moeder-oversi
technische zin', wijst opd
functie die haar orde wil v
tussen joden en christenei
willen met de kerk er aanl
neren dat de christelijke g
schap een band heeft mei
joodse volk; dat we als chi
voortkomen uit het jodenj
Hier, in ons gasthuis,
raëlische en joodse bezoel
ten merken dat ze extra w
zijn, vooral met het oogoj
geschiedenis. Op zaterdagl
tend neem ik onze Israëli*
weekendgasten vaak meel
rondleiding over het kloo
rein. Israëliërs hebben nii
de gelegenheid christene
moeten en met hen te spl
weten bijna niets van het
tendom, maar ze tonen b
stelling vanuit een cultui
valshoek.
Daarbij komt, dat veel Isr
bezoekers oorspronkelijk
ropa komen en Ein Kerel
iets Europees, misschien
de vele kerken. Het doetl
ken aan een vroege perio
hun leven. Israëliërs level
zo'n grote druk dat ze on
graag hier komen en het j
groene hek achter zich sl
anderhalve dag lang v
dagmiddag tot zaterdaga
rust te hebben."
De uit Canada afkomstig
Donna ligt niet wakker vi
kwestie of Maria inderda
Kerem haar nicht Elisabe
bezocht. „Het is een heel
heel goede traditie, die ot
hier verrijkt. Is het niet bi
te wonen in het dorp wal
nes de Doper is geboren"
jBe<
jktl
Kerstmis, de tijd van de 'carols'. Specifieke
koormuziek, op de programma's van vele
adventsconcerten. In dit repertoire staat de
Engelse componist John Rutter aan de top. Zijn
met hulst, maretak, kerstballen en sneeuw
behangen kerstliederen zijn wereldwijd geliefd.
Een waardering die tot tevredenheid zou kunnen
stemmen, maar dat is bij Rutter niet helemaal het
geval. De erkenning van zijn Christmas' carols
verdrong de waarde van ander belangrijk werk dat
hij schreef en dat betreurt hij. „Maar ik begin me
er steeds minder tegen te verzetten."
WILFRED SIMONS
^^ohn Rutter (53) is een grote
man met een levendig gelaat, wild
grijs haar en een verslaving aan
Italiaanse koffie. Hij tapt de kop
jes uit zijn hypermodem espres
so-apparaat, dat detoneert met de
verweerde balken in zijn middel
eeuwse keuken. Mooie keuken,
prachtig huis. „Een vakwerkhuis",
zegt Rutter. „Gemaakt van klei en
stro. In de winter stoken we ons
gek. De warmte vliégt door de
muren. Maar ik kan ermee leven.
Tja, een rijftiende-eeuws boeren
huis heeft nou eenmaal z'n onge
makken."
Het huis, wit geverfd, staat pal
aan de hoofdstraat in Duxford,
een gehuchtje even ten zuiden
van Cambridge. Een lomig beekje
stroomt door het dorpje in de
richting van de Cam, het riviertje
waaraan Cambridge zijn naam
ontleent. In de omgeving rollen
de weilanden en de eikenbossen
naar de einder. Vossen en fazan
ten spelen verstoppertje in de ha
gen. Dit is 'De tuin van Engeland',
ruig en lieflijk tegelijk.
„Ik heb me lang verzet tegen dat
label van 'kerstmuziek-compo-
nist', maar daar begin ik van terug
te komen.
plaats kreeg als serieus
nist.
'Typisch Engels werk
de niet-Engelsen. Ze i
daarbij onder meer naa
wenoude Anglicaanse z
tie die in Rutters coi
doorklinkt.
Rutter twijfelt. Hij is er
van bewust specifiek Eng
ziek te maken. „Ik denk
tenlanders dat Engelse
beter horen dan ik. Zei
me nogal beïnvloed doo
kaanse componisten als
Bernstein en Aaron Copl
ziek die swingt en pakt e
naai is, maar toch ook e
schril en schrijnend soi
ik wil best aannemen dal
tenlander er Benjamin
Frederick Delius en Ral|
han Williams in hoort kl
ben erg vertrouwd met
ziek. Ik kan mijn eiger
niet analyseren. Misschii
wel zó Engels, dat ik dai
ke karakter niet meer wa<
Hoewel de critici hem
stiger gezind zijn dan
twintig jaar geleden, blij
troverses Rutters muzie
gen. Velen denken dat
ken voor kerkdiensten
zijn. „Dat is niet per defi
zegt Rutter. „Ik ontken n
meeste van mijn compo
geestelijk karakter heb
kunnen ook wel onder
van een liturgie, maar zi
mair bedoeld voor de
zaal." Rutter wijst op c<
ten als Verdi en Fauré, t
emmissen schreven die
zijn voor uitvoering in de j]
zaal. Bij die traditie wil
sluiten.
Rutter is primair een k
ponist, maar niet uit ov*
„De markt voor koormuz
eenmaal groot. Vooral in
nigde Staten! Ontzettend
ren daar bestellen nieuw
re. Zij vragen bijna altijdi
telijke muziek. Blijkbaar!
dat toch het liefst. Dus i
aan die vraag." Hij kijk
schuldigend. „Begrijp mi
zou graag een opera schi
een orgelconcert, dat lijk
leuk, want daarvan zijn
veel. Maar wie geeft me
een opdracht? Er moet
ook brood op de plank ko
John Rutter „Ik ontken niet dat mijn meeste composities een geestelijk karakter hebben. Ze kunnen dus onderdeel zijn van een liturgie, maar zij zijn primair bedoeld voor de concert
zaal-" FOTO'S FINDLAY KEMBER
Een omgeving, die een compo
nist kan inspireren, zeker - ook al
ligt er geen sneeuw - tot het
schrijven van Christmas carols.
Als het daarover gaat, zucht John
Rutter lichq'es. Daar heb je het
weer... Christmas carols... Hij
werd er beroemd door, dat wel.
Maar er staat zoveel meer op zijn
naam. Zoals een requiem en een
magnificat.
John Rutter: „Ik heb me lang
verzet tegen dat label van 'kerst-
muziek-componist', maar daar
begin ik van terug te komen.
Waarom? Omdat ik de laatste ja
ren erg bezorgd ben geworden
over de toekomst van de klassieke
muziek. Nog maar heel weinig
mensen, althans in Engeland,
hebben er belangstelling voor.
Het is alle hens aan dek. We moe
ten nieuwe liefhebbers werven
voor de eenentwintigste eeuw.
Christmas carols kunnen daar bij
helpen. Veel mensen horen alleen
klassieke (koor-)muziek tijdens
een advents- of kerstconcert. Laat
de carols dan een uitnodiging
zijn, een soort boodschappers van
die muziek. Die taak kunnen zij
vervullen doordat carols met één
been in de volkscultuur staan. Het
is een kleine kunstvorm die terug
gaat tot in de middeleeuwen. Het
is tegelijk volks- en kunstmuziek."
De meeste van Rutters carols
zijn behangen met hulst, maretak,
kerstballen en sneeuw. 'Een kin-
deke is ons geboren, halleluja' -
blijdschap en uitbundigheid staan
voorop. Maar toch niet in alle ge
vallen, werpt Rutter tegen. „Ik
heb er ongevèer vijftig gemaakt.
Daar zitten ook hele bedachtza
me, stille en meditatieve carols
bij. hoor."
Piet heeft even geduurd - en
waarom is een raadsel - voor het
kerstwerk van Rutter dat wereld
wijd hoog scoorde, doordrong tot
Nederland. Maar: die erkenning is
er nu. Steeds meer koren zijn tij
dens de adventsconcerten één
van zijn carols op het programma
gaan zetten. Er wordt graag geput
uit zijn repertoire omdat Rutter er
blijk van geeft de mogelijkheden
en beperkingen van amateurs te
kennen en te kunnen benutten.
Bovendien weet geen hedendaag
se componist de feestelijke, ver
wachtingsvolle kerstsfeer zo goed
te vangen als Rutter. Dat maakt
zijn carols bij uitstek geschikt
voor adventsconcerten, waarin
het immers niet alleen om de vo
cale prestaties gaat, maar ook om
de 'komt allen tesamen'-sfeer die
bij de kersttijd hoort.
Koorleden die zijn stijl willen
karakteriseren, grijpen naar woor
den als 'zwijmelmuziek' en 'film
muziek'. Vaak op het randje van
sentiment, maar heerlijk om te
zingen.
Ruim tien jaar, van 1968 tot
1979, was Rutter dirigent van het
chapel choir van Clare College,
één van de twintig colleges van de
befaamde universiteit van Cam
bridge. Daar vond hij, als musicus
en als componist, zijn structuur.
Na zijn afscheid van Clare College
vormde hij in 1981 de Cambridge
Singers, een koor waarmee hij in
zo'n tien jaar tijd meer dan dertig
cd's opnam. Het inmiddels ont
bonden koor zong niet alleen Rut
ters composities, maar ook veel
andere koormuziek, waaronder
het beroemde Requiem van Fau
ré.
Hoeveel succes John Rutter in
die periode ook had, de muziek
critici accepteerden hem niet. Hij
werd verguisd omdat hij niet mee
wilde doen met de mode. Die
schreef electronische muziek voor
in de stijl van Karlheinz Stockhau-
sen en de Darmstadter Schule.
Rutter wilde en kon geen muziek
schrijven 'die tegen de menselijke
stem ingaat'. Het duurde tot het
midden van de jaren '80 voor de
stemming bij de muziekcritici
omsloeg en John Rutter zijn
De Kerk van de Visitatie in Ein Kerem.
FOTO GPD AD BLOEMENDAAL
