Blinde voetbalfan ziet
duels met andere ogen
TT
Midwinterfeest
in Zandbergen tussen de supporters op de tribune: „Dit is mijn werkelijkheid en ik ben er gelukkig mee."
an van Zandbergen lijdt aan
I een oogziekte. „Ik weet de
naam ervan niet eens zo pre
cies, maar dat maakt me ook niet uit. Het
gaat om het effect: ik zie niks."
Hij leeft niet met de hoop ooit te kunnen
zien. „Wat schiet ik daar mee op? Met deze
handicap heb ik mezelf leren redden. Ik heb
er mijn vrouw mee leren kennen en ik voed
er nu mijn dochtertje mee op. Ik ken verha
len van mensen die blind waren en na een
operatie konden zien. Sommigen konden dat
niet verwerken, ze werden er niet gelukkiger
op,en pleegden zelfmoord. Moet ik mij dan
afvragen of ik wat mis?"
Huisman
Han van Zandbergen is getrouwd met Karin -
overigens een fervent aanhanger van FC Gro
ningen - en is sinds veertien maanden de
trotse vader van Hilde. „Ik ben huisman en
verzorg overdag mijn dochter. Ik denk dat de
buitenwacht daar meer moeilijkheden in ziet
dan wij. Maar ik hoef Hilde heus niet aan een
touwtje te houden en als haar luier vol is, ruik
ik dat en verschoon ik haar. Natuurlijk valt ze
wel eens, maar dat doet ieder kind en Hilde is
niet van suiker."
Zelf werd Han van Zandbergen, opge
groeid in Lelystad, Drachten en Surhuister-
veen, als kind 'aardig verwend'. „Omdat ik
'apart' was, stond ik vaak in het middelpunt.
Zo rond m'n achtste kreeg ik door dat ik an
ders functioneerde dan mijn vriendjes. Ik
vond dat wel interessant, ik voetbalde toen
ook 'gewoon' mee. Als rechtsback, heel ty
pisch, maar ik wilde altijd op die plek spelen.
Van mij werd geaccepteerd dat ik eens ie
mand vasthield of blokkeerde."
Als havo-leerling leerde Han van Zandber
gen zijn boezemvriend Sjoerd van Kammen
kennen. „Met een ploegje van acht fietsten
we naar school, ik reed achter op de tandem
mee. Ik ging in die tijd al met pa naar
Heerenveen, maar vooral toen ik bij wedstrij
den van Sjoerd ging kijken, begon ik wat van
voetbal te snappen. Ik moedigde hem altijd
aan. Sjoerd was een goede keeper bij ASC, hij
haalde zelfs de Friese jeugd. Helaas brak hij
toen zijn pols."
Reclameborden
Vader en zoon Van Zandbergen togen gere
geld naar het oude stadion van Heerenveen.
„Zelfs toen we in Lelystad woonden, gingen
we bijna naar elke thuiswedstrijd. Pa praatte
voortdurend, de bal ging van reclamebord
naar reclamebord. Als hij zei dat Dirk Visser
of Boy Nijgh met de bal bij Autoschade of
Raak liep, wist ik genoeg. Ik wist precies hoe
de reclameborden stonden, dat had ik geoe
fend. En Heerenveen speelde toen vrij sim
pel, dus ik wist zo ongeveer wanneer de trap
naar voren zou komen.
Een vrije trap is hoorbaar mooi
Han van Zandbergen is blind, al sinds hij 29
jaar geleden in Heeren veen geboren werd. Hij
ziet niets, maar beleeft veel. Zijn grote passie is
SC Heeren veen. Han van Zandbergen, wonend
in het Groningse Onnen, heefteen seizoenkaart
en wordt door zijn eigen 'verslaggevers' op de
hoogte gehouden van de ontwikkelingen op het
veld. Hij roept net zo hard 'buitenspel' als alle
andere supporters en kan horen of een vrije trap
hard met de wreef wordt genomen. Met zijn
wijsvinger verslond hij dertigbrailleboeken,
zijnde de jubileumuitgave van zijn geliefde club.
Han van Zandbergen is blind, niet zielig. „Dit is
mijn werkelijkheid en ik ben er gelukkig mee."
door PETER VAN DER MEEREN
„In die jaren kon je nog lekker rond het he
le veld lopen. Sjoerd en ik stonden dan vaak
te bespreken achter welke goal we zouden
gaan staan. Eén keer kwamen we tussen
Cambuur-supporters terecht. Toen we 'hup
Heerenveen' riepen, kreeg Sjoerd een beste
trap onder z'n kont van een naar drank rui
kende Leeuwarder. Wat waren we bang,
maar na afloop natuurlijk stoer doen. En oh
wee als ik naast pa zat en hij zich vergiste
met een naam. Dan corrigeerde hij zichzelf,
maar dan was ik al boos."
Han van Zandbergen beleeft een wedstrijd
op zijn gehoor. „Iets anders is er niet." Hij
geniet op zijn manier. „Voor Heerenveen-
PSV had ik twee verslaggevers, voor elke helft
één. Hans Postma voor rust, Teun Bakker na
rust. Het was een prachtige wedstrijd."
„Ik hoorde dat ze bij PSV constant van po
sitie wisselden en dat Johan Hansma daar
door nauwelijks voor zijn verdediging kon
spelen. Ik genoot van het goede spel van PSV.
Teun vond het echter een rot wedstrijd en
daarover ging ik met hem in discussie. Later
bleek dat ik het niet zo verkeerd had gezien.
Ik hoorde Foppe de Haan (trainer van
Heerenveen, red.) en Dick Advocaat op radio
en tv mijn idee over de wedstrijd bevesti
gen."
Han heeft Foppe de Haan eens getroffen
op het Euro-jeugdtoernooi in Groningen. „Ik
liep daar en herkende hem aan zijn stem. Ik
ben naar Foppe toegestapt en we hebben het
over de ploeg gehad. Ik proefde wel dat hij
eerst wat raar tegen het idee aankeek, een
blinde man die over voetbal sprak. Maar toen
hij doorkreeg dat ik er best wel wat vanaf
wist, hebben we leuk gesproken."
Beeld
De verslaggevende vrienden van Han van
Zandbergen weten inmiddels wat ze wel en
niet moeten melden. „Omdat Heerenveen
vaak op dezelfde manier opbouwt, hoeven ze
mij niet te vertellen dat Jan de Visser de bal
heeft. Ik hoor liever hoe Ruud van Nistelrooy
en Samardzic zich vrijlopen en waar ze zich
precies bevinden. Dan kan ik me een beeld
van die aanvalspoging vormen."
„Nee, ik weet niet nieer hoe de reclame
borden staan, maar door mijn verslaggevers
en de rest van het publiek weet ik waar de bal
•is. En als iedereen roept dat het buitenspel is,
roep ik mee. Ik geniet van de sfeer en ik weet
ook dat Sterk en Reygwart geen goede
scheidsrechters zijn. Uilenberg is een kanjer.
Die heb ik laatst bij Vitesse-Heerenveen mee
gemaakt. Ik heb genoten, van de wedstrijd en
van Uilenberg, omdat je hem helemaal niet
opmerkte. Dan ben je goed bezig."
Bij Heerenveen-Feyenoord moest Han van
Zandbergen - die met de bus naar het sta
dion reist - het zonder eigen reporter doen.
Teun Bakker had autopech gekregen. „Toch
heb ik genoten, via het publiek kon ik het
aardig volgen. Je bent alleen wat te laat bij
goals en vrije trappen. Je hoort pas of het
raak is als ze juichen."
„Nee, ik zou geen totale stilte willen, al kan
ik dan wel beter horen wat ze in het veld te
gen elkaar zeggen en hoe ze de bal raken. Ik
hoor soms mooie dingen, andersom moedig
ik Hans Vonk aan als hij zijn verdediging
coacht. 'Ga zo door Hans!' Groningen-keeper
Patrick Lodewijks is een van mijn favorieten.
Al staan ze met 5-0 achter, hij blijft ontzet
tend gedreven coachen, dat vind ik mooi."
Han van Zandbergen maakt zich geen
voorstelling van hoe 'zijn' spelers er uitzien.
„Maar als ze zeggen dat Mitrita op Maarten
de Jong lijkt, dan kan ik daar wel wat bij ver
zinnen. Aan de andere kant was ik verrast dat
Van Nistelrooy 1.90 meter lang is. Ik hoorde
dat hij behendig was en keihard werkte, ik
kreeg daar een beeld bij van een kleine spe
ler. Hij is mijn held: hij kwam bijvoorbeeld
echt blij op ons afstormen toen we-in Utrecht
hadden gewonnen. Dat Tieme Klompe soe
pel en mooi beweegt, verraste me ook, omdat
hij als mandekker toch een wat 'ruwe' job
heeft."
Judo
Han volgt het voetbal op de voet, via radio, tv
en het blad VI, dat hij wekelijks op een cas
settebandje krijgt opgestuurd. „Verder leest
Sjoerd me iedere week de krantenverslagen
voor", aldus Van Zandbergen, die nu ook Ou
ders van Nu beluistert. Zelf sporten is er niet
meer bij. „Ik heb vroeger aan judo gedaan en
ik wil eigenlijk weer wat aan fitness doen. Dat
moet nodig, want sinds de geboorte van Hil
de ben ik flink wat kilo's aangekomen."
„Sport is belangrijk voor blinden, omdat
wij door onze handicap een bewegingsach
terstand hebben. Maar sport is zeker geen
gemakkelijke keuze voor een blinde. Wij
moeten bij alles al honderd keer nadenken
en als we willen sporten, moeten we nog veel
meer dingen regelen. Als ik wil gaan zwem
men, moet ik iemand regelen die er voor
zorgt dat ik in de goeie baan blijf. Maar spor
ten is belangrijk, omdat het een goede ma
nier is om te integreren in de maatschappij."
„De wereld zal niet naar mij toekomen en
daarom zal ik er moeite voor moeten doen.
Zolang ze in een kledingwinkel aan Karin
vragen wat ik wil hebben, is er werk. Daarom
geef ik voorlichting op scholen. Ik kan er
goed over praten en zo lang ik daarmee een
andere blinde kan helpen, blijf ik spreken."
„Het is noodzakelijk, dat ervaar ik ook hier
in het dorp! Het is straks voor Hilde heel be
langrijk dat men weet dat ik niet alleen mijn
kind kan verzorgen, maar dat ik ook mensen
op de koffie kan ontvangen. Het is belangrijk
dat ze mét je praten; niet over je."
ZATERDAG 20 DECEMBER 1997
Was het een komeet, een supernova
of een conjunctie van planeten? Wei
nig verschijnselen zijn door de eeu
wen heen zo vaak het onderwerp van
intensieve studie geweest als de ster
van Betlehem, die zo gloedvol zou
hebben getuigd van de geboorte van
Christus. Maar nog altijd tast men in
het duister van de geschiedschrijving
en van de sterrenhemel als het erom
gaat het wezen van 'dit teken aan de
hemel' te definiëren. De geboorte
van Christus is pas tientallen jaren
later door de apostelen Lucas en
Marcus beschreven. Het kerstverhaal
is dan ook een mix van historische
feiten, mondelinge overleveringen en
legendevorming.
Hoewel Babylonische priester-astrologen
en ook Chinese astrologen alle verande
ringen aan de sterrenhemel voor en na het
begin van de christelijke jaartelling hebben
geobserveerd en geregistreerd, zal de kerst
ster altijd wel een raadsel blijven, betoogde
onlangs een sterrenkundige na een lange, ge
degen uiteenzetting van alle wetenschappe
lijke visies erop. Het probleem is dat toetsba
re historische gebeurtenissen, zoals een
volkstelling en bijvoorbeeld de dood van
Herodus in 4 v. Chr., niet synchroon lopen
met het de gebeurtenissen in het kerstver
haal, het officiële geboortejaar van Christus
en opmerkelijke hemelverschijnselen die zich
in die periode voordeden. Een komeet is het
zeker niet geweest, zo dacht de spreker, want
die werden gezien als onheilsprofeten, niet
als verkondigers van blijde gebeurtenissen.
Misschien is de kerstster als zodanig een vo
orchristelijk, heidens symbool dat ons kerst
verhaal is binnengeslopen. Want Kerstmis is
het oudste feest van de mensheid.
Voordat het in 330 in Rome een uitgespro
ken christelijke betekenis kreeg, vierden
mensen in allerlei culturen al duizenden ja
ren het midwinterfeest. Want op het hoogte
punt van de duisternis op 21 december, de
kortste dag, staat de zon als het ware even
stil. Dan, in de nacht van 24 op 25 december
wordt uit de duisternis het licht geboren, een
nieuwe zon, de zoon in het christendom,
symbool van verlossing uit de duisternis, en
gaan de dagen langzaam weer lengen. Veel
religieuze feesten in de jaarcyclus hebben te
maken met licht en met duisternis, leven en
dood, het gaan en komen van de seizoenen,
in een nooit eindigende kringloop.
In december was de duisternis, de nacht, al
tijd de natuurlijke metgezel van de mens.
Eeuwenlang hebben mensen geleefd onder
een hemel die werd opgeluisterd door de
lichtende band van de melkweg, de veran
derlijke gloed van het noorderlicht, de vurige
sporen van meteoren en de soms angstaanja
gende staarten van kometen. Deze zomer kij
kend naar de komeet Hale-Bopp, kon ik mij
voorstellen hoe zo'n opmerkelijk en fascine
rend teken werd gezien als boodschapper
van onheil of heil, een diepe indruk maakte,
de fantasie prikkelde en tot nadenken aan
zette over de wereld boven en buiten de aar
de.
De schimmige wereld van de nacht, het ta
nende, grijze licht van de dag en het kou
de, verstilde winterlandschap gaven de mens
de kans ontvankelijk te zijn voor een andere
werkelijkheid, voeling te hebben met het on
zichtbare, het onzegbare, het mysterie van
het mens zijn. Niet voor niets vinden veel
wonderen in sprookjes in de nacht plaats en
datzelfde geldt voor de grote mysteries van
het christendom, met name ook voor de
Kerstnacht.
In een maatschappij waar ratio, efficiency,
meetbaar rendement en de discussie over
een 24-uurs economie overheersen, hebben
verbeelding, duisternis, het niet-zichtbare en
het niet onmiddellijk meetbare,'het zwaar te
verduren. Mensen zijn in hun pantser van as
falt, beton en kunstlicht steeds meer verwij
derd geraakt van magie en mysterie, en de
boeiende en bange bekoring van de maand
december die zo vol symboliek is.
De psychiater Jung scheef al in 1930: 'De mo
derne mens begrijpt niet, hoe sterk zijn ratio
nalisme het vermogen om te reageren op de
betekenisvolle symbolen vernietigd heeft. De
prijs die hij nu voor deze afbraak betaalt, be
staat uit een opmerkelijk gebrek aan retro-
spectie. Zijn contact met de natuur is ver
dwenen en hiermee ook de sterke en diep
gaande emotionele energie die deze symboli
sche band hem verschafte.'
Op de een of andere manier ervaar ik deze
tijd van het jaar altijd als een thuiskomen
bij mij zelf. Na een lange tocht door het jaar
heen, met allerlei omwegen en afleidingsma
noeuvres, wacht daar het verlichte huis, sym
bool van geborgenheid, waar ik mijzelfbe
noemd weet. De waan van de dag, de jachti
ge actualiteit, maakt plaats voor bezonken
continuïteit, een innerlijk weten. Veel feesten
in de jaarcyclus worden ingegeven door uni
versele ervaringen van de menselijke ziel in
contact met de natuur. Kijkend naar het
midwinterlicht en de sterrenhemel voel ik
mij meegenomen in een stroom van verleden
naar toekomst. En besef: wij mensen zijn we
vers van oude patronen met nieuwe draden.
HELEEN CRUL
