=l,, journalistieke documentaire
Jan Brokken
Óe droevige
kampioen
Boeken
uchter verslag van Noordpoolexpeditie Roman met kracht Van een
Is we niet oppassen zijn
spoedig weer terug bij af
Het geweten: onevenwichtige maar interessante roman
1J )ERDAG 27 NOVEMBER 1997
I 'Grote jongens die het spelen niet verleerden'De droevige kampioenvan Jan Brokken doet 'tsjoek' en 'plok'
Edmond Öfner - Noordpoolex mW
)e eerste Nederlanders over de
r de pool. Uitgeverij V+K Publis-
ng. 128 blz. Prijs/59,90.
BOEK INTERVIEW
MONIQUE BRANDT/GPD
lkort ^fOU" Ml|n onlsnapPinS U'lge-
op he
veri) Arena Prijs 44,90.
e zijn we allemaal grote
die het spelen niet ver-
ibben.' Zo karakteriseert
lornelissen zichzelf en de
deelnemers aan de Ne-
expeditie die dit
in zeventig dagen naar
irdpool liepen. Hier zijn
aan het werk, dromers
daad bij het woord voe-
;el opzij zetten en na
g afzien hun doel weten
iken.
lelissen schreef een be
deel van het boek
•olexpeditie. Het is voor-
nuchter verslag gewor-
n een trip die menigeen
rillingen bezorgt. Het lij-
onvermijdelijk is om de
ie volbrengen die door
en vijftig anderen is vol-
dii wordt vrij zakelijk ver-
ennii Missers dienen vooral
at hi ing uit te trekken: 'Ik be-
hij 0 t afhankelijk we van el-
e8 hi jn.' Bijna fatale vergissin-
remei n dure lessen, maar daar-
het gewoon voort,
t hei bundel, verluchtigd met
rerne-fdtwintig foto's, laat zich
3P di' als het verslag van een
re operatie. Natuurlijk
nuhii er dingen mis, natuurlijk
et zei t zwaar. Het was een uit-
kelin >Sslag, maar het ging om
richti uleerde risico's' die een
En8e etraind team nu eenmaal
va n. In het hele boek staat
n hgfoord van twijfel over de
;eloof jf de expeditie wel lukken
rminj js vreemd, omdat uitge-
al'eei I Cornelissen een eerdere
tech zag stranden om met de
3°rdij magnetische, Noordpool
Peeldeiken. En dat terwijl die
indi at minder ver dan de geo-
vel 0 he Noordpool verwijderd
zij' het vasteland van Cana-
ken
tie en heroïek zijn spaar
te vinden in het reisver-
e zei Wordt wel duidelijk dat
r aan
ht kar
tot i lite Groult over de zegeningen van het feminisme
n di»
elden
h 1
o lanj
inelï
lieein
er da
'Hij schoof de gordijnen dicht. In het stikkedonker tegen
het balletje slaan. Alleen op het gehoor afgaan. Aan de
klap van de bat horen met hoeveel effect de bal eraan
komt. Wanneer je tsjoek hoort, raakt het rubber de bal
nauwelijks en kun je veel effect verwachten. Hoor je plok.
dan komt het balletje recht op je af.' Zoals tafeltennis-
kampioen Riki Marchena zijn ballen effect geeft, zo doet
schrijver Jan Brokken dat met woorden. Zijn nieuwste ro
man De droevige kampioen doet zowel 'tsjoek' als 'plok'.
Het is zo'n boek dat je naar de strot grijpt.
ROMAN RECENSIE
Zeventig dagen lang zeulden de leden van de Noordpoolexpeditie sledes met een gewicht van negentig kilo
voort over het oneffen terrein. foto gpc.
in de bittere koude banden zijn
gesmeed voor het leven, vriend
schappen die geen einde zullen
kennen. Toch geeft het boek
een goed beeld van de manier
waarop de expeditie zich vol
trekt. Niet alleen de bittere kou
met temperaturen tot vijftig
graden onder nul maakt de
tocht zwaar, ook het oneffen
terrein waarover zeventig dagen
lang sledes met een gewicht'van
negentig kilo worden voortge
zeuld. De hachelijkheid van be
paalde situaties beschreven
in niet meer dan enkele regels
dreigt door de zakelijke sfeer
die het boek ademt nauwelijks
door te dringen.
Emotie zit vooral in de bijdra
gen van Edmond öfner, de man
die besloot mee te gaan, ook al
stond zijn vrouw op het punt
hun eerste kind te baren. Hij
moest op het ijs genoegen ne
men met kiekjes van de bore
ling: 'Ik verlangde naar warmte
en naar comfort en verafschuw
de iedere minuut die ik op het
ijs was. Het verlangen deed veel
pijn en zoog alle energie uit
mijn geest en lichaam weg. Ik
kon en mocht niet meer aan
thuis denken en moest iedere
warme gedachte uitbannen.
Zwoegend en vechtend kwam ik
tot de conclusie dat ik de tocht
alleen maar kon volbrengen
door tevreden te zijn met het
heden.'
Hij is lyrisch over de wijze
waarop het team één van de
vijf moest wegens een rugbles
sure afhaken samenwerkt.
'Bevroren vingers van Hans zijn
niet alleen Hans' probleem,
maar een algemeen probleem',
formuleert hij tijdens een van
zijn lezingen over het pool-
avontuur. ,Er is geen eigen be
lang meer, alleen gezamenlijk
belang.'
RENEE DE BORST
Jan Brokken - De droevige kampioen Uit
geverij Atlas, 359 blz. Prijs 39,90.
Het verhaal is gauw verteld:
hoofdpersoon Riki Marchena is
in zijn jeugd getuige van een
traumatische gebeurtenis, stort
zich obsessief op de tafeltennis
sport, wordt kampioen en dus
populair, invloedrijk en stin
kend rijk op zijn eiland Cura
sao, steekt zijn sportwinkel in
de hens, belandt door zijn eigen
eerlijkheid in de gevangenis,
komt daar in aanraking met fi
losofie en drugs, en slijt daarna
zijn dagen als zwerver en junk.
Brokken gebruikt dit gegeven
als kapstok voor een buitenge
woon spannend en boeiend
boek. Uitmuntend geschreven
en vormtechnisch een hoog
standje. Het heeft nog het
meest weg van een met journa
listieke precisie geschreven sce
nario voor een documentaire.
Maar je hoeft de uiteindelijke
film niet te zien die speelt
zich terwijl je zit te lezen in alle
geuren en kleuren voor je gees
tesoog af. Sterker nog: het lijkt
erop alsof je zelf de camera bent
die alles registreert.
Op een heel knappe manier
schakelt oud-journalist Brokken
zichzelf als verteller uit. Het
boek kent meerdere ik-perso-
nen, die ieder in eigen hoofd
stukken hun licht laten schijnen
op het leven van de hoofdper
soon. Riki Marchena is zelf ook
één van de vertellers, die niet al
leen zijn eigen verhaal van bin
nenuit vertelt, maar ook op zijn
beurt de andere vertellers be
schrijft. Ook die anderen on
der anderen zijn broers Len en
Ferry, zijn oom Tonio Lzama Li
ma, zijn sportvrienden Mike Ki-
rindongo, Fichi Ellis en Margot
Pietersz, zijn coach Diane d'Oli-
vieira en het meisje Mumu Be-
aujon brengen niet alleen Ri
ki tot leven, maar ook ieder
met een eigen herkenbare stem
elkaar en zichzelf. Brokken is
een soort alwetende luisteraar,
die een enkele keer op magi
strale wijze met een kleine cor
rectie in het verhaal inbreekt.
Inderdaad als een journalist die
zijn 'onderwerp' op een kleine
dwaling betrapt. Waarna die
weer rustig verder kan vertellen
en de schrijver weer luisteraar
wordt.
Maar er is veel meer dat dit
boek zo voortreffelijk maakt. De
lezer maakt of hij dat nu wil of
niet en passant kennis met heel
wat ins en outs van tafeltennis
door Riki in zijn teloorgang
gedegradeerd tot pingpong.
Dan is er de filosofie een be
langrijke lijn in het verhaal
wordt gevormd door het ge
dachtegoed van de filosofen Za-
rathoestra en Nietzsche en
de angstaanjagend waarheids
getrouwe weergave van het jun-
kiebestaan.
Met rake beschrijvingen en
sfeerbeelden neemt Brokken de
lezer mee naar het Curasao van
Alles klopt aan 'De droevige kampioen', ook de omslagfoto's van Ellen
Spijkstra.
ruwweg de afgelopen veertig
jaar. Ie voelt de hitte, je ruikt de
stank, wordt gegrepen door de
angst voor misdaad en ellende
en bent ook nog eens ooggetui
ge van de opstand van de 30ste
mei 1969.
De thematiek die overal on
der ligt maar nergens expliciet
of te nadrukkelijk aan de orde
foto boek
komt is die van tegenstellingen:
goed en kwaad, oost en west,
vies en schoon, winnen en ver
liezen, waarheid en leugen,
zwart en blank, bemoeizucht en
onverschilligheid. Brokken weet
dat alles aaneen te vlechten tot
een boek waarin alles klopt.
Jessica Durlacher over de moeizame weg naar eigen identiteit
ROMAN RECENSIE
ertge
kestei jijna 78, maar kwiek en
;entei i als was ze vijftien jaar
Benoite Groult, de Fran-
'ehud ijfster die met boeken als
'fin gezicht en vooral de
roman Zout op mijn
uit 1988 wekenlang de
erkei lerlijsten aanvoerde,
'Co! It energiek door de lobby
olcon t hotel. Ze is hier om haar
Zesdi boek te promoten. Mijn
0| pp ing, oftewel Histoire
ertge vasion is een prikkelende
•e Ver natie van Gróults eigen
Haa rerhaal, interviews met
imaliste Josyane Savig-
over feministische kwes-
positieve discriminatie,
apart hoofdstuk over ou-
tl| [Jen.
lil anks het feit dat de the-
Tidit boek nogal uiteen lij
lopen, heeft het volgens
aur uiteindelijk maar één
In Mijn ontsnapping
de zegeningen geteld
:t feminisme heeft ge-
„Dat is al vaker gebeurd,
het. Toch vond ik het ui-
elangrijk om dit boek te
het g] en. Ik zie dat het feminis-
at He gzaam aan het afbrokke-
ng ui Niemand lijkt meer echt
nmalIn waarom er door vrou-
ns zo hard werd gevoch-
wordt me gezegd 'hoe
e Gr#1 deze tijd nog feministe
boeke s°f het een akelige ziekte
n g0f r je zo snel mogelijk van
a voflet zien te komen. Jonge
mma51 vinden dat zij het fe-
?rigen,e n'et nodig hebben om
'S voonen doen wat ze willen.
m0( erworvenheden spreken
r geC ichzelf. Denken ze. Maar
in elkEn n'et om zich heen. Het
ng di s,ee(is slechter. In Egypte
ar vo( besnijden van vrouwen
tl^et egaal, in veel landen is
eei is nog steeds of weer
ni( len, het aantal vrouwen
nistei >e functies of in de poli-
mgeniover het algemeen mini-
r two ftker in Frankrijk. Als we
ia dri 'passen zijn we spoedig
iig 1» mg bij af."
ag rt Mijn ontsnapping wil
a j haar lezeressen 'wakker
mJ kn ze °P een toeganke-
vod bewust maken van
büj it dat feminisme nog
zek( een belangrijk en vooral
ek. 1 !Vo' g°ed 1S- -Ik wil laten
ierbu 11 een feministe niet een
van een andere planeet
•lkwe Iom vertel ik mijn eigen
Tivol l-Ik hen geboren in 1920
gegroeid in een tijd dat
•ord feminisme nog niet
Benoite Groult: 'Door het feminisme ben ik gaan beseffen dat ik mijn
leven in eigen hand kon nemen.'
was uitgevonden. Ik had ook
geen voorbeelden: vrijwel alle
heldinnen uit de geschiedenis
gaan immers dood, worden
krankzinnig of krijgen een akeli
ge ziekte. Ik luisterde dus keurig
naar mijn ouders toen ze beslis
ten dat ik geen medicijnen
mocht studeren, omdat ik dan
nooit aan de man kwam. Ik had
geen stemrecht, mocht geen
bankrekening openen. Ik liet
mijn leven bepalen door mijn
moeder en later door mijn echt
genoot en moest voortdurend
eigenhandig abortussen uitvoe
ren, omdat niemand me aan
het verstand bracht dat er voor
behoedsmiddelen bestonden,
en abortus verboden was.
„Tijdens die 'operaties' ging
mijn man altijd een paar dagen
weg, hij kon het niet aanzien.
En ik, ik liet alles gebeuren, zon
der protest. Ik kijk soms in ver
bijstering terug op het meisje
dat ik toen was. Ze is een totale
vreemde voor me. Pas op mijn
35ste ben ik gaan leven, ben ik
door het feminisme gaan besef
fen dat ik mijn leven in eigen
hand kon nemen. Het lijkt alsof
mijn 'eerste leven' plaatsvond
in een ander tijdperk, maar in
wezen is het nog maar kort ge
leden. Ik weet uit eigen ervaring
hoe kwetsbaar onze vrijheid is.
We moeten onze verworvenhe-
foto rob keeris/gpd
den koesteren, niet veronacht
zamen."
Oud worden is een ander be
langrijk diema in het boek. Vol
openheid beschrijft ze hoe
moeilijk het soms is om bejaard
te zijn in een maatschappij
waarin ouderdom niet lijkt te
tellen. „Men praat niet over ou
de mensen, in tijdschriften zie
je nooit eens een foto van een
mooie, sterke oudere vrouw,
terwijl een man op leeftijd vaak
wel als aantrekkelijk wordt be
schouwd. Vrouwen worden
weer gezien als lustobjecten, en
daarbij geldt: hoe jonger hoe
beter. Ouder worden heeft zo
zijn voordelen. Ik voel me beter
dan toen ik jong was, vrijer. Bij
het schrijven ben ik minder
bang om dingen te zeggen die
ik op mijn hart heb. Maar ik
geef toe dat het niet echt plezie
rig is om ouder te worden. Ge
neratiegenoten sterven. Mijn
vingers trekken krom, omdat ik
teveel met mijn handen in het
water zit. Elke zomer, mijn hele
leven al, gaan we vissen. Vol
gens mijn arts moet ik dat laten,
maar dat weiger ik. Ik hou te
veel van het water. Gelukkig
ben ik verder gezond. Ik kan
nog steeds lange wandelingen
maken, ik schrijf. Er is nog zo
veel te doen."
WIM VOGEL
Jessica Durlacher - Het geweten Uitgeverij De Bezige B
39,50
Het debuut van Jessica Durlacher begint voor mij op
bladzijde negenentachtig. De zevenentwintig hoofd
stukjes daarvoor lijken bij eerste lezing nauwelijks de
moeite waard. Alle ingrediënten voor een ironiserende
bakvissenroman liggen daar immers voor het oprapen.
Proestende en giechelende studentes van wie er één,
Edna de jongste en de mooiste tijdens het ope
ningscollege smoorverliefd wordt op Samuel. De o zo
vriendelijke rivale met de betere babbel en grotere
borsten ontbreekt natuurlijk ook niet en- dan gaat het
uit en raakt het weer aan en...
Pas in het achtentwintigste hoofdstuk (er zijn er ze
venennegentig!) wordt wat meer zicht geboden op de
achtergronden van Edna en vrij snel ontvouwt zich dan
een uiterst serieuze thematiek. Hoe slagen joodse men
sen van de zeer beschermde tweede generatie erin hun
leven een eigen, zinvolle inhoud te geven zonder dat ze
zich laten meeslepen door de naweeën van een verle
den waarvoor zij al helemaal geen woorden hebben?
De omslag van Het geweten laat een smakelijk appel
tje zien, een blaadje eraan, nog niet zo gek lang los van
de boom. De roman is opgedragen aan 'papa'. De papa
van Edna wordt in het achtentwintigste hoofdstuk geïn
troduceerd. Het jaar 1928 is het geboortejaar van schrij
ver G.L. Durlacher, de vader van de auteur. Evenmin zal
het toeval zijn dat Edna's vader in het aangrijpende en
liefdevolle vierenveertigste hoofdstuk plaatsen uit zijn
oorlog noemt: Rotterdam, Apeldoorn, Westerbork,
Auschwitz, plaatsen die ook in de biografie van G.L.
Durlacher (1928 - 1996) belangrijk zijn. Die informatie
slaat Edna met machteloosheid: 'Ik bestond niet meer.
Ik werd meedogenloos weggevaagd. Het viel nie
mand duidelijk te maken. Maar ik wist niet hoe
Jessica Durlacher.
foto omslag bert nienhuis
daaraan iets te doen, hoe iets ervan uit te drukken.
Ik was ook bevroren, uit pure loyaliteit.' En pas dan
wordt het je duidelijk waarom haar verhouding met Sa
muel gedoemd is te mislukken.
Ook Samuel is een kind van de tweede generatie.
Hun gemeenschappelijk verleden, die 'persoonlijke ge
vangenis', belemmert hen in hun spontaniteit, maakt
hen broer en zus, 'twee zielsverwante schimmen zon
der tekst en durf.' Net zo min als Edna met haar vader
over de oorlog en zijn gevoelens kan praten, net zo min
kan zij dat met Samuel. Beiden worden gekweld door
een overbewustzijn, wat hun relatie onecht en onmo
gelijk maakt. In feite is Samuel voor haar de incarnatie
van een verleden dat overloopt van dood.
Het is die verstikkende verwantschap, die alle levens
lust dodende loyaliteit die Edna te veel worth. De grote
verdienste van deze roman is dat er ondanks het verle
den en het weten een uitweg geboden wordt. Niet voor
niets luidt Edna's achternaam Mauskopf, waarmee de
auteur refereert aan de door haar vertaalde stripverha
len van Art Spiegelman, in wiens verbeelding van de
holocaust muizen (joden) het opnemen tegen varkens
(Polen) en katten (nazi's). En misschien moet dat alles
overheersende geweten dan maar uitgeschakeld en af
gezet worden, moet er, als het leven dan toch geleefd
wil worden, opgewekt en met lef gekozen worden voor
de tegenpool de hilariteit, de vitaliteit. In de laatste
hoofdstukken van deze onevenwichtige maar wel inte
ressante roman gaat Edna zwanger van nieuw leven en
vindt Samuel een tragisch einde als chauffeur hij Artsen
Zonder Grenzen.
Er wordt in Het geweten veel uitgelegd en weinig
overgelaten aan de verbeelding. De 'sombere pas op de
plaats' die de moeizame verhouding lussen Edna en
Samuel vooral voor de personages zelf is, blijft door dat
tekort aan suggestie voornamelijk iets dal anderen
overkomt, niet mij als lezer. Die betrokkenheid ervaar
ik wel als Edna haar jeugd en haar vader en moeder be
schrijft.
Het geweten is een roman die geschreven móest wor
den: afscheid van de vaders is onvermijdelijk. Mis
schien dat nu de belemmeringen voor het echte leven
literair overwonnen zijn, de weg vrij is voor een eigen
verbeelding van onze duizelingwekkende werkelijkheid.
Met de cadeaumaand voor de
deur doen we deze week een
greep uit min of meer recent
verschenen titels uit het over
stelpende boekenaanbod van
het afgelopen jaar. Een wille
keurige selectie.
Bram Donkers en Anne Wesse-
ling verdienen een tien voor
hun idee in de Verenigde Staten
alle 28 plaatsen met de naam
Holland aan te doen. In hun
boek Holland, USA (uitgeverij
De Geus, 39,90) beschrijven ze
hun tocht door het uitgestrekte
land, die meteen een reis is
door de geschiedenis van de
Nederlandse emigratie. Een sti
listische misser is, dat ze hun
hele boek in de verleden tijd
hebben geschreven. Daardoor
lukt het je als lezer namelijk niet
echt het gevoel te krijgen dat je
op de achterbank met ze mee
reist.
Sylvia de Leur schreef Balance
ren met bagage (uitgeverij De
Arbeiderspers, 29,90) over
haar 'dramatische leven', aldus
de flaptekst. Het verhaal is in
derdaad dramatisch daar valt
niks op af te dingen maar dat
maakt het nog niet tot een goed
boek. Het is niet echt vlot ge
schreven, bevat fouten ('de
Haarlemse jazzsociëteit Teister-
bant') en het drama ligt er wel
erg dik bovenop één hoofd
stuk begint zelfs met de zin
'Maar het kon allemaal nog er
ger'.
Germaine Groenier doet het in
Een stuk van mijn hart (uitgeve
rij Prometheus, 29,90) een
stuk beter. Deze autobiografie
in de vorm van brieven aan
haar dochters is ook een dra
matisch verhaal over een meisje
dat met haar broertje bij haar
vader wordt weggerukt. Met
moeder trekken zij in bij Victor
van Vriesland, die als een ware
tiran het gezinsleven ontwricht.
Groenier weet door een gewel
dige stilistische vaardigheid en
een gezonde dosis relativering
en humor precies de juiste af
stand te nemen. Haar verhaal
heeft een meerwaarde doordat
het een mooi kijkje geeft in het
culturele leven van het na-oor-
logse Nederland.
De verhalen in de bundel Zot
verliefd van Geertrui Daem (uit
geverij Prometheus, 34,90)
zijn voor liefhebbers van sappig
Vlaams een absolute must.
Mooie dialogen in verhalen
waar de liefde wel erg naïef
wordt benaderd. Barstensvol
naïeviteit maar dan veel
grappiger uitgewerkt zit ook
Frans Stügers Een lichaam in de
lente (uitgeverij Prometheus.
29,90). Hij beschrijft nog meer
avonturen van Hugo Zandsteen,
de eenzame bewoner van het
penthouse met panoramisch
uitzicht, die wij al in ons hart
sloten bij het lezen van Stügers
vorige prachtboek Paso Doble in
de herfst. Zandsteen is nog im
mer op zoek naar de Ander en
besluit dan ook bijvoorbeeld op
Mevrouwendag met een lok
doos de stad in te gaan. Voor
liefhebbers van I lerenleed-ach-
tige onderkoeldheid.
Voor wie iets stevigers wil en
niet terugschrikt van een portie
fel realistisch beschreven kanni
balisme is Hart en Nieren van
Jacques en Dick Meerman (uit
geverij Atlas, prijs 34,90) een
aanrader. Een briefwisseling
van twee broers over de vraag
waarom het eten van orgaan
vlees niet langer populair is. De
lezer wordt getrakteerd op
prachtige theoriën, zoals die
over het verband tussen de om
vang van de orgaanvleescon
sumptie en het aantal priester
roepingen. Bevat bovendien
voor liefhebbers een aantal re
cepten, vanzelfsprekend voor
orgaanvlees.
Het jongste boek van Tim Krab
bé heet De Grot (uitgeverij Bert
Bakker, prijs 29,90) en is niet
meer of minder dan een goed
en spannend leesboek, dat on
getwijfeld verfilmd zal worden.
I let leven van hoofdpersoon
Egon Wagter wordt tot aan zijn
dood bepaald door zijn jeugd
vriend Axel van de Graaf, maar
zo blijkt uit de verrassende
ontknoping dat geldt voor ie
mand anders ook.
Een debuut dat in het voorjaar
verscheen, maar daarom niet
minder de moeite waard is, is
dat van Pam Emmerik. Soms
Eeest (uitgeverij Nijgh Van
Ditmar. prijs 29,90) staat vol
met autobiografisch getinte ver
halen van de voor een deel in
I laarlem opgegroeide schijfster-
/bceldend kunstenares. Het zijn
veelal suggestieve verhalen, die
vooral opvallen door een schijn
baar moeiteloze maar daarom
juist zo mooie taalvaardigheid.
Emmerik maakt laconiek venij
nige zinnetjes, die doen uitzien
naar meer. Een voorbeeld: 'Ik
ben dol op dieren. Ook wel op
mensen, maar niet op allemaal.'
RENEE DE BORST