rr r ri
T JJ\J
Feest rondom
SISSI
FOR
EVER
Toerisme
100ste
sterfdag
van 'jonge
keizerin'
Wenen en
Boedapest
herdenken
Wandelen in
Schotland
weet meer haast de beroemdste reis
gidsen ter wereld. Sinds
kort worden ze in op
dracht van uitgeverij Van Reemst in hoog tempo in het Ne
derlands vertaald en je kunt je afvragen 'waarom nu pas?'
Niet alleen de hotelkamers worden uitvoerig beschreven
('het behang is helaas wat opzichtig'), maar ook of je vanuit
het bed het scherm goed kunt zien. De Rough Guides kun
nen soms behoorlijk betuttelend zijn. Dat neemt niet weg
dat ze zo goed als altijd meer weten dan de juffrouw van de
plaatselijke VW en dat ze ondanks de 500 of meer pagina's
makkelijk kunnen worden meegenomen. Onlangs versche
nen de Nederlandse vertalingen van de titels Noorwegen,
Zweden, Parijs, Wales, Vietnam en Bretagne/Normandië.
Canada
Bij de Canadian Tourism Commission (CTC) verscheen zojuist
een aantal nieuwe brochures. Daaronder de Nederlandstalige
'Visitors Guide 1998' (met bijbehorend Info Bulletin, dat
naast reistips ook een overzicht geeft van alle Nederlandse
reisorganisaties die reizen naar Canada verzorgen), de gids
'Canada Festivals en Evenementen 1998-99' en de 'Canada
Winterkrant '97/'98' met beschrijvingen van de wintersport
mogelijkheden in voornamelijk British Columbia en Alberta.
De brochures kunnen worden aangevraagd bij de CTC, Post
bus 30820, 2500 GV, Den Haag, telefoon 070 - 31 11 67 5.
Skiën in België
Na twee winters met redelijk wat sneeuw en een g
toeloop van vooral langlaufers hebben de WV's van de Belgi
sche Ardennen hun informatiesysteem uitgebreid. Naast tra
ditionele telefoonnummers als Sneeuwinformatie Oostkantons
(00 32 80 22 76 64) en de Sneeuwtelefoon
(00 32 80 22 74 74, alleen als er sneeuw ligt), is het nu ook
mogelijk het Belgisch Verkeersbureau in Haarlem (023 -
53 44 43 4) te bellen. Het bureau wordt per fax dagelijks op
de hoogte gehouden van de sneeuwtoestand in de Ardennen.
Tevens kan daar het 'Tourist Journal Winter' met daarin aller
lei informatie over loipes, afdalingen, verhuuradressen en der
gelijke, worden aangevraagd.
Sissi houdt op alle van haar gemaakte portretten de
mond stijf gesloten. Ze had een slecht gebit.
Niets menselijks was haar vreemd. 'Heeft u
gezien', fluistert de gids op een niet-verder-
vertellen-toontje, 'dat ze op alle schilderijen
haar mond stijf dicht houdt? ...(onheilspellende
stilte)... Dat komt, ze had een slecht gebit!' De
ontluistering van een jonge keizerin. Wat Romy
Schneider in drie Sissi-films zo zorgvuldig
opbouwde, wordt hier met enkele venijnige
onthullingen plompverloren de grond
ingeboord. Ga maar na.
USA-camperrally's
ACSI heeft opnieuw een zogenoemde camperrally in Amerika
uitgezet. Het is de 'Noordwest USA/Canada', die de deelne
mers door vier Amerikaanse staten en twee Canadese provin
cies voert. Bezocht worden onder meer Seattle en Vancouver
en het Yellowstone natuurpark. De trip staat onder leiding van
ervaren 'captains' (reisleiders) en er wordt gereden in luxueu
ze, door ACSI gehuurde en nauwkeurig gecontroleerde cam
pers. De trip staat, samen met dertig andere, beschreven in
een magazine dat kan worden aangevraagd bij ACSI, telefoon
04 88 - 45 20 55.
Swissötel voor vrouwen
Het Swissötel in Istanbul gaat speciale zorg besteden aan al-
leenreizende vrouwen. Het zogenoemde 'lady-programma' be
gint vanaf het moment dat de reservering wordt gemaakt. Zo
zal de receptionist onder meer vragen of de gaste er prijs stelt
dat inkomende telefoongesprekken vooraf worden gecontro
leerd. Ook wordt de hotelstaf geïnstrueerd dat een zekere dis
cretie in acht dient te worden genomen bij het doorgeven van
kamernummers, hebben de badkamers aparte stopcontacten
en behoren speciale aerobiclessen en schoonheidsbehande-
lingen tot de opties. Het ligt in de bedoeling deze service ook
uit te breiden naar andere Swissötels.
Het jachtslot Gödöllö, het Hongaarse kasteeltje waar Sissi zich meerdere maanden schuil hield voor haar familie, werd
voor een groot deel gerestaureerd en trekt nu duizenden belangstellenden. foto rob van den dobbelsteen
fltt» 3
obvan den dobbelsteen.
lel icoon van de 19de eeuw
ras - nog steeds volgens de
oerlevering - manisch depres-
le.j ef, wenste slechts afgebeeld te
an^ porden als 30-jarige (ook toen
ede 50 al hoog en breed was
erd)had - naar het
ag« fojnt - een lichte hang naar
lardt eiversiteiten en leed aan anor-
ria (ze woog 48 kilo bij een
van 1.73 meter),
erbijsterend? Ze weten het in
egrandeurvandeWeense
lofburg, in die zinsbegooche-
nde bric-a-brac van goudbro-
<4 ut> opgeborsteld fluweel en
lelt ipolitoerd notenhout nóg veel
00t lerker te vertellen. 'Haardag-
ienu bestond uit slechts één
Dpje hete soep en een sinaas-
ppel. En als ze merkte dat haar
uiten 1 millimeter dikker wa
in geworden, dan at ze hele-
mal niets.' Bovendien was Sissi
zo verneemt het door het pa
is wandelende gezelschap tot
ijn ontsteltenis - nog een ver-
id kreng ook. Ze had twee
leedsters die elke ochtend vier
hit bezig waren met onder
leer het insnoeren van haar
liddel. Straffer, straffer, schijnt
fravissante Duitse stampvoe-
H nd te hebben geroepen. Net
polang totdat zij haar taille met
fur eigen handjes kon omvat-
i,
lui kan niet anders of er zullen
«nnenkort nog wel meer sma-
tófelijk-scandaleuze details aan
ft licht komen over het leven
i eine der schönsten Frauen
3U irerZeit. In 1998 namelijk is
ft precies honderd jaar gele-
cndat de Keizerin van Oosten-
ijk (en Koningin van Honga-
ijf) om het leven werd ge-
pp "acht. Op 19 september 1898
'eef de Italiaanse anarchist
"igi Luceni haar op de oever
an het Meer van Genève toch
•ugvrij onverwacht een dolk
«tor de borst. En dat moet ge-
iwd worden. Zowel in Oosten-
n* 'ikals Hongarije.
Deen Wenen al herdenkt de
9» -ady Di van de vorige eeuw'
Kt drie tentoonstellingen. In
nf Moss Schönbrunn komen
aar eerste, in pracht en praal
^gebrachte huwelijksjaren
m bod; in de Hermesvilla (het
i?n buiten Wenen staande
geeltje waar zij zich schuil
fld voor de clan der Habsbur-
U its) wordt getracht duidelijk te
taken hoe Elisabeth zichzelf
|g '8 maar echt spannend dreigt
p,n'*~ te worden in de eerder
genoemde Hofburg. Daar im
mers wordt een expositie inge
richt met als thema (vrije verta
ling) 'Hoe gedroeg de keizerin
zich in het openbaar, maar wie
was ze nou eigenlijk werkelijk?'
Het antwoord op deze prangen
de vraag is al enigszins uitge
lekt: Niet zo'n lekkertje! Maar
dat maakt de herdenkingsfees
ten juist zo leuk. In gepaste stil
te afdalen naar haar met verse
bloemenruikers afgezette sarco
faag in de Kaisergruft aan de
Neuer Markt en vervolgens ge
nieten van haar amoureuze
strapatzen met een overspelige
minister in de musical 'Elisa
beth' (Theater an der Wien). Je
verbazen over de martelwerk
tuigen in haar privé-fitness-
ruimte (met badkamer) in de
Hofburg en tegelijk beseffen dat
ze aan haar gemaal natuurlijk
niet zoveel lol beleefde. 'Een
droge kerel' noemde een treu
rende Sissi hem in haar dag
boek. Een visie die nog eens
wordt onderstreept door de
gids. 'Der Franz Joseph at vijf
gangen in precies 43 minuten.
Dat was bij keizerlijk decreet zo
vastgesteld. Tempo, tempo. Ik
bedoel: hij was niet erg gezellig.'
Voor Elisabeth een goeie reden
om veelvuldig - en dan bij voor
keur in de herfst - naar Honga
rije te vluchten, of beter gezegd,
naar het familie-jachtslot Gö
döllö. Franz Joseph verbleef er
weinig en - wat haar nog het al
lerbeste beviel - haar schoon
moeder kwam er nóóit. Het
kostelijke kasteel, op drie kwar
tier autorijden van Boedapest,
fungeert nu als middelpunt van
de Hongaarse Sissi-festiviteiten.
Daarbij hoort natuurlijk een
Het feit dat het in 1998 precies
honderd jaar geleden is dat Sissi
werd vermoord, heeft zowel de
VW van Wenen als van Boedapest
in het geweer gebracht. Diverse
Sissi-tentoonstellingen (alleen de
Oostenrijkse hoofdstad telt er al
drie), een Sissi-musical (die overi
gens reeds vanaf 1992 in het The
ater an der Wien in Wenen loopt)
en een groot aantal Sissi-evene-
menten (concerten vooral) trek-
tentoonstelling over (alweer)
'het verborgen leven van Erzsé-
bet' (zoals ze hier heet), maar
ook zijn er concerten, is er een
dressuur-wedstrijd om de 'Erz-
sébet-cup' en wordt er eind au
gustus zelfs een schoonheids-
wedstrijd georganiseerd door de
Sissi Friendly Society.
Maar of je nou juist op die da
gen naar Gödöllö moet reizen...?
Veel beter is het waarschijnlijk
om op een - zo mogelijk - rustig
moment naar het pronte, in de
bossen verborgen slot te reizen.
Hetgeen al moeilijk genoeg is.
Meteen na de heropening op 17
augustus 1996 stroomde het
publiek toe en in het eerste vol
le jaar al werd Sissi's droomkas
teel bezocht door 250.000
nieuwsgierigen. Nog lang niet
gereed trouwens, die tot nu toe
18 miljoen gulden kostende res-
ken in het zich nog steeds uitbrei
dende programma de grootste
aandacht. Maar het is natuurlijk
ook best mogelijk de gangen van
de 'jonge keizerin' in alle rust na
te gaan.
Sissi ligt - samen met 145
Habsburgers - begraven in de Kai
sergruft onder de Kapuzinerkirche
op de Neuer Markt in Wenen. De
reusachtige, soms op Leopard-
tanks lijkende kisten vormen een
Het ruim een eeuw oude café New York te Boedapest geeft uitmuntend de sfeer weer waarin de konin
gin van Hongarije leefde. foto rob van den dobbelsteen
tauratie. Daarvoor hebben de in
1991 vertrokken Russen te veel
verwoest/Roze-rood marmer
werd door de kameraden weg
gemoffeld achter een dikke laag
grijze legerverf, kruimelend
stucwerk nooit hersteld en deu
ren voor het gemak uit hun
hengsels gelicht. Er moet nog
ontzettend veel gebeuren.
Maar het feeërieke hoofdge
bouw is klaar. Mét de geheime
trappen waarover Sissi naar
haar minnaars sloop, mét
haar in onschuldig blauw ge
houden jonge meisjes-boudoir
en mét haar herinneringen aan
een kortstondige jeugd (ze
trouwde toen ze 17 was). Jawel,
misschien wat toeristisch alle
maal. Sissi-telefoonkaarten in
de Sissi-shop, een als Franz Jo
seph verklede fotograaf die be
zoeksters in Sissi's lampenkap-
drukbezochte bezienswaardig
heid. Standbeelden van Elisabeth
zijn er in zowel de Oostenrijkse als
de Hongaarse hoofdstad. Dat in
Wenen staat verborgen in een
hoekje van de Rosenvolksgarten
(ze kijkt naar de Hofburg) en dat
in Boedapest - groen uitgeslagen
en nauwelijks te vinden - onder de
Erzsébet-brug (Boeda-kant).
Te Wenen worden zowel in de
luisterrijke Hofburg als in het zo
merpaleis Schönbrunn (waar de
privé-vertrekken van de keizerin
voor het eerst worden openge
steld) dagelijks rondleidingen ge
houden die het leven van Sissi als
thema hebben. Hetzelfde gebeurt
in het op 28 kilometer ten oosten
van Boedapest gelegen kasteel
Grödöllö. Tussen de Hongaarse
hoofdstad (station Nyugati) en de
koninklijke wachtkamer in Grö
döllö loopt een spoorlijntje dat ter
gelegenheid van de festiviteiten
weer in gebruik zal worden geno
men. De wagons worden getrok
ken door een stoomlocomotief.
Mooi is de Métyèskerk op de kas
teelheuvel (met schitterend uit
zicht) van Boedapest. Het is de
kerk waarin Elisabeth en Franz Jo
seph in 1867 trouwden. Hoewel ze
met Sissi niet veel te maken heb
ben, geven hotel Gellért (met
schitterend Jugendstill-badhuis)
het operagebouw, de centrale
markthal (Központi Vésércsar-
nok) en de cafés Gerbeaud en New
York uitmuntend de sfeer weer
waarin de koningin van Hongarije
leefde.
jurken laat poseren plus - al
waar je kijkt - de onvermijdelij
ke Sissi-bonbons, Sissi-broches
en wat voor Sissi-prullaria er
nog allemaal meer kan worden
bedacht. Maar neem alles voor
lief en kijk vooral goed naar het
in één van de salons hangende
schilderij dat Eduard van Eng-
hert maakte van de kroning te
Boedapest in 1867.
Want wie is die man, die (hoed
in de hand) zo hartstochtelijk
staat te juichen? Juist ja, dat is
Graf Andrassy, van wie men
fluistert dat hij een meer dan
vriendschappelijke relatie on
derhield met de stralende bruid.
De gids met een dubbelzinnige
knipoog: „Maar we weten niets
zeker hè, Niets. Je had toen nog
geen paparazzi."
Waar een herdenkingsfeest al
niet goed voor is.
Wie geen gebruik maakt van spe
cifieke Sissi-reizen (ook een aantal
Nederlandse touroperators zal ze
voor de komende zomer in zijn
programma opnemen) en toch
comfortabel en snel van Wenen
naar Boedapest wil reizen (of om
gekeerd), kan overwegen gebruik
te maken van de dagelijkse dienst
die in de zomermaanden wordt
onderhouden door een draagvleu
gelboot van de Erste Donau-
Dampfschiffart Gesellschaft
(DDSG). De afstand tussen beide
hoofdsteden (250 kilometer) legt
het schip af in iets meer dan 4
uur, inclusief een stop in Bratisla-
Maar uiteraard kan ook de trein
(ruim 3 uur) of de auto worden
genomen. Houd in het laatste ge
val rekening met wachttijden en
filevorming bij de grens. Wenen
(Vienna Card) en Boedapest (Bu
dapest Card) hebben beide een bij
de Tourist Office verkrijgbaar
stadsticket waarmee voor een
vastgestelde periode (1 tot 3 da
gen) onbeperkt gebruik kan wor
den gemaakt van het openbaar
vervoer. Ook verlenen ze aanzien
lijke kortingen (in Boedapest op
lopend tot 100 procent) op de toe
gangsprijzen van musea.
Meer informatie: Oostenrijks Toeris-
tenburo, Stadhouderskade 2, 1054 ES
Amsterdam, telefoon 020 - 61 29 68 2,
het Hongaars Verkeersbureau, Post
bus 91644, 2509 EE Den Haag, tele
foon 070 - 32 09 09 2 en (voor specia
le vanuit Nederland georganiseerde
Sissi-reizen) het ANVR-Reisbureau.
Gouda bij kaarslicht
Zoals gewoonlijk omstreeks de kerstdagen wordt de binnen
stad van Gouda op 16 december verlicht met kaarsen. Mid
delpunt van het evenement vormt uiteraard het stadhuis op de
Markt, maar ook in andere panden zal tijdens deze avond de
verlichting uitsluitend bestaan uit brandende kaarsen. Ter ver
hoging van de feestvreugde zijn er diverse concerten (onder
meer met een mobiele beiaard) en vindt er voor de eerste keer
een 'Kaarsjesmarkt' plaats. Daarop staan kramen met droog
bloemen, kerstkaarten, glaskunst, houtsnijwerken typisch
Goudse producten.
Informatie: VW Gouda, telefoon 01 82 - 51 36 66.
WBBBÊBBStmHÊÊÊÊÊÊÊÊKËÊ
REISBOEKEN
De reisgidsen die versche
nen in de Nederlandse
Odyssee-reeks leunden
aanvankelijk uitsluitend en
alleen op de tomeloze in
breng van Bartho Hendrik-
sen en Leo Platvoet. Het tweetal schreef ongeveer twee lan-
denboekjes per jaar en dat was - gezien het hoge informatie
ve gehalte van de inhoud - natuurlijk niet vol te houden. Er
werden co-auteurs gezocht, die zich niet alleen met de nor
male reeks bezig hielden, maar onder meer ook met de sa
menstelling van een nu al bijna klassiek handboek als dat
over Indonesië. Tevens verscheen er een charmante reeks
stadswandelgidsen over onder meer Dordrecht en Gouda.
Met de Odyssee Natuurwandelgids Schotland en Noord-En-
geland (geschreven door Doran van Wamel) lijkt Odyssee te
zijn begonnen aan een vierde reeks, speciaal bedoeld voor
natuurminnende wandelaars. Het is opnieuw een uitne
mend boekje. De gedetailleerde routebeschrijvingen van de
22 uitgezette wandelingen gaan vergezeld van kaartjes (met
hoogteverschillen)verklaringen over bezienswaardigheden
en uiteraard praktische informatie. De op de laatste pagina
geplaatste literatuurlijst is handig voor mensen die nóg meer
willen weten. Overigens verschenen in de 'gewone' Odyssee
reeks kort geleden de delen Wales en Ierland.
Uitgeverij Babyion - De Geus, prijs Natuurwandelgids 32,50 gulden.
O r-vi i ah f^rl 11H P ^et van honély Planet
LLlvlC 2jjn dg boeken uit de
Rough Guide-reeks wel-
Uitgeverij Van Reemst, prijs 39,95 gulden
