'Dirigeren kan bevrijdend zijn'
Jammah Tammali
zweert bij het
onderbuikgevoel
Cultuur&Kunst
0 Citroen maakt comfortabel rijden nu nóg aantrekkelijker.
DONDERDAG 27 NOVEMBER 1997
NRIJSDAM. 071 -5356444 PLV CHEF AD VAN KAAM 071-535644!
Concertournee Yelwcli Menuliin met Sinfonia Varsova door Nederland
Zijn gelaat oogt steeds profetischer, zijn uitspraken klin
ken steeds verhevener. De viool speelt nu in het leven
van de 81-jarige Yehudi Menuhin geen rol van betekenis
meer. Maar als dirigent wil hij nog van alles. Binnenkort
treedt hij op in Nederland.
Yehudi Menuhin kan altijd een
beroep worden gedaan.
Hij is nu 81. De viool heeft hij
opzij gelegd. Hij zegt het instru
ment niet te missen. ..Ik ben
nooit een slaaf van mijn viool
geweest.'' Het dirigeren is er
voor in de plaats gekomen. Heel
geleidelijk heeft zich die kant
van zijn persoonlijkheid ont
wikkeld.
Al in het begin van de jaren
zeventig leidde hij het Bath Fes
tival Orchestra, waarmee hij
ook plaatopnamen maakte. Te
genwoordig is hij vooral actief
als dirigent van de in Warschau
gevestigde, maar vaak interna
tionaal uitzwermende Sinfonia
Varsovia. Daarmee treedt hij de
LONDEN AAP VAN DE VEN
Yehudi Menuhin houdt van de
mensheid en de mensheid
houdt van hem. Zo eenvoudig is
dat. Hij werd beroemd als vio
list, wordt nu gerespecteerd als
dirigent. En hij is befaamd als
weldoener met een groot hart
en een voorkeur voor mondiale
vraagstukken. Kort geleden
schreef hij nog een open brief
naar de Frankfurter Allgemeine,
waarin hij de uitbreiding van de
NAVO in oostelijke richting kri
tisch behandelde. En moet er
een liefdadigheidsconcert voor
hongerige kinderen in Azië of
een bedreigde diersoort in Afri
ka worden georganiseerd, op
komende week ook in Neder
land op. Een reden om hem op
te zoeken in zijn fraaie Londen-
se woning.
Daar, in de statige wijk Bel-
gravia, heerst dë rust die bij
hem past. Er staan van die
Downing Street-achtige huizen,
met dure Engelse auto's voor de
deur. Ook Yehudi Menuhin
heeft een auto met chauffeur.
En een kantoor aan huis met di
verse secretaresses, die zijn za
kelijke en humanitaire activitei
ten sturen.
Hij oogt breekbaar. En zoals
iedere artiest is hij kleiner dan
hij op het podium lijkt. Zijn
profiel is nog scherper en zijn
gelaatstrekken zijn zo mogelijk
nog edeler geworden. Hij heeft
net een middagslaapje achter
de rug en is nog niet helemaal
tot de realiteit teruggkeerd.
,,Ach ja, de Sinfonia Varsovia.
Daarmee kom ik binnenkort
naar Nederland. Daarom bent u
naar mij toegekomen? Natuur
lijk, ik begrijp het.''
Hij vertelt, nadat hij op een
bank in de smetteloze, klassiek
ingerichte salon heeft plaatsge
nomen (Paganini kijkt vanaf
een schilderij op hem neer),
over zijn innige samenwerking
met de Poolse musici.
„Vroeger heette dat ensemble
Pools Kamerorkest. Het was
toen, in de jaren zeventig, een
groep heel virtuoze strijkers. Ze
hebben het orkest later uitge
breid met blazers en het een
andere naam gegeven. Toen ik,
na een gastdirectie die heel suc
cesvol was, het verzoek kreeg of
ik vaste dirigent wilde worden,
zei ik meteen ja."
Naast zijn min of meer inci
dentele gastdirecties, onder
meer bij de Londense orkesten
die hem op handen dragen,
werkt hij elk jaar één of meer
periodes met de Sinfonia Varso
via samen. Aan de Duits-Neder
landse tournee, waaraan
Menuhin en zijn Poolse musici
deze week beginnen, werkt de
23-jarige violist Daniel Hope
mee, die het concert van
Brahms speelt. Hope wordt
veelbelovend genoemd. Maar
toen Menuhin zo oud was stond
hij al tien jaar op 's werelds be
roemdste podia.
Stemmen
Hij herinnert zich hoe hij in
1929 - hij was 13 - in Berlijn op
vallend debuteerde door op één
avond niet alleen dat concert
van Brahms te spelen, maar ook
concerten van Bach en Beetho
ven. De concertmeester van het
orkest stemde Yehudi's viool,
omdat het te riskant was de jon
ge solist aan de altijd vrij stroe
ve pennen te laten draaien. De
meester glimlacht wijs wanneer
hij daaraan terugdenkt. Pas veel
later zou vioolspelen niet meer
zo vanzelfsprekend gaan.
Heel wat wonderkinderen
krijgen problemen, maar die
zijn meestal van hoofdzakelijk
psychische aard (eenzijdige op
leiding, isolement, te vroeg vol
wassen geworden etc.). Bij
Menuhin zat het probleem
vooral in het vioolspel zelf. „Ik
speelde viool zonder daarop
goed te zijn voorbereid", heeft
hij later gezegd.
Ook zijn meest kritische en
kundige docenten - Persinger,
Enescu - waren toen hij klein
was zo verguld met hun be
genadigde pupil en zo bang iets
te bederven door aanmerkingen
te maken, dat zij Yehudi zijn
gang lieten gaan. Daardoor
moest hij bepaalde technische
onhandigheden, die hem later
opbraken, na de oorlog zien af
te leren. Een moeizaam proces,
dat zijn vioolspel een kramp
achtigheid heeft gegeven waar
aan eigenlijk nooit helemaal
een einde is gekomen.
CITROËN XANTIA.
UITGESTELDE BETALING TOT
F 20.000,- TOT JANUARI 1999
PLUS F 1.000,- ACCESSOIRES.
VOORDEEL F 3.750.-!
CITROEN SAXO.
UITGESTELDE BETALING TOT
F 10.000,-TOT JANUARI 1999.
PLUS F 1.000.- ACCESSOIRES.
VOORDEEL F 2.500,-!
CITROEN BERLINGO MULTISPACE.
UITGESTELDE BETALING
TOT F 15.000.- TOT JANUARI 1999
PLUS F 1.000,-ACCESSOIRES.
VOORDEEL F 3.150,-!
CITROEN ZX BREAK
(VOOR DE PRIJS VAN EEN BERLINE).
UITGESTELDE BETALING TOT F 15.000.-
TOT JANUARI 1999. PLUS F 1.000.-
ACCESSOIRES. VOORDEEL F 5.150,-!
Op een slee met Husky's door Lapland is erg romantisch maar niet bepaald een pretje. Bevroren op de slee stuiter je over iedere hobbel die je tegenkomt. Uitermate oncomfortabel dus. Wat wel erg
comfortabel is, is rijden met een Citroen. En dan te bedenken dat Citroen dat nu nóg aantrekkelijker heeft gemaakt! Want als u voor 31 januari 1998 één van bovengenoemde modellen koopt krijgt u een
aantrekkelijke uitgestelde betaling tot januari 1999 en f 1.000,- (incl. BTW) aan accessoires. En bij aankoop van de Citroën Xantia Berline 16 V krijgt u de AG DGI/LPG-installatie voor slechts f 1.275,- excl.
BTW (voordeel f 2.000,-) incl. montage en keuring. De Citroën Saxo is er vanaf f 21.990,-, de Citroën Xantia vanaf f 37.990,-, de Citroën ZX vanaf f 28.990,-, de Citroën ZX Break en de XM Break voor de prijs van
een Berline en de Citroën Berlingo Multispace vanaf f 32.690,-. Het is nu dus nóg aantrekkelijker om even naar de Citroën-dealer te gaan als u echt comfortabel wilt rijden. Bijzonder Citroën.
KOSTEN RUUMJ) MAKEN EN VERWU0ERWGS8U0RAGE INCL 3 JAAR
AUTOBEDRIJF LE VÉLO LEIDEN B.V.,
Kennedylaan 118, Leiden, tel. 071 -5796969.
Die zorgen zijn voorbij. „Nu
concentreer ik me volkomen op
het dirigeren. Daarin kan ik al
les kwijt. Ik begrijp de aantrek
kingskracht die het dirigeren op
veel musici heeft, ook degenen
die al beroemd zijn als pianist
of violist. Het heeft ook belang
rijke sociale aspecten. Een solist
staat altijd apart. Ook als hij
met een orkest samenwerkt
blijft hij geïsoleerd. Maar als di
rigent functioneer je muzikaal
via anderen, zonder het techni
sche obstakel van een instru
ment. Dat kan heel bevrijdend
zijn".
Wie Menuhin en zijn orkest
niet live kan horen heeft de mo
gelijkheid een keus te maken uit
de diverse opnamen, die hun
hechte samenwerking al heeft
opgeleverd. Enige tijd geleden
verschenen alle symfonieën van
Beethoven op cd, nu zijn de
complete Schuberts er. Mozart
en Brahms zijn in aantocht. Of
hij nooit het gevoel heeft, dat hij
in hetzelfde kringetje rond
draait?
Van zo'n vraag begrijpt Ye
hudi Menuhin niets. „Elke dag
ontdek ik iets. Het kan de ex
pressieve betekenis van een be
paalde tussenstem zijn waarop
je nooit zo gelet hebt. Of de vi
tale betekenis van een ritmische
figuur, waarvan je de betekenis
altijd hebt onderschat. Zo kan ik
nog heel wat dingen opnoemen.
En het is geen eenrichtingsver
keer. Ik sta er niet alleen om het
orkest iets te leren. Ik leer ook
van het orkest."
De recente Schubert-uitvoe
ringen leren, dat Menuhin naar
mate zijn leeftijd vordert eerder
sneller dan langzamer wordt.
Het is moeilijk voor te stellen,
dat sommige delen nog gezwin-
der gespeeld kunnen worden.
„Ik heb een hekel aan een pom
peuze manier van muziek ma
ken", zegt hij. „Mijn uitgangs
punt bij Schubert is het ritme,
de steeds maar doorgaande be
weging. Die natuurlijke moto
riek mag je niet verstoren. Daar
bij komt, dat dit Poolse orkest
ook in snelle tempi briljant
klinkt. Die musici kunnen alles.
Ik moet ze soms werkelijk te
genhouden. Begrijp me niet
verkeerd, ze kunnen ook heel
expressief spelen. Wagners
'Siegfried Idyll' bijvoorbeeld.
Dat doen ze prachtig."
Van zijn vele activiteiten, dit
het in de afgelopen decennii
noodzakelijk maakten dat hij
vaak op reis ging, heeft hij ei
enkele beëindigd. Zo vroeg hj
aan zijn collega Gidon Kremei
of hij van hem de leiding ove
het jaarlijkse festival in he
Zwitser Gstaad wilde overne
men. Kremer, die dol is op di
soort kleine festivals, zei ja.
Wel houdt Yehudi Menuhii
nog steeds een oogje in het zei
als het gaat om de ontwikkelin
gen bij de door hem opgericht
muziekschool in Zuid-Enge
land. Want deze opleiding vai
bijzondere jonge talenten lig,
hem na aan het hart. Hij geloof
heilig in een artistieke vorminj
op een breed terrein, niet alleei
gericht op instrumentale tech
niek. „Er wordt tegenwoordi)
vaak heel virtuoos gespeeld
Maar ik hoor te weinig een indi
viduele klank. Het lijkt wel o
het allemaal te snel gaat. Er ziji
er te weinig, die tót de ken
doordringen."
De oude musicus, die zei
dankzij een onvoorstelbaar aan
tal opnamen het nageslacht kan
leren wat het betekent tot di
kern door te dringen, ongeach
de technische problemen dit
hem wel eens parten speelden
wordt duidelijk moe.
Aanvankelijk kondigde h
aan, dat het gesprek niet zo lan[
kon duren. Maar hij is kennelij
te beleefd om het zelf te beëin
digen. Dus doet de ander da
maar. Natuurlijk zien we elkaa
binnenkort in Nederland. Act
ja, Nederland. Yehudi Menuhii
glimlacht. Hij heeft nog, in korti
broek, naast Mengelberg op he
podium van het Concertge
bouw gestaan. „Mooie orkestei
in Nederland, goede dirigentei
ook. En een fijn publiek." Kaï
er uit de mond van Yehud
Menuhin ooit iets lelijks klin
ken?
Met Sinfonia Varsovia ei
violist Daniel Hope in werkei
van Mozart (ouverture 'Cos
fan tutte'), Brahms (Vioolcon
eert) en Beethoven (Zesdi
symfonie, 'Pastorale'). 0|
30/11 Amsterdam (Concertge
bouw), 1/12 Nijmegen (De Ver
eeniging) en 3/12 Den Haaj
(Philipszaal).
ARNHEM «RENÉMEGENS
Zin in opbeurende wereld-ska
uit Groningen? Jammah Tam-
mah is er in gespecialiseerd. Dat
bleek onlangs weer in De Ver
dieping in Arnhem. Al in het
eerste nummer danste het pu
bliek op de zonnige swingmu
ziek van een band die wordt
aangevoerd door de ontwape
nende en onnavolgbare enter
tainer Speedy. Het optreden in
de Gelderse hoofdstad is onder
deel van een tournee, die het
nieuwe schijfje 'Easy skankin"
onder de aandacht van Jan Pu
bliek moet brengen.
De titel van dit aanstekelijke,
derde album is niet het motto
van de band,*stelt trombonist
Arno Bakker. „Zeker niet als je
de twee eerste cd's hoort. Het
stuitert op die platen alle kan
ten op. Het is meer het motto
van deze plaat. Dit album is wat
relaxter. Want er moet wel goed
gedanst kunnen worden."
De grote kracht van Jammah
Tammah is volgens Bakker dat
het Groningse ska-elftal al ge
ruime tijd bezig is in bijna de
zelfde samenstelling „Ook al le
vert het geen cent op. we gaan
er voor. Al zes jaar lang. Verle
den jaar deden we zeventig
concerten. We willen met zijn
allen een zaal op zijn kop zet
ten. Het bijzondere is dat het al
lemaal zo gemakkelijk gaat. He
publiek gaat al jaren lang ui
zijn dak bij Jammah Tammali
Ook in Duitsland", aldus F
ker.
'Ik ben nooit een slaaf geweest van mijn viool'
FOTOt
