ft
11
Botverlenging zonder pijn
Adam en Eva ook in onderzoek verenigd
Wetenschap Techniek
DONDERDAG 27 NOVEMBER 1997
Nieuwe behandelmethode is veel humaner dan huidige 'martelwerktuig
Botverlenging, noodzakelijk om
ledematen op gelijke lengte te
brengen, is geen pretje. Patiën
ten die het ondergaan - vooral
verkeersslachtoffers van wie een
of beide benen zijn verbrijzeld -
spreken van helse pijnen. Ir-
.Arthur Aalsma van de Universi
teit Twente kreeg de opdracht
een bcenverlenger te ontwikke
len die humaner is dan de be
staande methode. De belang
stelling uit de medische wereld
is groot.
Het gangbare apparaat heeft
veel weg van een martelwerk
tuig: vier over elkaar schuivende
pennen, zowel aan de boven als
aan de onderkant, die zijn ver
bonden met stangen. De stel
ling, aldus de onverstoorbare
uitleg van ir. Arthur Aalsma van
de Universiteit Twente, wordt
om het been aangebracht. De
pennen - dikkere buigzame dra
den - gaan dwars door het bot
heen. De botverlenging komt
tot stand door de stangen tel
kens een tikkeltje uit elkaar te
draaien. De groei is gemiddeld
een millimeter per dag. De me
thode is bedacht door en ge
noemd naar de Russische pro
fessor Ilizarov. Ze lijkt welhaast
middeleeuws, maar ze wordt -
inmiddels met wat aanpassin
gen - overal nog steeds uitge
voerd.
Voor de patiënt is de behande
ling geen pretje, weet Aalsma.
Een botgroei van twee centime
ter verloopt nog tamelijk voor
spoedig en pijnloos, maar als er
een verlenging van tien centi
meter nodig is, gaat de pijn let
terlijk door merg en been. Spie
ren blijven achter de pennen
haken; de kans op infecties is
groot. Nadeel is bovendien dat
de patiënt geen broek aan kan;
daarvoor is het apparaat te fors
van omvang. En hij kan gedu
rende de behandeling - die al
gauw een halfjaar duurt - niet
lopen, want de pennen buigen
door. En dat .geeft weer kans op
verdraaiingen en nog meer hel
se pijnen.
Velen haken dan ook voortijdig
af en nemen er genoegen mee
dat het ene been een of twee
centimeter korter blijft dan het
andere. Aangepast schoeisel
moet dan voor de oplossing
zorgen, maar ideaal is het niet.
Vaak ontstaat er daardoor weer
op latere leeftijd, vanwege de
overbelasting, slijtage aan een
heup.
Ontwikkel een beenverlening
die humaner is dan de bestaan
de methode, zo luidde de op
dracht die Aalsma twee jaar ge
leden in het kader van zijn pro
motie-onderzoek meekreeg.
Het voorstel was ingediend
door een traumatoloog van het
Academisch Ziekenhuis in
Maastricht en kreeg de finan
ciële ondersteuning van de
Stichting Technische Weten
schappen van het Ministerie
van Onderwijs.
Aalsma (30) studeerde werk
tuigbouwkunde aan de Techni
sche Universiteit in Delft en
deed tijdens zijn vervangende
militaire dienst onderzoek naar
de vervaardiging van ingewik
kelde hand- en armprotheses
voor kinderen. De (bio)medi-
sche kant van de werktuig
bouwkunde heeft sindsdien zijn
grote interesse. Toen de Univer
siteit Twente in '95 iemand
zocht voor het project, meldde
hij zich. De opdracht be
schouwt hij als een fantastische
kans.
Botverlenging is jaarlijks nodig
bij zo'n tweehonderd kinderen
en volwassenen van wie als ge
volg van een geboorteafwijking
de ledematen in lengte verschil
len. Het meeste wordt de me
thode echter toegepast bij vol
wassenen - ongeveer duizend
per jaar - van wie bij een onge
luk een of beide benen zodanig
zijn verbrijzeld, dat verder in
grijpen noodzakelijk is. Een be
handeling met aansluitend re
validatie kan dan in ernstige ge
vallen minstens twee jaar du
ren, zegt Aalsma.
Bij zijn onderzoek naar een
nieuwe verlengpen had de
UT'er zich aan enkele criteria te
houden. Het nieuwe instrument
moest geheel in het been kun
nen worden geplaatst, zodat de
patiënt zonder problemen zijn
kleding kon aantrekken. Won
den aan de buitenkant van het
been moesten worden voorko
men en, ook niet onbelangrijk,
de patiënt moest zijn been ge
durende de periode van herstel
kunnen belasten.
Aalsma kwam al snel tot de
conclusie dat er een pen moest
worden bedacht, die in het
merg van het bot past en die
zichzelf kan verlengen. Het
werd een pen met een buisje,
dat over diepen heen en weer
kan worden geschoven en dat
met ringetjes aan de uiteinden
kan worden vastgezet. Het buis
je is als het ware de aandrijving.
Het is gemaakt van geheugen-
metaal. Dat materiaal heeft - in
tegenstelling tot gewoon metaal
- als voordeel dat het vrij grote
vormveranderingen kan onder
gaan wanneer het wordt ver
warmd of afgekoeld.
Door het buisje te verwarmen
zet het zich uit - maximaal twee
procent - waarna de ringetjes
worden verschoven over de
pen; door het af te koelen zetten
de ringetjes zich weer op de as
vast. Het afkoelen gebeurt mid
dels chipjes in de pen. Het zijn
als het ware kleine koelkastjes.
Het verwarmen gebeurt met
weerstandsdraad, dat om het
buisje is gewikkeld. "Je moet
dus in het been wel stroom
hebben", verklaart Aalsma.
Maar hoe krijg je stroom in het
been? Een batterij mag niet
worden gebruikt, want die kan
lekken met alle nare gevolgen
als ontstekingen vandien. De
oplossing werd gevonden in het
overbrengen van contactloze
energie - 'zoals radiogolven van
een zender naar een radio wor
den overgebracht'.
Wanneer het bot moet worden
verlengd, krijgt de patiënt een
grote 'teenloze sok' om het
been. In die sok zit een spoel,
die weer is aangesloten op een
transformator die de stroom le
vert. Het verlengen van het bot -
verwarmen en afkoelen dus -
duurt ongeveer twintig minuten
De huidige manier van
botten verlengen ge
beurt met een meccano
achtige constructie die
doormiddel van pennen
aan het bot wordt vast
gezet en langzaam het
bot oprekt. De pijn gaat
je letterlijk door merg
en been. Een 'martel
werktuig' waar ze in de
middeleeuwen
van zouden
Implanteren
verlengpen
vrij simpel
Een buis
van geheu
genmetaal
(nikkeltitaan)
zet uit of
krimpt, afhan
kelijk van de
hoeveelheid
warmte of koude
die door de chips
wordt afgegeven
Vier Chips werken
zowel als koel- en
verwarmingselement
en krijgen hun stroom
via de spoel aan de
bovenzijde van de buis.
per dag en kan gewoon gebeu
ren wanneer de patiënt 's
nachts slaapt. Het implanteren
van de verlengpen in het merg
van het bot is vrij simpel: bij
een operatie in het bovenbeen
hoeft slechts een klein sneetje
bij de heup te worden gemaakt;
bij die in het onderbeen volstaat
een kleine incisie bij de knie. De
pen blijft zo'n zes maanden zit
ten, dan moet hij weer worden
verwijderd.
De vinding van Aalsma moet
nog verder worden ontwikkeld.
„Het model wordt binnenkort
getest op schapen. Voor het ex
periment is twee jaar uitgetrok
ken." Als het slaagt, volgt een
klinische test met patiënten. De
verwachtingen zijn hoog ge
spannen. Vanuit de medische
wereld bestaat grote belangstel
ling voor het project, dat al is
beschreven in de vakpers en
werd gedemonstreerd op sym
posia. Maar het zal nog wel vier
jaar duren, verwacht Aalsma,
voordat de patiënt er zelf van
kan 'genieten'.
In de bijbel komt Eva na Adam, bij het zoeken
naar de voorouders van de moderne mens zijn
de rollen omgedraaid. Genetisch onderzoek van
het DNA in de mitochondriën, de energiefa
briekjes van de cel, dat alleen van moeder op
dochter wordt doorgegeven, bracht tien jaar ge
leden aan het licht, dat een gemeenschappelijk
vrouwelijke voorloper van de mens (Eva) zo'n
honderd- tot tweehonderdduizend jaar geleden
in Afrika heeft geleefd. De resultaten van dit on
derzoek gaven een bevestiging van de veronder
stelling dat de oorsprong van de mens in Afrika
heeft gelegen.
Onderzoek van het mannelijk Y chromosoom,
dat alleen van vader op zoon wordt overgeërfd,
staaft die 'out of Africa'-theorie. Onlangs hebben
twee Amerikaanse onderzoeksgroepen (van de
Stanford Universiteit en van de Universiteit van
Arizona) de resultaten van hun studies naar de
evolutie van het mannelijk Y chromosoom ge
presenteerd. Daaruit blijkt dat ook de voorvader
van de huidige man (Adam) zijn wortels in Afri
ka heeft. Beide studies wijzen bovendien uit dat
Adam op dezelfde plaats en in dezelfde tijd als
Eva heeft geleefd. Bij hun onderzoek hebben de
Amerikaanse onderzoekers gebruik gemaakt van
het verschijnsel dat in het DNA van elk individu
kleine veranderingen, mutaties, optreden. Hoe
meer mutaties de ene mens van de ander onder
scheidt, hoe groter htm evolutionaire afstand.
De onderzoekers hebben zich geconcentreerd
op kleine stukjes van het Y chromosoom met
een kenmerkende DNA-base. De oudste vorm
bevat de base adenosine. Ook bij chimpansees
wordt op die plekken op het Y chromosoom de
ze DNA-base gevonden. Adenosine bleek op die
plekken ook nu nog bij enkele stammen voor te
komen - bij een aantal Ethiopiërs en Sudanezen
in Noord-Oost Afrika en bij Bosjesmannen en
Hottentotten in zuidelijk Afrika. Op grond van
die genetische overeenkomst worden deze man
nen tot de nauwst verwante afstampielingen van
Adam beschouwd.
Bron: Science
Z E
6
7
8
9
10
5
5
4
10
4
4
2
5
4
5
4
6
5
5
4
2
3
5
2
3
5
8
8
7
5
5
2
1
7
5
5
9
4
1
7
5
7
5
6
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
OPGAVE
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
In sommige vakjes staat een ge
tal dat correspondeert met een
getal in de balk onderaan. De
letters die ingevuld worden in de
vakjes met een getal, kunnen
ook op de balk worden ingevuld.
Verticaal vormen de letters in de
eerste en derde kolom ook een
woord. Hoe luidt het sleutel
woord?
1Heet; 2. fabelachtig dier; 3.
overpeinzen; 4. tiener; 5. aanval;
6. pottenbakkerskunst; 7. staat
huishoudkunde; 8. snoeper.
CRYPTOGRAM
-g-p
boertj e
k--a-i-a-
rollen-a-
a-i--stro
nieuw-o-n
s-f-alras
j-s-a-s-
enters
HEINZ
HA HE'HZ
TUE MET &EZ/EH
C/AT WH PG/WKEW
s
1VAT VÜOE6 U
OOKT ALWEER
fein///t
Tom Poes greep het tasje van de
vreemdeling en holde er mee weg, zo
snel als zijn benen hem dragen kon
den.
Mijnheer Poes!" riep de kruidenier
Grootgrut uit zijn geleimassa. „Wilt u
mij niet even uit mijn bestelauto hel
pen? Kijk toch wat er gebeurd is!"
Door dit geroep werd ook de eige
naar van het valies opmerkzaam. Hij
liet de grutsprits liggen en stiet een
schrille kreet uit.
„leuw!" piepte hij. „Mijn bokelhefter!
Mijn kukelmeter! Kom terug!"
Maar Tom Poes lette niet op het ge
roep en draafde voort in de richting
van slot Bommelstein.
Daar was de bediende Joost juist be
zig het gazon met een bezem te ve
gen, daartoe aangezet door zijn
werkgever.
„Het is hier een troep!" sprak deze
op verwijtende toon. „Niets dan vie
ze, zwarte sporen op het jonge groen.
Je weet toch, dat ik er niet tegen kan,
Joost? Waarom zorg je dan niet, dat
ik ze niet te zien krijg?"
„Het is onbegonnen werk, met uw
welnemen", mompelde de knecht, al
schrobbend. „Dit zijn de voetstappen
van de vreemdelingen en die plegen
zich hier te vertreden, als ik mij zo
mag uitdrukken!"
„Schei uit over de vreemdelingen!"
riep heer Ollie overspannen. „Ik wil
er niets meer over horen!"
Op dat moment verscheen Tom Poes
buiten adem op het toneel en wees
op het koffertje.
„Mag ik uw kelder gebruiken?" vroeg
hij hijgend. „Dat is de enige plek
waar ik ongestoord alles over de
vreemdelingen kan horen! Ik heb
hier hun apparaten, heer Bommel!"
REDACTIE. SASKIA STOELINCA
DOOR JAN VISSER
Het is weer gaan regenen in ons land. Tijdens de afgel
pen nacht waren de hoeveelheden nog tamelijk besch
den (Bloemendaal en Valkenburg 2, Lisse 3 millimeb
de komende dagen wordt meer nattigheid verwacht zcqq
dat november op de valreep zijn zeer droge karakter vi
Nest. De regen wordt veroorzaakt door storingen die at gg
tief zijn in het overgangsgebied tussen zeer koude luc
massa's boven Scandinavië (in zuidelijk Zweden vano
tend -12 graden) en zachte lucht boven het westen v;
Europa. De storingen weten met succes de koude vrie
lucht buiten de deur te houden. Dat is niet alleen in
weekeinde het geval maar ook tijdens de eerste week
december. Kortom de kansen op een Sinterklaaswinti
tje zijn zo goed als verkeken. De kou handhaaft zich v
in het noorden van Scandinavië en Rusland. Daar vrie
het dat het kraakt. In het noordoosten van Rusland is
gisteren op enkele plaatsen 35 graden blijven vriezen
Na de regen van vandaag is het vrijdag aanvankelijk
droog weer. 's Middags bereikt echter een nieuw regeikg
gebied het zuidwesten van ons land en tegen de avom
gaat het bij ons ook weer regenen. De regen wordt ver
oorzaakt door een frontale storing die boven de Britse
landen tot ontwikkeling komt. De temperaturen lopei
vrijdag op tot maximaal zo'n 9 graden en er waait een
meest matige wind uit zuidelijke tot zuidoostelijke ric 2c
tingen.
In het weekeinde trekt de storing naar de Noordzee.
Daardoor blijven de regenkansen bij ons vrij groot en
temperaturen komen uit op omstreeks 9 graden. De
wind gaat, voor het eerst na lange tijd, weer eens uit
zuidwesten waaien. Gisteren is het een waterkoude d;
geweest. Het bleef de hele dag bewolkt bij temperatuijg
omstreeks 5 graden. Beter af was het Limburgse Maai25
dal waar het kwik 's middags tot bijna 13 graden steej
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag.
Noorwegen:
In het zuiden toenemende
wind en bewolking en
vooral morgen sneeuw,
aan zee ook regen. Langs
de westkust morgen enke
le winterse buien, morgen
droog en meer opklarin
gen. Maxima aan zee en
kele graden boven nul,
landinwaarts lichte tot
matige vorst.
Zweden:
Morgen rustig en droog
weer met vooral in het zui
den opklaringen. Morgen
een koude oostenwind.
Verder in het zuiden
sneeuw,mogelijk ook ijzel,
in het uiterste zuiden later
overgaand in regen. Maxi
ma van -10 graden in het
noorden tot iets boven nul
in het zuiden.
Denemarken:
Veel bewolking en morgen van het zuid
westen uit sneeuw, mogelijk ook ijzel,
later op de dag overgaand in regen. Mor
gen regenachtig. Veel wind. Temperatu
ren geleidleijk oplopend van rond het
vriespunt tot ongeveer 5 graden boven
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Morgen overwegend bewolkt en nu en
dan regen, morgen later op de dag in de
Schotse bergen overgaand in sneeuw,
morgen vooral langs de oostkusten ook
enkele opklaringen. Middagtemperatuur
tussen 8 en 12 graden.
België en Luxemburg:
Veel bewolking en af en toe regen. Mid
dagtemperatuur oplopend tot omstreeks
10 graden op morgen.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Weinig zon en vooral morgen af en toe
regen. Middagtemperatuur omstreeks
11 graden maar vandaag in het noord
oosten nog kouder.
Portugal:
Van het westen uit opnieuw onbestendig
met bewolking en regen; soms ook on
weer en hier en daar veel neerslag. Aan
zee maxima van 15 graden in het noor
den tot 20 in het zuiden; landinwaarts
rond 14.
Madeira:
Naast zon ook wolkenvelden en mogelijk
een regen- of onweersbui. Middagtem
peratuur ongeveer 22 graden.
Spanje:
In het oosten nog zonnige perioden
maar van het westen uit opnieuw buien
of regen, soms ook onweer. In het bin
nenland maxima rond 14 graden, langs
de meeste kusten tussen 16 en 21 gra-
Canarische Eilanden:
Afwisselend zon en wolkenvelden waar
schijnlijk droog. Middagtemperatuur on
geveer 24 graden
Marokko:
Westkust: zonnige perioden, vooral in
het zuiden, en tot morgenavond bijna
overal droog. Maxima uiteenlopend van
18 graden in het noorden tot meer dan
20 in het zuiden.
Tunesië:
Naast wat zon ook kans op een regen- of
onweersbui. Middagtemperatuur eerst
nog iets boven, later iets onder 20 gra-
Zuid-Frankrijk:
Meest bewolkt en af en toe regen; in het
zuidoosten overwegend droog en soms
wat zon Maxima uiteenlopend van een
graad of 9 in de omgeving van Lyon tot
meer dan 15 in het uiterste zuiden.
Mallorca en Ibiza:
Tijdelijk zonnige perioden en droog
maar vandaag eerst misschien nog een
(onweers-)bui en veel wind. Middagtem
peratuur iets oplopend tot omstreeks 20
graden op morgen.
Italië:
Vandaag bijna overal buiig met kans op
onweer. Morgen van het westen uit ge
leidelijk droger en meer zon In het
noorden beide dagen overwegend droog;
wel kans op mist Middagtemperatuur
uiteenlopend van een graad of 10 in het
noorden tot dicht bij de 20 graden op
Sicilië.
Corsica en Sardinië:
Vandaag nog meest bewolkt en buiig;
morgen meer zon en bijna overal droog
Middagtemperatuur omstreeks 17 gra
den.
Malta:
Half tot zwaar bewolkt en kans op een
paar regen- of onweersbuien. Middag
temperatuur omstreeks 18 graden.
Griekenland en Kreta:
Afwisselend zon en wolken en vooral in
het westen en zuiden kans op een paar
buien, ook met onweer. Middagtempera
tuur van een graad of 13 in het noorden
tot 19 in het zuiden.
Turkije en Cyprus:
Kusten: nu en dan zon. Langs de kust in
het zuiden en zuidwesten en op Cyprus
kans op een regen- of onweersbui, met
name op vandaag. Middagtemperatuur
uiteenlopend van een graad of 12 rond
Istanbul tot 20 op Cyprus.
Duitsland:
Wolkenvelden en vooral in het westen en
noorden af en toe regen, mogelijk voor
afgegaan door ijzel of natte sneeuw._Ge-
leidelijk iets minder koud;
ma van graad of 4 rond Berli
het zuidwesten.
Zwitserland:
Vrij rustig met in de dalen
mist of laaghangende bewolk
wolken en morgen in het n;
misschien wat regen; in het 1
wat zon. Maxima op morger
9 graden; vandaag overal wat
Oostenrijk:
Vrij rustig; verder meest bev
velig en bijna overal droog,
de dalen oplopend tot onge -
den op morgen
Vrij rustig en grijs met wo
Soms wat regen, sneeuw 1'
name in het oosten. In het
misschien wat zon. Middagtf
rond het vriespunt.
Tsjechië en Slowakije:
Wolkenvelden en vooral
en toe wat regen; ijzel of sne .f
uitgesloten. Ook hier en daai
dagtemperatuur iets oplopen
veer 4 graden op morgen P<
Hongarije:
Overwegend bewolkt en
plaatselijk mist. Verder wolke
mogelijk wat regen of moti
dagtemperatuur ongeveer 5
VRIJDAG 28 NOVEMBER 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 08.22 Zon om tö
Maan op P6.06 Maan cd
Waterstand
IJmuiden Katuc
Hoog 02.24 14.45 01 f
Laag 10.34 22.24 10.1 p
Weerrapporten 27 november 0
Amsterdam regen
Eelde
Den Helder regen ozo
Rolterdam regen ozo
Vhssmgen regen ozo
Maastricht zwaar bew o5
Aberdeen regen ozo
Athene licht bew w.s
Barcelona hall bew n 5
Berlin zwaar bew. o4
Bordeaux licht bew zw
Brussel regen zzo
Dublin half bew. ozo
Frankfurt zwaar bew o2
ew nw 3
Innsbruck onbew. w.s. 0
Klagenfurt mistbanken r,w 1
Kopenhagen licht bew. o 5
licht be
Londen regen o 2
Luxemburg zwaar bew w.s. 0
Madrid mist nnw 1
Malaga onbew, wnw f
Mallorca regen nw 1
Malta half bew. zzo 3
Moskou
München
w.s.O
regen
ar bew.
Stockholm sneeuwbui wnw 2
Wenen zwaar bew. nw 2
Zurich zwaar bew no 2
Bangkok licht bew. zo 1
Buenos Aires zwaar bew z4
Casablanca licht bew. w 1
Johannesburg motregen ono 6
Los Angeles zwaar bew.» w 7
New Orleans onbew zzo 2
New York half bew. w8
TelAviv licht bew. o2
Tokyo
licht be
