=l,, journalistieke documentaire Jan Brokken Óe droevige kampioen Boeken uchter verslag van Noordpoolexpeditie Roman met kracht Van een Is we niet oppassen zijn spoedig weer terug bij af Het geweten: onevenwichtige maar interessante roman 1J )ERDAG 27 NOVEMBER 1997 I 'Grote jongens die het spelen niet verleerden'De droevige kampioenvan Jan Brokken doet 'tsjoek' en 'plok' Edmond Öfner - Noordpoolex mW )e eerste Nederlanders over de r de pool. Uitgeverij V+K Publis- ng. 128 blz. Prijs/59,90. BOEK INTERVIEW MONIQUE BRANDT/GPD lkort ^fOU" Ml|n onlsnapPinS U'lge- op he veri) Arena Prijs 44,90. e zijn we allemaal grote die het spelen niet ver- ibben.' Zo karakteriseert lornelissen zichzelf en de deelnemers aan de Ne- expeditie die dit in zeventig dagen naar irdpool liepen. Hier zijn aan het werk, dromers daad bij het woord voe- ;el opzij zetten en na g afzien hun doel weten iken. lelissen schreef een be deel van het boek •olexpeditie. Het is voor- nuchter verslag gewor- n een trip die menigeen rillingen bezorgt. Het lij- onvermijdelijk is om de ie volbrengen die door en vijftig anderen is vol- dii wordt vrij zakelijk ver- ennii Missers dienen vooral at hi ing uit te trekken: 'Ik be- hij 0 t afhankelijk we van el- e8 hi jn.' Bijna fatale vergissin- remei n dure lessen, maar daar- het gewoon voort, t hei bundel, verluchtigd met rerne-fdtwintig foto's, laat zich 3P di' als het verslag van een re operatie. Natuurlijk nuhii er dingen mis, natuurlijk et zei t zwaar. Het was een uit- kelin >Sslag, maar het ging om richti uleerde risico's' die een En8e etraind team nu eenmaal va n. In het hele boek staat n hgfoord van twijfel over de ;eloof jf de expeditie wel lukken rminj js vreemd, omdat uitge- al'eei I Cornelissen een eerdere tech zag stranden om met de 3°rdij magnetische, Noordpool Peeldeiken. En dat terwijl die indi at minder ver dan de geo- vel 0 he Noordpool verwijderd zij' het vasteland van Cana- ken tie en heroïek zijn spaar te vinden in het reisver- e zei Wordt wel duidelijk dat r aan ht kar tot i lite Groult over de zegeningen van het feminisme n di» elden h 1 o lanj inelï lieein er da 'Hij schoof de gordijnen dicht. In het stikkedonker tegen het balletje slaan. Alleen op het gehoor afgaan. Aan de klap van de bat horen met hoeveel effect de bal eraan komt. Wanneer je tsjoek hoort, raakt het rubber de bal nauwelijks en kun je veel effect verwachten. Hoor je plok. dan komt het balletje recht op je af.' Zoals tafeltennis- kampioen Riki Marchena zijn ballen effect geeft, zo doet schrijver Jan Brokken dat met woorden. Zijn nieuwste ro man De droevige kampioen doet zowel 'tsjoek' als 'plok'. Het is zo'n boek dat je naar de strot grijpt. ROMAN RECENSIE Zeventig dagen lang zeulden de leden van de Noordpoolexpeditie sledes met een gewicht van negentig kilo voort over het oneffen terrein. foto gpc. in de bittere koude banden zijn gesmeed voor het leven, vriend schappen die geen einde zullen kennen. Toch geeft het boek een goed beeld van de manier waarop de expeditie zich vol trekt. Niet alleen de bittere kou met temperaturen tot vijftig graden onder nul maakt de tocht zwaar, ook het oneffen terrein waarover zeventig dagen lang sledes met een gewicht'van negentig kilo worden voortge zeuld. De hachelijkheid van be paalde situaties beschreven in niet meer dan enkele regels dreigt door de zakelijke sfeer die het boek ademt nauwelijks door te dringen. Emotie zit vooral in de bijdra gen van Edmond öfner, de man die besloot mee te gaan, ook al stond zijn vrouw op het punt hun eerste kind te baren. Hij moest op het ijs genoegen ne men met kiekjes van de bore ling: 'Ik verlangde naar warmte en naar comfort en verafschuw de iedere minuut die ik op het ijs was. Het verlangen deed veel pijn en zoog alle energie uit mijn geest en lichaam weg. Ik kon en mocht niet meer aan thuis denken en moest iedere warme gedachte uitbannen. Zwoegend en vechtend kwam ik tot de conclusie dat ik de tocht alleen maar kon volbrengen door tevreden te zijn met het heden.' Hij is lyrisch over de wijze waarop het team één van de vijf moest wegens een rugbles sure afhaken samenwerkt. 'Bevroren vingers van Hans zijn niet alleen Hans' probleem, maar een algemeen probleem', formuleert hij tijdens een van zijn lezingen over het pool- avontuur. ,Er is geen eigen be lang meer, alleen gezamenlijk belang.' RENEE DE BORST Jan Brokken - De droevige kampioen Uit geverij Atlas, 359 blz. Prijs 39,90. Het verhaal is gauw verteld: hoofdpersoon Riki Marchena is in zijn jeugd getuige van een traumatische gebeurtenis, stort zich obsessief op de tafeltennis sport, wordt kampioen en dus populair, invloedrijk en stin kend rijk op zijn eiland Cura sao, steekt zijn sportwinkel in de hens, belandt door zijn eigen eerlijkheid in de gevangenis, komt daar in aanraking met fi losofie en drugs, en slijt daarna zijn dagen als zwerver en junk. Brokken gebruikt dit gegeven als kapstok voor een buitenge woon spannend en boeiend boek. Uitmuntend geschreven en vormtechnisch een hoog standje. Het heeft nog het meest weg van een met journa listieke precisie geschreven sce nario voor een documentaire. Maar je hoeft de uiteindelijke film niet te zien die speelt zich terwijl je zit te lezen in alle geuren en kleuren voor je gees tesoog af. Sterker nog: het lijkt erop alsof je zelf de camera bent die alles registreert. Op een heel knappe manier schakelt oud-journalist Brokken zichzelf als verteller uit. Het boek kent meerdere ik-perso- nen, die ieder in eigen hoofd stukken hun licht laten schijnen op het leven van de hoofdper soon. Riki Marchena is zelf ook één van de vertellers, die niet al leen zijn eigen verhaal van bin nenuit vertelt, maar ook op zijn beurt de andere vertellers be schrijft. Ook die anderen on der anderen zijn broers Len en Ferry, zijn oom Tonio Lzama Li ma, zijn sportvrienden Mike Ki- rindongo, Fichi Ellis en Margot Pietersz, zijn coach Diane d'Oli- vieira en het meisje Mumu Be- aujon brengen niet alleen Ri ki tot leven, maar ook ieder met een eigen herkenbare stem elkaar en zichzelf. Brokken is een soort alwetende luisteraar, die een enkele keer op magi strale wijze met een kleine cor rectie in het verhaal inbreekt. Inderdaad als een journalist die zijn 'onderwerp' op een kleine dwaling betrapt. Waarna die weer rustig verder kan vertellen en de schrijver weer luisteraar wordt. Maar er is veel meer dat dit boek zo voortreffelijk maakt. De lezer maakt of hij dat nu wil of niet en passant kennis met heel wat ins en outs van tafeltennis door Riki in zijn teloorgang gedegradeerd tot pingpong. Dan is er de filosofie een be langrijke lijn in het verhaal wordt gevormd door het ge dachtegoed van de filosofen Za- rathoestra en Nietzsche en de angstaanjagend waarheids getrouwe weergave van het jun- kiebestaan. Met rake beschrijvingen en sfeerbeelden neemt Brokken de lezer mee naar het Curasao van Alles klopt aan 'De droevige kampioen', ook de omslagfoto's van Ellen Spijkstra. ruwweg de afgelopen veertig jaar. Ie voelt de hitte, je ruikt de stank, wordt gegrepen door de angst voor misdaad en ellende en bent ook nog eens ooggetui ge van de opstand van de 30ste mei 1969. De thematiek die overal on der ligt maar nergens expliciet of te nadrukkelijk aan de orde foto boek komt is die van tegenstellingen: goed en kwaad, oost en west, vies en schoon, winnen en ver liezen, waarheid en leugen, zwart en blank, bemoeizucht en onverschilligheid. Brokken weet dat alles aaneen te vlechten tot een boek waarin alles klopt. Jessica Durlacher over de moeizame weg naar eigen identiteit ROMAN RECENSIE ertge kestei jijna 78, maar kwiek en ;entei i als was ze vijftien jaar Benoite Groult, de Fran- 'ehud ijfster die met boeken als 'fin gezicht en vooral de roman Zout op mijn uit 1988 wekenlang de erkei lerlijsten aanvoerde, 'Co! It energiek door de lobby olcon t hotel. Ze is hier om haar Zesdi boek te promoten. Mijn 0| pp ing, oftewel Histoire ertge vasion is een prikkelende •e Ver natie van Gróults eigen Haa rerhaal, interviews met imaliste Josyane Savig- over feministische kwes- positieve discriminatie, apart hoofdstuk over ou- tl| [Jen. lil anks het feit dat de the- Tidit boek nogal uiteen lij lopen, heeft het volgens aur uiteindelijk maar één In Mijn ontsnapping de zegeningen geteld :t feminisme heeft ge- „Dat is al vaker gebeurd, het. Toch vond ik het ui- elangrijk om dit boek te het g] en. Ik zie dat het feminis- at He gzaam aan het afbrokke- ng ui Niemand lijkt meer echt nmalIn waarom er door vrou- ns zo hard werd gevoch- wordt me gezegd 'hoe e Gr#1 deze tijd nog feministe boeke s°f het een akelige ziekte n g0f r je zo snel mogelijk van a voflet zien te komen. Jonge mma51 vinden dat zij het fe- ?rigen,e n'et nodig hebben om 'S voonen doen wat ze willen. m0( erworvenheden spreken r geC ichzelf. Denken ze. Maar in elkEn n'et om zich heen. Het ng di s,ee(is slechter. In Egypte ar vo( besnijden van vrouwen tl^et egaal, in veel landen is eei is nog steeds of weer ni( len, het aantal vrouwen nistei >e functies of in de poli- mgeniover het algemeen mini- r two ftker in Frankrijk. Als we ia dri 'passen zijn we spoedig iig 1» mg bij af." ag rt Mijn ontsnapping wil a j haar lezeressen 'wakker mJ kn ze °P een toeganke- vod bewust maken van büj it dat feminisme nog zek( een belangrijk en vooral ek. 1 !Vo' g°ed 1S- -Ik wil laten ierbu 11 een feministe niet een van een andere planeet •lkwe Iom vertel ik mijn eigen Tivol l-Ik hen geboren in 1920 gegroeid in een tijd dat •ord feminisme nog niet Benoite Groult: 'Door het feminisme ben ik gaan beseffen dat ik mijn leven in eigen hand kon nemen.' was uitgevonden. Ik had ook geen voorbeelden: vrijwel alle heldinnen uit de geschiedenis gaan immers dood, worden krankzinnig of krijgen een akeli ge ziekte. Ik luisterde dus keurig naar mijn ouders toen ze beslis ten dat ik geen medicijnen mocht studeren, omdat ik dan nooit aan de man kwam. Ik had geen stemrecht, mocht geen bankrekening openen. Ik liet mijn leven bepalen door mijn moeder en later door mijn echt genoot en moest voortdurend eigenhandig abortussen uitvoe ren, omdat niemand me aan het verstand bracht dat er voor behoedsmiddelen bestonden, en abortus verboden was. „Tijdens die 'operaties' ging mijn man altijd een paar dagen weg, hij kon het niet aanzien. En ik, ik liet alles gebeuren, zon der protest. Ik kijk soms in ver bijstering terug op het meisje dat ik toen was. Ze is een totale vreemde voor me. Pas op mijn 35ste ben ik gaan leven, ben ik door het feminisme gaan besef fen dat ik mijn leven in eigen hand kon nemen. Het lijkt alsof mijn 'eerste leven' plaatsvond in een ander tijdperk, maar in wezen is het nog maar kort ge leden. Ik weet uit eigen ervaring hoe kwetsbaar onze vrijheid is. We moeten onze verworvenhe- foto rob keeris/gpd den koesteren, niet veronacht zamen." Oud worden is een ander be langrijk diema in het boek. Vol openheid beschrijft ze hoe moeilijk het soms is om bejaard te zijn in een maatschappij waarin ouderdom niet lijkt te tellen. „Men praat niet over ou de mensen, in tijdschriften zie je nooit eens een foto van een mooie, sterke oudere vrouw, terwijl een man op leeftijd vaak wel als aantrekkelijk wordt be schouwd. Vrouwen worden weer gezien als lustobjecten, en daarbij geldt: hoe jonger hoe beter. Ouder worden heeft zo zijn voordelen. Ik voel me beter dan toen ik jong was, vrijer. Bij het schrijven ben ik minder bang om dingen te zeggen die ik op mijn hart heb. Maar ik geef toe dat het niet echt plezie rig is om ouder te worden. Ge neratiegenoten sterven. Mijn vingers trekken krom, omdat ik teveel met mijn handen in het water zit. Elke zomer, mijn hele leven al, gaan we vissen. Vol gens mijn arts moet ik dat laten, maar dat weiger ik. Ik hou te veel van het water. Gelukkig ben ik verder gezond. Ik kan nog steeds lange wandelingen maken, ik schrijf. Er is nog zo veel te doen." WIM VOGEL Jessica Durlacher - Het geweten Uitgeverij De Bezige B 39,50 Het debuut van Jessica Durlacher begint voor mij op bladzijde negenentachtig. De zevenentwintig hoofd stukjes daarvoor lijken bij eerste lezing nauwelijks de moeite waard. Alle ingrediënten voor een ironiserende bakvissenroman liggen daar immers voor het oprapen. Proestende en giechelende studentes van wie er één, Edna de jongste en de mooiste tijdens het ope ningscollege smoorverliefd wordt op Samuel. De o zo vriendelijke rivale met de betere babbel en grotere borsten ontbreekt natuurlijk ook niet en- dan gaat het uit en raakt het weer aan en... Pas in het achtentwintigste hoofdstuk (er zijn er ze venennegentig!) wordt wat meer zicht geboden op de achtergronden van Edna en vrij snel ontvouwt zich dan een uiterst serieuze thematiek. Hoe slagen joodse men sen van de zeer beschermde tweede generatie erin hun leven een eigen, zinvolle inhoud te geven zonder dat ze zich laten meeslepen door de naweeën van een verle den waarvoor zij al helemaal geen woorden hebben? De omslag van Het geweten laat een smakelijk appel tje zien, een blaadje eraan, nog niet zo gek lang los van de boom. De roman is opgedragen aan 'papa'. De papa van Edna wordt in het achtentwintigste hoofdstuk geïn troduceerd. Het jaar 1928 is het geboortejaar van schrij ver G.L. Durlacher, de vader van de auteur. Evenmin zal het toeval zijn dat Edna's vader in het aangrijpende en liefdevolle vierenveertigste hoofdstuk plaatsen uit zijn oorlog noemt: Rotterdam, Apeldoorn, Westerbork, Auschwitz, plaatsen die ook in de biografie van G.L. Durlacher (1928 - 1996) belangrijk zijn. Die informatie slaat Edna met machteloosheid: 'Ik bestond niet meer. Ik werd meedogenloos weggevaagd. Het viel nie mand duidelijk te maken. Maar ik wist niet hoe Jessica Durlacher. foto omslag bert nienhuis daaraan iets te doen, hoe iets ervan uit te drukken. Ik was ook bevroren, uit pure loyaliteit.' En pas dan wordt het je duidelijk waarom haar verhouding met Sa muel gedoemd is te mislukken. Ook Samuel is een kind van de tweede generatie. Hun gemeenschappelijk verleden, die 'persoonlijke ge vangenis', belemmert hen in hun spontaniteit, maakt hen broer en zus, 'twee zielsverwante schimmen zon der tekst en durf.' Net zo min als Edna met haar vader over de oorlog en zijn gevoelens kan praten, net zo min kan zij dat met Samuel. Beiden worden gekweld door een overbewustzijn, wat hun relatie onecht en onmo gelijk maakt. In feite is Samuel voor haar de incarnatie van een verleden dat overloopt van dood. Het is die verstikkende verwantschap, die alle levens lust dodende loyaliteit die Edna te veel worth. De grote verdienste van deze roman is dat er ondanks het verle den en het weten een uitweg geboden wordt. Niet voor niets luidt Edna's achternaam Mauskopf, waarmee de auteur refereert aan de door haar vertaalde stripverha len van Art Spiegelman, in wiens verbeelding van de holocaust muizen (joden) het opnemen tegen varkens (Polen) en katten (nazi's). En misschien moet dat alles overheersende geweten dan maar uitgeschakeld en af gezet worden, moet er, als het leven dan toch geleefd wil worden, opgewekt en met lef gekozen worden voor de tegenpool de hilariteit, de vitaliteit. In de laatste hoofdstukken van deze onevenwichtige maar wel inte ressante roman gaat Edna zwanger van nieuw leven en vindt Samuel een tragisch einde als chauffeur hij Artsen Zonder Grenzen. Er wordt in Het geweten veel uitgelegd en weinig overgelaten aan de verbeelding. De 'sombere pas op de plaats' die de moeizame verhouding lussen Edna en Samuel vooral voor de personages zelf is, blijft door dat tekort aan suggestie voornamelijk iets dal anderen overkomt, niet mij als lezer. Die betrokkenheid ervaar ik wel als Edna haar jeugd en haar vader en moeder be schrijft. Het geweten is een roman die geschreven móest wor den: afscheid van de vaders is onvermijdelijk. Mis schien dat nu de belemmeringen voor het echte leven literair overwonnen zijn, de weg vrij is voor een eigen verbeelding van onze duizelingwekkende werkelijkheid. Met de cadeaumaand voor de deur doen we deze week een greep uit min of meer recent verschenen titels uit het over stelpende boekenaanbod van het afgelopen jaar. Een wille keurige selectie. Bram Donkers en Anne Wesse- ling verdienen een tien voor hun idee in de Verenigde Staten alle 28 plaatsen met de naam Holland aan te doen. In hun boek Holland, USA (uitgeverij De Geus, 39,90) beschrijven ze hun tocht door het uitgestrekte land, die meteen een reis is door de geschiedenis van de Nederlandse emigratie. Een sti listische misser is, dat ze hun hele boek in de verleden tijd hebben geschreven. Daardoor lukt het je als lezer namelijk niet echt het gevoel te krijgen dat je op de achterbank met ze mee reist. Sylvia de Leur schreef Balance ren met bagage (uitgeverij De Arbeiderspers, 29,90) over haar 'dramatische leven', aldus de flaptekst. Het verhaal is in derdaad dramatisch daar valt niks op af te dingen maar dat maakt het nog niet tot een goed boek. Het is niet echt vlot ge schreven, bevat fouten ('de Haarlemse jazzsociëteit Teister- bant') en het drama ligt er wel erg dik bovenop één hoofd stuk begint zelfs met de zin 'Maar het kon allemaal nog er ger'. Germaine Groenier doet het in Een stuk van mijn hart (uitgeve rij Prometheus, 29,90) een stuk beter. Deze autobiografie in de vorm van brieven aan haar dochters is ook een dra matisch verhaal over een meisje dat met haar broertje bij haar vader wordt weggerukt. Met moeder trekken zij in bij Victor van Vriesland, die als een ware tiran het gezinsleven ontwricht. Groenier weet door een gewel dige stilistische vaardigheid en een gezonde dosis relativering en humor precies de juiste af stand te nemen. Haar verhaal heeft een meerwaarde doordat het een mooi kijkje geeft in het culturele leven van het na-oor- logse Nederland. De verhalen in de bundel Zot verliefd van Geertrui Daem (uit geverij Prometheus, 34,90) zijn voor liefhebbers van sappig Vlaams een absolute must. Mooie dialogen in verhalen waar de liefde wel erg naïef wordt benaderd. Barstensvol naïeviteit maar dan veel grappiger uitgewerkt zit ook Frans Stügers Een lichaam in de lente (uitgeverij Prometheus. 29,90). Hij beschrijft nog meer avonturen van Hugo Zandsteen, de eenzame bewoner van het penthouse met panoramisch uitzicht, die wij al in ons hart sloten bij het lezen van Stügers vorige prachtboek Paso Doble in de herfst. Zandsteen is nog im mer op zoek naar de Ander en besluit dan ook bijvoorbeeld op Mevrouwendag met een lok doos de stad in te gaan. Voor liefhebbers van I lerenleed-ach- tige onderkoeldheid. Voor wie iets stevigers wil en niet terugschrikt van een portie fel realistisch beschreven kanni balisme is Hart en Nieren van Jacques en Dick Meerman (uit geverij Atlas, prijs 34,90) een aanrader. Een briefwisseling van twee broers over de vraag waarom het eten van orgaan vlees niet langer populair is. De lezer wordt getrakteerd op prachtige theoriën, zoals die over het verband tussen de om vang van de orgaanvleescon sumptie en het aantal priester roepingen. Bevat bovendien voor liefhebbers een aantal re cepten, vanzelfsprekend voor orgaanvlees. Het jongste boek van Tim Krab bé heet De Grot (uitgeverij Bert Bakker, prijs 29,90) en is niet meer of minder dan een goed en spannend leesboek, dat on getwijfeld verfilmd zal worden. I let leven van hoofdpersoon Egon Wagter wordt tot aan zijn dood bepaald door zijn jeugd vriend Axel van de Graaf, maar zo blijkt uit de verrassende ontknoping dat geldt voor ie mand anders ook. Een debuut dat in het voorjaar verscheen, maar daarom niet minder de moeite waard is, is dat van Pam Emmerik. Soms Eeest (uitgeverij Nijgh Van Ditmar. prijs 29,90) staat vol met autobiografisch getinte ver halen van de voor een deel in I laarlem opgegroeide schijfster- /bceldend kunstenares. Het zijn veelal suggestieve verhalen, die vooral opvallen door een schijn baar moeiteloze maar daarom juist zo mooie taalvaardigheid. Emmerik maakt laconiek venij nige zinnetjes, die doen uitzien naar meer. Een voorbeeld: 'Ik ben dol op dieren. Ook wel op mensen, maar niet op allemaal.' RENEE DE BORST

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1997 | | pagina 13