Rekening Kyoto wil niemand betalen
Absurde Albanese avonturen
Ruzie verwacht
over nazi-goud
HEMA echt lekker!
Feiten &Meningen
MAANDAG 1 DECEMBER 1997
2
Conferentie over vermindering broeikaseffect begint vandaag
T weehonderdveertig afgevaar
digden uit meer dan veertig lan
den zetten zich deze week in
Londen aan het ontsluieren van
de geheimen van het nazi-goud.
Het beloven vanaf morgen drie
opmerkelijke dagen te worden.
Er moet goud worden verdeeld
- 5,5 ton ter waarde van ruim
120 miljoen gulden - dat de na
zi's gestolen hebben uit de klui
zen van de centrale banken in
de landen die zij bezet hebben
gehouden. Maar er zal, onder
fikse pressie van nabestaanden
van Holocaust-slachtoffers, ook
worden gepoogd om landen te
bewegen hun archieven te ope
nen, zodat meer inzicht kan
worden verkregen in wat de na
zi's precies hebben geroofd en
van wie.
De conferentie heeft geen enke
le bevoegdheid, maar is, bena
drukken de Engelse gastheren,
in de eerste plaats bedoeld om
alle informatie over het nazi
goud te verzamelen en onder
ling uit te wisselen. Niettemin
zal er ook stevig worden gedis
cussieerd over de wijze van
compensatie. Amerika en Enge
land voelen het meest voor een
internationaal bijstandsfonds
voor joodse oorlogsslachtoffers.
Andere landen zijn daar niet en
thousiast over. Nederland, een
van de vijftien ontvangende
landen, wil het eigen deel (1,2
ton. waarde rond de 20 miljoen
gulden) terughebben ter verde
ling onder voornamelijk joodse
slachtoffers en joodse organisa
ties in Nederland.
Vooral de Zwitsers zullen het in
Londen zwaar te verduren krij
gen. Het neutrale Zwitserland
fungeerde voor en tijdens de
oorlog immers als bankier van
nazi-Duitsland. Wat de Duitsers
roofden van centrale banken en
particulieren, vooral joden,
stuurden zij naar Zwitserse ban
ken. Met het daar vastgezette
vermogen financierden de na
zi's onder meer transacties met
andere neutrale landen (zoals
Zweden en Turkije) om hun
oorlogsmachine draaiende te
houden.
Na de oorlog kwamen de Zwit
sers er genadig vanaf. De drie
westerse geallieerden (Amerika,
Frankrijk en Engeland) die in de
Tripartite Goud Commissie met
Zwitserland onderhandelden
stelden zich tevreden met te
ruggave van ongeveer 60 mil
joen dollar. Een schijntje, want
het staat vast dat de Zwitserse
Neergeschoten journaliste zint op boek
„Alles was zo ongelooflijk abnormaal." Wil-
ma Goudappel, de 42-jarige freelance-foto
grafe die dit voorjaar in Albanië werd neer
geschoten, zegt het met een grote zucht.
Toch. het is niet de kalasjnikovkogel die nu
posttraumatisch uitwerkt. „Nee. het pro
bleem is een vreselijke teleurstelling." Alles
wat ze in Albanië had opgebouwd, is nu
weg. Tot en met de liefde van haar leven.
Goudappel, die werkte voor Nederlandse
radio-tv, CNN en het Britse Channel-4, was
de enige journaliste die tijdens de crisis in
Albanië gewond raakte. Door een kogel die
haar in de buik trof.
Op uitnodiging van de Oost-Europakring
vertelde ze deze week in Utrecht over haar
Albanese ervaringen in de afgelopen vijf
jaar. Nog voor het absurd strenge commu
nistische regime in 1991 ten val was geko
men verbleef ze als een van de eerste bui
tenlanders in het tot dan toe al vijftig jaar
lang van de buitenwereld geïsoleerde Alba
nië.
In die dagen leerde ze Auron Tarë (Ani)
kennen, historicus en sportman. „In 1994
maakten we een reis in het zuiden van Al
banië en bezochten de archeologische op
gravingen van de Byzantijnse stad Butrinti.
Eigenlijk had ik niet verwacht dat het land
zo mooi zou zijn. Toen zijn we op het idee
gekomen om een reisbureau te beginnen in
Sarandë. Dat ligt immers op anderhalf uur
varen vanaf Corfu waar per seizoen wel
twee miljoen toeristen komen."
Het lukte Goudappel en Tarë om met haar
spaargeld en financiële ondersteuning van
een bevriende Nederlandse hun organisatie
'Auron Travel' op te zetten. Ettelijke hon
derden toeristen kwamen via Goudappel en
Tarë met de boot van Corfu om Butrinti te
bezoeken, een van de best bewaarde ar
cheologische steden in de Mediterranée.
Maar Albanië raakte door de piramidefond
sen begin dit jaar plots in totale crisis en
anarchie. Dat het mis zou gaan, zag ze aan
komen. „Ik merkte het al vanaf juli '96. Bui
tenlandse investeringen bleven uit, een
banksysteem ontbrak, de infrastructuur
werd niet aangepakt en mensen verkochten
hun huis om het geld in de piramidefond
sen te stoppen. Het land raakte in de ban
van het snelle geld. En 'het kwaad.'
Oliesmokkel naar het in burgeroorlog ver
kerende Joegoslavië waarmee de politieke
elite en de piramidefondsen zichzelf verrijk
ten, corruptie tot op alle niveaus van de sa
menleving, mensensmokkel, Albanese
meisjes die werden verkracht, gekidnapt en
voor de prostitutie verkocht aan Italiaanse
maffia en arme boeren die ineens rijk wer
den met het verbouwen van drugs.
Toen de crisis en anarchie uitbraken was
het gedaan met de toeristische toekomst.
Albanië verwerd tot een roversnest met
maffiabendes uit letterlijk alle windstreken.
Dat ze als journalist aan het werk ging, was
eigenlijk een wanhoopsdaad. „Als je zoveel
energie in zo'n land stopt wil je je droom
zien uitkomen. Of ik te idealistisch ben ge
weest? Ja, absoluut. Dat ben ik zeker," zegt
ze nu. Haar spaargeld, relatie, haar huis, al
les is ze kwijt. Ook tijdens een verblijf van
een half jaar in Londen is het haar niet ge
lukt weer iets op te bouwen. Wat rest zijn
memoires en talloze nog niet gepubliceerde
foto's. Een uitgever en een titel voor haar
'Avonturen in Absurdistan' heeft ze nog
niet. „Tja, ik moet mezelf maar weer eens
bij elkaar pakken en dat boek gaan maken".
UTRECHT MARCEL VAN SILFHOUT
Gelderse achterham
100 gram/2.95
Filet Americain of osseworst nü 2 J\ 95
verpakt, 200 gram /2.95 VOOT
Extra belegen Goudse kaas
1 kilo/16.- nÜ
Aanbiedingen gelden i/m zaterdag 6 december 1997. Zo lang de voorraad strekt.
Wordt het nog wat in Kyoto? Na de enorme kater die volgde op de grote milieuconferentie in Rio de Janeiro vijf
jaar geleden, stemmen de voortekenen weinig hoopvol. In de aanloop naar Rio was hier en daar nog enige vastbe
radenheid waar te nemen om wat te bereiken, maar in de aanloop naar Kyoto heeft iedereen vooral zijn best ge
daan om de verwachtingen te temperen. Je kunt dat natuurlijk realisme noemen, maar het bergt vooral het risico
in zich dat het pessimisme bewaarheid wordt.
TOM JANSSEN
Hét probleem bij internationale
aangelegenheden, analyseert
een jurist die destijds deel uit
maakte van de Nederlandse de
legatie in Rio, is dat er bij de on
derhandelingen over een ver
drag zoveel belangentegenstel
lingen zijn. Die maken het vrij
wel onmogelijk om harde af
spraken te maken. En komen er
toch nog afspraken tot stand,
dan heeft vervolgens bijna ie
dereen er wel belang bij om ze
te ontduiken bij de uitvoering
ervan.
De twee hete weken in Brazilië
en de jaren daarna bewijzen
zijn gelijk. In Rio was het grote
strijdpunt dat de industrielan
den eerst door een tomeloze
vervuiling een enorme materië
le welvaart hebben verworven
en nu de ontwikkelingslanden
het 'recht' wilden ontzeggen om
met een zelfde vervuiling de
zelfde welvaart te bereiken. Als
jullie dat willen voorkomen, be
gin dan maar met ons een deel
van jullie welvaart te geven, was
de houding van de Derde We
reld.
Hoe terecht op zichzelf ook,
daar was natuurlijk geen den
ken aan. Aan politieke zelf
moord hadden de westerse lei
ders geen behoefte. Zo verzand
de Rio al snel in gerommel in de
marge dat het ergste deed vre
zen. Na nachtenlang vruchte
loos onderhandelen kwam er
uiteindelijk iets uit de bus waar
aan nog enige hoop viel te ont
lenen. Maar in de jaren daarna
bleek dat de praktijk sterker was
dan de leer. Economische groei
was voor iedereen de eerste en
vrijwel enige prioriteit. In de in
dustrielanden om de werkloos
heid te beteugelen, in de ont
wikkelingslanden omdat zelfs
dictaturen zich op langere ter
mijn alleen kunnen handhaven
wanneer ze voor brood op de
plank zorgen.
Drie feiten zijn de laatste jaren j
Aan het hoofd van een stoet fietsers betuigde de burgemeester van Kyoto gisteren zijn instemming met het doel van de klimaatconferentie, die in
zijn stad wordt gehouden. Met de fietstocht onderstreepte hij, dat ook gewone burgers wat kunnen bijdragen aan de vermindering van het broei
kaseffect: fietsen in plaats van autorijden. foto ap katsumi kasahara
wereldwijd onderkend:
Economische groei en stijgend
energieverbruik zijn on-
losmaakbaar met elkaar ver
bonden.
Energie komt nog altijd hoofd
zakelijk uit fossiele brandstoffen
als kolen, olie en gas.
Het broeikaseffect is, ondanks
alle wetenschappelijke scepsis
over de omvang daarvan, niet te
negeren.
Deze feiten maken het politiek
vrijwel onontkoombaar om iets
te ondernemen.
Het kan allemaal wel. Het gere
nommeerde Worldwatch Insti
tute presenteerde ter gelegen
heid van Kyoto een rapport
waarin het aangeeft dat de tech
nologie ongekende (besparings-
mogelijkheden biedt, voldoen
de om een klimaatsverandering
te voorkomen of in elk geval be
perkt te houden. Maar of daar
van gebruik wordt gemaakt, is
een andere vraag. Dat staat of
valt met stevige milieubelastin
gen - of dat nu gaat via een
energieheffing, via (internatio
naal) verhandelbare emissie
rechten of via een andere me
thodiek. Milieubelastingen ma
ken het immers economisch
aantrekkelijk om die technolo
gie daadwerkelijk in te zetten.
Nu is het wezenskenmerk van
belastingen hun herverdelende
werking: ze hevelen iets over
van de ene pot naar de andere.
Dat betekent dus dat sommige
mensen/bedrijven/landen-
machtsblokken iets inleveren
en dat andere er wat bij krijgen.
En daar zit het pijnpunt, want
voor inleveren is niemand te
porren. Alle regeringen willen
werk en geld voor hun inwo
ners, maar daarvoor zijn ze uit
eindelijk afhankelijk van het
particuliere bedrijfsleven. Zeker
grote bedrijven geeft dat een
enorme machtspositie. Gaat
een regering al te zeer tegen
hun belangen in - in de eerste
plaats is dat geld verdienen -
dan dreigen ze met vertrek naar
een land dat hun geen stro
breed in de weg legt.
Natuurlijk kun je als regeringen
stevige afspraken over milieu
beleid maken zodat dergelijke
dreigementen weinig zin heb
ben. Maar dan stuitje op twee
problemen. Het eerste is: wie
controleert dat individuele rege
ringen die afspraken niet stie
kem ontduiken als ze daar be
lang bij hebben. In de praktijk is
dat nauwelijks te doen. Het
tweede probleem ligt in het ver
lengde daarvan. Om de afspra
ken zo goed mogelijk te verze
keren, moet je de naleving daar
van aantrekkelijk te maken door
landen die daar (het meest) de
dupe worden, daarvoor com
pensatie te geven. Wij willen
best de regenwouden bescher
men, zeiden de ontwikkelings
landen in Rio, maar dan willen
we wel centen zien.
Daar zijn ook voor de aanpak
van het broeikaseffect wel stra
tegieën voor. en in Kyoto ko
men ze ook op tafel. De VS zien
udZUI iüll'dl
Al? tookna-tvarfjfcta"
lekker-
in-je-vel-tips
Seri prJ ontbijt
Uw geboortemaand
bepaalt waarvoor
u allergisch bent
:raan
B enkele ma
Sint slagroomtaart
0 23 cm, dagelijks vers uit eigen bonkelbakkerij /16.95 11U
Speculaas
pak 400 gram/1.95
Bisschopwijn
1 liter /7.95
bir
bankiers voor minstens 550 mil
joen (in huidige waarde onge
veer 9 miljard gulden) in hun
bezit hadden. Wat destijds werd
teruggegeven, ging naar de klui
zen van de Amerikaanse Fede
ral Reserve Bank en de Bank of
England.
De discussie over het nazi-goud
laaide vorig jaar op onder hevi
ge druk van joodse organisaties,
zoals het Joods Wereld Congres.
De joodse slachtoffers voelden
zich om meer dan één reden
benadeeld. Allereerst geloofden
zij (en een officieel Amerikaans
onderzoek heeft dat naderhand
bevestigd) dat de Duitsers het
goud dat zij van joden roofden -
niet alleen sieraden maar ook
kronen en vullingen van con
centratiekamp-slachtoffers -
omsmolten en op de goudsta
ven het merk van de Duitse
Reichsbank stempelden. Daar
door zou het onmogelijk zijn
om een helder onderscheid te
maken tussen dit 'slachtoffer-
goud' en het 'monetaire goud'
dat de nazi's uit de kluizen van
Centrale Banken weghaalden
en ook van het Reichsbank-
stempel voorzagen.
Het moet wel heel gek gaan als
de Londense conferentie geen
ruzie en ook voor sommige lan
den onverkwikkelijke onthullin
gen oplevert. Het Vaticaan bij
voorbeeld, dat in Londen met
een diplomaat en een historicus
is vertegenwoordigd, weigert ar
chieven open te stellen, terwijlar
er aanwijzingen zijn dat het
heeft geholpen bij het wegmofr
felen van oorlogsbuit.
De Zwitsers hadden tijdens de£)
oorlog niet alleen relaties met
de Duitsers, maar ook met de iwi
Japanners en de geallieerden. tw<
Niet voor niets waarschuwdenjlre
Britse functionarissen vorige rn
week dat het geen conferentie-slai
mag worden die 'achteraf gaatpal
veroordelen'. De Zwitsers heb-L.
ben ondershands al gewaar- j
schuwd dat een boekje open
wordt gedaan over de kennis
die Amerikanen en Engelsen
destijds al hadden van de hertl
komst van het nazi-goud wan
neer Zwitserland in Londen hê|
vuur te na aan de schenen
wordt gelegd. Zwitserland zou
het liefst zien dat met een doc^
Zwitserse bankiers als schadeJ
loosstelling op te zetten fondsf
van zo'n 13 miljard gulden de
zaak wordt afgerond.
Dat fonds zou ten goede moe-U
ten komen aan slachtoffers vat
onderdrukking, volkerenmooiBfc
en armoede overal ter wereld,U
maar zowel de geallieerde lan-j
den als de joodse organisatiesB^
voelen weinig voor dit voorsteM
Volgens .Amerikaanse opgave
zijn er zo'n 350.000 overlevenf^
den van de Holocaust die voa|^
compensatie uit de nazi-tegoö
den in aanmerking komen, fik
LONDEN» HANS GELE1JNSE SM
Fokloristische Japanse dansers hadden gisteren al een spandoek aange-n
bracht op een tempel in Kyoto: 'Klimaat-chaos of zonnige toekomst, er
is geen andere keus meer' was een van de leuzen.
foto ap katsumi kas ah a ft'
bijvoorbeeld wel wat in verhan
delbare emissierechten. Je geeft
elk land recht op een bepaalde
uitstoot. Gaat er meer broeikas
gas de lucht in, dan moet dat
land emissierechten kopen bij
een land dat onder zijn plafond
zit. Zo maakt je energiebespa
ring lonend en de technologie
daarvoor aantrekkelijk. In theo
rie sluit dat als een bus. Maar
nu de praktijk: wat worden ie
ders rechten bij aanvang? Hoe
controleer je de naleving? Welke
sancties staan er op overtre
ding?
Als je die en nog wat andere be
langrijke vragen terugbrengt tot
hun essentie, kom je op de
vraag hoeveel geld de rijke in
dustrielanden als broeikas
gasproducenten bij.uitstek over
hebben om de voorspelde kli
maatsverandering te voorko
men. Al verschillen de VS en de
Europese Unie sterk over de
vraag hoe ver de uitstoot van
kooldioxide terug moet, ze
staan beide niet te trappelen
om door de aankoop van emis
sierechten veel geld over te he
velen naar ontwikkelingslan
den. Bovendien verschilt de
noodzaak onderling nogal. De
klimaatsverandering treft welis-'j
waar iedereen, maar het effect P
verschilt sterk per land. Canada
bijvoorbeeld kan bij opwarming
van de atmosfeer uitgroeien tot
een agrarische grootmacht. us
En tenslotte is er nog het feit date
rijke landen die worden getrof- gt
fen door een klimaatsverande- vc
ring geld hebben om maatrege-oj
len te nemen. Als de nood aan ve
de man komt, kan bijvoorbeeldm
Nederland veel geld uittrekken vi
voor hogere dijken. Mits daar
voor tegen die tijd nog de eco- p
nomische basis aanwezig is. Eri'D
die wordt gevormd
door...particuliere bedrijven. Air-
je die niet zwaar kunt/wilt aan-PÉ
slaan, dan komt de rekening
voor aankoop van emissierecht
ten al snel terecht bij de burger,
Dan praten we al snel over poli^"
tieke zelfmoord waaraan de
westerse leiders in 1992 geen c
behoefte hadden. En of daarin
vijf jaar later veel veranderd is,
valt ernstig te betwijfelen 101
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
