'Natuurlijk moest er een vervolg kome
Boeken
Adellijke lusten: een
kreuntje en een steuntje
Duizend sonnetten van Jan Kal gebundeld
De Zwierige Passie van Martin van Ameron
u
co
'Fantasy' is volwassen geworden
VRIJDAG 12 DECEMBER 1997
Een gesprek met dichter Jan Kal leidt al snel naar zijn eigenaardige relatie met het Fonds voor de Letteren: 'Dat
van het Fonds heb ontvangen, zie ik als pesterij.'
Uit Haarlems Hout
Aan 't Spaarne liep zich de Spanjool te pletter;
na zeven eeuwen stad verdween de Mof.
In 't eerste vredesjaar werd ik, Godlof,
In Haarlems Hout geboren. Kan het netter?
Pas nu versterft de echo van de plof
van een uit Haarlems hout gesneden zetter
door Lourens Janszoon, 's werelds eerste zetter,
toen hem de afdruk in de bodem trof.
Daarmee werd Coster op zijn eigen houtje
in 1423 leve Loutje
voor ons de uitvinder der boekdrukkunst.
Vrijheid van drukpers is een recht, geen gunst
Spanjool en Mof heeft Haarlem afgestraft
met Kenau Hasselaar en Hannie Schaft.
POËZIE INTERVIEW
JACOB MOERMAN/GPD
Jan Kal - "1000 sonnetten' Uitgeverij Nij-
gh Van Ditmar, pnjs 75.00
Op zijn vijftigste verjaardag. 18
december 1996, overhandigde
de dichter Jan Kal zijn Amster
damse uitgever Nijgh Van
Ditmar een flinke stapel papier.
De stapel bevatte duizend son
netten die hij schreef tussen zijn
negentiende en 49ste. Deze
week verschijnen ze in een
fraaie band en is een oude
wensdroom uitgekomen.
Veel van Kals gedichten wa
ren niet meer verkrijgbaar,
maar nu staan ze allemaal ach
ter elkaar afgedrukt. Beschouwt
hij zijn bundel 1000 sonnetten
als zijn verzameld werk? „Nee,
want dat kan pas verschijnen
wanneer je dood bent." Een ge
sprek met Kal leidt al snel naar
zijn eigenaardige relatie met het
Fonds voor de Letteren: „Dat ik
voor dit jaar nog steeds geen
geld van het Fonds heb ontvan
gen, zie ik als pesterij."
Zijn woning is afgesloten van
gas en elektriciteit, maar Jan Kal
(geboren in 1946 in Haarlem) is
in een opperbest humeur. De
thermometer in zijn Amster
damse woning wijst aan het be
gin van de avond twaalf graden
aan, terwijl hij zeven kaarsen
heeft aangestoken om de ruim
te te verlichten. Het raam van
zijn werkkamer biedt uitzicht
op de Westertoren. Handig,
vindt Kal: „Dan kan ik altijd
zien hoe laat het is."
In juli 1966 maakte de dichter
zijn eerste sonnet. In die tijd
schreef hij ook nog andere ge
dichten, maar een jaar later be
sloot Kal om zich geheel toe te
leggen op het schrijven van de
gedichten in de klassieke vers
vorm. „Toen al begon ik te reke
nen. Ik schreef ongeveer iedere
week een sonnet, dus leek het
me mogelijk om ooit tot dui
zend sonnetten te komen. Der
tig jaar geleden zag ik deze bun
del dus al voor me."
Uit bewondering voor de son
netten van onder anderen
Slauerhoff en Achterberg maak
te Kal in eerste instantie zijn ge
dichten. „In de jaren zestig
schreef bijna niemand sonnet
ten. Ik had al snel in de gaten
dat tijdschriften gedichten pu
bliceerden, die heel anders wa
ren dan het werk dat ik mooi
vond. In die beginjaren dacht ik
dan ook dat mijn gedichten
nooit afgedrukt zouden worden,
ik was als het ware stiekem son
netten aan het maken."
Kal had in het najaar van
1973 al een paar honderd ge
dichten geschreven, toen hij
plotseling in een winkel een
poëziebundel van Tim Krabbé
zag liggen. „Op de voorkant van
dat boek zag je hem de Mont
Ventoux beklimmen, waarover
hij een gedicht had geschreven.
Dat vond ik zeer frappant, want
ook ik had die berg beklommen
en daarover een gedicht ge
maakt." Kal had nog nooit een
schrijver een brief gestuurd,
maar één keer moest de eerste*
keer zijn. „Toen belde hij mij op
met de vraag of hij uit mijn brief
mocht citeren en mijn gedich
ten kon publiceren in het stu
dentenblad Propria Cures. En
daarna kwam ik in contact met
een uitgever. Op die manier is
mijn eerste gedichtenbundel tot
stand gekomen."
De bundel 1000 sonnetten
biedt nu niet alleen een fraai
overzicht van dertig jaar dich
terschap, maar geeft ook infor-
ik voor dit jaar nog steeds geen geld
foto gerunde de geus/gpd
matie over de twaalf dichtbun
dels die Kal eerder bij diverse
uitgevers publiceerde. „Vanaf
het moment dat ik de gedichten
eind vorig jaar inleverde heb ik
aan de registers gewerkt. Daar
gaat veel tijd in zitten."
Twee jaar geleden keerde Kal
terug op zijn oude nest De Ar
beiderspers met de de bundel
Het Schrijvershuis. Opvallend is
vooral de cyclus waarin Kal zijn
gal heeft gespuwd over zijn er
varingen met het Fonds voor de
Letteren, dat subsidies toekent
aan Nederlandse schrijvers en
dichters. In de periode 1991 -
1994 kreeg Kal geen geld van
het Fonds, om voor hem onbe
grijpelijke redenen.
Kal pakt één van zijn bundels.
„Zie je deze met 144 Sinatra -
sonnetten uit 1990? Toen die
verscheen, ben ik uit het Fonds
geknikkerd. Ik heb vier jaar ach
ter elkaar niets gekregen. Ik
moest rond zien te komen met
alleen het geld dat ik met mijn
baantje in de bibliotheek ver
diende en kon daardoor geen
schulden afbetalen. Het Fonds
gaf me te kennen dat mijn ge
dichten onvoldoende kwaliteit
hebben voor een basisbeurs. Ze
vinden mij blijkbaar niet goed
genoeg. Maar het is zo dat het
Fonds voor de Letteren niet
smaakmakend moet zijn, maar
smaakvolgend. Het is natuurlijk
zeer moeilijk om te bepalen wat
in Nederland de literaire smaak
is, maar je zou die bijvoorbeeld
afkunnen meten aan het aantal
bloemlezingen waarin werk van
iemand is opgenomen."
Kal wijst op een boekenkast,
die door de kaarsverlichting
moeilijk is te zien. „Die eerste
vier plankjes staan vol met
bloemlezingen waarin gedich
ten van mij staan. Die kunnen
ze bij het Fonds toch niet nege
ren!" De dichter illustreert die
uitspraak met zijn meest ver
bolgen gezicht.
'Intieme geschiedenissenvan Ilona Stein
BOEK RECENSIE
KRISTL VISSER/GPD
Ilona Stein - Intieme geschiedenissen
Uitgevenj Ad Donker, pnjs 34.50.
Met kerst in zicht heeft Ilona
Stein zich opnieuw met een
reeks bedgeheimen een plekje
in de boekhandel verworven.
Na Liefdesleven en -leed van de
Oranjes, dat vorig jaar op de
markt kwam, is
nu Intieme ge
schiedenissen
verschenen,
over liefde en
lust onder Eu
ropese vorsten
en vorstinnen in
de negentiende
eeuw.
'Een boek
waarin zij ons van hoogtepunt
naar hoogtepunt voert', kon
digt de uitgever aan, maar dat
is een beetje veel eer. Het blijft
bij een kreuntje en een
steuntje. Intieme geschiedenis
sen gaat niet over hoe, maar
uitsluitend over wie met wie.
De knappe Leopold van Sak-
sen-Coburg (een voorvader
van de zo ingetogen koning
Boudewijn) met iederéén; ko
ning Lodewijk I van Beieren
met Lola Montez; de levens
lustige oudste zoon van konin
gin Victoria, 'Bertie', met
onder vele anderen Sarah
Bernhardt en Cora Pearl uit
Plymouth, die zich gekleed in
een parelsnoer en gegarneerd
met groenten op een zilveren
schaal liet binnendragen in
het Parijse Café Anglais.
Cora Pearl was, als we Ilona
Stein mogen geloven, ook een
goede bekende van de weinig
charmante kroonprins Willem
('WiwilT), de oudste van ko
ning Willem III
en Sophie. Ze
kostte 10.000
francs per nacht,
zodat Willems
schulden snel
opliepen. Wil
lem, die in Parijs
woonde, stuurde
zijn vaste min
nares Elizabeth
Cookson naar zijn vader om
geld los te praten. De koning
raakte betoverd en het was
nog wederzijds ook. 'Zijn ruwe
zinnelijkheid deed Elizabeth
het nerveuze gedoe van zijn
oudste zoon vergeten', weet
Ilona Stein.
Wie wil weten hoe het afliep,
leze Ilona Stein. Of Emma van
Waldeck-Pvrmont later ook zo
van 's konings zinnelijkheid
genoot, vermeldt zij helaas
niet. De wouw die de Oranjes
er weer bovenop hielp, figu
reert vanzelfsprekend niet in
In tieme gesch iedei i issei i.
Wie deed het in
de vorige eeuw
met wie in
aristocratisch
Europa?
'Gewoon met z 'n drieënvan Alma Post begint waar boekje over afscheid van pappa ophield
'Dertig jaar geleden zag ik deze bundel al voor me
Artikelen van 'een aangenaam mens in de journalistiek' gebundeld
FRED VAN GARDEREN/GPD
Martin van Amerongen - Zwierige Passie
Uitgeverij De Prom/Aspekt. prijs: 45.00
Over van Amerongen verscheen onlangs
ook een geschreven portret: Hans Schoots
- Van Amerongen, letterknecht. Uitgeverij
Jan Mets, prijs 24,50.
'Een aangenaam mens in de
journalistiek.' Zo noemde HP
De Tijd twee maanden geleden
Martin van Amerongen in een
artikel van de hand van Tom
Kellerhuis. De antwoorden die
Van Amerongen gaf op de 'hon
derd vrijpostige vragen' die zijn
interviewer hem stelde, straal
den zwierige passie uit: dezelfde
zwierige passie die in Van
Amerongens verhalen terug te
vinden zijn.
Martin van Amerongen begon
zijn journalistieke carrière bij de
Leeuwarder redactie van Het
Vrije Volk. In 1965 ging hij naar
Vrij Nederland. Negentien jaar
lang schreef hij er analyses en
journalistieke verhalen in een
tijd dat het blad de politiek
oversteeg: 'We waren bezig met
het kritisch controleren van de
macht, de macht die toen nog
onaantastbaar was', zei hij in
een interview met Geke van der
Wal. Echter niet de politiek,
maar Vrij Nederland leek op het
laatst onaantastbaar. En daar
krijg je zelfgenoegzame mensen
van, die op macht uit zijn. Dat
zag Van Amerongen ook en hij
vertrok: naar de nooddruftige
Groene Amsterdammer. Hij
wërd er hoofdredacteur en bleef
er tot voor kort: twaalf jaar lang.
Ondertussen schreef hij boeken
over Heinrich Heine, Richard
Wagner, Pistolen Paultje, Jean
ne d'Arc, Ruud Gullit en vele
anderen.
Prachtig is zijn verschijning:
een stemmig colbert van 100
procent wol, een nette panta
lon, degelijke schoenen, natuur
lijk een stropdas, een sigaartje
en die prachtige volmondige,
ietwat bekakte woordenstroom.
Zijn teksten klinken altijd een
beetje ironisch en verrassend.
Een grinnikje zorgt eventueel
voor nog meer verwarring. Wie
is hij wie bent u?
Die stem. dat grinnikje hoor
je niet als je het boek Zwierige
Passie, een compilatie van zijn
werk, leest. Maar als je het kent,
is het niet weg te denken. Alles
is zo gedegen en beschaafd op
geschreven, zoals hij in werke
lijkheid klinkt. Zorgvuldig gefor
muleerde zinnen met plotsklaps
een ironische, ja zelfs cynische
uithaal.
In zijn In Memoriam Ischa
Meijer komt dat cynisme net zo
onverwacht als een pistool
schot. Van Amerongen be
schrijft daarin de begrafenis van
Meijer, die verstoord werd door
paparazzi. Loom babbelt hij
over de plechtigheid die gehou
den wordt op de lommerijkste
begraafplaats van Amsterdam.
Maar dan begint het geklik van
de camera's. En hij eindigt: 'Het
was niet meer of minder dan
obsceen in elk geval ervoeren
wij het allemaal als een flagran
te schending van de privésfeer,
die van ons, die van de overle
dene en die van zijn ongelukki
ge familieleden. Ik ben een ge
traind bezoeker van begrafenis
sen en weet uit ervaring: de
kraaien vallen mee. De gieren
daarentegen mogen, wat mij
betreft, allemaal ter plekke wor
den doodgeschoten.'
Beschaafde botheid
eerlijk uit zijn pen. 1
grinnikje blijft in i"
wege. Die beschaafd
heeft overigens eei n
grond. Zo vertelt hij in n
view met Geke van de £r
verrijking van het 1
zegt: 'Ik heb zelf schol
schaving moeten bev
weet hoe je je leven 1
ken. Iemand die het
Shakespeare kent, is
standiger mens dan ie
alleen maai" de verzan
ken van Vader Abraha jr
begrijpt meer van de 11
drijfveren Sommi
roepen dat dit een elii
punt is, maar iemand
tioneel drijft op het
Vader Abraham, die
beter opknopen. Da
waar.'
Over Zwierige Pass
heel veel te schrijven
gen. Maar als zo va
het boek zichzelf hetl
zijn korte verhalen (hi
maal artikelen) is Zn
sie bij uitstek geschil
het nachtkastje. El) nc
voor het slapen gaar hc
keltje. En zodra het b
geslagen is en het 11
op uit is gedrukt, kar
peinzing beginnen. E 1
passionele droom volj
li
KINDERBOEK INTERVIEW
JOKE DIEBEN - FRERICHS
Alma Post - Gewoon met z'n drieën (4+).
Tekeningen Helen van Vliet. Uitgevenj
Sjaloom, 19,90
„Mijn eerste kinderboek Dag
Siem, dag Tom! Afscheid van
Pappa verscheen zes jaar gele
den bij uitgeverij Altamira. Af
gelopen januari, tijdens de
nieuwjaarsborrel van Sjaloom
die het kinderboekenpakket
van Altamira intussen heeft
overgenomen kwam er een
redacteur naar me toe. 'Mensen
vragen zo vaak hoe het verder
gaat met Siem en Tom', zei ze.
En toen dacht ik: Waarom ben
ik daar zelf nooit opgekomen?
Natuurlijk moet er een vervolg
komen! Ik ben meteen begon
nen en nog voor de zomer was
Gewoon met z'n drieën af."
Elf maanden na die toevallige
ontmoeting ligt het nieuwe
boekje van de Haarlemse kin
derboekenschrijfster Alma Post
in de winkel. Gewoon met z'n
drieën begint waar Dag Siem.
dag Tom! ophoudt. Beschrijft ze
in haar eersteling op indringen
de en ontroerende wijze hoe
haar kleuterzonen Simon en
Thomas reageren op het (nade
rende) verlies van hun vader:
het vervolg vormt de goudeerlij
ke, onopgesmukte weergave
van de moeilijke gewennings
periode aan de nieuwe gezinssi
tuatie 'gewoon' met z'n drie-
en. Zeven jaar na de dood van
haar man vond Alma Post het
noch lastig, noch vervelend om
zich te herinneren hoe zij en
haar kinderen zich met vallen
en opstaan door die eerste
moeilijke maanden heen wor
stelden: „Nee, ik vond dat geen
klus. Je sluit zo'n periode name
lijk nooit af die neem je met
je mee. Verder had ik dagboek
aantekeningen uit die tijd. daar
mee kon ik de sfeer weer helder
oproepen. Die notities zetten
mijn fantasie ook aan het werk.
Want niet alles wat in het boek
je staat is in werkelijkheid zo
gebeurd hoor, ik heb ook scènes
verzonnen. Maar sommige din
gen, ach, die verzin je gewoon
niet. Die zijn zo surrealistisch,
die kun je alleen maar opschrij
ven omdat je het zelf zo hebt
meegemaakt."
(Citaat uit: Gewoon met z'n
drieën)
..Tom komt de trap af. Hij
stampt met zijn voeten op de
treden en zingt: 'Papa is
dóóliood. papa is liehief.
Bij het schrijven van het ver
volg had Alma Post veel steun
aan Dag Siem, dag Tom! „De
boeken kunnen los van elkaar
worden gelezen, maar sluiten
natuurlijk ook nauw op elkaar
aan, dus dat betekent dat je vast
zit aan een strak kader. De per
sonages bijvoorbeeld staan vast.
De moeder is een wat tobberig
type: Siem een typische oudste
Alma Post: 'Niet alles wat in 'Gewoon met z'n drieën' staat is in werkelijkheid zo gebeurd hoor, ik heb ook
scènes verzonnen.' foto united photos de boer edwin heeremans
zoon die dingen ziet in z'n om
geving en daar, behulpzaam als
hij is, wat aan probeert te doen
en Tom maakt het met z'n
grappige, licht filosofische op
merkingen allemaal weer wat
luchtiger."
„Want rouw is dubbel: je kunt
heel verdrietig zijn, maar ook
ontzettend lachen. Mensen die
het niet zelf hebben meege
maakt begrijpen dat soms niet.
Die vinden dan dat er meer
huilscènes in de boekjes zouden
moeten zitten, dat na zo'n in
grijpende gebeurtenis de erva
ringen niet zo alledaags en
nuchter kunnen zijn. Aan de
andere kant heb ik op Dag
Siem, dag Tom! ook heel aardige
reacties gekregen, van lezers die
zelf ook zoiets hebbei
Die bleken er heel veel i.
kennen."
NI
Citaat uit: Gewoon
drieën) j
..Siem slaat Tom mett a(
van de bank. Tom pa n
dere kussen. Ze slaa
Tom raakt Siem in ziji e
Au!' huilt Siem. Hij j n
met zijn hand. Nu l
ook. 'Hou op!' roept i
ben moe, moe, moe! W IJ
dat ik ook dood ga?'!
harder huilen. Tom o< -
zit voorover met een l v
haar gezicht. Nu huilie;
Kwam er maar ieman
hielp, denkt Siem... 0
Alma Post heeft geei j
voor een derde boek i
en Tom. „Nee hoor yv
echt, wat mij betreft. 11 e
zig met een nieuw kii n
over een meisje diti v
heb ik even opzij gele| n
woon met z'n drieën ei
ven. Wel wil ik voor
nen ooit nog een boi
over de dood. Want il H
te melden over rouw: N[
tips willen geven over
en wat je niet moet d
wat irriteert en wat ve
moet een heel afstand
worden, voor iedei
mensen die er zelf m
ken krijgen en voor ra 1
hun omgeving." yl
ar
a
JAN VAN KOOTEN/GPD
Jack Vance - 'Het laatste kasteel'. 'De drakenruiters', 'De zoon van de boom',
'Morreion', 14,90 per deel, Gear/O'Neal Gear - 'Het volk van de stilte',
44,90; Gear - 'De mensen van de vlakte', 49,90; Maggie Furey - 'Dhiamma-
ra', 44,90, Raymond E Feists - 'Zilverdoorn', 39,90, Jane Routley - 'In strijd
met de vuurengel', 39.90; Kevin J. Anderson - 'De droom van de Jedi',
29,90; Lary Niven - 'De weg van Voorland', 39,90 (alle boeken verschenen
bij uitgeverij Meulenhoff.
Op het gebied van science fiction en fantasy spelen in ons
land twee uitgevers een belangrijke rol. In alfabetische volg
orde zijn dat Luitingh-Sijthoff en Meulenhoff. De laatste be
gon dertig jaar geleden serieus aan een sf-fonds dat nu meer
dan volwassen is geworden en een voorbeeld kan zijn voor
de ons omringende landen.
Zoals het een volwassen uitgeverij betaamt, heeft Meulen
hoff voor de liefhebbers een tijdschrift WARP) met nieuws
over de jongste uitgaven, vraaggesprekken met auteurs en
informatie over de randverschijnselen die bij sf en fantasy
horen. Overigens heeft Luitingh-Sijthoff ook een dergelijk
tijdschrift: Dromen Demonen. Vandaag aandacht voor een
aantal Meulenhoff titels. Een volgende keer komt Luitingh-
Sijthoff aan bod.
Jack Vance werd in 1996 tachtig jaar en tegelijkertijd vier
de Meulenhoff SF de dertigste verjaardag. Aanleiding voor
het uitbrengen van de zogenaamde 'Jubileumserie' met her
drukken van verhalen van Jack Vance. Die serie van vier van
vorig jaar is nu uitgebreid met vier nieuwe deeltjes: Het
Laatste Kasteel, De Zoon van de Boom, De Drakenruiters
en Morreion. Aan de kwaliteit van de schrijver twij
felt geen enkele sf-liefhebber. De vormge
ving van .de boekjes uit de 'Jubileum
reeks' is in één woord geweldig. Gebon
den in een linnen band met uiterst ver
leidelijke stofomslagen. Aanraders.
W. Michael Gear en Kathleen O'Neal
Gear hebben met Het Volk van de Stilte
een nieuw (achtste) deel toegevoegd aan
hun geschiedschrijving van de prehisto
rie van de nieuwe tijd. Het schrijvende
echtpaar maakt verhalen rond de my
then van de Noord-Amerikaanse india
nen. Daarin veel details en zeer geloof
waardige historische gegevens.
Gear schreef in zijn eentje De Mensen
van de Vlakte. Het verhaal is spannend,
maar de grote verdienste van dit boek is
dat het een duidelijk beeld geeft van de
enorme culturele verschillen die op de j|
noordelijke prairies bestonden, voordat
de Europese immigranten het land en de oorspron e
volking onder de voet liepen. Gear toont aan dat df d
vaak geïdealiseerde indianen, gewone mensen et
slaven vingen, vrouwen en kinderen om het level n
en volkenmoord bedreven op hun buurvolkeren.
Maggie Furey heeft met Dhiammara het vierde ?r
deel van 'De Kronieken van Aurian' voltooid, h
staan hierin alle antwoorden op de vragen die Fui
het lezen van de eerste drie boeken door het hoofd!e
Magistrale fantasy. w
Nog meer fantasy van de hand van Raymond E al:
debuteerde in 1985 met het boek Magiër dat als ee
sloeg in het wereldje van de epische fantasy. Op da lf
Magiër hard op weg om Tolkiens In de Ban vatu e'
eretitel van het best verkocht boek te betwisten. Z e:
ste boek Zilverdoorn is een vervolg op Magiër en 1 kt
deel van de sage 'De Oorlog van de Grote Scheurt
doorn is de naam van een geheimzinnig kruid dat»e'
is als tegengif bij de behandeling van een door eerls
getroffen prinses.
De vrouwelijke magiër Dion speelt de hoofdrol! L'
met de Vuurengel van Jane Routley die in In Strijd e'
mon al bewees zeer boeiend te kunnen schrijve e<
bovennatuurlijke. Dion wordt nu te hulp geroept
opsporen van een op geheimzinnige manier ;r
meisje. Zij loopt daarbij de kans als heks op de brai
eindigen als de volgelingen van de Kerk van hetl 't
Licht haar betrappen bij haar magisch werk. Grie e<
nend. 1
Liefhebbers van Luke Skywalker en dus van!e
kunnen hun hart ophalen aan het eersi 'h
de trilogie 'De Jedi Academie'. Sc !'i
vin J. Anderson geeft in De lla
de Jecli een beeld van een vreilr!
wegstelsel waar geweldige 'd
worden gevoerd. Luke
droomt over een academie el
komstige Jedi-ridders getrair111
worden in het gebruik van de n
Onvervalste sf is ook te vii e
nieuwe Larry Niven: De Wei a
land. De planeet Voorland i? 31
twee eeuwen geleden door n
ners gekoloniseerd. De bind w
moederplaneet is verdwene
is er niet meer en er heers' )e
gebrek aan goede voeding. a'
legt Niven ook in dit boekt fe
en onbarmhartige kritiek o et
menleving van nu. Met hun'ar
