Filmer Van der Elsken vol
van liefdesgeschiedenissen
Cultuur Kunst
'Schrijven tegen het vergeten'
What's in a name?
Vleugel bij Reynoso hard
en ongenuanceerd beest
Zilveren penning voor Ramirez
[[(DAG 21 NOVEMBER 1997
N RIJSDAM, 071 -535644*1. PLV CHEF AD VAN KAAM 0
jterair Soiree in Schouwburg
fiden» Remco Campert, Jan Mulder, Ronald Giphart en Joost
>.B ivagerman geven acte de presence op het Literair Soirée, op za-
rdag 20 december in de Leidse Schouwburg. De avond wordt
;rder gevuld met optredens van de West Coast Big Band, Chris
oene, Lucky Lips en andere bekende en minder bekende dich-
irs/schrijvers. Elke ruimte wordt overigens benut. Zo is er in de
n uigen bijvoorbeeld een permanente modeshow door leerlin-
en van het Holtlant. Kaarten zijn vanaf maandagochtend 08.00
ur te koop bij de Schouwburg.
lijkstal speelt met Jostiband
mmmerdam» Minister Dijkstal gaat samen met de Jostiband
et Poc*ium °P'ter gelegenheid van de uitreiking van de ANV-
"isserneerlandia Welzijnsprijs. De leiding van het Jostiband Or-
est, waarin 180 verstandelijk gehandicapten musiceren, krijgt
eprijs van 10.000 gulden voor ,,de inspanningen die ze zich ge-
oost om de gehandicapte medemens een muzikale prestatie te
iien realiseren waarvan bovendien een therapeutische werking
jtgaat." Dijkstal reikt de prijs op donderdagavond 27 november
in de theaterzaal van het woon- en behandelcentrum voor
standelijk gehandicapten Hooge Burch in Zwammerdam. Na
loop haalt de vice-premier zijn sax uit de kist om samen met
:t orkest een paar nummertjes weg te geven.
i Villiams verliest zaak tegen manager
mden Robbie Williams, ooit lid van de populaire popgroep
V ikeThat, heeft een rechtszaak tegen zijn vroegere manager
4r erloren. Williams, die tegenwoordig solo zingt, moet hem een
leine 300.000 gulden betalen. Het bedrag is niet meer dan een
irste schatting van het hooggerechtshof. Het kan oplopen tot
igeveer 3,3 miljoen gulden. De uitspraak van het hoogge
chtshof geeft aan hoe groot de macht is van managers en pla
nmaatschappijen die jongensgroepen een wurgcontract voor-
ggen. Het Contract van Take That met manager Nigel Martin-
nith liep tot februari 1996. Robbie Williams gaf er echter op
tt hoogtepunt van de band in 1995 de brui aan en Take That
iatte uit elkaar. De manager liep daardoor inkomsten mis.
ubileum Petrus dames- en herenkoor
pen» Het St. Petrus Herenkoor bestaat 120 jaar en het St. Pe
ns Dameskoor laat al dertig jaar zijn gezangen in de Leidse St.
ilaiskerk klinken. Aangezien de koren bijna altijd samen de li-
irgievieringen met hun zang opluisteren hebben ze de verjaar-
jgen bij elkaar opgeteld en vieren ze samen 150 jaar St. Petrus
anies- en Herenkoor. Aanstaande zondag zingen de koren sa-
len vanaf 10.00 uur in de St. Petruskerk aan de Lammen-
hans weg in Leiden werken van Handel, Jan Mul en G. Vail/C.
fesley
n etonprijs voor Leidse architecten
leiden De betonvereniging
en het ENCI-Jubileumfonds
hebben de Betonprijs '97
toegekend aan de 'kurken
trekker', de zogeheten oprit
naar een parkeerdak in Rot
terdam, ontworpen door het
Leidse architectenbureau
Verheijen Verkoren De Haan.
Volgens het juryrapport is er
,,door de ranke constructie
en de vloeiende lijnen, be
halve een architectonisch
sieraad voor de omgeving,
ook een constructief opmer
kelijke oprit gecreëerd." Voor
de Betonprijs komen bouw
werken of delen daarvan in
aanmerking, waarbij de goe
de eigenschappen van beton
op bijzondere wijze tot uiting
komen.
ïnefietconcert R.K. Kerk
4' wetering Ten bate van de restauratie van de R.K. Kerk in
jpvvetering wordt aanstaande zondag een benefietconcert ge
ven. Behalve het gemengde koor Vox Laeta en het Gregoriaans
erenkoor van Oud-Ade en Rijpwetering verlenen vijf muzikan-
ngeheel belangenloos hun medewerking. Het concert begint
n 12.00 uur.
Ieder beestje moet een naam moet zijn. Terwijl meestal de
hebben. Dat is namelijk handig spelers en de regisseur in de eer-
voor het mondeling en schrifte- ste verte niet weten wat zij een
lijk verkeer tussen menselijke jaar later op de planken zullen
:ens. En soms is die naam zo brengen. Gedurende de maan-
Fotograaf Ed van der Elsken (zelfportret met vrouw uit de periode 1950-1954).
FOTO ED VAN DER ELSKEN
Ed van der Elsken (1925-1990) hoort thuis in het rijtje be
langrijke Nederlandse fotografen van na de Tweede We
reldoorlog, maar kreeg als filmer weinig bekendheid en
erkenning. Op de tentoonstelling 'Leve ik' in het Amster
dams Historisch Museum (AHM) wordt nu voor het eerst
de samenhang tussen zijn foto's en films belicht. Het re
sultaat toont hem als een kunstenaar die ook van zijn
films een aaneenschakeling van 'liefdesgeschiedenissen'
maakte.
materiaal onderbracht, maakt
hij het de kijker niet makkelijk:
.Technisch is zijn werk tamelijk
grof, er is weinig aandacht voor
de belichting, de kadering is
schokkerig en de montage rom
melig". Als toelichting op het
programma dat het Nederlands
Film Museum van 27 november
tot en met 3 december in het
kader van het Internationaal
Documentaire Filmfestival ver
toont, prijzen ze hem echter
ook: „Maar de beelden zijn vaak
prachtig: ze zijn immers ge
maakt met het oog van de foto
graaf Van der Elsken".
Net als bij het maken van zijn
foto's streefde Van der Elsken
bij het filmen altijd naar een zo
direct mogelijk contact met
mensen, waarbij hij een passie
koesterde voor underdogs van
allerlei pluimage. In 1971 gaf hij
zelf een rake typering van zijn
werkwijze: ,,Ik ben een action-
amsterdam franqoise ledeboer
„Als fotograaf en filmer verte
genwoordigt Ed van der Elsken
voor mij een ideaaltype van een
kunstenaar. Tomeloos gaf hij
zich over aan de chaos van het
leven en wat hij zag, beleefde,
voelde en onderging, die vol
strekte anarchie van emoties en
gedachten, heeft hij geordend
herschapen in zijn fotografie.
Zijn gehele oeuvre is één groot
theater van menselijkheid",
constateerde wijlen de cineast
Jan Vrijman in 1991.
De door Vrijman gesignaleer
de ordening is in zijn Mms af
wezig en daarmee is althans een
deel van zijn geringe bekend
heid als filmer verklaard. Vol
gens Flora Vallenduuk en Jan
Prent, programmeurs van het
Nederlands Film Museum waar
Van der Elskens weduwe Anne
ke het grootste deel van zijn
jongen, net zoals Karei Appel
een action-painter is. Die legt
ook niet uit van 'geachte heer,
opdrachtgever of minister of zo;
moet je kijken, nu ga ik het
blauw daar zetten en die rode
vlek aan de andere kant'. Dat
kan toch niet! Het komt uit een
directe emotie."
Op de tentoonstelling kan de
bezoeker het resultaat van zijn
aanpak bekijken aan de hand
van videofragmenten uit onder
meer 'Rond de wereld' (1960),
'Van Varen' (1961), 'De verliefde
camera' (waarvoor hij in 1971
de staatsprijs voor filmkunst
kreeg), 'Death in the Port Jack
son Hotel' (1972), 'Het is niet
mis wat ze doen' (1977) en 'Su
mo' (1979). Daarnaast wordt
'Een fotograaf filmt Amsterdam'
(1982) vertoond en dat blijkt
een meeslepende mengelmoes
van zwervers, junks, straatmuzi
kanten, punkers en de vele an
dere uitzonderlijke types die het
straatbeeld in de hoofdstad zo
kleurrijk rriaken. Van der Elsken
registreerde ook de reacties van
'saaie' doorsnee-voorbijgangers
en dat maakt deze film extra at
tractief.
Voor alles is deze expositie
echter een eerbetoon aan een
groot fotograaf. De samenstel
lers hebben gelukkig niet ge
schroomd veel 'oude bekenden'
uit het depot te halen. Een hele
wand is gevuld met de schitte
rende zwart-wit foto's die Van
der Elsken maakte tijdens zijn
armoedige bohémienbestaan in
Parijs tussen 1950 en 1954. De
bezoeker reist verder met hem
mee langs de vele armoedzaai
ers en drop-outs die hij fotogra
feerde in Chili, Bangladesh,
Zuid-Afrika, Portugal, Japan en
zovoort, enzovoort. En verder
spreekt het vanzelf dat het AHM
ook een aantal bekende, maar
nog steeds ontroerende foto's
van zijn vrouwen en kinderen
toont.
„Als het woord humanisme
niet zo'n zoetsappige klank had
gekregen, zou ik Van der Elsken
een hartstochtelijk humanist
willen noemen", schreef Vrij
man in 1991. Deze expositie laat
zien dat daar helemaal niets op
tegen is. Van der Elskens oeuvre
als fotograaf én filmer impo
neert nog steeds door zijn diepe
betrokkenheid bij de mensheid
en dat mag best gezegd worden.
De expositie 'Leve ik'. Foto's en
films van Ed van der Elsken in
het Amsterdams Historisch
Museum (Kalverstraat 92, Am
sterdam) duurt tot en met 4 ja
nuari 1998. Openingstijden:
maandag t/m vrijdag van 10.00
tot 17.00 uur en in het week
einde van 11.00 tot 17.00 uur.
onverklaar
baar, dat ook
wie niet overal
het fijne van
wil weten, zich
afvraagt waar
hij vandaan
komt. Er staat
bijvoorbeeld in
de duinen bij
Noord wij ker-
hout een pavil
joen waarvan
ik altijd heb ge
dacht dat het
'Het Chocolaa-
tjeheette. Afge-
lopen zomer
zag ik dat het
feitelijk 'De
Duinrand' heet.
Hoe komt 'De
Duinrand' aan
zijn bijnaam
'Het Chocolaa
tje'? Enige na
vraag bij Leidse
specialisten op
dit gebied leverde twee mogelijk
heden op.
Dolf Delprado wist te vertellen
dat een vroegere eigenaar 'Het
Chocolaatje' werd genoemd om
dat hij in de landelijke omge
ving van zijn etablissement cho
coladerepen uitventte en deze
gelegenheid benutte om tegelij
kertijd het ontluikende liefdesle
ven van aanstaande echtpaar
tjes in de diverse duinpannetjes
te bestuderen. Rob Schouten
de organisator 'van de Leidse
Singelloop beweerde dat de
naam was ontstaan doordat
toen hij eens samen met Farah
Dibah in de duinen de hippische
sport had beoefend, zij na afloop
een kopje chocolade hadden ge
dronken in 'De Duinrand' en dat
de roddelpers daar destijds over
had bericht onder de kop 'Het
Chocolaatje'.
Sommige dingen krijgen al een
naam terwijl zij überhaupt nog
niet bestaan. Zo worden de titels
van theaterproducties al een
jaar van tevoren verzonnen, om
dat, indien een impresariaat een
voorstelling wil verkopen, er
toch wel een titel en inhoud van
het programma voorhanden
VALLENTGOED
ien oktober
en november
kun je dtui
ook in de
daartoe geëi
gende Am
sterdamse
café-restau
rants zoals
'De Keyzer'
bij het Muse
umplein
geregeld ur-
ties ten en im
presario's
aantreffen
die in con
claaf zijn
over dit
moeilijke on
derwerp.
Onlangs ont
moette ik
daar de
schrijvers
Joost Zwa
german en
Ronald Gip
hart, aangezien wij het volgend
seizoen zo'n theaterprogramma
willen brengen. Maar hoe moet
het heten? Pas na een hele mid
dag wikken en wegen kwamen
we er, voorlopig, uit. Het eerste
boek van Giphart had als titel
'Ik ook van jou' en het theater
programma heet nu 'Wij ook
van u'. Een prima titel, niet
waar? Hoewel we natuurlijk nog
even moeten wachten tot er niets
meer aan te veranderen valt, dat
wil zeggen dat de brochure ge
drukt is... Want niets is zo ver
anderlijk als een schrijver.
Nadat ik jongstleden zondag
met vrouw en kind had gewan
deld in de duinen bij Noordwij-
kerhout en wij aan liet einde
van onze expeditie een con
sumptie genoten in 'Het Choco
laatje', kon ik het niet nalaten
om nogmaals te informeren
naar de oorsprong van deze bij
naam. 'Gewoon omdat hier
vroeger een chocolaatje bij de
koffie werd geserveerd!', luidde
het antwoord.
'What's in a name?', dacht ik en
dat zal ook wel de titel van dit
stukje worden.
Documentaire Filmfestival tien jaar
amsterdam anp
Het International Documentary Filmfestival Amsterdam (IDFA)
viert zijn tiende verjaardag. Tijdens de festivaldagen van 26 novem
ber tot en met 3 december zijn ruim 180 documentaires te zien.
Nieuw is een prijs van 5000 gulden, beschikbaar gesteld door het
VSB Fonds, voor de beste debutant. Speciaal voor het jubileum
koos het festivalbestuur zeven films over kunst en cultuur uit ver
schillende werelddelen. Bij dal programma hoort ook muziek. In
De Balie in Amsterdam treedt elke avond een band op met wereld
muziek. „Het is feest en dan hoort het erbij dat we een beetje uit
pakken", aldus festivaldirecteur Ally Derks. Het festival eert de on
langs overleden Haanstra door vijf van zijn documentaires te verto
nen. Van Jan Vrijman is 'De gebedsgenezer' te zien. Op de ope
ningsavond wordt bovendien een tien minuten durend portret, ge
titeld 'Hommage aan Jan Vrijman', gedraaid.
lleke Noordervliet bij Albert Verwey lezing
Sikkensprijs voor John Gage
sassenheim anp
'suzanne barbier
anls schrijfster Nelleke Noorder-
l ontketende gisteravond in
Academiegebouw van de
fersiteit een ware storm in
,si.j loofden van toehoorders bij
Albert Verwey lezing. Toen
n het Groot Auditorium was
esproken, gonsden haar
'en nog heel lang na.
irdervliet, auteur van histo-
lie romans en de afgelopen
i inden gastdocente aan de
ersiteit, pakte dan ook uit
een moeilijke beschouwing
i de onhandelbare erfenis
Tweede Wereldoorlog heet.
feit en fictie in het be
nde beeld over de oorlog en
nanier waarop de schrijver
)5G mee om zou moeten gaan.
i lezing - die de titel 'An-
uit het kwaad' (had meege-
en - richtte Nelleke Noor-
liet zich op de beleving en
'pi ervverking op papier van de
o '40-'45. Omdat die perio-
ten collectieve herinnering
nt (anders dan bij fictie)
I de auteur die daarover
ijft zich volgens haar altijd
•jntwoorden. De schrijver
1 zogezegd een taak om dat
ibrok geschiedenis te ver
naar toekomstige genera-
De lector vroeg zich hardop
oe er straks in het derde
ïnnium naar onze 'duistere
'met al haar mythes' wordt
ken.
•or die verantwoording is
gebruik van de taal essen-
Terwijl het romantische
bestaat dat woorden het
gbare kunnen zeggen en
onbeschrijfelijke kunnen
hrijven, reikten ze in het
La 'van de vervolging*en ver
ging vaak niet ver genoeg,
ingst dat de schoonheid de
'van het verleden zou'on-
'aven, zwegen vele auteurs
oorlog liever. Wat viel er
wens te zeggen dat begre-
De Engelse kunsthistoricus dr.
John Gage krijgt de Sikkens
prijs 1997. Dé jury heeft hem
uitverkoren wegens zijn on
derzoek naar en publicaties
over de rol en betekenis van
kleur in de geschiedenis van
de Westerse cultuur.
Gage krijgt de onderschei
ding, een prisma van kristal,
14 maart 1998 in Leiden uitge
reikt. De prijsuitreiking gaat
gepaard met een tentoonstel
ling in de Leidse Lakenhal met
werk van zeven eerdere win
naars van de Sikkensprijs. Dat
zijn Peter Struyken, Theo van
Doesburg, Richard Paul Lohse,
Armando, Luciano Fabro, Do
nald Judd en Jan Dibbets.
Preludes van Piazolla knap vertolkt
Nelleke Noordervliet ontketende een
toehoorders.
pen zou worden?
Anderen zwegen niet. Maar
dat leidde vaak tot de klassieke
teksten van de eerste generatie
en de zogenaamde
'therapieverhalen' van de twee
de. In de afgelopen 50 jaar is de
Tweede Wereldoorlog door die
verhalen en getuigenissen vol
gens de schrijfster tot een my
the verworden. Een mythe met
vaste rolpatronen voor de held
en het slachtoffer. Wij denken
zo goed te weten wat verraad en
wat verzet is. Onterecht, vindt
ze. Het beeld dat we met elkaar
als onomstotelijk aannemen, is
zowel uit Fictieve elementen als
uit feiten samengesteld.
Noordervliet reageerde daar
mee op een artikel van schrijver
ware storm in de hoofden van de
FOTO HIELCO KUIPERS
Marcel Möring waarin hij be
toogde dat de oorlog nu lang
genoeg voorbij is om verzinsels
in de literatuur toe te laten. In
haar optiek is dat al sinds jaar
en dag het geval. Tijd dus om
die mythe los te laten. De
schrijfster is er gelukkig mee dat
dat ook meer en meer gebeurt.
Het is nu mogelijk dat wordt
afgedongen op de rol van ko
ningin Wilhelmina en de ge
dweeë houding van de'joodse
bevolking tijdens de bezetting.
Als het aan de auteur ligt wor
den alle verhalen van het begin
tot het einde opnieuw verteld
zodat vergeten onmogelijk
wordt. Ook voor alle volgende
generaties.
recensie li dy van der spek
K&O-Lunchconcert door de pianist Oscar
Cano Reynoso. Gehoord op 20/11 in de
Kapelzaal, Leiden.
Het publiek bij de lunchconcer
ten in de Kapelzaal is over het
algemeen de zestig gepasseerd.
Ze komen op hun gemak aan-
gekuierd, drinken een kop kof
fie, kletsen wat met deze of ge
ne. Een paar enthousiastelingen
gaan alvast bij de trap staan om
zo snel mogelijk de eerste rijen
te veroveren. Deze keer liefst in
de linker flank, voor het zicht op
de handen van de Mexicaanse
pianist Oscar Cano Reynoso.
Nu, die handen doen het wel,
maar daar is dan ook alles mee
gezegd wat betreft Van Beetho-
vens Sonate .in D (Pastorale).
Plomp en statisch weerklinkt
het allegro, met allerhande slor-
digheidsfouten, zelfs met een
tragische black-out. Op zichzelf
helemaal niet zo erg, als er
waarachtig muziek wordt ge
maakt. Maar de arme Beetho
ven wordt overspoeld door pe
daal, en van het zachte pedaal
heeft deze pianist nog nooit ge
hoord. Het andante kent geen
zangerige gaande beweging; het
scherzo dat uitgerekend
Beethoven invoert op de plaats
van het traditionele mertuet,
krijgt geen greintje schertsend
karakter en wordt nergens
scherp ritmisch aangezet. Nee,
Cano Reynoso moet voorlopig
van Beethoven afblijven, ten
minste op de planken.
Ook Marquez' (1950) 'Zaca-
mandu en la Yerba' met zijn
complexe ritmiek, zijn geleide
lijk aan veranderende blokken,
krijgt niet het bezwerende,
transcendente dat zo eigen is
aan dit soort muziek. Eigenlijk
krijgt Cano Reynoso pas echt de
geest in de drie preludes van
Astor Piazolla (1921-1992) die
werkelijk gepassioneerd en
knap worden vertolkt. Maar
zelfs hier blijft de vleugel een té
hard en ongenuanceerd beest.
Het volgende lunchconcert met
het Cascade Quintet op 27 no
vember wordt vast en zeker een
groter succes.
De Argentijnse componist Ariël Ramirez heeft uit
handen van burgemeester Goekoop de zilveren
Lakenpenning ontvangen. De componist werd
gistermiddag op het Leidse stadhuis ontvangen.
Morgen en zondag heeft in de Hooglandse Kerk
een uniek concert plaats: de Europese primeur
van de 'Misa por la Paz y Ia Justicia' (Mis voor
vrede en gerechtigeheid).
Ramirez componeerde de 'Misa por la Paz y la
Justicia' in 1982. De mis was een directe en ge
waagde aanklacht tegen de schending van de
mensenrechten in het door de junta geregeerde
Argentinië. Achttien jaar eerder componeerde
Ramirez de inmiddels wereldberoemde 'Misa
Criolla', die eveneens wordt uitgevoerd in de
Hooglandse Kerk.
Ramirez is vooral in Latijns Amerika een Teven-
de legende. De 'Missa Criolla' is waarschijnlijk de
meest beluisterde moderne mis. 'La misa por la
Paz y la Justicia' is volgens de componist echter
een veel belangrijker compositie. „Zonder ge
rechtigheid zal er geen vrede zijn en zonder vrede
geen gerechtigheid. Iedereen moet zich daarvan
bewust zijn."
Hoewel de gesproken tekst in deze mis een bij
belse oorsprong heeft, werd het door het dictato
riale regime als een aanklacht .gezien en onmid
dellijk verboden. Na de val van het regime in
1984 werd de mis slechts eenmaal buiten Argen
tinië uitgevoerd, in de Carnegié I lall in New York.
Hoewel de partituur van het werk nog niet werd
gepubliceerd is de mis door Nederlandse vrien
den naar Leiden gebracht. De twee missen wor
den, in het kader van Leiden Cultuurstad, door de
componist zelf uitgevoerd, met een authentiek
Ixttijns Amerikaans orkest en het Leidse Groot
koor Schola Cantorum onder leiding van Wim de
Ru. Solist is Facundo Ramirez, de zoon van de
componist, Javier Rodriguez. De Nederlandse ac
teur Peter Tuinman die de teksten voorleest.
FOTO LOEK ZUYDFRDUIN
