Dpmars van de 'showadvocaat'
*3M: 'Geen spektakel, wel voorlichting'
ZATERDAG 6 DECEMBER 1997
'VY
'De serene rust waarin strafzaken zich vroeger afspeeldenis verdwenen'
kiigje toevallige
pnten tien jaar
\en een paar
mde advocaten te
ren, dan stonden
eeste mensen met
ond vol tanden,
'tafgelopen jaar
Jen namen als
Moszkowicz,
')£°h"s ofKorvinus
reen begrip. Zij
|erijdigfdjen
inelen als de
keiaar en Etienne
en werden
■mee nationale
mdheden.
.Maten die de
lichir
Sol'aS°ed weten te
idveLfen, de show in en
lm de rechtszaal
[schuwen en
eJfvoor d'k wf'den
Ook sommige
ipk|bare aanklagers
zich meeslepen.
v3 lang niet
*swteen is blij met
'^W-advocatenen de
1:mM bespelende
fjeren. Ze zijn ook
en3"''"f
eJ\fysentatief voor de
jfiiiandse
Rechtspraak
•rikaanse
anden moeten we
hiet hebben."
De advocaten Moszkowicz, Jahae en Korvinus (v.l.n.r), strafpleiters die de show niet schuwen.
r.fy"
Misdaad is in. Sla de krant maar
open of kijk naar de tv en het
ene verhaal na het andere
programma over zware criminaliteit komt je
tegemoet. Moesten we ons tot voor kort voor
een 'lekkere' rechtszaak behelpen met tv-se-
ries als 'L.A. Law' en 'Law and Order', nu spe
len zich vergelijkbare zaken af in een rechts
zaal in de buurt. De drugshandel heeft Ne
derland tot een paradijs voor zware crimine
len gemaakt, en er loopt er natuurlijk wel
eens een tegen de lamp. Een spectaculair
proces is vaak het gevolg.
Want het gaat in die wereld om vele mil
joenen en dus besparen de handelaars kos
ten noch moeite om uit de gevangenis te blij
ven. Daarvoor trekken ze de beste strafadvo-
caten van het land aan die - met soms onbe
perkt lijkende middelen - de strijd met de
justitie aanbinden. Advocaten van kwade za
ken? Nee, want iedereen heeft volgens ons
systeem recht op een goede verdediging, hoe
zwaar ook de misdrijven zijn waarvan je
wordt verdacht. Maar het zijn wel bijna altijd
dezelfde strafpleiters.
Zware Zaken
Een zware crimineel die gepakt wordt, komt
steevast terecht bij een klein groepje pleiters,
de 'advocaten van zware zaken'. Gerard
Spong, Abraham Moszkowicz, Cees Korvi
nus, Jan Boone, Theo Hiddema en Piet Doe-
dens. De 'Johnnie Cochrans' van Nederland,
flamboyante figuren die, in elk geval in de
publiciteit, tot boegbeelden van de Neder
landse advocatuur zijn geworden. Niet altijd
tot ieders plezier. Heel wat aanklagers, rech
ters en juristen moeten niet veel hebben van
hun media-geilheid, hun vaak omstreden
methoden en hun showgedrag - compleet
met dure auto's en zijden pakken, die vol
gens sommigen zelfs worden betaald met
'misdaadgeld'.
,,Het zijn altijd weer dezelfde aandacht
strekkers en ijdeltuiten, die het edele vak van
de advocatuur in een kwaad daglicht stel
len", stelde de Amsterdamse hoogleraar in
het strafrecht prof. mr. H.J.R. Kaptein een
jaar geleden. ,,Hun uiterlijk vertoon houdt
gelijke tred met de innerlijke leegheid van
hun professionele leven." Harde woorden,
die vielen toen de rechtszaak tegen de Hak
kelaar in Amsterdam het hoogtepunt bereik
te, en de advocaten Spong en Moszkowicz
dagelijks in het nieuws waren.
Zij vielen op door hun agressieve optreden,
waarbij vooral de Amsterdamse officieren
van justitie het moesten ontgelden, en door
hun optreden buiten de rechtszaal, waar zij
trachtten de procesgang te beïnvloeden via
de media. Ook het Openbaar Ministerie liet
zich daarin meeslepen. Er werd een dure pr-
adviseur ingehuurd om het OM tegengas te
laten geven. De zaak leek eerder in de media
dan in de rechtszaal te worden gevoerd. Het
leverde spectaculaire beelden op van keihard
vechtende juristen. De 'cowboys' van het OM
tegen het 'Dream Team' van de advocaten.
Maar was de rechtspraak daarmee ge
diend? Het recht had uiteindelijk zijn loop,
maar velen vroegen zich nadien af of advoca
ten en aanklagers niet over de schreef waren
gegaan. De Amsterdamse hoofdofficier van
justitie J. Vrakking zei eerder dit jaar „dat we
in het proces tegen de Hakkelaar tegen gren
zen zijn aangelopen en er soms overheen zijn
gegaan". Amerikaanse toestanden, zeiden
andere.
Hysterie
„De serene rust waarin strafzaken zich vroe
ger afspeelden, is verdwenen", stelt mr. Jan
Leijten, voorheen advocaat-generaal bij de
Hoge Raad. „En ik vrees dat dit niet meer valt
terug te draaien." Vroeger hielden advocaten
en aanklagers zich in, zolang een zaak 'onder
de rechter' was. Je zocht de publiciteit niet.
Die terughoudendheid is weg. „Ik denk dat
deze tendens doorzet", aldus Leijten, „al zal
die zijn scherpste kantjes wel verliezen. Dit
was een uitbarsting van beide kanten. Een
soort hysterie, waarbij het er om ging elkaar
zoveel mogelijk een hak te zetten."
Dat komt ten dele door de steeds zwaarder
wordende criminaliteit. Het strafrecht gaat
niet meer om een enkele moordenaar, over
valler of meesterkraker en verder wat krui
meldieven. Er zijn grote drugsbendes waarin
miljoenen guldens omgaan die er niet voor
terugdeinzen hun opponenten om zeep te
helpen. Justitie kan niet anders dan daar hard
tegen optreden en soms gaat dat gepaard
met maatregelen die op de rand van het wet
telijke zweven. Dat biedt advocaten aangrij
pingspunten voor hun verdediging.
De advocaten verwijten het openbaar mi
nisterie daarbij hun cliënten vaak te crimina
liseren voordat de rechtszaak begonnen is.
Aanhoudingen en bewijsmateriaal worden
met veel tamtam gepresenteerd, al moet nog
worden bewezen dat de verdachten ook
schuldig zijn. Als af en toe blijkt dat dit niet
het geval is, is het leed al geschied.
Advocatuur en justitie dreigen daardoor
volgens mr. Leijten steeds meer tegenover el
kaar komen te staan. „Ik denk dat door die
agressieve methoden een tweedeling in de
strafrechtspleging ontstaat. Wie daar baat bij
heeft vindt dat natuurlijk goed, maar ik vind
het gevaarlijk, omdat je al gauw over de grens
van het toelaatbare gaat." Het bespelen van
de publiciteit, en het voeren van een proces
via de media, is daarvan een voorbeeld.
Niet iedereen is daar zo bezorgd over. „Ik
ben niet bang voor Amerikaanse toestan
den", zegt mr. J. Huydecoper, de deken van
de Nederlandse Orde van Advocaten. „De
meeste advocaten hebben geen belang bij
veel publiciteit. In negenennegentig van de
FOTO S CPD/PHIL NIJHUIS
honderd gevallen werkt dat immers nadelig
voor je cliënt. Het is namelijk helemaal niet
leuk dat in de krant staat dat je zo'n grote
boef bent, ook al heb je een advocaat die je
nog zo schilderachtig kan verdedigen."
Geloofwaardigheid
De Amerikaanse aanpak werkt volgens Huy
decoper ook alleen maar omdat men daar
moet proberen een jury te overtuigen. Neder
land kent alleen onafhankelijke beroepsrech-
ters. „Hier werkt dat averechts. Een rechter
denkt dan al gauw dat je kennelijk niets te
vertellen hebt. Een advocaat die breeduit op
de tv loopt te vertellen hoe goed hij wel is, zal
een rechter al gauw tegen zich hebben". Het
gaat in de advocatuur volgens Huydecoper
vooral om geloofwaardigheid. „Alles wat rook
en stof doet opwaaien, doet je serieuze argu
menten ondersneeuwen.
Ook Leijten meent dat de Nederlandse
rechters zich niet gauw door het publicitaire
geweld, van advocaten dan wel officieren van
justitie, zullen laten beïnvloeden. „De Neder
landse rechter staat stevig in zijn schoenen.
Maar hij zal het wel moeilijker krijgen, want
van beide kanten wordt met zwaar geschut
geschoten. Gelukkig waren de enigen die in
Amsterdam rustig bleven de rechters."
Huydecoper noemt de recente 'megapro
cessen' „in alle opzichten uitzonderlijk." Hij
is ook niet bang dat de 'gewone' strafproces
sen erdoor beïnvloed zullen worden. De zaak
tegen Etienne Urka in Amsterdam verloopt al
aanzienlijk rustiger, al komen ook daar enke
le van de genoemde kopstukken van de Ne
derlandse advocatuur, zoals Moszkowicz en
Korvinus, in actie.
Huydecoper meent ook dat die pleiters niet
maatgevend zijn voor de Nederlandse straf-
rechtadvocatuur. „We zijn in ons land toch
meer gewend aan een wat 'onderkoelde' pre
sentatie. De Nederlandse advocaat is ever het
algemeen een beroerde theaterspeler, maar
hij is heel goed in staat om zijn argumenten
voor het voetlicht te brengen."
Trots
Ook de Amsterdamse strafadvocaat mr. Th.
de Roos meent dat het met de 'show' in de
rechtszaal wel zal meevallen. „Meer informa
tie, minder spektakel", zegt hij. Zeker nu op
het toelaten van de tv-camera in de rechts
zaal geen taboe meer rust. De Roos meent
dat het goed zou zijn als in ons land meer
rechtszaken op tv gebracht zouden worden.
„Dan krijgen de mensen een veel reëler beeld
van wat er gebeurt."
De Rotterdamse hoofdofficier van justitie
mr. L. de Wit zegt te vrezen dat veel jonge ad
vocaten en rechtenstudenten nu allemaal
Spongs en Moszkowiczen willen worden. „Er
is een zekere drang om tot die groep te gaan
behoren, een groep die een eigen gedragspa
troon heeft ontwilckeld", aldus De Wit. „Ik
denk dat het belangrijk is voor de balie om
uit te spreken of men dat wel wenselijk
vindt."
Die balie is daar volgens Huydecoper niet
zo bang voor. „Mensen als Spong en
Moszkowicz blijven toch bijzondere figuren",
zegt de deken. „Je moet er wel heel stevig
voor in je schoenen staan. En tot op zekere
hoogte zijn we als balie toch ook wel trots op
zulke mensen." Huydecoper maakt zich
meer zorgen over het feit „dat de meeste be
ginners in de advocatuur vooral denken aan
een driedelig pak en veel geld. De bevlogen
heid die veel advocaten in de jaren zestig en
zeventig tekende, is weg. Dat vind ik jam
mer."
Mr. Leijten daarentegen meent dat de jon
ge advocaten kritisch genoeg zijn. „Zij zien
heus wel hoe het niet moet." Ook De Roos,
die zelf in de jaren zeventig bekend werd als
verdediger van actievoerders en de soldaten-
vakbond WDM, vindt dat de 'hype' rond het
proces tegen de Hakkelaar de toestand in de
Nederlandse advocatuur heeft vertekend. „Er
zijn een paar advocaten die stelselmatig de
publiciteit zoeken. De publiciteit van van
daag is de klant van morgen, zo redeneren
zij. Maar dat is zeker geen algemene opvat
ting", meent De Roos, die tevens hoogleraar
strafrecht is in Leiden.
Volgens hem zal het gebruik van de media
door advocaten toenemen. „Maar dan wel
genuanceerder dan tot nog toe." Hij schrijft
dit onder meer toe aan het gegeven dat advo
caten sinds 1988 reclame mogen maken
Sommigen doen dat in bescheiden mate, an
deren pakken stevig uit. Een bekend voor
beeld zijn de gebroeders Hans en Willem An
ker uit Leeuwarden, die een voetbalclub
sponsoren - shirts met 'Crimineel Goed' erop
- terwijl er de laatste tijd zelfs in gevangenis
sen geadverteerd wordt en er advocaten zijn
die premies geven aan gevangenen die me
degedetineerden als klant aanbrengen.
Beeldvorming
Algemeen is de opvatting dat het optreden
van de 'showadvocaten' in de recente ge
ruchtmakende processen het beeld van de
Nederlandse advocatuur vertekent. „Het
beeld dat rechtzoekend Nederland van de
advocaat heeft, is het beeld van strafpleiters
van wie de praktijk voor een groot deel be
staat uit zaken voor criminelen", stelt
strafadvocaat mr. P. de Vos, auteur van het
recent verschenen boek 'Achter de blinddoek
van Vrouwe Justitia'. „De waarheid is dat de
overgrote meerderheid van de advocaten nog
nooit een drugscrimineel heeft gezien, maar
ander, veelal moeilijker en toch veel slechter
betaald werk doet."
De Roos benadrukt dat ook de topadvoca
ten maar een heel klein deel van de straf
rechtspraak voor hun rekening nemen. „Ver
reweg de meeste zaken blijven buiten de pu
bliciteit. Dat zie je al aan die beursfraude
zaak. Die mensen hebben er geen enkel be
lang bij in de publiciteit te komen en hun ad
vocaten hoor je dan ook nauwelijks. Het tota
le beeld van de strafrechtspraak is dan ook
veel genuanceerder.
het proces tegen de Hakkelaar vva-
niet alleen de advocaten Spong en
iwicz die de publiciteit probeerden te
in. Ook het Amsterdamse openbaar
:rie liet zich niet onbetuigd. De offi-
van justitie Teeven en Witteveen wer-
nvege hun agressieve aanpak al 'de
Itjys' genoemd. Het openbaar ministerie
zelfs een dure pr-adviseur in, die de
;ers terzijde moest staan in hun me
islag met de advocaten,
ikelaar-zaak was natuurlijk een spec-
iji r incident. Maar volgens de Rotter-
hoofdofficier van justitie inr. L. de
het OM in de toekomst vaker de me-
oeken „zonder ons overigens in een
le publiciteitsrace met advocaten te
n, die afbreuk doet aan wat je wilt be-
De Wit, die eerder persofficier in
dam was en lid is van de voorlich-
'nimissie van het openbaar ministe-
ent dat meer openheid van cruciaal
is voor het vervolgingsapparaat,
is daarbij voor hem niet nodig. „Het
om zakelijk informatie te geven, te
ienwat we doen, waarom we het
doen en wat de gevolgen van ons beleid zijn.
Als je de burgers, de mogelijke slachtoffers
van een misdrijf, duidelijk wilt maken wat er
gebeurt, dan moet je je afvragen of de open
heid die in de rechtszaal plaatsvindt wel vol
doende is." Er is, zegt mr. De Wit „een be
hoefte gegroeid om te laten zien dat de straf
rechtspleging effect heeft. Ook buiten die
rechtszaal."
Dat beleid is volgens De Wit geen directe re
actie op de recente publiciteitslust van de
advocatuur. Er ligt een al enkele jaren gele
den opgesteld beleidsplan van het openbaar
ministerie aan ten grondslag. „Het OM moet
z'n eigen lijn volgen en zich niet laten leiden
door de advocatuur. Men moet niet ver
wachten dat we telkenmale reageren op elke
uitspraak van een advocaat."
Het OM dient eerder terughoudend dan
agressief op te treden. „Wij moeten behoed
zaam optreden. We kunnen het proces niet
buiten de rechtszaal voeren en niet meer
zeggen dan voor de zitting verantwoord is.
Want als we fout zitten kan dat achteraf tot
schadeclaims leiden."
„De procesvoering hoort in de rechtszaal
thuis. Anders kom je in een publiciteitsgolf
terecht die aan een goede behandeling van
een zaak afbreuk doet. Ook als advocaten
van alles roepen, dan dienen wij in eerste in
stantie in de rechtszaal te reageren."
In de praktijk, zo heeft ook de Hakkelaar
zaak bewezen, lukt dat niet altijd. De Wit
stelt dan ook te vrezen dat de publiciteit
rond zulke megazaken maatgevend wordt.
„Je mag best in de media discussiëren over
de vraag of bepaalde bewijzen of methoden
toelaatbaar zijn. Met een academische dis
cussie is niets mis. Maar je mag niet in de
media een concrete zaak uivechten."
Volgens De Wit gaat de procesvoering in Ne
derland meer en meer uit van een volledige
opening van zaken. „De scherpte van deze'
discussie zal ook afnemen, naarmate er
meer overeenstemming ontstaat over de op
sporingsmethoden." Hij gelooft dan ook dat
er sprake is van een golfbeweging. Na de
spectaculaire zaken van het laatste jaar
„zullen we terugkeren naar een situatie,
waarin het strafproces weer puur om de fei
ten gaat. We hebben het hoogtepunt nu wel
gehad."
Rechtszaak rond de IRT-affaire. Aan het woord is advocaat Spong, die in snel tempo een van de boegbeelden van de Nederlandse advoca
tuur is geworden.
