'Je moet zorgen dat geld wél gelukkig maakt'
Kerk Samenleving
'Dialoog
sleutel voor
gelovigen
Oost-Java'
Ingrijpende restauratie van de burcht
ZATERDAG 22 NOVEMBER 1997
redactie dick van der plas.
doorn anp
Alleen als moslims en christe
nen in Indonesië elkaar per
soonlijk ontmoeten en daad
werkelijk samenwerken, kun
nen veel etnische en religieuze
conflicten worden voorkomen.
Tolerantie tussen beide groepen
is niet voldoende. Dat zei
prof.dr. Wismoady Wahono, sy
nodevoorzitter van de Christe
lijke Kerk van Oost-Java, in
Doorn tijdens de synode van de
Nederlandse Hervormde Kerk
(NHK). De aanhoudende
brandstichtingen en vernielin
gen van kerken in Indonesië ko
men volgens Wahono voort uit
een diepgaand wantrouwen
tussen moslims en christenen.
Het ontbreekt aan wederzijdse
kennis en begrip.
Veel moslims die van Indone
sië een islamitische staat willen
maken, zien christenen als de
machtigste rivaal. Ook voelen
moslims zich bedreigd door de
actieve zendingsdrang van
christenen. Lokale en individue
le ruzies tussen een moslim en
een christen groeien daardoor
nogal eens uit tot massale en
ten opzichte van christenen ge
welddadige bijeenkomsten van
moslims, weet Wahono uit er
varing.
BEROEPINGSWERK
NEDERLANDSE HERV.KERK
Beroepen te Kamerik. M. Messema-
ker, kandidaat te Katwijk aan Zee
Bedankt voor Harmeien C.H Bax te
Ede
Aangenomen naar 's-Gravenzande
als predikant voor bijzondere werk
zaamheden (geestelijk verzorger ten
dienste van de Herv. Stichting voor
woon-, zorg- en verpleegvoorzienin-
gen in het Westland) W. Quak, voor
heen predikant in de Chr.Geref.Ker
ken, wonende te Den Haag.
GEREF. KERKEN VRIJG.
Beroepen: te Nijmegen J. Slotman,
kandidaat te Zeewolde.
CHR.GEREF. KERKEN
Beroepen te Urk (Eben-Haëzerkerk)
H. Polinder te Genemuiden.
GEREF.GEMEENTEN
Bedankt: voor Boskoop M. Karens te
Werkendam; voor Rotterdam-Zuid-
wijk-Pendrecht-Lombardijen H. Paul
teOostkapelle.
Joodse traditie toegepast op hedendaagse problemen
Geld houdt de wereld draaiende. Iedereen wil
er zoveel mogelijk van hebben. Maar geld
maakt niet gelukkig. De Braziliaanse rabbijn
Nilton Bonder schreef De Kabala van Geld, een
handboek voor mensen die tegelijkertijd rijk én
gelukkig willen zijn. 'Mensen willen alleen maar
geld hebben, omdat ze de echt belangrijke
dingen in het leven missen.'
Hij draagt geen kep-
pel en geen zwarte
kleren. Rabbijn Nil
ton Bonder (39) wil de kennis
en de traditie van het joden
dom puur praktisch toepassen
op hel hedendaagse leven. Dat
is zijn boodschap en daar hoort
een wereldvreemd uiterlijk niet
bij. „Er zijn drie items die in het
leven van vandaag een zeer be
langrijke rol spelen: geld, eten
en jaloezie. Alledrie konden ze
zo belangrijk worden, omdat ze
voor veel mensen de vervan
ging werden voor geluk." Om
er achter te komen waarom
mensen zich zo door geld, eten
en jaloezie lieten leiden, liet
Bonder er de joodse mystieke
leer van de Kabala op los. „De
Kabala is ooit ontstaan doordat
joden de werkelijkheid wilden
ontrafelen. Waarom gebeurt er
wat er gebeurt in de wereld?
Achter bijbelteksten probeer
den ze de emotionele en spiri
tuele werkelijkheid te zien. Dat
kunnen we nu nog steeds goed
gebruiken."
Het is niet verwonderlijk dat
Bonder er zo over denkt. Zijn
ouders deden niets aan het ge
loof. Bonder kwam er zelf ach
ter hoe belangrijk de joodse
traditie was en ging er op eigen
houtje iets aan doen. Na een
studie werktuigbouwkunde aan
de Columbia University stu
deerde hij Hebreeuwse litera
tuur en deed hij de rabbijnen
opleiding aan het Jewish Theo
logical Seminary in New York.
„Overal om me heen zag ik hoe
joden assimileerden en hun ei
gen geschiedenis vergaten. Dat
vond ik jammer. Ik wilde hen
laten zien hoe rijk en verlicht
hun traditie is en dat het niet
om ouderwets gezeur gaat
maar om wijsheid die nu ook
nog actueel is." De stap naar
het onderwerp geld was toen
snel gemaakt.
Maar de Braziliaanse joden, het
publiek waar De Kabala van
geld in eerste instantie voor
werd geschreven, kochten het
boek niet. Juist niet-joden zorg
den ervoor dat het een bestsel
ler werd in Brazilië. „Het boek
heeft een onderwerp dat ieder
een aanspreekt", verklaart
Bonder dit verschijnsel. „Maar
het onderwerp was voor het
joodse publiek natuurlijk niet
nieuw meer, bovendien zijn ve
len niet meer geïnteresseerd in
hun eigen religie." Uiteindelijk
besloten steeds meer joden het
boek te kopen, toen ze hoorden
dat het niet een langdradige
theologische verhandeling was.
Bonder had daarmee zijn doel
bereikt: het betrekken van
meer joden bij hun eigen tradi
tie.
De Kabala van Geld, die met de
boeken over jaloezie en eten
een trilogie vormt, is de eerste
die nu in het Nederlands is ver
taald. „We eten meer dan we
nodig hebben, want er is een
emotionele leegte in ons die
gevuld moet worden. Zo zijn
we ook altijd jaloers op ande
ren. Anderen mogen nooit krij
gen wat we zelf hebben, omdat
we niet in staat zijn van die an
der te houden. We zijn heb
zuchtig, we willen juist die din
gen hebben die we niet kunnen
krijgen en die een ander wel
heeft. Dat maakt de mensheid
agressief en destructief."
De oplossingen die de rabbijn
in zijn boek via traditionele,
joodse verhalen aandraagt, zijn
even eenvoudig als origineel. Er
is niets mis met geld verdienen
en rijk worden, vindt hij. Maar
je moet die geldstroom regule
ren. Doe er iets mee waar je an
deren een plezier mee kan
doen. „Koop een huis, boek
een vakantie voor je kinderen,
doe iets wat boven je eigen be
staan uitstijgt. Het geeft je
meer bevrediging van je geld
dan als je het alleen maar voor
jezelf gebruikt. Dat wil God ook
van ons."
Rijkdom heeft ook een emotio
nele, een spirituele en een in
tellectuele kant, zegt Bonder.
De spirituele kant kenmerkt
zich door collectiviteit, je krijgt
er niets voor terug. „Als je gaat
mediteren en je Krijgt daar een
goed gevoel van ben je nog niet
spiritueel bezig. Je rust er van
uit, en je voelt je emotioneel
beter. Maar spirituele rijkdom
is transcedent, het tilt je boven
de wereld uit. Dat kun je alleen
maar bereiken door anderen te
helpen, je geld dus weg te ge
ven aan goede doelen. Ik weet
het, dominees, priesters en
rabbijnen zeggen dit al eeu
wenlang. Maar ik ga in mijn
boek nog een stap verder. Ik
toon aan dat geven in je eigen
belang is, dat je er echt iets
voor terugkrijgt. Terwijl de
geestelijken altijd zeiden dat je
moest geven, omdat God het
wilde. Je kreeg er zelf niets voor
terug."
Je moet daarom ook niet geven
om je schuldgevoel te sussen,
vindt de rabbijn. „Je moet niet
denken dat je dan een eerste
klas kaartje naar de hemel
krijgt, zelfs niet dat God er blij
mee is. Je krijgt de beloning nu,
in dit leven, omdat je er hoop
door krijgt en je meer van het
levén gaat genieten. Een jid-
disch gezegde luidt: de langste
weg is die van het hart naar je
broekzak. Als een serveerster je
goed bedient, wil je haar een
fooi geven. Maar tussen die
welwillendheid en het geven
van geld zit kennelijk zo'n lan
ge weg dat je toch snel te wei
nig geeft. En dan heb je het niet
voor haar, maar voor jezelf ver
bruid. Want je hebt niet een
paar gulden voor jezelf be
spaard, maar je hebt een kans
op een gelukkig gevoel ver
speeld."
Bonder bracht met zijn boek de
stereotype combinatie joden
en geld weer voor het voetlicht.
'Aha, daar heb je die joden
weer met hun geld', moeten
veel lezers gedacht hebben.
Bonder: „Ja, daar ben ik heel
bang voor geweest. Vooral toen
ik werd uitgenodigd voor een
populaire talkshow op de Bra
ziliaanse televisie. De intervie
wer vroeg mij er wel een half
uur over door. Is het nou echt
waar, dat joden rijk zijn en slim
met geld om kunnen gaan,
vroeg hij." Toch is Bonder blij
dat het gebeurd is. „Ik kre
een prachtkans om voort
groot publiek dat voorooti
te ontkrachten. Ik kon uifl
gen dat de joodse boeken
de Talmoed, juist steeds
schuwen tegen het gevaar
geld."
Toch was de rabbijn hiem
nog niet van alle vooroord
af. „Er zeiden mensen tegj
me: jij schrijft dit boek ovi
geld om er zelf geld meen
dienen. Maar ik wilde hei
derwerp alleen maar uitd
boesfeer halen. Geld is sid
het is een taboe. Je praatt
over hoeveel je verdient,
dat je erop beoordeeld wi
als mens. Als iemand weei
waar jij je geld aan uitgeel
meent hij ook te weten wi
voor mens jij bent. Dat m
schuldgevoelens los bij m
sen." In totaal heeft de ral
acht boeken geschreven,
onder The Jewish way of j
a problem, waarin hij het
concept gebruikt voor hei
cus van zaken doen. „Ha
niet zo dat joden slimme
kenmensen zijn. Ze hebb
tijd moeten overleven en 1
ben daardoor geleerd dei
creatief te benaderen, he; ;t
van een andere kant te tx t
ken. Die traditie wil ik del i
Niet alleen zijn boeken ei ir
ideeën zijn onorthodox. 1
lijk is rabbijn Bonder het 11
opzichten. In zijn vrije tij i
een enthousiaste zeesuifi
Daarnaast staat hij beken i!
de 'Groene rabbijn', omd is
zich inzet voor het milieu
zelf deelnam aan de were f
lieuconferentie in Rio de
ro in 1992. Bovendien is
voorzitter van een oecumfce
sche organisatie in Brazil ir
zich inzet voor sociaal wé
maakt hij zich sterk voor 5
patiënten en sociaal zwal ic
ren. In 1994 kreeg hij dai'
Ernesto-medaille voor.
waar het jodendom om:
Jodendom is niets anders o:
een praktische manier or
eigen leven en dat van an f
te verbeteren. Daarom m
we die traditie nooit verlc n
laten gaan."
Leidsch Dagblad
ANNO 1897
Maandag 22 November
LEIDEN Burgemeester en Wethouders van Leiden, brengen
bij deze ter kennis van belanghebbenden, dat, te beginnen met
1 Januari 1898, in die gemeente op de wekelijksche veemarkt
het penningenstelsel zal worden ingevoerd. Van genoemd tijd
stip af zal geen vee ter markt worden toegelaten, zonder dat
voor elk stuk aan een der ingangen een penning is afgegeven,
Deze penningen zullen tegen betaling van het, volgens de Ver
ordening van den 14-den October 1897, verschuldigd markt-
geld verkrijgbaar worden gesteld ten kantore van den Gemeen
te-Ontvanger, ingang in de Stadhuispoort, eiken werkdag van
des voormiddags 9 tot des namiddags 2 uren, en mede op den
marktdag aan de verschillende marktkantoren. F. Was, Burge
meester. E. Kist, Secretaris.
LEIDEN Wederom is door de politie alhier proces-verbaal
opgemaakt tegen een jongen, die er.aardigheid" in vond een
kat ergerlijk te mishandelen.
ZOETERWOUDE Op advies van den gemeentegeneesheer
alhier, is met het oog op de typhusgevallen, die in naburige ge
meenten zijn voorgekomen, den ingezetenen dringend aange
raden, het drinkwater niet anders dan gekookt te gebruiken.
SCHEVENINGEN Op een hoogen duin voor den vuurtoren te
Scheveningen werd gisteren van Rijkswege een 14 meter bo
ven het duin uitstekende witte seinpaal geplaatst, met de
noodige toestellen, om als stormaankondiger langs onze kust
dienst te doen. De opzichter van den vuurtoren is met de bedie
ning belast. Zulke toestellen staan al te Katwijk en te Noord-
wijk.
ANNO 1972
woensdag 22 november
LEIDEN De Amerikaanse kolonie in Nederland viert morgen
in Leiden Thanksgivingsday. Voorafgaand aan de traditionele
dankdienst in de Pieterskerk, die om elf uur begint, is er om 10
uur in het Pilgrimfathers' documentatiecentrum (Gemeentear
chief, Boisotkade 2a) een speciale bijeenkomst. Daar zal de
Amerikaanse ambassadeur in ons land, mr. J. William Midden-
dorf II, een nieuwe aanwinst voor het documentatiecentrum
overhandigen aan de burgemeester van Leiden, dr. A.J. Vis.
Het is een schaalmodel van de Mayflower, het schip waarmee
de Pilgrimfathers na een elfjarig verblijf in Leiden vanuit Ply
mouth vertrokken naar Amerika. Het model, op een schaal 1:
36, vervaardigd door de heer H. van Groeneveld uit Papend-
recht, is gedeeltelijk bekostigd uit een gift van de Tegelhandel
Leiden, gedaan bij de opening van een nieuw bedrijfsgebouw in
1970 en gedeeltelijk uit het fonds van de voormalige Pilgrim
fathers Society. Alvorens met de bouw van het Mayflower-mo
del te beginnen, een werk dat vele honderden uren kostte, be
steedde de heer Van Groepeveld veel tijd en moeite aan het
verzamelen van dokumentatie over de Mayflower. Daaronder
waren grotendeels uit Engeland afkomstige ontwerpen en teke
ningen van de originele Mayflower en van een tussen 1955 en
1957 gebouwde kopie van dit schip op ware grootte.
LEIDSCH DAGBLAD
(Opgericht 7 maart 1860)
leiden kees van kuilenburg
Steen voor steen werden de
muren van de Leidse burcht in
december 1963 afgebroken en
enige tijd later op dezelfde wijze
weer opgebouwd. „Er is toen
flink gesleuteld aan de burcht",
vertelt gemeentelijk archeoloog
Maarten Dolmans. „De funde
ring lag maar 80 centimeter
diep en daardoor was het ge
heel flink
tie.
Wanneer
de Leidse
burcht pre
cies is ge
bouwd, is niet
duidelijk.
Daarover lo
pen de me
ningen uit
een. Dol
mans: „Er
wordt uitge
gaan van de
twaalfde
eeuw, maar
het zou ook
best een eeuw
eerder kun
nen zijn.
Waarschijn
lijk is er ge
bouwd op de
plek waar eer
der een hou
ten of stenen
burcht heeft
gestaan, die
zon ander
half tot twee
meter lager was." De burcht
werd gebouwd in opdracht van
de graven van Holland om het
gebied te beschermen en tevens
als controlepost over de Rijn.
Dolmans: „Omdat de burcht bij
een scheiding van twee armen
van de Oude Rijn stond, leverde
dal de graven van Holland aar-
De burcht staat er nog steeds
als een sieraad bij. Ook het
zicht op de stadhuistoren is nog
hetzelfde.
FOTO HIELCO KUIPERS
sproeikoppen
dig wat tolgeld op." Of het com
plex ook bewoond is geweest is
niet bekend. Dolmans: „Het is
mogelijk. Wellicht diende het
ook als opslagruimte in moeilij
ke tijden." In 1651 verkochten
de graven van Holland de
burcht aan het Leids stadsbe
stuur. Leiden heeft volgens Dol
mans - wat de burcht betreft -
altijd veel historisch besef ge
had. „Er is bijvoorbeeld een
schilderij met
burgemeester
Van der Werf
in de burcht
en ook andere
beroemde per
sonen hebben
er een bezoek
aan gebracht."
Het beheer
van de burcht
was geruime
tijd in handen
van een pach
ter. Die droeg
niet alleen
zorg voor het
onderhoud en
beheer, maar
ook voor de in
dat gebied
staande fruit
bomen, de
veestapel en
het Heerenlo
gement. De ar
cheoloog: „De
opbrengsten
van de ver
koop van het
fruit, het vlees
en de over
nachtingen in
het logement
waren voor de
pachter."
In 1773 werd
links van het
hek een fon
tein gebouwd.
Dolmans:
„Met acht
?n aangelegd op
een kunstmatige rots. Daarop
een beeld van Neptunus en een
een aantal spelende, naakte en
geltjes. Achter de fontein op de
muur nog beelden van vijf klas
sieke goden. In de burchtheuvel
was een waterkelder aangelegd.
Van daaruit werd het, met be-
KANTOOR
Rooseveltstraat 82
Postadres: Postbus 54,
2300 AB Leiden
ABONNEESERVICE
Abonnementen
Geen krant ontvangen?
Bel voor nabezorging
Ma. t/m/vr. 18.00-19.30 u
Zaterdag 10.00-12.00 uui
071-5128030 Maandag t/m vrijdag vj
RUBRIEKSADVERTEKéd
DIRECTIE
B M. Essenberg,
J. Kiel (ad/unct)
HOOFDREDACTIE
J.G. Majoor,
r. van Brussel adjunct
W.F
REDACTIE
J Rijsdam, chef redactie nieuwsdienst/kunst
J. Preenen chef red. Groot Leiden
A J.B.M. Brandenburg, chef eindred. regio
F Blok, chef eindredactie algemeen
W.F Wegman, chef red. Duin en Bollenstreek
W. Spierdijk, chef sportredactie
T Brouwer de Koning
ABONNEMENT»
bij vooruitbetaling:
per maand acceptgiro
per kwartaal (acceptgiro)
per jaar (acceptgiro)
Abonnees die ons een machtigi
verstrekken tot het automati»
van het abonnementsgeld, ort
korting per betaling.
VERZENDING PERP&J
per kwartaal (NL)
LEIDSCH DAGBLAD OP CASS
Voor mensen die moeilijk lez» e'
ogen hebben of blind zijn (oh
leeshandicap hebben), is een san n
het regionale nieuws uit het Leid!
geluidscassette beschikbaar Voc
0486-486486 (Centrum voor
Ledifur, Crave)
Auteursrechten voorbeta
Dagbladuitgeverij Da jr'
WSSÊBHBÊÊBHÊBÊBSSSÊSÊ
ZIEKENHUI
ONGEVALLENDIENST
Rijnland Ziekenhuis, vestiging St. Elisabeth: 24 u. per dag.
Diaconessenhuis: maandag t/m vrijdag 08.00-17.00 u. (uitgezonderó
Academisch Ziekenhuis: zaterdag 13.00 t/m dinsdag 13.00 en vanaf
13.00 t/m vrijdag 13.00 u
Rijnland Ziekenhuis, vestiging Rijnoord: geen ongevallendienst.
BEZOEKUREN
DIACONESSENHUIS
(tel 071-5178178) dagelijks 14.30-15 15 u en 19.00-19 45 u
Verloskunde en Gynaecologie naast de gewone bezoektijden, vo<
bovendien van 10 30-11 15 en van 19 45-21 00 u
Special Care Unit. 10.30-11 00 u 15 00-15.30 en 19 00-19 30 u
Kinderafdeling 10 30-12 OOen 14 00-19 OOu. (ouders de gehele dag), i 11
>r part »d
hulp van een door een paard
aangedreven rosmolen, om
hoog gepompt naar twee water
reservoirs. Uit die reservoirs
werd het water naar de fontein
overgebracht en ook via een lo
den leiding geleverd aan de vis-
fontein op de markt. In die vij
ver werd de vis schoongespoeld
op marktdagen."
Bouwhistoricus Jan Dröge
weet dat er aan het eind van de
17de eeuw 'als publiekstrekker'
ook een doolhof bij de burcht
werd aangelegd en dat er in het
logement veilingen van het ven
duehuis werden gehouden. Op
nieuw inkomsten voor de be
heerder. Dröge: „Om binnen te
komen, betaalden de bezoekers
een bepaald bedrag. Dat is ge
bleven tot in de vijftiger jaren
van deze eeuw. Toen bedroeg
de toegangsprijs tien cent."
RIJNLAND ZIEKENHUIS vestiging St. Elisabeth
(tel. 071-5454545) dagelijks 14 00-15.00 u. en 18.30-19.30 u klasselfi^
daarnaast ook 11 15-12 00 u
Verloskunde en Gynaecologie 14 30-15.30 u. en 18.30-19.30 u(voorf a
21 OOu)
Kinderafdeling: 1430-19 00 u(voor ouders de gehele dag)
Afdeling Hartbewaking (CCU) en intensive care (IC). 14.00-14.30 en IS y
RIJNLAND ZIEKENHUIS vestiging Rijnoord
(tel. 0172-463131) bezoek is bijna de gehele dag welkom, behalve tufl d>
14.00 u.
Geopend van maandag 7.00 tot vrijdag 19.00 u. ^j
ACADEMISCH ZIEKENHUIS
(tel 071-5269111) bezoektijden Intensive Care-afdelingen, Beenmerg- ai
transplantatie en Neonatologie op aanvraag c.q in overleg met de ver4'a
overige afdelingen 14 15-15.00 en 18 30-19 30u., met uitzondering vJ
Endocrinologie en Stofwisselingsziekten 14 00-17 OOen 19 00-21 OOu
Infectieziekten en Interne Geneeskunde 15 00-19 30 u
Kinderneurologie/Neurochirurgie 15.30-16.30en 18.30-19.30u.('sa*
voor kinderen onder 12 iaar)
Klinische Oncologie 10 30-12 30 en 14 15-20 OOu
Maag-, darm- en leverziekten 14 15-16 OOen 18.30-19.30u.
Neurologie 14.30-15 15en 19 00-20OOu
Nierziekten/Niertransplantatie 14 00-17 OOen 1900-21 OOu
Verloskunde 14.15-15 OOen 18.15-19.00u. (voor partners en eigen ld
overleg.)
