Opstand van
de grijze
provo's is
gesmoord
c
Afwaarderen
door DINEKE VAN DER BURG
ZATERDAG 20 DECEMBER 1997
Vier jaar geleden veroverden ze de politiek met een
verrassend groot aantal zetels in de Tweede Kamer.
Nu staan de ouderenpartijen - AOV, Unie 55+ en
Senioren 2000 (in de Kamer Groep-Nijpels geheten) -
op verlies. De opiniepeilingen geven hen nog maar
één zetel. De 'grannypower' wordt genekt door
geruzie, amateurisme en politieke blunders.
Bovendien eigenen de grote partijen zich de
ouderenproblematiek steeds meer toe.
Je hoort ineens weer vaak over dat
rekeningrijden. Ik geloof nu echt
dat het er gaat komen. Betalen per
rit is een eerlijke manier om dege
nen die veel rijden, ook navenant
meer te laten betalen. En als het
vooral in de spits geld gaat kosten,
zou dat misschien wel helpen. Men
gaat dan eerder, of juist later, van
huis, zodat we dan geen spits meer
hebben maar het de hele dag erg
druk is. Persoonlijk geef ik de voor
keur aan de trein, waar het reke
ningrijden altijd al heel gewoon
was.
De manier van betalen is natuurlijk een
probleem. Een simpel tolhek kost te veel
tijd en zou voor nog grotere files zorgen. De
rekening thuis sturen, zou leiden tot gigan
tische stapels rekeningen. En wat doe je
met de wanbetalers? Vandaar dat men nu
veel verwacht van een systeem met een
soort chipknip achter de voorruit, zo'n elek
tronisch opgeladen kaartje. Een slim appa
raat langs de weg zorgt ervoor dat het elek
tronische tegoed bij het passeren vanzelf
zes of zeven gulden minder wordt. Als het
kaartje 'leeg' is, kunt u het bij bank of post
kantoor weer 'vullen' of'opladen', uiteraard
van uw eigen bank- of girorekening. Ik ge
loof dat dit 'opladen' al enige tijd 'opwaar
deren' heet.
Ik bén conservatief genoeg om mijn hart
vast te houden. Want al dit elektronisch 'ge
mak' dat de banken ons bieden, moet wel
allemaal door de consument betaald wor
den. En wat erger is: als er iets misgaat, heb
je nauwelijks verhaal. Ik heb met niet-elek-
tronische bankpasjes en automatische
overschrijvingen al zo veel ellende meege
maakt, dat ik niet sta te springen voor de
elektronische variant.
SAOV'ers Wingerden en Verkerk (r) brengen hun stem uit.
Overleg tussen de Senioren 2000 in de Tweede Kamer. Nijpels (I) en Aiking-Van
Wageningen zijn in gesprek.
Gesprek tussen Meijer van Senioren 2000 (r) en de Kamerleden Leerkes (m) en
Hendriks. foto gpd cees zorn
■^1 en vlaag van irritatie gaat door de Twee-
I i de Kamer. Theo Hendriks, voormalig lid
van de ouderenfractie AOV en sinds zijn
royering onafhankelijk Kamerlid, vraagt om hoof
delijke stemming over de zittingsduur van de ge
meenteraad in Deventer. De agenda van de Twee
de Kamer is overvol en een hoofdelijke stemming
vreet tijd en is volstrekt overbodig omdat de uitslag
allang vaststaat. Kamervoorzitter Bukman probeert
Hendriks nog van zijn voorstel te w'e'erhouden,
maar hij houdt stug vol. Een kwartier later volgt de
uitslag: 119 tegen 1.
Opnieuw een blunder in een lange rij flaters van
vertegenwoordigers van de ouderenpartijen. Het
gaat al tijden niet goed met de senioren in de
Tweede Kamer. Een kleine vier jaar geleden zag het
er nog geheel anders uit. De ouderen hadden het
gevoel dat niets hen meer kon stoppen. Met maar
liefst zeven zetels wisten zij een plek in de Tweede
Kamer te veroveren, waardoor ze in één klap de
grootste oppositiepartij werden na het CDA.
De verwachtingen waren hooggespannen. Einde
lijk zou de stem van de ouderen luid en duidelijk te
horen zijn in het parlement. Het resultaat? De ou
derenpartijen staan in de opiniepeilingen momen
teel op één zetel. Het vertrouwen van de kiezer is
ver te zoeken, de kritiek op de ouderenpartijen is
niet mals en hun stem is nauwelijks te horen.
Grannypower
De oudereninvasie in de Tweede Kamer van 1994
verraste Nederland. Het was nog niet eerder voor
gekomen dat twee partijen die zich met eenzelfde
hoofdonderwerp bezig hielden (AOV en Unie 55+)
zo uit het niets zeven zetels wisten te veroveren. De
schrik sloeg de Tweede Kamer om het hart. Zo'n
enorme steun voor een 'one-issue partij' kwam vol
strekt onverwacht.
Pijnlijk. Want het massaal stemmen op de oude
renpartijen was in feite harde kritiek op de bestaan
de politieke partijen. De ouderen voelden zich al
geruime tijd de vergeten generatie. En nadat onder
aanvoering van het CDA ook nog eens werd ge
tornd aan de AOW, kwamen ze massaal in opstand.
De opa's en oma's pikten het niet meer. De zeer
geslaagde protestbijeenkomst in het PSV-stadion in
april 1994 sprak boekdelen. Tienduizend bejaarden
kwamen bijeen in de strijd tegen de aantasting van
de AOW. Voor het eerst voelden de bejaarden dat
ze gezamenlijk een 'grannypower', een grijze
macht, vormden en invloed konden uitoefenen.
Bertus Leerkes, het enige Kamerlid van Unie 55+,
beschrijft deze 'grannypower' als de 'opstand van
de gerontoprovo's'. „Deze opstand is vergelijkbaar
met de emancipatiebewegingen van de provo's uit
de jaren zestig. Nu ging het echter om de ouderen,
die massaal besloten zelf het heft in handen te ne-
i de Kamer
Geruzie, amateurisme en blunders nekken ouderenpartijen
kwamen, vindt Leerkes 'geweldig'. Hij veroordeelt
dan ook de ouderenbonden, die de ouderenpartij
en niet steunen. „De bonden doen prachtig werk,
maar vergeten één ding. Ze hadden geen politieke
macht. Op die manier vormen de ouderenbonden
een hoeksteen van een luchtkasteel. Zonder politie
ke macht ben je nergens. Ouderen hebben die poli
tieke macht juist nodig omdat er geen andere
machtsmiddelen zijn. Bejaarden kunnen nu een
maal niet staken, een machtsmiddel bij uitstek."
Toch kijkt Leerkes met gemengde gevoelens naar
de plotselinge opkomst van het AOV, de andere ou
derenpartij, die met zes zetëls in de Tweede Kamer
kwam. „Het AOV speelde met haar naamgeving
heel handig in op de discussies rond bezuinigingen
op de AOW. Ze kwamen met een soort leuze als
'het AOV is de partij die opkomt voor de AOW'. Dat
sprak natuurlijk aan en de populariteit groeide
enonn. In recordtempo moesten er kandidaten ko
men voor de landelijke lijst. De coördinatie hier
voor verliep slecht en het bestuur had onvoldoende
tijd om te kijken of de kandidaten goed met elkaar
konden samenwerken. De gevolgen daarvan heb
ben we snel gemerkt."
Ruzies
Kort na de verkiezingen in mei 1994 begonnen de
ruzies binnen het AOV. Eerst werd Hendriks geroy
eerd omdat met hem niet viel samen te werken.
Daarna stapten na ontelbaar veel ruzies drie leden,
onder leiding van Jet Nijpels, uit de partij. Zij gin
gen verder als Senioren 2000, alias de Groep-Nij
pels. Ook nu nog duren de ruzies voort. Samenwer
king komt niet van de grond, omdat de partijen el
kaar nog steeds het leven zuur maken.
„Het zijn die eeuwige ruzies die de mensen bij
blijven", oordeelt Kamerlid Nancy Dankert, die
voor het CDA het woord voert over het ouderenbe
leid.
Het zijn echter niet alleen die voortdurende con
flicten die de ouderenpartijen blijven achtervolgen.
Ook hun manier van werken in de Tweede Kamer
zorgt regelmatig voor kromme tenen. „Amateuris
tisch", oordeelt Nancy Dankert. „Ze laten te vaak
verstek gaan, ook bij overleg over de ouderenpro
blematiek. Als ze wel bij debatten zijn, lezen ze
vaak alleen hun bijdrage voor en verlaten de zaal
daarna weer. Ze zoeken niet het debat. De stem
van de kiezers wordt op deze manier verspeeld. Ik
zie de ouderenpartijen niet als een aanwinst voor
de parlementaire democratie."
Vooral het optreden van het voormalige AOV-Ka
merlid Theo Hendriks irriteert mateloos. Bert Bak
ker, AOW-specialist van D66: „Hendriks is zo pot
sierlijk, dat ik niet geloof dat iemand hem als een
representatief Tweede-Kamerlid ziet. Hierbij geldt
trouwens dat het kwaad zichzelf straft: het kost
hem z'n kop. Hij komt na de verkiezingen niet
meer terug."
Zowel Bakker als Dankert kan niet aangeven
waar de ouderenpartijen op het politieke veld
staan. Bakker: „Als de één vóór iets stemt, stemt de
ander tegen. Daardoor wordt het ook zo moeilijk
hen politiek te duiden." Dankert: „Het lijkt alsof
vooral persoonlijke voorkeuren het stemgedrag be
palen. Soms stemmen ze politiek links, soms
rechts. Een duidelijke lijn is niet te bekennen, wel
een enorme gevarieerdheid."
Afweging
Bakker vindt dat er te nadrukkelijk en blindelings
wordt gestemd voor alles wat de situatie van oude
ren verbetert en te gemakkelijk tegen voorstellen
die mogelijk ten koste kunnen gaan van ouderen.
„Er wordt niet gedebatteerd, maar de hakken gaan
in het zand. Een duidelijke afweging is er niet."
Ook op andere terreinen mist hij een afweging.
„Op gebied van milieu bijvoorbeeld is er geen lijn
te bekennen in hun stemgedrag. Dit lijkt afhanke
lijk te zijn van welke lobbyist als laatste heeft ge
beld."
Wel is er verschil in waardering voor de Kamerle
den van de Unie 55+, de Groep-Nijpels, het AOV en
de eenmansfractie Hendriks. De laatste wordt hele
maal niet serieus genomen. De twee resterende le
den van het AOV worden min of meer getolereerd,
maar een serieuze inbreng hebben ze nauwelijks.
Jet Nijpels probeert 'naar vermogen' deel te nemen
aan discussies. Verreweg de meeste waardering is
er voor Leerkes van de Unie 55+. Bakker: „Een fan
tastische man die de discussie niet schuwt, goede
argumenten heeft en op een positieve manier poli
tiek bedrijft."
Duidelijke resultaten van de grijze golf in de poli
tiek zijn volgens de Kamerleden moeilijk aan te wij
zen, kritiek die overigens wordt gedeeld door de
ouderenbonden. De ANBO uitte enige tijd geleden
nog haar woede over het feit dat nota bene het
CDA en D66 een motie indienden tegen leeftijds
discriminatie. De ouderenpartijen lieten het op dat
punt afweten.
succes nieuwe splinterpartijtjes zien het licht, zoals de on-
De ouderenpartijen zelf vinden wel degelijk dat ze langs opgerichte Gehandicapten- en Ouderenpartij
resultaten boeken. Hun probleem is echter dat de Nederland.
grotere partijen er met hun ideeën vandoor gaan, CDA'er Mateman is één van de mensen, die eni-
menen ze. Jan Hendriks (niet te verwarren met de ge tijd geleden is benaderd door een 'groep in-
eerder genoerpde Hendriks) zat eerst voor het AOV vloedrijke ouderen'. „Nee, ik zeg niet wie het wa
in de Eerste Kamer, maar stapte na een ruzie met ren, maar ze hebben in elk geval geen contacten
de andere AOV-senator Batenburg uit de partij. Hij met het AOV of Unie 55+. Zij vroegen of ik wilde
noemt een voorbeeld: „Ik pleitte ervoor dat de ou- meewerken aan de vorming van een nieuwe oude
deren vaste vertegenwoordigers moeten hebben in renpartij." Of er straks een nieuwe fractie Groep-
besturen van pensioenfondsen. Er werd niets met Mateman ontstaat? „Ik sluit niets uit. Maar tot 6
dit voorstel gedaan. Maar wie schetste mijn verba- mei 1998 ben ik er voor het CDA."
zing toen een paar weken geleden staatssecretaris Voor Bert Bakker is het echter duidelijk dat de
De Giave met zo'n zelfde voorstel kwam." ouderenpartijen hun langste tijd in de politiek heb-
Daamaast wijzen senator Hendriks en Kamerlid ben gehad. „One-issue partijen zijn nooit een lang
Leerkes erop dat de problematiek van de 55-plus- leven beschoren, maar als protestbeweging hebben
sers door de komst van de ouderenpartijen weer de ouderen hun invloed duidelijk laten merken. En
hoog op de politieke agenda staat. Hendriks: „De dat is goed geweest."
politieke partijen werden zich er ineens van bewust
dat de ouderen bestonden. Uit angst besloten ze
meer aandacht aan hen te besteden." Leerkes: „We
zijn er in elk geval in geslaagd een signaal aan de
Tweede Kamer af te geven. Er is geen enkele partij
meer die de ouderen niet op de politieke agenda
heeft staan."
Of de andere partijen de ouderenfracties nu
overbodig hebben gemaakt? D66'er Bakker en
CDA'er Dankert vinden van wel. Bakker: „Het is
eerder ondanks dan dankzij de aanwezigheid van
het AOV en Groep Nijpels dat er in de Tweede Ka
mer meer aandacht is voor de ouderen." Dankert:
„We hebben onze les geleerd en weten dat we niet
over de hoofden van mensen kunnen regeren.
Maar duidelijk is wel dat deze aandacht voor de
ouderen niet komt door de inbreng van de oude
renpartijen in de Tweede Kamer."
Leerkes is het hier volstrekt mee oneens. „We
zijn blij dat veel onderwerpen zijn overgenomen
door de grote partijen. Maar we hebben nog een
lange weg voor de boeg. Je kunt wel zaaien, maar
als we niet oogsten, is de moeite van het zdaien
voor niets geweest."
Zoeken
De ouderenpartijen gaan een moeizame verkie
zingstijd tegemoet. Leerkes stopt met het werk,
Verkerk en Van Wingerden (AOV) komen niet te
rug, evenmin als Theo Hendriks. Jet Nijpels blijft
waarschijnlijk Senioren 2000 aanvoeren. AOV en
Unie 55+ zijn een lijstverbinding aangegaan, die
wordt aangevoerd door de volstrekt onbekende
Scheltens (67 jaar), nu fractievoorzitter van AOV/U-
nie 55+ in de Provinciale Staten van Noord-Bra
bant.
Van de euforie in 1994 is vrijwel niets meer over.
Plaatselijke afdelingen en het landelijk bestuur pro
beren op allerlei manieren te voorkomen dat ze
worden weggevaagd. Met namen als presentator
Wim Bosboom en oud-bokser Regilio Tuur probe
ren de partijen hun gezicht nog te redden. Ook
Maar wat ik zeggen wil: wat doet nu dat
slimme apparaat langs de kant van de
weg, dat uw kaartje zeven gulden lichter
maakt? Ik bedoel: hoe heet dat? Hebben we
daar al een woord voor? Het is een nogal
nieuwe techniek. De chipknip en zijn soort
genoten zijn er pas enkele jaren. Het
spreekt vanzelf dat bij zo'n nieuw verschijn
sel ook de bijpassende woorden zich moe
ten ontwikkelen.
Misschien is het woord er al een jaar of drie,
maar ik heb het pas vorige week gezien: 'af
waarderen'. Dat was in een artikel over het
rekeningrijden, maar 't is mogelijk dat het
algemener al bij de chipknip opgekomen is.
Afwaarderen lijkt me inderdaad de voor de
hand liggende tegenhanger van opwaarde
ren. liever afwaarderen dan afladen. Als op
waarderen is: de waarde ervan vermeerde
ren, dan kan afwaarderen zijn: de waarde
verminderen. Bij postzegels spreekt men al
heel lang van 'ontwaarden'. Postzegels wor
den ontwaard door er een stempel op te
zetten. Een gestempelde postzegel heeft,
voor de post, geen waarde meer en mag
niet opnieuw gebruikt worden. Maar bij
postzegels is het alles of niets: ofwel heeft
hij nog zijn waarde, ongestempeld, ofwel
niet meer, gestempeld. De chipknip wordt
alleen maar, bij het inkopen doen of bij het
rekeningrijden, minder waard; niet meteen
niks waard. Vandaar dat ontwaarden niet
het juiste woord is. Ik voel wel wat voor dat
afwaarderen.
Het woord afwaarderen lijkt me jong. De
meeste woordenboeken hebben er dan
ook nog niet van gehoord. Grappig is wel
dat Koenen het, voor zover ik zien kan, als
enige, reeds in 1984 noemde: 'de waarde la
ger aangeven of schatten'. Een vooruitzien
de blik, aangezien de chipknip toen nog
niet bestond? Nee, Koenen heeft aan iets
anders gedacht. Dat blijkt wel uit zijn voor
beeldzin: 'de waarde van de aanwezige
schepen afwaarderen'.
Afwaarderen naast opwaarderen: zo kun je
makkelijk nieuwe woorden maken. En het
gebeurt ook werkelijk geregeld. Naast uit
breiding is men van 'inbreiding' gaan spre
ken; naast 'invoegstrook' ook van een 'uit-
voegstrook'. Jaren geleden heb ik al eens
geschreven over het toen nieuwe woord 'af-
moediging', dat het tegengestelde moest
beduiden van 'aanmoediging'. Dat is al
minder sterk, gezien het bestaan van 'ont
moediging'. Toch hoor je het af en toe. Zelfs
'afkaarten' vindt zo hier en daar gebruik. Af
kaarten moet het tegengestelde zijn van
'aankaarten'. Is aankaarten: iets ter sprake
brengen, dan is afkaarten: er verder niet
meer over spreken. Het was in dat verband
dat ik gepleit heb voor het aanzakkertje.
De tijd zal het leren, of'afwaarderen' wer
kelijk algemeen zal worden. Denkbaar is
het zeker. En als we het niet afwaarderen
gaan noemen, dan komt er wel een ander
woord voor. Maar er moet een woord zijn,
voor iets dat straks even normaal zal zijn als
pinnen.
)e basis voor de ou-
lerenpartijen werd
;elegd tijdens een
rotestbijeenkomst in
iet PSV-stadion in
pril 1994. Tiendui-
end bejaarden kwa-
nen bijeen in de
trijd tegen de aan-
isting van de AOW.
to or het eerst voel-
ten de bejaarden dat
e gezamenlijk een
grannypower', een
rijze macht, vorm
en en invloed kon-
ten uitoefenen.
foto anp
