'Nederland is failliet'
T
Onbezoldi
bedrijfsleic!"
ZATERDAG 6 DECEMBE
Dirk Horringa en de mythe van het poldermodel
Het lijkt Nederland
voorde wind te gaan.
De Troonrede was één
grote lofzang op de
successen van het
paarse kabinet. Maar
schijn bedriegt. Achter
de mooie cijfers die het
kabinet presenteert,
schuilt een veel
somberder
werkelijkheid.
Nederland is in feite
failliet, zegt Dirk
Horringa, de grand old
man van de de
Nederlandse
organisatie
advieswereld.
door SJAAK SMAKMAN
ijdens het interview valt
I hij slechts een paar keer
te betrappen op een ver
spreking. Maar verder vervangt Dirk
Horringa consequent het woord
overheid door overhead. De 78-jari-
ge emeritus-hoogleraar organisatie
processen en oprichter van het be
faamde adviesbureau Horringa en
De Koning (waar minister Wijers
van economische zaken vandaan
komt), heeft dan ook geen hoge pet
op van de 'overhead'.
Die heeft er namelijk een potje
van gemaakt. En om dat te verbloe
men verspreidt ze valse cijfers over
de in werkelijkheid desastreuze
stand van zaken. De werkloosheid
bedraagt geen 5,3 procent van de
beroepsbevolking, maar minstens
het viervoudige daarvan. Hetzelfde
geldt voor de staatsschuld. Neder
land sluit het jaar 1997 met een
schuld van 2.000 miljard gulden in
plaats van de officiële 430 miljard.
En daarmee, zegt Horringa, is Ne
derland technisch failliet.
Om de toestand te schetsen haalt
hij Philips aan, tot begin jaren ne
gentig symbool voor Nederlands
vernuft, vakmanschap en succes.
Ook voor de meeste Philips-werkne-
mers kwam in 1992 als een donder
slag bij heldere hemel het nieuws
dat er niet de verwachte kleine
winst was geboekt, maar een miljar-
denverlies. „De Philips-mensen rea
geerden met ongeloof: het was voor
hen gewoon ondenkbaar dat hun
Philips géén succesvol bedrijf zou
zijn".
Datzelfde ongeloof valt Horringa
ten deel. Het gaat Nederland econo
misch immers toch voor de wind?
Komt niet iedereen vanuit het verre
buitenland kijken hoe mooi we de
zaken hier voor elkaar hebben? Tot
nu toe is het Horringa alleen gelukt
om in het internationale dagblad de
Wall Street Journal een kritisch ver
haal geplaatst te krijgen over het
poldermodel, later gevolgd door een
al even kritisch hoofdredactioneel
commentaar. En verder schreef de
gerespecteerde Financial Times een
stuk over de Nederlandse economie
waarbij dankbaar gebruik werd ge
maakt van Horringa's visie.
In eigen land wordt ook deze pro
feet niet geëerd. De recensies over
zijn net verschenen bundeling co
lumns zijn tot nu toe ronduit nega
tief. Horringa is er op zijn minst te
leurgesteld over. Als de verslaggever
zich wat kritische opmerkingen ver
oorlooft, bitst hij direct: „Als u toch
niet gelooft wat ik zeg, wat doet u
hier dan?" Later in het gesprek,
merkt hij een tikje milder op: „Het
klinkt misschien wat pedant, maar
het is echt allemaal waar wat ik zeg.
Ik zit hier geen verzinsels te vertel
len. Gelooft u dat?"
Wanverhouding
Horringa's visie dan. Zijn stelling
dat de werkloosheid veel hoger is
dan het officiële cijfer aangeeft,
wordt vrij algemeen gedeeld. De
twee miljoen waarop Horringa uit
komt is wellicht aan de hoge kant, al
hanteert ook de OESO, de denktank
van de industrielanden, dat getal.
Maar ook in eigen land schatte bij
voorbeeld de Sociaal-Economische
Raad het aantal werklozen op tegen
de 1,7 miljoen.
En dan is er de staatsschuld. Het
ministerie van financiën kijkt daar
voor alleen naar de uitstaande le
ningen. Maar aan het Korte Voor
hout zouden ze moeten kijken naar
het totaal van de uitstaande ver
plichtingen. De Staat heeft namelijk
een leger ambtenaren in dienst. En
ze heeft zich verplicht om alle Ne
derlanders te onderhouden die het
op eigen kracht niet redden, zoals
bejaarden, arbeidsongeschikten,
werklozen en studenten. En dan
kom je volgens Horringa op een
schuld uit van 2.000 miljard gulden
voor de komende tien jaar.
De tegenwerping ligt voor de
hand: zo kan iedere Nederlander
met een eigen huis (hypotheek) en
kinderen (wettelijke onderhouds
plicht tot 21 jaar) zich wel arm reke
nen. Op zich is de vergelijking wel
correct, zegt Horringa, maar waar
het om gaat is de verhouding tussen
de aangegane verplichtingen en het
inkomen. Die bepaalt of een schuld
problematisch is of niet. En bij de
staat is die verhouding tussen inko
men en verplichtingen volkomen
zoek.
De belangrijkste reden daarvoor is
dat te weinig mensen werken in het
particuliere bedrijfsleven. Uiteinde
lijk vormt de marktsector de wezen
lijke basis van de Nederlandse wel
vaartsstaat. Daar moet immers het
geld worden verdiend dat de staat
uitgeeft. Anno nu dienen 3,5 mil
joen werkenden van hun salaris via
belastingen en sociale premies ook
nog eens het inkomen op te bren
gen van bijna zeven miljoen ambte
naren, uitkeringsontvangers, ver
vroegde uittreders en bejaarden. En
het aantal bejaarden, benadrukt
Horringa, blijft onstuitbaar groeien.
Je kunt de feitelijke uitgaven be
perken door, zoals in de jaren tach
tig, de uitkeringen fiks te verlagen.
Nog afgezien van de politieke haal
baarheid daarvan, los je er het kern
probleem van de wanverhouding
tussen de private en de publieke
sector niet mee op. Belastingen ver
hogen is helemaal uit den boze. Om
de verhoudingen weer gezond te
maken, moeten er in het particulie
re bedrijfsleven minstens twee mil
joen banen bij komen. En belasting
verhogingen vernietigen alleen
maar banen, stelt Horringa.
Vergelijking
Twee miljoen banen, kunnen we die
scheppen? Ja, zegt Horringa. Sterker
nog: we hadden ze al kunnen heb
ben: Sinds 1970 hebben bedrijfsle
ven en pensioenfondsen ongeveer
500 miljard gulden in het buiten
land geïnvesteerd. Was dat geld in
Nederland gebleven, dan waren er
twee miljoen banen meer geweest
dan nu.
Maar kun je - of moet je - het be
drijfsleven en de pensioenfondsen
die investeringen over de grens dan
kwalijk nemen? Natuurlijk niet, zegt
Horringa. Want waar hadden ze dat
geld in moeten investeren? Drie
kwart van de startende bedrijven
sneuvelt in Nederland binnen de vijf
jaar. Dat kun je van pensioenfond
sen toch niet verwachten dat ze
massaal geld gaan steken in die
starters? Ze worden wél N geacht
straks de pensioenen te kunnen be
talen.
Hij loopt naar een kast en komt
terug met twee wijnglazen, Neder
land en Duitsland. De kelken zijn
van hetzelfde formaat, die stellen de
grote multinationals voor. De voe
ten zijn ook even groot: de een-en-
iets-meer-mansbedrijfjes. Het gaat
hem om de steel, die het aantal gro
tere bedrijven voorstelt. De multina
tionals van morgen, zegt hij veelbe
tekenend. Bij het Duitse glas is de
steel dik, bij het Nederlandse uiterst
fragiel. Nederland, doceert hij met
de glazen in de hand, heeft bijna
geen bedrijven die de sprong heb
ben kunnen maken van een een
mansbedrijfje naar een onderne
ming die echt banen schept.
Ter verklaring vindt hij zelf de
vergelijking met een opstijgend
vliegtuig wel mooi. De ondernemer
zit aan de knoppen en maakt vaart.
Maar op het moment dat hij wil op
stijgen, komt de fiscus de cockpit in
en zet twee motoren uit. Het 'moor
dende belastingklimaat' is volgens
hem de hoofdreden waarom er van
de startende bedrijfjes zo weinig van
de grond komen. Al is de fiscus wel
wat toeschietelijker geworden de
laatste jaren, geeft hij toe, het is nog
steeds huilen met de lamp uit.
Verder is hij de eerste om toe te
geven dat de fiscus niet de enige re
den is waarom zoveel starters voor
tijdig sneven. Vaak is de oprichter
een uitstekende vakman met een
prachtig idee, maar heeft hij van be
drijfsvoering geen kaas gegeten. De
stelende boekhouder, personeel dat
met de mooie ideeën wegloopt naar
de concurrent, het zijn nog twee
problemen die de bedrijfsadviseur
zo uit zijn mouw schudt.
Zweeds voorbeeld
In zijn boekje 'Het drama van de hy
perwerkloosheid' toont hij zich
daarom een hartstochtelijk voor
stander van een Zweeds initiatief,
FörnyelseFöretagen AB. Deze Ver-
nieuwingsondememing NV zet
teams van werkloze managers op
een idee voor een nieuw bedrijf. Ze
moeten bekijken of het levensvat
baar is en vervolgens onder deskun
dige (bege)leiding een businessplan
maken. Tijdens de opstartfase wordt
hun WW doorbetaald en komt het
bedrijf buiten hun schuld uiteinde
lijk toch niet van de grond, dan kun
nen ze terugvallen op hun oude
WW-rechten. Cijfers over de vijf-
jaarsoverleving zijn er nog niet,
daarvoor is het initiatief nog te
nieuw. Maar tot nu toe zijn de resul
taten zeer veelbelovend.
Als je zo'n initiatief in Nederland
koppelt aan een veel coulanter fis
caal systeem voor beginnende be
drijven, dan kun je volgens Horringa
een heel eind komen. Vanuit Econo
mische Zaken is al eens geopperd
om startende bedrijven een paar
jaar vrij te stellen van de CAO, maar
dat heeft het (tot nu tpe) niet ge
haald. De Amerikaanse Kamer van
Koophandel haalde het idee deze
week weer van stal in een plan voor
een beter investeringsklimaat. Mo
menteel wordt bij Sociale Zaken be
keken hoe je WW-geld kunt inzetten
om banen te scheppen. En verder
moet het ontslagrecht op de helling.
Geef je iemand een vast contract,
dan kom je nooit meer van hem af,
geeft Horringa zijn visie op het ont
slagrecht.
Nederland, zegt Horringa, moet
voor de toekomst zijn kaarten zetten
op de informatiemaatschappij. Ne
derland is altijd een draaipunt ge
weest in de wereldhandel en moet
die positie in de komende eeuw
zien te behouden. De handel in in
formatie wordt steeds belangrijker
en Nederland moet zorgen daarbij
de boot niet te missen. De startposi
tie is niet echt slecht: enerzijds heeft
Nederland, net als de rest van Euro
pa, ten opzichte van de VS een grote
achterstand op het gebied van de
informatie- en communicatietech
nologie. Anderzijds genieten Neder
landse bestuurders een reputatie
van betrouwbaarheid die bij elke
soort van handel een factor van be
lang is.
Maar vóór alles moet de lasten
druk voor het bedrijfsleven verder
omlaag om ruimte voor investerin
gen en nieuwe banen te scheppen.
Want alleen met twee miljoen ba
nen in het bedrijfsleven kan Neder
land zijn hyperwerkloosheid te lijf
gaan en de schuld terugbrengen tot
een beheersbare omvang.
Het is geen verhaal dat in vrucht
bare aarde valt in een Nederland dat
er nu juist van overtuigd begon te
raken dat na de moeizame jaren
tachtig de draai ten goede is ge
maakt. Horringa weet het.
Bij de deur zegt hij: „Nou, ik hoop
dat ik in elk geval een beetje heb
kunnen overtuigen".
Dirk Horringa, emeri
tus-hoogleraar orga
nisatieprocessen:
„Het klinkt misschien
wat pedant, maar het
is edit allemaal waar
wat ik zeg. Ik zit hier
geen verzinsels te
vertellen."
FOTO UNITED
PHOTOS DE BOER
RICK NEDERSTIGT
Het moet even slikken zijn gew
de redactie van Opzij, en met
hoofdredactrice Cisca Dressell
staat je blad 25 jaar, ben je al
onversaagd bezig de lezeres d
wenselijkheid van feministiscl
door de strot te duwen, houd j
quête naar de resultaten daarva
blijkt? Een meerderheid van de
ders (ruim 80 procent) denla
heteroseksuele huwelijk met kii jg
favoriete leefvorm zal blijven
dan de helft van de Nederlani
dat een 'zorg- en opvoedingslcffe
worden ingesteld, waardoor h
voor kinderen of zieke familieiet
betaalde arbeid gaat vallf
M
ec
rl
'li
Pleidooien voor zorgloon klinken fg
stens twintig jaar, maar zijn doo
minisme altijd als 'fokpremie' very gy
omdat het vrouwen maar zou vast]
hun vermaledijde rol als moeder.
gloon nu voor steeds meer Nederla
aantrekkelijke optie blijkt te zijn, gf
een groeiend realisme. De moeden
nelijk een niet uit te roeien behoef! fa
vrouwen, evenals het zelf opvoedei
kinderen. En die laatste behoefte s| j
hoogstwaarschijnlijk niet alleen vo
vermoeiende weerbarstigheid van
natie zorgen en werken, hoewel er
bied van voorwaardenscheppend t
wel een en ander te verbeteren valt
Het 'Noorse model' is daar het duii
wijs van. Vaders zijn daar verplicht
boorte van hun kind (doorbetaald)
schapsverlof op te nemen. Beide ot
nen daarna doorbetaald deeltijdve
maat krijgen, dat wil zeggen op eet
die het beste bij hun situatie past. 1
Europees land - op Ierland na - is 2
schaps-, ouderschaps- en zorgverlt
regeld dan in Nederland.
aar Nederland is in zoverre een
ring omdat wij, dankzij de web
de Gouden Eeuw, een lange traditi
werkende huisvrouwen en moeder 1
Dat Nederlandse vrouwen kampio
time-werken zijn, dat slechts zo'nt
van de vrouwen met kinderen in 0
fulltime werkt, dat ons land boven
twaalf nagenoeg maar één sekse h<
lijk de mannelijke, dat er zelfs een
groep vrouwen is die helemaal sto]
werken als er kinderen komen, hee
leen met allerlei discriminerende b
ringen van doen.
De drang van veel vrouwen om ini
parttime te moederen, en de hare
waarmee de meeste mannen mat
perkt aantal zorgtaken op zich nen
time blijven werken, zou wel eens
kunnen hebben met het positief w
van deze traditie die een natuurlijk
van beide partijen honoreert. Uit e r
zoek van het CBS bleek dat zelfs vn 1
met een voltooide opleiding aan ui
of hogeschool zich als huisvrouw g
voelen dan vrouwen met een baan
et een zorgloon snijdt het mes
kanten. In een economie waar
mechanismen en liberalisme domi
raakt de ethiek van zorg - en de ea
dimensie daarvan - volledig onder]
sneeuwd. Economie is een wetensi
der liefde geworden die lak heeft a
meenschapszin. Erger nog: alles w
naam van het hart wordt verricht,!
welijks status en wordt niet of sled
Ook het emancipatiedenken verra<
waarden: niet het persoonlijk gelul
wen staat centraal, nee, de ultieme
van het emancipatieproces is het a
vrouwen dat fulltime werkt - en da
in leidende functies.
Een vrouw in mijn omgeving
onlangs 'onbezoldigd bedrijfslei
was niet alleen manager van een g<
verleende ook nog hand- en spand
aan haar bejaarde ouders. Maar ze
die zorg voor zieke familieleden zij
houding en kinderopvoeding aanz
veeleisender geworden dan vroege
trokkenheid van ouders, doorgaan
der, wordt gevraagd op de peuters]
op school, bij het halen en brenger
clubjes, kortom bij iedere stap die
buitenshuis zet. De maatschappij s
voeders verantwoordelijk voor een
lichamelijke en psychologische om
van een kind die door deskundiger
getoetst: groeicurves, tandenstand
schat. De tere kinderziel vraagt vee J
knuffels; de veeleisende prestatiën
pij de juiste sociale vaardigheden,
weerbaarheid en scholing; het hui
comfort; intieme relaties en vriend
veel meer'emotioneel onderhoud'
Moederschap maakt kwetsbaar, fy )W1
tioneel en financieel. Ook dat is eeEn-
dat binnen de 'gelijke behandeling erie
wordt genegeerd.
Kinderen krijgen en opvoeden is b
niet alleen iets wat je voor jezelf d(
het is ook van groot belang voor d< Is I
ving en de toekomst van een land. !2
erkent deze inspanningen. Het stei g,
in staat ook op een andere manier
sche zelfstandig te zijn, dan alleen
buitenshuis. Maar bovenal maaktrKel
echte vrije keuzes mogelijk. Dat lijl r>n
wezen van emancipatie. hor
hel
nel
HELEEN CRUL
ai
GS
dsl;
