Rechtlijnige Van Aartsen
langs rand van de afgrond
Nederlanders grootste vijanden bewoners Vitez
Nieuw D66 heeft gevaarlijke kanten
Feiten &Meningen
Anto Furundzija vandaag
voor Joegoslavië-tribunaal
m m wi? óffN ww
VAM
V/ijiÊN WIJ MÉT KW QWmZH.,.
VRIJDAG 19 DECEMBER 1997
Liberaal zorgt voor historische verandering agrarisch Nederland
Hij gaat de geschiedenis in als de politicus die een historische verandering teweeg bracht in het
agrarisch gezicht van Nederland. Maar het scheelde slechts een haartje, of hij was de geschiedenis
ingegaan als de eerste minister die letterlijk uitgleed over de stront. Jozias van Aartsen, minister
van landbouw, scheerde de afgelopen dagen langs de afgrond, en kon slechts zijn evenwicht be
waren omdat zijn kabinetsploeg hem overeind hield en D66 op de knieën dwong.
De evenwichtskunst die de
paarse coalitie deze week moest
betrachten, was grotendeels een
gevolg van nogal onhandig ma
noeuvreren van de landbouw
minister zelf. Eerst diende hij,
als reactie op de varkenspest,
op 10 juli van dit jaar een plan
in dat in één klap de varkens
stapel met een kwart zou ver
kleinen. Elke individuele boer
moest een kwart van zijn var
kens inleveren, ongeacht of hij
net tonnen had gestopt in dier
vriendelijke stallen. Alleen zo
kon het overschot van 14 mil
joen kilo fosfaat worden wegge
werkt. En alleen zo konden
nieuwe pestepidemieën worden
vermeden. Want de pest was
mede veroorzaakt door te veel
varkens in te volle stallen in een
te klein gebied.
Met een voor hem kenmerken
de onverschrokkenheid ging
Van Aartsen voorbij aan de be
zwaren van het landbouwbe
drijfsleven. De 'sector', zoals het
Produktschap voor Vee en Vlees
en LTO-Nederland (opvolger
van het Landbouwschap)
mocht luisteren, maar niet
meepraten. Die rol was alleen
weggelegd voor de politiek,
vond Van Aartsen, een rechtlij
nig aanhanger van de opvatting
dat het de politiek is die bepaalt
wat er gebeurt. En niemand die
hem durfde tegen te spreken,
gezien de onmacht van de sec
tor zelf om boeren tot verant
woord gedrag te brengen.
Van alle karaktereigenschappen
van Van Aartsen zijn z'n recht
lijnigheid en standvastigheid de
meest opvallende. De stijf ogen
de liberaal staat voor wat hij
zegt, zelfs als dat hem kan ko
men te staan op molestatie
door boze varkensboeren. Hij is
niet de man van de relativeren
de grap, de kwinkslag die in een
klap de spanning van het debat
kan halen. Jozias houdt zich be
zig met serieuze zaken, en daar
bij past een serieuze houding.
Dat hij buiten het licht van de
camera's uitermate joviaal is,
goedlachs en nauwelijks nog
herkenbaar als die steile libe
raal, weten slechts weinigen.
Juist door dat imago van on
buigzaamheid was het des te
opvallender dat ook Van Aarts
en moest buigen voor de wetten
van de politiek. En die luiden
dat er in de samenleving toch
op zijn minst enig draagvlak no
dig is voor drastische maatrege
len, willen de partijen hun kie
zers niet gillend weg zien lopen.
Die steun voor Van Aartsen was
Waar is D66 mee bezig? Die
vraag zong de hele week rond in
de fameuze wandelgangen van
de Tweede Kamer, op politieke
redacties van media, onder Ka
merleden van oppositiepartijen
en coalitiegenoten. Met welk
doel heeft D66 de varkenskwes
tie op de spits gedreven, waar
om die onverzettelijkheid over
het 'voerspoor', wat stak er ach
ter de 'powerplay' van Thom de
Graaf en Pieter ter Veer?
Niemand van de buitenwacht
heeft tot dusverre een echte
strategie bij D66 kunnen ont
dekken. D66 zelf doet alsof het
machtsspel de normaalste zaak
van de wereld was. De partij
heeft toch gewoon geprobeerd
het onderste uit de kan te krij
gen? Dat bleef wel zonder resul
taat. Maar het is toch niet zo
gek dat de fractie het heeft ge
probeerd? Alleen begrijpt nie
mand wat ze eigenlijk wilden
bereiken, omdat de nederlaag
van tevoren min of meer vast
stond.
Daardoor resteren er twee op
ties: er is sprake van een derma
te briljante hogeschool-tactiek
dat zelfs doorgewinterde poli
tieke 'watchers' er niets van be
grijpen of er was geen strategie
maar slechts ego-therapie.
Misschien is het handig de mo
gelijke verklaringen voor de
handelwijze van D66 eens op
een rijtje te zetten.
1. D66 wilde publiciteit. De De
mocraten kopieerden het
kunstje van de WD. Liberale
leider Frits Bolkestein heeft een
simpel recept om de steun voor
zijn partij in de opiniepeilingen
op te peppen: in het nieuws ko
men. Het geeft niet hoe, als hij
maar in het nieuws komt. Zelfs
als je van tevdren weet dat je
niet kunt winnen.
Wat bij de WD werkt, moet bij
D66 ook kunnen. Of niet? Nou
nee. De WD is in de 'winning
mood' en publiciteit versterkt
dat. D66 staat op fors verlies en
hier is het reëel te veronderstel
len dat al het mediageweld de
neergang versterkt. De WD is
een machtspartij waarvan je
een dergelijk optreden ver
wacht, van het redelijk alterna
tief D66 niet. Het huidige optre
den is wezensvreemd, het past
niet bij de Democraten.
2. D66 wilde het eigen gelijk ha
len. Het is altijd erg sneu als je
gelijk hebt, maar het niet krijgt.
Natuurlijk is dat 'voerspoor'
(boeren hoeven 5 procent min
der varkens in te leveren, als ze
milieuvriendelijk voer gebrui
ken) nauwelijks te controleren
en frauduleus. Daar heeft D66-
Kamerlid Ter Veer groot gelijk
in. Maar dat gelijk kan hij niet
krijgen, omdat WD en PvdA
een gebaar naar de boeren wil
len maken. En WD-minister
Van Aartsen is daarin meege
gaan. Dat 'voerspoor' is een
goedmakertje en dan doet het
er niet toe dat het in de praktijk
moeilijk uitvoerbaar is. Dat
heeft D66 niet kunnen accepte
ren. Het 'eigen gelijk' werd bo
ven het politieke compromis
gesteld.
3. D66 wilde het ego masseren.
De D66-fractie en -partijtop zijn
het zat almaar 'gepiepeld' te
worden. Altijd worden ze gezien
als de watjes van de coalitie, als
de partij die er het minst toe
doet, de 'junior-partner' die
toch wel door de bocht gaat. De
net opgestapte fractievoorzitter
Gerrit Jan Wolffensperger beli
chaamde dat. Zijn opvolger
Thom de Graaf was er veel aan
gelegen onmiddellijk een ande
re indruk te vestigen. Hij moest
degene worden die D66 neerzet
als zelfbewuste partij die het ge
vecht met de coalitiepartners
aan durft te gaan, op het scherp
van de snede. De boodschap
aan de coalitiepartners was:
met D66 moet je voortaan reke
ning houden. Daar kwam nog
bij dat ze in het varkensdossier
zijn genegeerd door WD en
PvdA, die samen aan een com
promis gingen werken. Dat was
een pijnlijke afwijzing voor D66.
4. D66 heeft zich laten meesle
pen door emotie en er is in de
fractie te weinig zelfkritiek en
onvoldoende regie geweest.
D66 is een milieupartij. Ook al
heeft Van Aartsen wat water bij
de wijn gedaan bij de inkrim
ping van de varkenshouderij,
het plan is nog steeds zeer in
grijpend. Het is een hard wets
voorstel voor boeren en hun ge
zinnen. De positieve gevolgen
voor het milieu zijn groot. Het
uiteindelijke doel van D66 móet
zijn dat de varkenshouderij in
gekrompen wordt, om zo de
mestproblemen en fosfaatver
vuiling terug te dringen en het
dierenwelzijn te verbeteren. Het
is ridicuul dat D66 dreigde een
wetsvoorstel af te wijzen, dat
verder gaat dan D66 en PvdA
nog maar enkele jaren geleden
hadden durven dromen. Het
wetsvoorstel verwerpen was niet
te verkopen aan de achterban.
Een kabinet laten vallen omdat
je net iets minder hebt bereikt
dan je wilde, nog minder.
Als je alles bij elkaar optelt, dan
is het resultaat van een week
varkensdebat voor D66 treurig.
De kleinste regeringspartij kan
zich op de borst kloppen dat ze
pas door de knieën is gegaan na
langdurige pressie van de coali
tiepartners en minister Van
Aartsen. Maar het is treurig dat
de fractie zo'n politieke span
ning heeft veroorzaakt over een
klein verschil van mening. Het
varkensdebat was een lange
D66-show, met als hoofdact de
halsstarrige Pieter ter Veer, die
nu met lege handen staat.
Verder is de positie van toekom
stig lijsttrekker Borst nog verder
verzwakt. Zoals het D66 be
taamt, wordt Els Borst geheel en
al niet begeleid. Dat betekent
dat ze in al haar spontaniteit
blunders begaat. Zoals deze
week weer met haar staatkundi
ge misstap: een minister hoort
een kabinetsstandpunt niet
openlijk af te vallen. De manier
waarop ze vervolgens door het
Een van de twee van oorlogs
misdaden Bosnische Kroaten
die gisteren in Bosnië door
Nederlandse mariniers en
commando's zijn gearres
teerd, wordt al vanmiddag
voorgeleid voor het Joegosla
vië-tribunaal. Het gaat om de
27-jarige Anto Furundzija, die
volgens de beschuldigingen
van het tribunaal als soldaat
van het Bosnisch-Kroatische
leger HVO zou hebben deel
genomen aan de etnische zui
vering van het dorpje Ahmici
in het voorjaar van 1993. Het
is nog onduidelijk wanneer de
andere verdachte, Vlatko Ku-
preskic (39), voor het tribu
naal verschijnt. Hij raakte ge
wond toen hij zich verzette
tegen zijn arrestatie en ver
blijft in de ziekenboeg van de
Scheveningse strafgevange
nis.
Beide verdachten werden gis
teren naar Nederland overge
vlogen. De hoofdaanklager
van het tribunaal, de Canade
se Louise Arbour, sprak giste
ren haar dankbaarheid uit
over de arrestaties. „Zonder
deze actie had het tribunaal
zijn mandaat niet volledig
kunnen vervullen", aldus Ar
bour.
Arbour zei erop te vertrouwen
dat 'het mandaat dat Sfor ge
kregen heeft soortgelijke in
terventies in de toekomst mo
gelijk maakt'. Zij nodigde alle
nog loslopende verdachten
uit zichzelf over te geven.
De arrestatie-operatie was
formeel een operatie van de
Sfor, de Navo-vredesmacht in
Bosnië. Ook Amerikaanse en
Britse troepen waren betrok
ken, maar volgens minister
Voorhoeve van defensie
speelden de Nederlandse
troepen een 'sleutelrol'. „Een
opsteker voor de Nederlandse
troepen", aldus de bewinds
man.
Mariniers verwachten alle oorlogsmisdadigers op te kunnen pakken
Het witte huis van de van oorlogsmisdaden ver
dachte en gistermorgen vroeg gearresteerde
Bosnische Kroaat Vlatko Kupreskic ligt in de vel
den, een beetje omhoog in de heuvels. Het kijkt
uit op Ahmici, het dorp waarin hij woonde, het
dorp dat hij vernietigde en het dorp dat hem uit
eindelijk een enkeltje naar een cel in Den Haag
bezorgt.
Tijdens de oorlog was Kupreskic hier een van de
baasjes. Plunderen, moorden; het was oorlog en
niemand die hem iets maakte. Zijn. huis werd vol
gens getuigen gebruikt als de plek van waaruit in
1993 de pogroms tegen de moslims werden inge
zet. Samen met Ante Furundzija, de eveneens'gis-
teren gearresteerde leider van de beruchte Kroati
sche para-militaire groep 'de jokers', wordt hij
verantwoordelijk gehouden voor het vernietigen
van de moslimgemeenschap in Ahmici; 103 mos
lims werden gedood, 176 huizen in brand gesto
ken en twee moskeeën opgeblazen. Het werd
hiermee een van de grootste bloedbaden uit de
Bosnische oorlog. Ondanks het feit dat Kupreskic
en Furundzija beiden op de lijst stonden van het
Haagse Oorlogstribunaal konden ze tot gisteren
gewoon vrij rondlopen in het gebied, omdat de
Bosnisch-Kroatische autoriteiten en de bevolking
beide mannen als lokale helden beschouwen.
Maar donderdag waren de rollen omgedraaid.
Nederlandse mariniers gooiden roet in het eten
door in de vroege ochtend beide mannen van
hun bedden te lichten in een bliksemactie waar
bij Kupreskic gewond raakte. Twaalf uur nadat ze
rustig naar bed waren gegaan, bevonden ze zich
in een gevangenis in Den Haag.
Naast het huis van Kupreskic staan nu Neder
landse SFOR-jeeps. Mariniers lopen af en aan.
Pantserwagens geparkeerd langs de weg. Twee
ramen in het huis zijn kapot, omdat de Nederlan
ders aan het begin van de actie een granaat naar
binnen hebben gegooid waardoor Kupreskic ge
desoriënteerd moest te raken.
Een groep van dertig razende buurtbewoners
staat rondom het huis. Ze dreigen met geweld als
we dichterbij komen. „Jullie honden", roept een
man. Oude vrouwen schreeuwen dat ze de Ne
derlanders als hun grootste vijand beschouwen.
De Nederlandse mariniers kijken toe en proberen
de situatie niet te laten escaleren. De groep bewo
ners laat het bij verbaal geweld.
„Wij zijn afgelopen vrijdag speciaal voor deze ac
tie ingevlogen", zegt sergeant Boudewijn Schoofs,
terwijl hij met helm op en geweer om zijn schou
der de wacht houdt bij een pantserwagen. Vol
gens Schoofs zijn de mariniers die nu voor een
halfjaar naar Bosnië zijn gestuurd, extra getraind
voor het arresteren van verdachte oorlogsmisda
digers. Zo verbleven de mariniers enkele weken
in een Amerikaanse woestijn waar ze een oplei
ding kregen om met munitie om te gaan die ge
bruikt wordt tijdens de jacht op oorlogsmisdadi
gers.
Hiermee lijkt er definitief een einde te komen aan
het officiële beleid van SFOR dat inhoudt dat er
niet actief op zoek wordt gegaan naar mensen die
op de lijst van het Haagse Oorlogstribunaal staan.
„Alle oorlogsmisdadigers zullen uiteindelijk wor
den gearresteerd", meent Schoofs.
Volgens bronnen binnen de Nederlandse troepen
zijn er 'enkele weken aan voorbereiding voorafge
gaan voordat er opgetreden kon worden'. De sa
menwerking met Britse SFOR-troepen verliep uit
stekend, zeggen betrokkenen. Het grootste pro
bleem was echter om beide verdachten op het
zelfde moment te arresteren, zodat geen van bei
den tijd had om te vluchten.
Diplomaten in Bosnië zien deze geslaagde actie
van de Nederlanders tevens als een afrekening
met het verleden waarin het Screbenica-debacle
keer op keer ter sprake kwam. „We gunnen het de
Nederlanders", aldus een diplomaat in Sarajevo.
De Nederlandse actie zorgde er voor dat het leven
HARALD DOORNBOS GPD
Felicitaties voor minister Van Aartsen van zijn grootste tegenspelers in het debat, de D66'ers Thom de Graaf
en Pieter ter Veer (links). foto gpd rob keeris
er in ieder geval niet onder de
boeren zelf. 'De sector' ver
hoogde, na mislukt overleg met
de minister, de druk op de coa
litiepartijen. En daar vonden ze
inderdaad meer gehoor voor
hun noden dan op het ministe
rie van landbouw.
Van Aartsens rechtlijnigheid
bleek dit keer overtroffen te
worden door zijn pragmatisme.
Vrijwel moeiteloos ging hij ak
koord met een forse aanpassing
van zijn wetsvoorstel, op aan
drang van PvdA en WD. Die
kwamen met de boodschap dat
boeren de kans moesten krijgen
nog iets aan die inkrimping te
doen. Het zonder meer afpak
ken van varkens was te hard, te
onrechtvaardig ook. En hoewel
Van Aartsen altijd had volge
houden dat 14 miljoen kilo fos
faat gelijk staat aan een kwart
minder varkens, bleek die re
kensom nu plotseling heel an
ders te liggen. Het kon ook wel
met wat minder. Jammer alleen
dat hij vergat die andere coali
tiepartner, D66, bij die koerswij
ziging te betrekken. Het bracht
hem in grote problemen.
Opvallend was ook dat Van
Aartsen niet eens de moeite
nam zijn ommezwaai inhoude
lijk van argumenten te voorzien.
Zo was hij altijd tegen een lage
re korting voor boeren die
milieuvriendelijk voer gebrui
ken - een van de veranderingen
in het plan. Toen hij dat op aan
drang van PvdA en WD toch in
zijn wetsvoorstel opnam, ver
wees hij naar 'de politieke reali
teit'. „U heeft toch ook de de
batten meegemaakt? Ik heb
stof ging, heeft de fractie wel
licht nog verder op een dwaal
spoor gebracht.
Tot slot: de verhoudingen in de
coalitie zijn er ook niet beter op
geworden. In het zicht van de
verkiezingen is dat een natuur
lijke gang van zaken. Maar hier
is volgens de coalitiepartners
van een mug een olifant ge
maakt. De opstelling van D66
heeft tot onbegrip geleid, en de
goed geluisterd", zo antwoord
de hij op de vraag hoe hij die
omslag kon verdedigen. Maar
een inhoudelijke verdediging
ontbrak.
Van Aartsen mag dan zelf zeg
gen goed te kunnen luisteren,
hij lijkt meer in zich zichzelf ge
keerd dan nuttig is. De los ope
rerende Van Aartsen van buiten
de Kamer vindt te weinig aan
sluiting bij de formeel optre
dende minister van daarbinnen.
Iemand die alleen bereid is tot
aanpassingen van z'n wetsvoor
stel als hem de duimschroeven
worden aangedraaid, is te laat.
Die moet 'dan veel verder gaan
dan bij eerder overleg mogelijk
bereikbaar was.
Van Aartsens afkeer van het
handjeklap met politiek en sa
menleving zorgde daardoor dit
fractie is een risico geworden.
Dat is gevaarlijk, voor elke par
tij.
ANS BOUWMANS EN WILCO DEKKER
ILLUSTRATIE TOM J ANSS!or
keer voor ongemeen hoog opl
pende politieke spanning. De
man die tot zijn jeugdige ver
bijstering zijn vader als minisi
van volkshuisvesting zag uitgS
den over een paar duizend ws
ningwetwoningen, leek hetze! fj
de te gebeuren over de mest
van miljoenen varkens. Het
moet een nachtmerrieachtig
schrikbeeld zijn geweest.
over een maand weet
meer dat Van Aartsen bijna zij ar
biezen moest pakken. Dan gel W
alleen nog het indrukwekkend ie
wapenfeit dat hij de varkenss! K
pel met zo'n twintig procent
verkleinde.
Thom de Graaf kijkt teleurgestel^'
tijdens het voor D66 ongelukkig n_
verlopen debat over reductie van jjr
de varkensstapel.
foto •gpd» rob Kt
ch
