'Wapeninspecties raken
Saddam Hoessein direct'
Feiten &Meningen
VS willen meer
'law and order'
in Bosnië
Anonieme getuige
vaak herkenbaar
(J „ftitQr
7
'Beoordelen is zinvol,!
maar veroordelen niet;
Aids serieuze bedreigd
van ontwikkeling Afri^
WOENSDAG 3 DECEMBER 1997
EUWSANALYSE
Nu de wapens alweer twee jaar zwijgen, is de tijd geko
men dat de bevolking van Bosnië een lesje in 'law and
order' krijgt. Een goed bewapende speciale politie
macht zou ervoor moeten zorgen dat vluchtelingen vei
lig naar hun huizen kunnen terugkeren en de nieuw
verkozen gemeenteraden niet worden gesaboteerd. Met
deze suggestie verraste de Amerikaanse defensieminis
ter William Cohen gisteren zijn NAVO-collega's in Brus
sel. Maar zelf vermeed hij zorgvuldig een Amerikaanse
bijdrage aan dit legertje agenten in het vooruitzicht te
stellen.
Cohen en zijn onderminister Walter Slocombe maak
ten in Brussel een wonderlijke spagaat. De bevolking in
Bosnië mag niet in de steek worden gelaten, luidde
enerzijds hun boodschap. ,,Er is ook na juni een of an
dere vorm van vredesmacht nodig om te voorkomen
dat de oorlog weer oplaait", zei Cohen. Maar tegelijker
tijd benadrukte hij dat de VS zich het recht voorbe
houdt om volgend jaar zomer de laatste militair uit
Bosnië terug te trekken. Veel zal volgens Cohen en Slo
combe afhangen van de Europese bereidheid meer te
investeren in het Dayton-vredesproces; een eis die het
Amerikaanse Congres duidelijk op tafel heeft gelegd.
Naarmate de datum nadert waarop het mandaat van
de 34.000 man sterke Sfor-troepenmacht afloopt, ko
men steeds meer scheurtjes in de Transatlantische ver
houdingen. 'Samen uit, samen thuis', luidt al maanden
het kernachtige standpunt van de Europese bondgeno
ten. Als de VS uit Bosnië vertrekken, dan pakt Europa
ook zijn biezen. Maar de Amerikaanse regering wil zich
niet laten chanteren, maakte Cohen zijn bondgenoten
duidelijk. „Wij draaien dat nu om en zeggen: Opgelet!
Wat zijn de doelstellingen? Wie draagt wat bij? Waarom
is jullie bijdrage niet vergroot? Waar is het geld?"
Deze opmerkingen vielen - zacht gezegd - niet in
vruchtbare aarde. „Er kwamen gemengde reacties", er
kende Cohen na afloop van de vergadering. Nederlands
Defensieminister Joris Voorhoeve reageerde zelfs gebe
ten. „We moeten geen verwijten over en weer gaan ma
ken. Dat is niet behulpzaam. Iedereen doet zijn best en
de lastenverdeling is fair. Nederland is zelfs de derde
donor in het gebied."
Op 12 december buigen militaire experts van de
NAVO zich in Bonn voor het eerst over de vraag of en
hoe de vrede in Bosnië na juni volgend jaar gewaar
borgd kan worden. Voor 1 maart '98 moet de kogel
door de kerk zijn. Op Amerikaanse aandrang wordt ook
de mogelijkheid onderzocht dat alle NAVO-soldaten
zich eind juni terugtrekken, al noemde secretaris-gene
raal Javier Solana die optie gisteren 'zuiver theoretisch'.
Voorhoeve benadrukte dat alle Europese bondgeno
ten een 'klemmend' beroep hadden gedaan op de VS
om ook volgend jaar een leidende rol in Bosnië te blij
ven spelen, zij het misschien met minder dan de 8.500
Amerikanen die er nu ingezet zijn. „Je kunt de Sfor-
macht niet te snel afbouwen met de gedachte: laat de
politie het werk maar doen. De voormalige oorlogvoe
rende partijen hebben alleen respect voor een afschrik
kingsmacht."
Volgens de minister staat meer dan alleen de toe
komst van Bosnië op het spel. „Deze kwestie hangt ook
samen met de vraag of de VS leiding wil geven in de
NAVO."
BRUSSEL PAUL KOOPMAN
CORRESPONDENT
De strafzaak tegen Desi Bouterse is voor een deel geba
seerd op verklaringen van getuigen die anoniem willen
blijven. Moet de advocaat van een verdachte, zoals die
van de Surinaamse adviseur van staat, daarmee genoe
gen nemen? Of zijn er andere mogelijkheden voor justi
tie om de veiligheid van getuigen te garanderen?
Advocaat Tj.E. van der Spoel uit Rotterdam, zelf gecon
fronteerd met anonieme getuigen: „Ik ben een absolute
tegenstander. De verdediging moet in staat worden ge
steld een getuige te horen. In sommige gevallen kan
een anonieme getuigenis als steunbewijs dienen, maar
als belangrijkste bewijs is het onvoldoende. Volgens het
Europese hof moet een getuige altijd gehoord kunnen
worden door de tegenpartij. Iets anders wordt het als
een getuige bedreigd is en daarom een anonieme getui
genis aflegt. Dan is het juridisch toelaatbaar. Maar of
het dan betrouwbaar is? Ik vind het per definitie onbe
trouwbaar. Het reëel ondervragingsrecht is niet moge
lijk. Controle is dus niet mogelijk."
Mr. J. Loorbach, deken van de Orde van Advocaten in
Rotterdam: „Het spel moet volgens de regels worden
gespeeld. Dat maakt het rondkrijgen van een zaak voor
de officier van justitie soms behoorlijk ingewikkeld.
Maar dit betekent niet dat de regels tijdens het spel ver
anderd mogen worden. De officier moet dan maar op
een andere manier het bewijs rond krijgen. Maar we
moeten ook oppassen dat we niet naar een situatie toe
gaan dat bedreigen van getuigen met de dood door de
verdachte de zaak blokkeert. Wat ik eigenlijk een beetje
mis in deze discussie, is dat de identiteit van een getui
ge vaak blijkt uit de essentie van de verklaring. Het is
niet zozeer dat litteken of andere uiterlijke kenmerken
die hem herkenbaar maken, maar de informatie die hij
geeft. Een verdraaide stem enzovoorts maakt voor de
verdachte niets uit. Die weet aan de hand van de ver
klaring al heel snel: dat kan alleen maar Pietje zijn."
De Haagse officier van justitie mr. L. Horstink: „Als een
anonieme verklaring gecheckt is door de rechter-com-
missaris, is deze waardevol. Het is niet altijd noodzake
lijk dat een advocaat getuigen persoonlijk hoort. Of dat
mogelijk en noodzakelijk is, hangt af van de zaak, de
complexiteit van de zaak en de marges van de wet en
jurisprudentie. En zal dus per zaak verschillen."
Manuel Kneepkens, criminoloog: „Je moet heel voor
zichtig zijn met anonieme getuigen. Met de moderne
communicatiemiddelen is het technisch mogelijk dat
de verdediging een anonieme getuige hoort, maar een
zaak valt of staat niet met een getuige. Dat moeten we
niet vergeten. Getuigen worden nu zo belangrijk ge
maakt, maar een getuigenis is nog altijd aanvullend be
wijs. Sporen, bescheiden en afgeluisterde gesprekken,
dat zijn bewijsmiddelen. Getuigenissen zijn slechts
aanvullend."
De fotograaf die aanwezig was bij de voetbalrellen bij
Beverwijk en de beste nieuwsfoto van het jaar maakte,
maar weigert zijn naam bekend te maken: .Anonieme
getuigen zijn waardevol. Maar ik vind het niet de taak
van een (foto)joumalist om daar aan mee te werken.
Politie en openbaar ministerie moeten zelf het bewijs in
een zaak rond krijgen, daar zijn ze tenslotte voor. Daar
naast geloof ik ook niet dat justitie je veiligheid kan ga
randeren wanneer je wel meewerkt. Er zijn te veel ver
schillende diensten bij betrokken die niet allemaal pre
cies op de hoogte zijn van bepaalde afspraken."
DEN HAAG NEVIN ATICI
Zweedse diplomaat Rolf Ekens, oud-voorzitter van de UNSCOM
Jarenlang stroopten hij en zijn medewerkers Irak af, op zoek naar de sinistere
vernietigingswapens van Saddam Hoessein. Nu is de carrière van de Zweedse
diplomaat Rolf Ekeus in wat rustiger vaarwater gekomen. Maar de missie van de
Unscom blijft hem obsederen.
„Laat er geen misverstand over
bestaan. De wapeninspecties in
Irak zijn een direct onderdeel
van de voorwaarden waarop in
1991 de wapenstilstand is geslo
ten." En daar valt nu eenmaal
niet mee te marchanderen, wil
Rolf Ekeus maar gezegd heb
ben. „Het gedrag van Irak van
de afgelopen weken was ge
woon een botte schending van
de afspraken."
De Zweedse diplomaat, tegen
woordig ambassadeur in de
Verenigde Staten, was van 1991
tot 1 juli van dit jaar voorzitter
van de UNSCOM, de commissie
van de Verenigde Naties die de
Iraakse massavernietigingswa
pens moet controleren. Voor
dat werk kreeg hij gisteren in
het Haagse Vredespaleis de Wa-
teler-Vredesprijs, ingesteld door
de Carnegie-stichting.
„We zijn nu zeseneenhalf jaar
verder en het Iraakse bewind
gaat gewoon door met zijn spel
letje. In de laatste crisis moest
Bagdad inbinden, dus dat was
een succesje. Maar het is nog
steeds onduidelijk hoe het ver
der gaat. De UNSCOM heeft
nog steeds geen complete, on
gelimiteerde toegang tot de
plaatsen die we willen inspecte
ren." Ekeus verontschuldigt
zich voor het gebruik van het
woordje 'we'. Dat is tenslotte
verleden tijd. Maar het toont
aan hoe intens hij zijn werk de
afgelopen jaren heeft onder
gaan.
DODELIJK
Het gaat ook niet om niks. Het
Iraakse kernprogramma is zo
goed als ontmanteld, maar de
UNSCOM maakt nog wel verbe
ten jacht op een gruwelijk arse
naal aan biologische en chemi
sche wapens. Zo is in Iraakse fa
brieken en laboratoria gewerkt
aan de dodelijke anthrax-spo-
ren en resistente botulisme-
bacteriën en is de UNSCOM op
zoek naar meedogenloze strijd
gassen als VX en sarin.
„Het gaat om enkele honderden
installaties. Maar daar bevinden
zich chemische en biologische
productielijnen die ook voor
'gewone' doeleinden gebruikt
kunnen worden. Met chemica
liën kunnen tenslotte ook land
bouwgif en schoonmaakmidde
len worden gemaakt. En bacte
rie-kweekjes worden gebruikt
bij de fabricage van voedsel en
medicijnen." Juist omdat deze
fabrieken opereren in het sche
mergebied tussen civiel en mili
tair gebruik, moet de inspectie
loepzuiver zijn. „Twijfelgevallen
heb ik in juni nog laten vernieti
gen. Noem het maar een op
stapje voor mijn opvolger, Ri
chard Buffer", aldus Ekeus.
In ieder geval zijn het installa
ties waar de UNSCOM de weg
kent en waar naast onverwachte
bezoeken camera's alles haar
fijn in de gaten houden.
„Moeilijker ligt het bij de echte
geheime wapenprogramma's.
Wij zijn er heilig van overtuigd
Rolf Ekeus kreeg gisteren de Wateler-Vredesprijs van de Carnegie-stichting.
FOTO GPD MAURICE WELMAN
dat de Irakezen nog van alles
verbergen. Daarom gaat het bij
die inspecties hard tegen hard.
daar komen de meeste contro
verses voor", vervolgt Ekeus.
„Die geheime projecten worden
afgedekt door de Speciale Repu
blikeinse Garde, een aparte
eenheid ter grootte van een
brigade. Die afdeling is verant
woordelijk voor de verboden
wapenprojecten én de persoon
lijke veiligheid van Saddam
Hoessein. Dus als je op zoek
bent naar verboden wapens,
raak je automatisch de gevoe
ligheden rond de veiligheid van
de president. Dat is een dilem
ma", licht Ekeus het getouwtrek
rond de paleizen van Saddam
toe. De UNSCOM, fel gesteund
door de VS, wil ook die gebou
wen inspecteren op omstreden
waar. „Het zit aan elkaar ge
knoopt. Je moet een zeker res
pect opbrengen voor de soeve
reiniteit van Irak, maar je moet
ook de wapens vinden. Als je
het al te scherp speelt, begin je
te morrelen aan het leiderschap
in Irak en dat is nu eenmaal
niet ons werk."
AFLUISTEREN
Het is niet het enige probleem
waar de UNSCOM mee kampt.
Door infiltratie en spionage zou
Irak al ver van tevoren op de
hoogte zijn van voorgenomen
inspecties, zodat belastend ma
teriaal bijtijds naar andere
plaatsen kan worden overge
bracht. „Natuurlijk proberen ze
achter onze voornemens te ko
men. Ze proberen hun manne
tjes te laten infiltreren. De VN-
inspecteurs worden voortdu
rend op hun vingers gekeken
door zogenaamde 'gastheren'.
Telefoons worden afgeluisterd,
hotelkamers doorzocht. Ze heb
ben daarvoor enorm veel men
sen in dienst."
„Maar wij proberen op onze
beurt natuurlijk om ze te verras
sen. We gaan zeker niet volgens
een vaste methode te werk. De
UNSCOM is behoorlijk creatief.
Zij bedenken iets, wij komen
met een tegenzet. Het is ge
woon een spel."
Maar wel een spel met een hui
veringwekkende inzet. Alleen al
aan biologische wapens speurt
de UNSCOM naar 8.500 liter
anthrax (verstikkingsdood bin
nen vijf tot zeven dagen)19.000
liter botulinum (verstikkings
dood binnen 36 uur) en 2500 li
ter aflatoxin, een kankerverwek
kende stof. Om de gedachten te
bepalen: in theorie zijn deze
hoeveelheden ruim voldoende
om de hele mensheid om zeep
te helpen. Ergens in Irak loert
nog steeds de dood voor miljoe
nen.
DEN HAAG ROGIER SLOP
TOM JANSSEN
(rtZ/mjK plWOCH
Het blijft een merkwaardig jaarlijks terugkerend circus iiL
veel organisaties: beoordeeld worden door iemand die
dag in dag uit nagenoeg op je lip zit. „Dat hoeft niet zo j:(
te zijn", reageert Ronald Witjas, met Rolf Rosenmöller -jc
auteur van het onlangs verschenen boek 'Beoordelen
„Mensen werken in een organisatie en willen weten of
ze het goed doen. Zijn er minpunten, dan moeten ze dal
op een constructieve manier te horen krijgen. Beoorde-1(
len is heel zinvol, mits het met respect gebeurt. Van bei-!
de kanten. Is dat niet het geval, dan is het een rituele p
dans."
Maar, geeft de arbeids- en organisatiepsycholoog toe,
weinig managers en medewerkers staan te juichen als d ''1
jaarlijkse beoordeling eraan komt. Velen ondergaan het w
eerder als een soort gang naar de tandarts. Dat is hem dsi
afgelopen vijftien jaar wel gebleken uit honderden ge
sprekken en trainingen met leidinggevenden en hun
medewerkers in het bedrijfsleven en bij de overheid.
Ronald Witjas, gespecialiseerd in het ontwikkelen van
instrumenten en trainingen op het gebied van selectie,
beoordeling en loopbaanontwikkeling, reikt daarom me,.
Rolf Rosenmöller handvatten aan. De trainers /adviseur?1
verschaffen in hun boek inzicht in de achtergrond van L
het beoordelen. Ook biedt het concrete hulpmiddelen
voor de praktijk ervan.
Spreek iemand niet aan op de persoon maar op gedrag
en resultaten, is een van hun lessen. Witjas geeft een
voorbeeld:Als je zegt: 'jij bent niet flexibel', is dat voor
de ander heel vervelend om te horen. Hij of zij zal
meteen in de verdediging gaan en ook vragen: 'leg met
uit wat je ermee bedoelt'. Het is onduidelijk. Beter is:
'wat me opvalt is dat het niet gemakkelijk voor je is om
van werk te wisselen'. Dat is een stuk concreter en vrien
delijker."
Wat wel op de persoon kan, is een compliment. Nie- £1
mand heeft moeite met 'jij bent geweldig creatief. Wit
jas: „Maar heb je iets op iemand aan te merken, dan is
het gevaarlijk. Bovendien werkt het niet; karakters ver
ander je niet. Aan gedrag kun je wel wat doen."
Beoordelen, functionerings-, werk- of voortgangsge- P
sprek. Het zijn stuk voor stuk varianten. Wat bij allernaar'
telt: waarop beoordeel ik iemand en hoe zeg ik het. Dat
zijn de criteria waarom het gaat. Zorgvuldigheid is daar-h1
bij geboden, een medewerker is snel beschadigd. „Tweee
dingen vind ik erg: iemand tien tot vijftien jaar laten F
werken, zonder te vragen hoe het met zijn werk en met
hemzelf gaat. Schandalig! En het gebeurt nog steeds. Of|r
iemand veroordelen, zeggen: 'het wordt toch niets met
jou'. Daar kun je ziek van worden.
„Maar onderschat de taak van leidinggevenden niet", ftr
haast hij zich te zeggen. „Zij zijn ook mensen. En zo'n pi
beoordeling is vaak lastig. Meestal speelt dat tegen het L
eind van het jaar; de meesten hebben het dan razend jr
druk. Daarbij komt nog dat in veel organisaties het aan-»rl
tal leidinggevenden mindert. Een manager moet meer #a
mensen aansturen. Dat houdt in dat ze ook meer ge- f-e
sprekken moeten voeren.|n
Een ander punt is dat medewerkers vaak niet op dezelf-t
de plek werken als hun baas. Witjas: „Hoe oordeel je jk
dan? Het is heel menselijk om dat moeilijk te vinden, h 1
Vandaar dat we in de nabije toekomst ook naar een sys
teem zullen gaan, waarin meer de mensen uit de direct j
omgeving van de medewerker een uitspraak doen."
Rosenmöller en Witjas gaan niet uit van één systeem.
„Wij adviseren pm eerst goed naar het soort werk te kij-F-
ken en naar dé rhéh'sën! Zoek daarbij de passende me-
thode.Overhead en bedrijven schakelen hun bureau r
geregeld in. Klanten zijn onder meer Unilever, Stork, p
IBM en de VPRO. „Ze willen een ander systeem of het p
bestaande nieuw leven in blazen. Wij helpen om iets op
te zetten.
Een van de beste manieren om mensen te stimuleren isL
om hen zelf doelen te laten stellen, vertelt Witjas. „Lei-1
dinggevende en medewerker maken samen afspraken. r
Na drie maanden bespreken ze hoe het gaat. Je bent op
een volwassen niveau met elkaar bezig. Bovendien raakjjj
je zo een paar keer per jaar met elkaar in gesprek. Dat is
beter dan aan het eind van het jaar plotseling van alles fëc
zeggen." tir
Managers beleven de gesprekken anders dan hun persoei
neel. Onderzoek bij een groot winkelbedrijf wees dat ffl
ooit uit. 'Wordt er vaak over functioneren gesproken', izi
luidde een van de vragen. Bazen zeiden van wel, mede-m
werkers vonden dat tegenvallen. Witjas: „Er waren weken
lijkse ontmoetingen maar dan werd er altijd over het je
werk gepraat. Niemand werd even apart genomen om tioi
vragen hoe het met hem of haar ging. Er werd niet naar'oi
de persoon achter de baan gekeken. Dat werd als een gt
mis ervaren." (i
Zeggen dat iemand het goed doet, gebeurt nog altijd te
weinig. Terwijl een beoordeling toch een mooie aanlei
ding is. „Ik denk dat tachtig tot negentig procent van de
mensen die werken het goed willen doen", zegt Witjas.
„Juist zo'n gesprek kun je gebruiken om je waardering T
uit te spreken. Wij noemen dat de vitamine a van aan- r,
dacht."
DEN HAAG JOKE KORVING[T
'Beoordelen' is verschenen bij uitgeverij Thema en
kost f29,50.
Een droog zinnetje in een rap
port van de Wereldbank stelt de
levensverwachting voor Zimba
bwe in 2010 op 57 jaar 'zonder'
en 30 jaar 'met'. Zonder en met
slaan op aids. In veel andere
Afrikaanse landen bezuiden de
Sahara zal aids de levensver
wachting met zeker tien jaar
drukken. „Het vooruitzicht is
angstaanjagend", zegt Roberto
Chavez, vertegenwoordiger van
de Wereldbank in Mozambique.
Volgens cijfers van de Verenigde
Naties zijn er 783.700 Afrikanen
aan aids gestorven sinds de
ziekte in de jaren tachtig de kop
opstak. In 1996 zijn 1,9 miljoen
volwassenen met het aidsvirus
besmet geraakt, net zoveel als in
de hele rest van de wereld sa
men. Bovendien vallen in Afrika
relatief veel leden van de ont
wikkelde elite aan de ziekte ten
prooi - hoge ambtenaren, tech
nici, militaire officieren, zaken
lieden en andere personen die
bij het landsbestuur moeilijk
gemist kunnen worden.
„De epidemie verschilt sterk
van land tot land. De helft van
het aantal slachtoffers is geval
len in Uganda, dat in het begin
het zwaarst werd getroffó^
tensieve voorlichtingscaijte
nes hebben het aantal geor
in Uganda sterk omlaag P j
bracht, maar dat is dan oc'
geveer het enige goede nfa
„Elders is er nauwelijks ej\a
vooruitgang geboekt", zfl^
nes. „Sommige leiders ofr
nen het probleem. Veel ifj
weigeren condooms te gl"
ken, of kunnen ze niet kij
Midden- en zuidelijk Afn
de situatie het ergst. Bots
dat aanvankelijk de dana j
sprong, „is er verschrikke
aan toe", zegt Jones. In M
Afrika heeft Ivoorkust def
ste stijging van aidsgevali
meegemaakt. In Senegall
schade beperkt door eenE^
opgezette voorlichtingscl
ne. VN-aids-deskundigefa
Lavollay vreest dat de w#e
zaamheid zal verslappen^
mensen praten er niet rrfij;
over", zegt hij, „maar del
mie verder. De eerste vofldi
lingen komen uit. We heb-
een echte ramp." 1 1
h
MAPUTO MORT ROSENBLUMPl
Iss
