Kamerleden niet wijzer
van keihard New York
Onherstelbare wereldwijde schade dreigt als Japanse zeepbel klapt
Feiten &Meningen
Kamer wil wet voor deals met criminele
'Bouterse moet zich aangeven bij Nederlandse justiti
Luchtacrobatiek
VRIJDAG 21 NOVEMBER 1997
'Ik ben blij dat ik in Nederland woon
Vijf tot tien jaar celstraf voor een paar gram drugs, ter dood veroordeelden
zonder advocaat, diep gewortelde corruptie binnen het politieapparaat,
schendingen van burgerrechten en zeer vergaande opsporingsmethoden. Ze
ven Nederlandse Kamerleden ervaren aan den lijve dat het Amerikaanse
rechtsstelsel keihard is.
Is Amerika nu het schrikbeeld van hoe je
criminaliteit niet moet aanpakken, of zijn
de yanks juist op de goede weg? Ook voor
een Nederlands Kamerlid, met als specialis
me justitie, is dat soms moeilijk te beoorde
len. CDA-parlementariër Alis Koekkoek,
destijds lid van de parlementaire enquête
commissie naar opsporingsmethoden, had
hoge verwachtingen van het bezoek aan
Amerika. In New York zijn de criminaliteits
cijfers immers spectaculair gedaald: met
veertig procent. „Daar kunnen we als Ne
derland nog wal van leren", zo was zijn op
vatting.
Na één dag weet Koekkoek al beter. „Dit is
een harde maatschappij. De rechter wordt
hier als een trechter gebruikt om mensen te
veroordelen." De tweede dag ziet professor
Koekkoek de situatie gelukkig iets zonniger:
„De opvatting dat kleine criminaliteit uit
eindelijk grote criminaliteit veroorzaakt,
lijkt mij een goede benadering." Het chris
ten-democratische Kamerlid staat niet al
leen in zijn bevindingen. WD-Kamerlid Vos
kan zijn emoties na 24 uur nauwelijks de
baas. „De straffen zijn rigide." Of: „Ik ben
blij dat ik in Nederland woon." De volgende
dag bekent Vos dat hij 'de geloofwaardig
heid van de politie toch vrij groot vindt'.
New York is 'in' onder deskundigen van
builen het land. Delegaties reizen af en aan.
Iedereen wil het beleid van de onlangs her
kozen burgemeester Guiliani onder een
vergrootglas leggen. De afgelopen vier jaar
is het aantal moorden met 61 procent ge
daald, gewapende overvallen met 47 pro
cent en het aantal verkrachtingen met der
tien procent. Kleine criminaliteit wordt net
zo consequent aangepakt als zware mis
daad onder het motto: zero tolerance. Op
sporingsmethoden als afluisteren, pseudo-
koop, infiltratie en de kroongetuige worden
veelvuldig ingezet.
De Nederlandse Kamerleden zijn met name
in dit laatste geïnteresseerd. Binnenkort
wordt de Wet bijzondere opsporingsbe
voegdheden (BOB) door de Kamer behan-
.deld. Deze wet voorziet in een wettelijke
verankering van geheime opsporingsme
thoden en is lot stand gekomen naar aan
leiding van aanbevelingen van de parle
mentaire enquêtecommissie Van Traa.
Of de commissie veel wijzer is geworden in
New York is de vraag. De critici van de
Amerikaanse aanpak van criminaliteitsbe
strijding doen niet onder voor de voorstan
ders. Professor Allan Block vindt de Ameri
kaanse politie 'door en door corrupt' en de
straffen 'krankzinnig'. Als voorbeeld noemt
hij het politiekorps van New Orleans, dat de
vergelijking met een misdaadsyndicaat vol
gens hem met gemak kan doorstaan. Een
half dozijn agenten heeft intussen de
doodstraf gekregen, zegt Block.
De directeur van de beweging voor be
scherming van burgerrechten, Steven
R. Shapiro, meent dat de daling van crimi
naliteit eerder het gevolg is van een goed
draaiende economie die veel banen creëert.
Een kritische rechter William Erlbaum zegt
dat de minimumrichtlijnen voor straffen zo
streng zijn, dat iedereen bereid is te beken
nen. Allemaal in ruil voor een lagere straf.
In sommige staten wordt het beleid gehan
teerd dat een verdachte die drie keer een
misdrijf pleegt, automatisch levenslang
krijgt.
Vertegenwoordigers van de politie van New
York, het federale openbaar ministerie, de
Drugs Enforcement Administration (DEA)
en de FBI wuiven alle bezwaren weg. „Onze
aanpak werkt. En in tegenstelling tot Ne
derland is alles wettelijk geregeld." DEA-of-
ficier W. Coleman verklaart dat zijn organi
satie gebruik maakt van afluisteren, deals
met criminelen sluit en kleine hoeveelhe
den drugs 'gecontroleerd' aflevert of soms
zelf verkoopt. Allemaal zaken die in Neder
land uiterst gevoelig liggen.
Kamerlid Koekkoek meent dat dit soort ge
heime methoden niet uit de weg moet wor
den gegaan, evenals het sluiten van over
eenkomsten met criminelen, waar D66-mi-
nister Sorgdrager voorlopig niet aan wil.
„De politie moet een goed gevulde gereed
schapskist hebben om de criminaliteit te
bestrijden", aldus Koekkoek.
PvdA-Kamerlid Kalsbeek, op de tweede dag
van het bezoek bestolen van haar handtas,
stelt grote moeite te hebben met de Ameri
kaanse aanpak - en mentaliteit - van mis
daadbestrijding. „Het systeem is hier an
ders dan bij ons. De politie denkt dat ze de
good guys zijn en dus alles aan hun laars
mogen iappen." Zij omschrijft het Ameri
kaanse politieke klimaat als verstikkend. „Er
is hier geen ruimte voor tolerantie. Toleran
tie kost hier stemmen."
Kalsbeek valt tijdens het werkbezoek van de
ene verbazing in de andere. „De straffen
zijn zo hoog dat verdachten bereid zijn alles
te bekennen, als het maar strafverminde
ring oplevert." Haar conclusie is duidelijk:
„Er heerst hier een intens repressief kli
maat." Zijn partijgenoot Dittrich vindt dat
de Kamer zich weinig gelegen moet laten
liggen aan de rechtspraktijk in de VS. „Er
zijn te weinig overeenkomsten."
Groen Links-Kamerlid Rabbae verwoordt
de sombere stemming aldus: „We zitten
hier in de nacht, wanneer wordt het weer
dag?"
NEW YORK CEES VAN DER LAAN
Een F117 Stealth van de Amerikaanse luchtmacht nadert de achterkant van een tankervliegtuig boven de Atlantische Oceaan. Het gevecht
vliegtuig is samen met zeven anderen onderweg naar Koeweit. foto reuters ma.
Een grote meerderheid van de Tweede Ka
mer wil dat het wettelijk mogelijk wordt om
overeenkomsten met criminelen af te slui
ten. Als minister Sorgdrager (justitie) niet
voor de verkiezingen van volgend jaar mei
met een wetsvoorstel op dat gebied komt,
dient het CDA zelf een initiatief-wetsvoor
stel in.
Justitiewoordvoerders van WD, CDA, D66
en PvdA verklaarden gisteren aan het eind
van hun werkbezoek aan de stad New York
dat afspraken tussen justitie en criminelen
in bepaalde gevallen een zinvolle bijdrage
kunnen leveren aan de misdaadbestrijding.
PvdA, CDA, D66 en WD willen ook meer
aandacht voor de integriteit van het bestuur
en van de private sector. PvdA-Kamerlid
Kalsbeek sluit niet uit dat op basis van
'zachte informatie' uit politie- en justitie
kringen ondernemingen of personen mo
gen worden uitgesloten van overheidsop
drachten als men het niet zo nauw neemt
met de wet. Deze informatie hoeft in eerste
instantie niet te worden getoetst door de
rechter, maar er moet voor de betrokkenen
wel een beroepsmogelijkheid komen, aldus
Kalsbeek. Alle partijen, uitgezonderd
Groen Links, willen nu ook dat het aJi
rèn van woningen onder voorwaard®
gelijk wordt gemaakt. Tot nu toe is dii
boden en ook het bij de Kamer,"ww
Wetsvoorstel Bijzondere Opsporingsn
den voorziet daarin niet. Dit middela
gezet moeten worden in het kader vai
bestrijding van de zware misdaad.
NEW YORK CEES VAN DER LAAN
WIM STEVENHAGEN
Stanley Rensch wil 'couppogingniet als drugsruzie bestempelen
„Zo zoetjesaan heeft Bouterse
zijn grens bereikt. Hij verdient
het geloof van het volk niet."
Stanley Rensch, leider van de
Surinaamse mensenrechtenor
ganisatie Moiwana is terug uit
Paramaribo. In zijn woonplaats
Assen wil hij de feestdagen met
zijn familie doorbrengen. Wat
Bouterse moet doen, is voor
hem duidelijk. „Suriname kan
hem niet uitleveren. Ik denk dat
hij zich moet aangeven. Ik zou
hem adviseren zich in Neder
land te melden."
Op basis van eigen onderzoek
kwam het NOS-journaal deze
week tot de conclusie dat er in
Suriname geen sprake is ge
weest van een couppoging. De
mensen die gevangen zitten,
zouden zich voor Bouterse be
zig hebben gehouden met co
caïnehandel en ontevreden zijn
over hun behandeling.
Tot nu toe bestaat er geen dui
delijkheid over de toedracht van
de vermeende couppoging. De
openbare aanklager is nog niet
gekomen met een tenlasteleg
ging, ook al zitten er sinds 28
oktober vijfentwintig 'coupple
gers' in de cel. Zelf had Rensch
al snel het vermoeden dat er
geen sprake was van een echte
poging tot een staatsgreep.
„Veel mensen in Suriname ma
ken zich er niet druk om. Die
geloven het gewoon niet."
Rensch kent de gevangenen
niet persoonlijk. Wel spreek hij
regelmatig de familieleden. Het
contact met de gevangenen
loopt via een advocaat die de
mensenrechtenorganisatie
Moiwana heeft ingeschakeld.
„Dat is een soort eerste hulp.
We wilden een snelle voorgelei
ding en wilden voorkomen dat
mensen te lang zonder juridi
sche bijstand zitten. Later kan
iedereen zijn eigen advocaat
BRUNSWIJK
Nog steeds is het niet duidelijk
waarvan de gevangenen wor
den beschuldigd. Enige ophel
dering daarover geeft alleen een
arrestatiebevel dat afgelopen
dinsdag werd gepubliceerd in
het dagblad De West. Daarin
verzoekt de procureur-generaal
van Suriname opsporing en
voorgeleiding van de 'voort
vluchtige' Hennie Nelson Huns-
wijk, geboren 30 april 1966, van
beroep militair. Hij wordt schul
dig geacht aan een aanslag op
militaire gezagsdragers, aan een
aanslag tegen het staatshoofd,
omwenteling, opstand en ge
weld tegen de regering. „Dat is
interessant", zegt Rensch alvo
rens het arrestatiebevel voor te
lezen.
Een belangrijk deel van de ge
vangenen maakte deel uit van
de anti-terreureenheid die
vocht tegen rebellenleider Ron
nie Brunswijk. Maar er zijn ook
enkele burgers bij. Hadden ze
voor Bouterse te maken met co
caïnehandel? „Dat is moeilijk te
zeggen. Het vermoeden bestaat
dat ze er bij waren betrokken.
We hopen dat de openbare aan
klager zo snel mogelijk met de
juridische feiten over de brug
komt en de advocaat zich kan
voorbereiden op de verdedi
ging. Dan pas komen al deze
dingen naar voren."
Bouterse trekt sinds kort de wij
ken van Paramaribo in en be
schuldigt Nederland van be
trokkenheid bij de couppoging.
„Onzin, pure onzin", zegt
Rensch. Wat Bouterse doet is
het volk mobiliseren. Hij pro
beert het als een schild om zich
heen te krijgen om zichzelf te
beschermen. Hij wil zijn eigen
probleem maken tot het pro
bleem van het Surinaamse volk.
Maar hij is alleen de voorzitter
van een politieke partij tegen
wie een opsporingsbevel loopt.
Het is een probleem dat hij als
burger heeft, als persoon. Dat
moet je er niet naar streven po
litiek leider te worden en de
staatsmacht naar je toe te trek
ken met het doel dat het volk
zegt: als je aan Bouterse komt,
kom je aan mij..."
ADOREREN
Op de bijeenkomsten van Bou
terse komen alleen zijn aanhan
gers. „Je zou wel gek zijn als je
daar boe gaat zitten roepen. Er
komen mensen die hem adore
ren, die in hem geloven. Maar
hij verdient het geloof van het
volk niet. Ja, ikzelf ga rustig te
rug. Er zijn een paar mensen die
voorzichtig moeten zijn, maar
zo zoetjesaan heeft Bouterse
zijn grens bereikt. Het moet nu
ophouden. Het is jammer dat
Suriname met hem wordt geï
dentificeerd. Men zegt dat het
slecht gaat met Suriname. Dat
is zo, maar dat komt omdat de
ze man zo domineert. Er zijn
meer mensen dan Bouten
Rensch zoekt tevergeefs ni
politieke achtergrond bij
meende couppoging. „We
ben eerder te maken met
sen die voor Bouterse
hebben en die nu ontevrei
zijn. De mensen hebbeng
knokt voor de legerleiding n
zijn er alleen maar op ach!
gegaan, ondanks het feitd ïl
partij van Bouterse regeer i'
heeft. Je moet vooral nieti k
ten dat er veel mensen
meneer, de maat is vol. Wi x
ben voor je gevochten enl d'
eens waar we nu staan, kj r
eens hoeveel van mijn vri o>
dakloos zijn geworden. Of
soort vragen wil men een
woord. Er zijn ook aardigi
mensen die na de oorlogt
zelfs al tijdens de oorlogd d
hebben genomen en dien gi
gens verklaringen hebben
legd. Mede op basis daara
de verdenking tegen Botiti
gegroeid. Wat we nu zienj
beuren, is een vervolg op
binnenlandse gewapende j
flict. En het is echt nog ni J
gelopen."
ASSEN. BAREND STRANG
Natuurlijk is er in Thailand, Maleisië, Indo
nesië zelf ook heel wal structureel mis.
Maar dat zij nu zo zwaar zijn getroffen
door de financiële crisis die begon in Zuid
oost-Azië en van daaruit over de hele we
reld irok, is toch in feite terug te brengen
tot Japan. Jaren achtereen ging het goed en
groeiden de economieën van de 'kleine tij
gers' met rond de acht procent per jaar.
Maar twee jaar geleden begonnen de pro
blemen te komen. En waarom? Omdat Ja
pan op een te grote zak met geld zit en die
in eigen land niet kwijt kan of wil.
Corruptie, ondoorzichtige boekhoudingen,
vriendjespolitiek; te grote instroom van
buitenlands geld werd eerst nuttig gebruikt
voor het opbouwen van een infrastructuur,
maar later voor onproductieve zaken als
onroerend goed en het kopen van aande
len. Waren er betere juridische systemen
geweest en een beter financieel beleid, dan
was het niet zó fout gegaan. Maai" die lan
den waren nu eenmaal altijd zo georgani
seerd. En daarom loopt het nu uil de hand.
In september 1995 zakte het officiële dis
conto in Japan naar een historisch lage 0,5
procent. Het was de achtste renteverlaging
binnen twee jaar, een noodsprong van de
Bank van Japan om het land uit de toen al
vijfjaar durende recessie te helpen.
Dit barbaars lage niveau houdt nu al twee
jaar aan. Tegen deze lage rente kunnen Ja
panse commerciële banken geld lenen van
de centrale bank. Dat maakt het voordelig
voor de Japanse financiële instellingen om
uit hun problemen te komen. De Japanse
banken zitten namelijk opgescheept met
een gigantische som onproductieve lenin
gen als gevolg van hel instorten van de
aandelenprijzen en de onroerendgoed
markt.
Voor mensen met geld brengt een spaarre
kening in Japan niets op. en investeringen
in staatsobligaties doen dat al evenmin.
Dat treft de individuele spaarder, maar
ook. en vooral, pensioenfondsen. Het
spaarvolume in Japan wordt geschat op
10.350 miljard gulden.
Japanse beleggers begonnen twee jaar ge
leden al hun heil elders in de wereld te
zoeken, daar waar de rentes veel hoger la
gen: Europa rond de vier procent, de Vere
nigde Staten rond de zeven procent en an
dere, Aziatische landen met nog hogere
rentepercentages.
Het Japanse geld overspoelde de interna
tionale markten. Precieze cijfers zijn niet
beschikbaar. Geschat wordt dat de helft
van de Amerikaanse staatsschuld in han
den is van Japanse beleggers. En met een
ki eperende aandelenmarkt in eigen land,
gingen Japanse beleggers eveneens graag
naar de Amerikaanse aandelenmarkt.
Kortom, Japans geld was en is een belang
rijke motor in de opbloei van de Ameri
kaanse economie.
Maar de Amerikaanse voorspoed deed ver
volgens ook weer de dollar in waarde stij
gen. En dóór begint het Aziatische debacle.
Voor de valuta die hun koers hadden ge
koppeld aan die Amerikaanse dollar, zoals
de Thailandse baht, betekende de duurde
re dollar een opwaardering van de eigen
munt. Dat maakte exportproducten op de
internationale markt duurder, bijvoorbeeld
vergeleken met rijst uit Vietnam of textiel
en sportschoenen uit China.
Zo geraakte Thailand in de vicieuze cirkel.
Teruglopende export levert een druk op de
munt, waarop speculanten reageren. Dat
levert nog meer druk op, zodat de munt gi
gantisch devalueert op het moment dat de
koers ervan wordt losgekoppeld van de
dollar.
Dat zou op zich zo'niet zo erg zijn, als niet
ook het volgende nog was gebeurd. Dank
zij het historisch lage disconto konden de
Japanse banken thuis goedkoop geld le
nen. Dat geld leenden ze vervolgens tegen
een hogere rente - maar altijd nog lager
dan de rente op de lokale markten - aan
het buitenland uit. De groeiende econo
mieën in Azië slorpten graag deze goedko
pe leningen op.
Zoals gezegd, werd dat geld aanvankelijk
goed besteed. Maar later werd het steeds
meer gebruikt voor speculatie op de aan-
delenbeurs of op de onroerendgoedmarkt.
Van de leningen die Japanse banken aan
buitenlandse klanten hebben verstrekt, is
zeventig procent in Aziatische landen te
recht gekomen: zo'n 87 miljard dollar in
Hongkong, zo'n 40 miljard dollar in Thai
land.
Maar door de euforistische gevoelens rond
het 'Aziatisch wonder', de grenzeloze groei
van de economieën aldaar, werd er niet zo
nauw gekeken aan wie en waarvoor het
geld werd uitgeleend. „We namen aan dat.
vanwege het hogere scholingsniveau en de
confucianistische werkethiek, de markten
in Zuidoost-Azie niet zo riskant waren als
in Zuid-Amerika", is de verklaring van Ken
Kiyoshi, filiaalleider van de Industrial Bank
of Japan in Hongkong. Maar nu zitten de
'gedevalueerde' landen met de gebakken
peren.
Hoe betalen ze met hun nu 'zwakke' mun
ten de dure dollar-leningen af? Voor een
deel niet, is de conclusie van menige Ja
panse analist. De Japanse banken rekenen
op een nieuwe stroom 'onproductieve le
ningen', namelijk die uit Zuidoost-Azië, en
dat terwijl ze zelf de schade van hun eigen
gebarsten 'zeepbeleconomie' van de jaren
'80 nog niet eens hebben opgeruimd. Zo
komen we aan de crux van de hele finan
ciële crisis.
Zeven jaren achtereen pruttelt de Japanse
economie nu al op een laag pitje. Dat
weerspiegelt zich met name in een lage
consumptie in eigen land. Er hangt een al
gemeen pessimisme over het land dat
wordt veroorzaakt door de zwakke situatie
van de commerciële banken. Deze instel
lingen zijn huiverig om geld in eigen land
uit te lenen, bang dat ze niet worden terug-
betaald, zoals in het recente verleden ge
beurde. Dit tekort aan fondsen in eigen
land leidt tot faillissementen en verhindert
de ontplooiing van nieuwe initiatieven.
De gewone Japanner, op zijn beurt, de ge
wone Japanse werknemer, is bang dat hij
straks op straat komt te staan. Hij houdt
daarom liever de hand op de knip en
spaart voor de oude dag. Teruglopende in
vesteringen en lage bestedingen van de
consumenten houden zo de Japanse eco
nomie in een wurggreep.
Het verlagen van het disconto, twee jaar
geleden, was een halve maatregel, die zon
der het nemen van de andere helft - name
lijk de banken bevrijden van hun 'slechte'
leningen - alleen maar averechts blijkt te
werken. Een jaar geleden waarschuwde de
econoom Johsen Takahashi, verbondt
aan het Mitsubishi Research Institutt
cies voor dit probleem: „Flet grootste
bleem wordt gevormd door de exorbii
grote sommen geld die het land uitsti
men. Japan is bezig een financiële
naar de rest van de wereld te exporten
Volgens berekeningen van zijn instituut
stroomde in 1995 zo'n 530 miljard
van Japan naai'het buitenland. „Dezes
atie kan wereldwijd onherstelbare schal
aanrichten", was Takahashi's voorspell
Het ziet ernaar uit dat hij gelijk heeft gd
gen. Na het barsten van de speculatievf
zeepbel in Japan in 1990, is het gaan be
blazen in Zuidoost-Azië, Europa en del
enigde Staten.
In Zuidoost-Azië zijn er al heel wat klei
en grote blazen gebarsten. In Europa ei
Azië is de schade nog beperkt. Die kan e[
echter nog oplopen, wanneer de Japani
echt in geldnood komen. Dan moeteni ,aa
hun fondsen repatriëren. Februari, mas ,e
volgend jaar zou zo'n tijd kunnen zijn. e
wanneer de bedrijven hun boeken sluit
voor het einde van het belastingjaar, op
maart.
TOKYO JUDITH STALPERS
CORRESPONDENT
