'Muziek is de eigenlijke kerktaal'
iF
Langegracht al 33 jaar gedempt
Kerk Samenleving
ZATERDAG 13 DECEMBER 1997
REDACTIE DICK V
Dr. Anton Veniooij benoemd tot eerste liturgie-professor
De Zeister priester dr. Anton Vernooij wordt per 1 januari de
eerste bijzonder hoogleraar liturgische muziek in Nederland.
Deze leerstoel aan de Theologische Faculteit Tilburg is ingesteld
door de Nederlandse Sint-Gregoriusvereniging, de landelijke
rooms-katholieke organisatie voor kerkmuziek. Vernooij moet
een stimulans geven aan de wetenschappelijke bestudering van
liturgie en kerkmuziek in hun onderlinge samenhang. De
professor formuleert het huiselijker:,Ik wil toon en tekst in de
kerk weer in balans brengen."
Ja, dat ben ik, per 1 januari de eerste
professor kerkmuziek in Nederland.
Een kroon op 'n lang leven als do-
cent in Utrecht, bijna dertig jaar.
Eindelijk krijg ik de kans om dót te
realiseren waarvoor ik lange jaren heb gestu
deerd. Ik mag de muziek in de liturgie van de
rooms-katholieke kerk als een wezenlijke
functie aan de orde te stellen. En zeggen dat
in essentie alle muziek liturgisch kan zijn.
Waarom zou bijvoorbeeld de melodie van de
Italiaanse aria Una furtiva lagrima' uit Doni
zetti's l'Elisir d'Amore niet zinvol gebruikt
kunnen worden in een dienst? Dat kan best.
Zolang de taal van de componist zich maar
voegt naar die van de gemeenschap.
„De liturgische vernieuwing die in de jaren
zestig, na het Tweede Vaticaans Concilie, op
gang is gekomen, is voor mij een belangrijke
drijfveer. In 1969 werd ik docent aan het Ne
derlands Instituut voor Katholieke Kerkmu
ziek in Utrecht. Het waren de jaren van ver
nieuwing. Dus aan belangstelling voor mijn
vak was geen gebrek.
Het Utrechtse instituut had zeker een goede
naam dankzij grote leermeesters als directeur
C. Huijgens, maar het hoogtepunt was wel
voorbij. Het sloot niet meer aan op de mo
derne praktijk, waarin prominente vernieu
wers als Huub Oosterhuis en Bernard Huij-
bers het voortouw namen. Zij hebben nog
wel geprobeerd het Utrechtse instituut een
rol te laten spelen in de liturgische vernieu
wing maar dat is niet doorgegaan omdat het
instituut te veel gericht was op het verleden.
Toch ben ik van dat instituut gaan houden,
want mijn primaire opdracht was het aanbie
den van een traditionele kerkmuzikale oplei
ding. Maar daarnaast, in mijn vrije tijd,
schreef ik artikelen en ging ik het land in om
toespraken te houden over de nieuwe wave
in de kerkmuziek.
Dat viel niet mee, want alom was de gehecht
heid aan het oude groot. De grootste frictie
ontstaat wanneer je te doen krijgt met men
sen die niet mee kunnen. Die niet willen be
grijpen wat het doel is van de kerkmuziek:
meegaan met wat de mensen beweegt. Met
name de koren hadden sinds mensenheuge
nis op een en dezelfde manier gezongen.
Laat ik het zo samenvatten: ter ere Gods,
zoals mijnheer pastoor al zo vaak had ge
zegd. Het moest gaan om de verhééérlijking
van God, gelijk de opstijgende wierook rond
het driemaal gezongen Sanctus in de mis:
Heilig, Heilig, Heilig. Gaat eeuwenlang goed
en dan komt er ineens 'n geleerde liturgist uit
de hemel vallen. Zo'n nieuwlichter die weer
eens iets heel anders wil. Die zomaar zegt:
nee, beste koorleden, dat Sanctus is een ac
clamatie, een aanroeping van het kerkvolk.
Van het koor én de beminde gelovigen. Dus
moet men van het Sanctus geen Glorieus
Nummer maken, eerder een yell. Een mach
tige kreet, opstijgend uit de hele gemeen
schap. Helaas, mijn boodschap werd lang
niet overal gepruimd. Veel koorzangers lie
pen rood aan en foeterden: 'Wat die liturgist
wil, is geen muziek meer. Het produceren
van volkszang is beneden onze stand.'
Ik heb me uitgeput in het uitleggen van het
verschil tussen autonome en toegepaste
kunst. Tot op de dag van vandaag een hek
sentoer. Bij autonome kunst gaat het alleen
om de schoonheid van de muziek zelf. Toe
gepaste kunst moet beantwoorden aan een
hoger doel. 'Dat doen we toch?', riepen de
koorleden verongelijkt, 'wij zingen immers
ter ere Gods. Is er een beter doel denkbaar?'
Dan moest ik telkens weer duidelijk maken
dat sommige zangers in de loop der eeuwen
wel het belangrijkste waren vergeten, hun
dienende taak aan het kerkvolk. O, wat was
het lastig om dat over te brengen.
Ik weet nog goed dat ik een keer vertwijfeld
tegen kardinaal Alffink, met wie ik goed over
weg kon, heb geroepen: 'Eminentie, ik geef
het op. Het heeft geen zin meer. U moet naar
die eigenwijze koorzangers geen kerkhistori
cus of liturgist sturen, maar een psycholoog.
Die kan misschien die mensen wel om krij
gen'.
Met die kenmerkende glimlach van hem,
veegde hij meteen het protest aan de kant:
Dr. Anton Vernooij: „Bidden is zingen, sterker nog: alle spreken is zingen."
'Ach jongen, tegenstand ervaar ik zo dikwijls.
Maar ik hou vol, doe jij dat nou ook'. Heb ik
gedaan. Tot mijn plezier, moet ik zeggen.
Want ik ben spoedig daarna in een nieuwe
fase beland. Daar bedoel ik mee dat wij,
koorleden en ik, het stof laagje voor laagje
van de liturgie blazen. Wij herontdekken sa
men steeds meer de betekenis van de muziek
als kerktaal.
Neem nou maar weer het driemaal aangehe
ven Sanctus. Daarbij is niet doorslaggevend
de vertaling van dit latijnse woord, welnee.
Bepalend is de manier waarop het gezongen
wordt. Het komt aan op de intonatie, de me
lodie, de samenklank. Zeg maar, de sfeer
waaruit het volk Gods de tekst zingt. O, dót is
zo heerlijk om te doen. Te werken aan een
nieuwe melodie, die overeenkomt met de be
doeling van de tekst.
Door zo bezig te zijn, heb ik een voortzetting
kunnen geven aan de traditie. Natuurlijk, ook
dankzij de inspiratie van gedreven vernieu
wers als Oosterhuis, Huijbers, Strategier en
Pirenne. De twee eerstgenoemdem vormden
de kem van de Amsterdamse werkgroep voor
volkszangliturgie en streden voor een nieuwe
taal in de liturgie. Die ontwikkeling bracht
mij onder meer tot de uitspraak dat na mij
niemand meer kerkmuziek in Rome moest
gaan studeren. Of hij zou de moed moeten
hebben om kritisch te zijn. Ik zal u eerlijk dit
zeggen: toen ik in Rome kwam, zeiden ze te
gen me 'ofwel je wordt uiterst kritisch omdat
je het niet meer ziet zitten, ofwel je wordt ra
zend enthousiast'. Ik heb beide gevoelssensa-
ties meegemaakt. Eerst was ik ronduit en
thousiast, maar gaandeweg heb ik geleerd
dat alle idealen die je hebt, ook op muziekge
bied, menselijk moeten worden ingevuld.
Dat betekent dat je ook kritiek moet kunnen
uiten als je die hebt. Die vrijheid nam en
kreeg ik. Daarom ben ik niet teruggekeerd als
een Romein met onwrikbare opvattingen
maar als mens die ook trouw wil zijn aan zijn
eigen intuïties.
Toen ik pas klaar was, wilde ik alles en ieder
een verlossen van 'verkeerde gewoonten'. Nu
weet ik wel beter. Besef ik bijvoorbeeld heel
goed dat het Gregoriaans een onvervangbaar
ritueel kan zijn. Een manier van zingen,
waarin mensen hun diepste geloof beleven.
Omdat ik dat nu weet, zeg ik tegen 'eigenge
reide' koorzangers: 'Heren, jullie hebben te
recht respect voor de traditie'. Maar ik zal
óók zeggen: 'Wat zijn we nu eigenlijk aan het
doen? Luister ook eens naar mijn visie'. Dan
probeer ik aan hen duidelijk te maken hoe
zinvol een andere manier van zingen kan
zijn, zodat ze uit vrije wil daarvoor kiezen.
Hoewel het beter gaat, blijft het ploeteren.
Omdat in deze tijd gefundeerde kennis van
liturgie vaak ontbreekt. In ieder geval bij al
len die alleen geïnteresseerd zijn in teksten.
Neem met het oog op Kerstmis dit openings
gebed: 'Heer God, geef dat de mensen de dag
van Uw geboorte in blijdschap beleven'. Ve
len staren zich blind op de betekenis van die
woorden. Waarom? Het komt niet aan op de
tekst maar op de manier waarop die wordt
uitgesproken.
Lang is gedacht, niet in de laatste plaats door
de priester op het altaar, dat de melodie los
stond van het woord. Niets is minder waar.
De muziek is geen versiering, geen feestelijk
randje maar een wezenlijk onderdeel van de
verkondiging. Bidden is zingen, sterker nog:
alle spreken is zingen. De intonatie geeft de
betekenis aan de tekst, niet andersom. Ik
probeer dus mijn gehoor ervan te doordrin
gen dat de muziek zowel de intonatie, de sa
menklank van een akkoord, de melodie, het
ritme, de dynamiek de eigenlijke liturgie is.
Ook het spel van de organist is wezenlijk on
derdeel van de liturgie.
Denk niet dat een goede liturgieviering won
deren verricht. Ze zal niet, om maar wat te
noemen, de leegloop van de kerken kunnen
verhinderen. Dat soort verschijnselen rea
geert op de waan van de tijd.
Het belang van een goede liturgie is de kwali
teitsverbetering van de eredienst. Het bele
rende verdwijnt. Het feestelijke van geza
menlijk iets vieren, komt ervoor in de plaats.
Laat één ding duidelijk zijn: de pastoor is niet
de enige die mag voorgaan. De cantor, diri
gent en organist zijn partners. Het is onge
past als een pastoor denkt: 'Met wat zang en
muziek kun je de kerstdienst wel opleuken,
als het maar duidelijk is dat mijn preek bo
ven alles en iedereen uitsteekt'.
Nee, niet goed. Hij moet juist zeg
gen tot alle deelnemers aan de li-
turgie: 'ik kan jullie niet missen.
Zonder jullie komt de verkondi-
ging niet uit de verf.
in
Bisdom Utree B
begint 'imago
campagne' on
scholieren
UTRECHT ANP
je
Leerlingen van alle rt
tholieke scholen in het ja1
dom Utrecht kunnen
maand niet om God he sch
is althans de bedoelingi i'e'
speciale poster met
Who's afraid of God?,
bisdom op de middelbarse
len verspreidt. Met de
campagne' wil het aaiti
op eigentijdse wijze God
de aandacht brengen j
name jongeren. De post»
een rood vlak met aanti
den een gele en blauwe
In het midden is eenfc
kerfd. De poster doet stt
ken aan het schilderij
afraid of red, yellow
van Barnett Newman.
IX
Kerken pleit
voor opheffi
boycot Cubi
De Noord-Amerikaanse
hebben het handelse m.
van Washington tegen 0 rt
kritiseerd. Secretaris
Brown Campbell van di
nale Kerkenraad in dei tot
de Staten pleitte vooro; gee
van de boycot tegen he |e g
bische communistisch; vai
Nadat Campbell teru
van een reis naar Cubai lijsi
ze het handelsembargo Iers
teel en politiek nuttelc hu
kondigde een grotere ir ijn
de Amerikaanse kerb „He
voor ondersteuning va ïille
programma's.
BEROEPINGSW f
NEDERLANDSE HERVORMDt
Beroepen: te Meeuwen A
dal, kandidaat te HasseltlOi
Aangenomen: naar Asperen
den Berg, kandidaat te IJss
die bedankte voor Nieuwen
Noordsche Schut; naar Kal
Zee (wijkgemeente Morgens
(toez.) A. Vlietstra te Drieso:
GEREF.GEMEENTEN
Beroepen: te Amsterdam en
koop A.B. van der Heidente
Leidsch Dasblad
ANN01897
Maandag 13 December
LEIDEN Hedenmiddag omstreeks twee uren brak een bin
nenbrandje uit bij den kastenmaker O. in de Kliksteeg, vermoe
delijk door het poken in een kachel, ten gevolge waarvan
vonken met stroo, dat op den grond lag, schijnen in aanraking
gekomen te zijn. Door buren werd het vuur met emmers water
gebluscht. Gelukkig, want aangezien op den zolder een tame
lijk groote hoeveelheid krullen lag, zouden, bij uitbreiding, de
gevolgen niet te overzien zijn geweest.
LEIDEN De R.K. kerk van Onze L. Vrouwe Onbevl. Ontvan
genis aan de Hartebrug alhier bezit een prachtige kazuifel. Zij
dagteekent uit het begin der 16de eeuw en prijkt met heerlijk
borduurwerk: aan de achterzijde een groot tafereel der kruisi
ging zóó fijn met de naald genuanceerd, dat men zou gelooven
een aquarelle voor zich te hebben, voorts St.-Pieter en St.-
Paulus, de patronen van Leiden. Aan de voorzijde zijn drie figu
ren: de Heilige Apollonia, Catharina en Agatha. Dit fraai naald
werk, dat op sommige punten erg gehavend was, is met de ui
terste zorg en voorzichtigheid en met den besten uitslag geres
taureerd door den heer H.N.H. Fermin, te 's-Gravenhage. Aan
staanden Vrijdag en Zaterdag zal dit borduurwerk te zien zijn in
het Kunstnijverheidsmuseum, aan den Boschkant aldaar, te
vergelijken met eenige andere moderne borduur- en zilverwer
ken. Dit is een zeldzame gelegenheid om kennis te nemen van
merkwaardig voortbrengsel van kunstnaaldwerk uit de beste
periode.
BRUSSEL Te Brussel is een dienstmeisje krankzinnig ge-
worden uit angst, omdat zij in de courant had gelezen, dat de
wereld in 1899 zou vergaan.
ANN01972
woensdag 13 december
IJMUIDEN/KATWIJK Katwijkse treiler op zee totaal uitge
brand. De KW 159 "Marian Ellen" vertrok gisteren uit IJmui-
den. Om een uur of zeven brak de brand uit in het achterschip.
Op dat moment lagen de meeste bemanningsleden te slapen.
De brand breidde zich snel uit, binnen een paar minuten stond
het gehele achterschip in vuur en vlam. Op dit gedeelte van de
treiler bevonden zich behalve de machinekamer ook de verblij
ven van de bemanning. Door de grote rookontwikkeling kon de
bemanning niets anders doen dan zich op het voorschip in vei
ligheid stellen, maar ook hier kwam het vuur snel naderbij.
Voor de situatie echter helemaal hopeloos werd, bracht de
Vlaardingen 11-5 "Vooraan" redding. Zonder aarzelen bracht de
schipper hiervan zijn schip naast de als een fakkel brandende
Katwijkeren nam de bemanning over. Binnen tien minuten
hierna stond ook het voorschip in lichterlaaie. Met de schrik
nog in de benen stapten gisteravond laat de tien schipbreuke
lingen in IJmuiden aan de wal. Behalve de kleren aan hun lijf
en het vege lijf zelf hadden zij niets kunnen redden uit het
brandende schip. Al hun persoonlijke bezittingen waren in de
vlammen verloren gegaan, evenals de scheepsparkiet.
PMEUW BEKEKEN
L O F
LEIDSCH DAGBLAD
(Opgericht 1 maart 1860)
KANTOOR
Rooseveltstraat 82
Postadres: Postbus 54,
2300 AB Leiden
Het is, om pre
cies te zijn, al
weer ruim 33 jaar
geleden dat de
Langegracht in
Leiden werd ge
dempt. Daarvoor
reden niet min
der dan driedui
zend vrachtwa
gens met zand af
en aan voordat
het zover was.
Het dempen van
de Langegracht
was nodig om de
noord-zuidver
binding in de
stad tot stand te
brengen. Begin
punt van die ver
binding was de
St. Jorissteeg. Via
de Pelikaanstraat
en de Oude Sin
gel moest er een
aansluiting ko
men op een
nieuwe weg over
het Schutters
veld.
Alvorens de
vrachtwagens
hun lading kon
den storten werden een gietijze
ren basculebrug gesloopt en
een gracht uitgebaggerd. „De
gemeentereiniging heeft daar
toen een behoorlijke hoeveel
heid bagger uitgehaald", herin
nert de voormalig-directeur
openbare werken ir. L. Ba-
rendregt zich. „In die bagger zat
nogal wat teer van de gasfa
briek. Waar die bagger is geble
ven weet ik niet meer. Mogelijk
ergens gestort, want in die tijd
leefde het begrip milieu niet
zo."
Niet de gehele Langegracht
werd overigens volgestort. Aan
de zijkant bleven slootjes over
waar bedrijven en omwonen
den op loosden. „Af en toe za
gen die slootjes groen, geel of
rood of hadden een andere
kleur. Afkomstig van de wolfa-
briek Clos Leembruggen. Die
fabriek zat destijds ook aan de
ABONNEESERVICE
Abonnementen
Geen krant ontvangen?
Bel voor nabezorging:
Ma t/m/vr 18.00-19.30 u
Zaterdag 10.00-12.00 uu
Redactie:
Hoofdredactie:
ADVERTENTIES
071-5128030 Maandag t/m vrijdag van 8.30 tc. ÏCe
0" isch
RUBRIEKSADVERTENTIE
Maandag t/m vrijdag v;
071-5128030
iec
DIRECTIE
B.M. Essenberg,
J. Kiel (adiunct)
HOOFDREDACTIE
J.G. Majoor,
r. van Brussel (adjunct)
REDACTIE
ABONNEMENTEN
bijvooruitbetaling:
per maand acceptgiro
per kwartaal (acceptgiro)
per half |aar (acceptgiro)
per jaar (acceptgiro)
Abonnees die ons een machtiging»*!
het automatisch afschrijven van beta uedi
geld, ontvangen 1,- korting perbeü
VERZENDING PER POST
per kwartaal (NL)
lloiT
J Rijsdam, chef redactie nieuwsdienst/kunst hebben of blind zijn (oleen andeu
J Preenen chef red. Groot Leiden
A.J.B.M. Brandenburg, chef eindred. regio
F Blok, chef eindredactie algemeen
W.F Wegman, chef red Duin en Bollenstreek
W Spierdijk, chef sportredactie
T. Brouwer de Koning chef Rijn-en
Veenstreek
hebben), is een samenvatting vank'
nieuws uit het Leidsch Dagblad opg? n'e
beschikbaar Voor informatie 0486-' ties
(Centrum voor Gesproken Lectuur G naar
N H U I
mjriidiiu z.icktr11iuis, veiiiymy ai. cnsaueui. u. pei uay.
Diaconessenhuis: maandag t/m vrijdag 08.00-17.00 u. uitgezonderdIn ac')l
Academisch Ziekenhuis zaterdag 13 00 t/m dinsdag 13.00 en vanaf woei* ter
13.00 t/m vrijdag 13.00 u
Rijnland Ziekenhuis, vestiging Rijnoord: geen ongevallendienst.
dus
Zandauto's reden af en aan om het zand in de gracht t
gracht", weet Barendregt. Het
bedrijf ging later samen met de
wolspinnerij Hollandia in Veen-
endaal. De gemeente Leiden
kocht het fabriekspand aan de
Langegracht.
In de gracht werd in het voor
jaar van 1964 een extra laag
zand gestort. Barendregt: „On
derzoekers van de universiteit
in Delft hadden berekend dat er
een zetting zou zijn van zo n 60
centimeter over drie jaar. Dat
klopte later gedeeltelijk. De zet-
tingwas minder dan de bereke
ningen hadden voorspeld, maar
was niet zo'n probleem omdat
er later toch weer meer zand
nodig was in verband met het
dempen van de slootjes aan
beide kanten."
Drie jaar later werd'de weg over
de gedempte gracht aangelegd.
Niet zoals de bedoeling was in
an J
nLe
BEZOEKUREN
DIACONESSENHUIS
(tel. 071-5178178): dagelijks 14 30-15.15 u. en 19.00-19.45 u
Verloskunde en Gynaecologie, naast de gewone bezoektijden, voor partner
bovendien van 10 30-11.15 en van 19.45-21.00 u.
Special Care Unit 10.30-11 00 u., 15 00-15.30 en 19.00-19.30 u. en nat- "»ei
Kinderafdeling. 10.30-12.00 en 14.00-19.00 u. (ouders de gehele dag),®
nee
cht\
RIJNLAND ZIEKENHUIS vestiging St. Elisabeth
(tel. 071-5454545): dagelijks 14.00-15 00 u. en 18 30-19.30 u„ klasse li
daarnaaStook 11.15-12 OOu.
Verloskunde en Gynaecologie 14 30-15 30 u. en 18.30-19.30 u (voorpt rlijl
21 OOu.)
Kinderafdeling 14.30-19 00 u. (voor ouders de gehele dag)
Afdeling Hartbewaking (CCU) en intensive care (IC): 14.00-14.30en 183!'
beide richtingen. „In het basis
wegenplan, dat de gemeente
raad in 1962 aannam, was uit
gegaan dat de weg zou worden
doorgetrokken naar de Lage
Rijndijk. Via een verbrede Ver
verstraat. Dat plan heeft te lang
gelegen. Er ontwikkelden zich
andere ideeën en op een be
paald moment werd afgezien
van die verbinding naar de Lage
Rijndijk", aldus Barendregt.
RIJNLAND ZIEKENHUIS vestiging Rijnoord
(tel. 0172-463131bezoek is bijna de gehele dag welkom, behalve tussef
14.00 u
Geopend van maandag 7.00 tot vrijdag 19.00 u
ACADEMISCH ZIEKENHUIS
(tel 071-5269111). bezoektijden Intensive Care-afdelingen, Beenmerg-
transplantatie en Neonatologie op aanvraag c.q in overleg met de verplf?
overige afdelingen 14.15-15.00 en 18 30-19.30 u met uitzondering var
Endocrinologie en Stofwisselingsziekten14 00-17 00 en 19.00-21 00 u
Infectieziektenen Interne Geneeskunde: 15.00-19.30 u.
Kinderneurologie/Neurochirurgie 15.30-16.30 en 18.30-19.30u. ('savrfi
voor kinderen onder 12 /aar).
Klinische Oncologie 10.30-12 30 en 14 15-20.00 u.
Maag-, darm- en leverziekten 14.15-16.00 en 18.30-19.30 u.
Neurologie: 14 30-15.15 en 19 00-20.00 u.
Nierziekten/Niertransplantatie: 14 00-17.00en 19.00-21.00 u.
Verloskunde: 14 15-15.00 en 18.15-1900u (voor partners en eigen ku^
overleg.)
lan!
net.
a zó
