Natuurvoeding efficiënt naar de consument
Een pan is net
geen goud waard
Smaak
VkIJDAG 21 NOVEMBER 1997
Marktleider Natiidis bedient 1500 winkels in Benelux
De vraag naar biologische producten maakt een spectaculaire groei
MARTHA DE JAGER»
Het restje stoffig imago van na
tuurvoeding- en reformartike
len wordt met de opening van
het zeer geavanceerde Natudis
Distributie Centrum in Harder
wijk aardig weggepoetst. De
laatste snufjes op het gebied
van logistiek en efficiency heeft
deze marktleider in huis ge
haald. Via computersystemen
worden dozen muesli, rijstwa-
fels, pepernoten en jam in het
hoogbou wsysteem verzameld
en op onbemande rolcontainers
over de shuttlebanen naar de
trucks gebracht. Samen met de
Hema vormt Natudis het proef
bedrijf voor dit systeem.
De vraag naar biologische pro
ducten maakt een spectaculaire
groei door. De negatieve berich
ten over BSE, varkenspest en
gemanipuleerde soja en ook het
populaire Montignac-dieet ver
hogen de omzet in de natuur
voedingswinkels. Mensen ko
men voor een potje Montignac-
jam en nemen volkorenmacaro
ni en een volkorenbroodje mee.
Ze blijven komen en ontdekken
nieuwe producten.
Via het distributiecentrum in
het Veluwestadje worden zo'n
10.000 producten naar 1.500
winkels in de Benelux vervoerd.
In ons land zijn er 250 natuur
voedingswinkels en 200 reform
zaken. Daarin wordt 80 procent
van de biologische producten
verkocht. De overige 20 procent
vindt zijn weg via de super
markten, boerenmarkten en het
populaire Odin-groentenabon-
nement. De gehele omzet be
draagt bijna 1 procent van de
hele voedingsmarkt en het is
daarom niet vreemd dat 90 pro
cent van de bevolking nooit of
bijna nooit biologisch geteelde
producten koopt.
Daar gaat het ministerie van
landbouw wat aan doen. Half
november is er een campagne
van start gegaan voor biolo
gische producten. Zij onder
steunt de introductie in super
markten en gaat de verkoop op
boerenmarkten stimuleren. De
overheid ziet de biologische
landbouw als middel om de
problemen in de gangbare agra
rische sector op te lossen. Er
moet een omslag in denken bij
de boeren komen. Na de oorlog
was een hoge productie en lage
prijs van belang. Nu staat de
kwaliteit voorop.
In de jaren 20 werden de eerste
reformwinkels opgericht. Pro
ducten zonder conserverings
middelen, geur- smaak- en
kleurstoffen werden hier aange
boden. Het moest zo min mo
gelijk geraffineerd zijn en vege
tarisch. In de jaren 70 kwamen
de eerste ecoproducten op de
markt. Onbespoten fruit en
groente vond zijn weg naar
kringen waar vooral werd be
sproken wat men wel en niet
zou mogen verkopen. De eige
nares van 'Columbus'in Heer-
hugowaard herinnert zich de
koeienstal van ruim twintig jaar
geleden waar een paar keer per
week door idealisten gezonde
producten werden verkocht.
Ook Hans Lévelt van 'Simon Lé-
velt' koffie en thee in Haarlem,
weet te melden dat de winke
liers uit die tijd bepaalden wat
goed was voor de klant. Men
ging uit van het aanbod biolo
gische grondstoffen en maakte
daar wat van. Lekker of niet, het
was verantwoord en de harde
kern van gemotiveerde klanten
had wat over voor een betere
wereld.
De natuurvoedingswinkelier
kenmerkt zich nog steeds door
eigenwijs en individualistisch
gedrag. Een brancheorganisatie
laat nog even op zich wachten
maar om de boot niet te missen
moet hij wel inspelen op de
vraag van de consument. Die
wil biologische kant-en-klaar-
maaltijden, lekker gemaksvoed-
sel, aantrekkelijke verpakkin
gen. Voor luxe producten als
bonbons, wijn, champagne en
espresso heeft men wel wat geld
over. De professionele kok en
cateraar werkt steeds vaker met
biologisch geteelde producten.
Topkok Cas Spijkers verzorgde
een lunch voor de internationa
le pers op het Binnenhof waar
uitsluitend biologische wijn en
champagne werd geschonken.
Sinds het voorjaar begeleiden
biologische cognac en wijnen
de maaltijden van vliegtuig
maatschappij Swiss Air.
De vraag naar biologisch geteel
de levensmiddelen is het afgelo
pen jaar dan ook met 10 pro
cent gestegen en de omzet van
vegetarische producten groeide
met 20 procent. Dat ontgaat het
supermarktkanaal niet. Zuiver
Zuivel levert al onder een apart
merk aan Albert Heijn en EKO-
aardappelen, -wortelen, -uien
en -knoflook zijn in menige su
permarkt te vinden.
Ondanks de groei, blijven mens
en milieu bij Natudis centraal
staan. De 87 werknemers sloe
gen vorig jaar-symbolisch een
eerste paal, zij eten biologisch
in de kantine en door het toilet
spoelt ongezuiverd hemelwater.
De beste kookpan is een gouden pan.
Geen materiaal geleidt warmte beter
dan het edelmetaal goud. Maar geen
kok kookt in zulk kostbaar gerei, zelfs
de keukenprins van koningin Beatrix
niet. Koperen pannen worden wel veel
gehanteerd, al zijn ook die flink prijzig.
Koper is een uitstekende hittegeleider.
Daarom zijn in theorie koperen pan
nen de beste van de wereld. In huis
houdelijke keukens zie je ze haast
nooit. Op z'n best tref je pannen van
aluminium aan, ook een goede gelei
der. Toch is aluminium niet zo ge
schikt voor kookpannen. Het metaal
gaat een chemische reactie aan met
het voedsel en laat het soms onaange
naam verkleuren. Zo heeft elke pan en
elk materiaal wel een paar nadelen.
Het grootste nadeel dal materiaal voor
pannen kan hebben is een slechte hit-
legeleiding. Slecht geleidende materia
len kunnen de door het fornuis gepro
duceerde warmte niet snel over de in
houd van de pan verspreiden. Er wordt
maar één plek van de pan heet, vlak-
boven de vlam. Het eten brandt aan of
de saus schiet in de schift.
Gietijzer is zo'n slechte geleider. Vijf
keer zo slecht als koper. Niettemin zijn
gietijzeren pannen soms prima te ge
bruiken, vooral als het dikke pannen
zijn. Want als die eenmaal zijn opge
warmd houden ze hun warmte erg
lang vast.
Plaatstaal is een andere slechte gelei
der. Van dat materiaal worden goedko
pe koekenpannen gemaakt en ook bij
voorbeeld sommige Chinese woks. Ze
zijn snel heet en ook direct weer koud.
Dat soort pannen roest ook nog eens
razendsnel.
Dus bedacht men lang geleden de geë
mailleerde pan. Een pan van plaatstaal,
bedekt met een glashard laagje gla
zuur. Dat spul is krasvast, roestvrij en
hel geeft geen smaakjes af. Alleen
springen bij stoten of vallen splinters
van het email, dus heeft zo'n pan geen
eeuwig leven. Die splinters zijn, als ze
in voedsel terechtkomen, niet best
voor de gezondheid ook.
In hedendaagse keukens werken we
gewoonlijk met pannen die uit een le
gering zijn gemaakt. Een legering van
verschillende metalen die met elkaar
zijn versmolten. Dat geeft het materi
aal heel andere, betere eigenschappen.
Roestvrij staal is zo'n legering. Zulke
pannen zijn makkelijk te onderhouden
en gaan een leven lang mee.
Een pan van rvs (roestvrij staal) is er in
verscheidene legeringen. Er gaan nik
kel en chroom door het staal en hoe
meer nikkel, hoe roestvrijer. Dat gehal
te wordt met een dubbel cijfer aange-
Alleen goud zou beter zijn dan deze professionele pannen van bimetaal. foto cpd
geven: het eerste is het chroomgehalte,
het tweede het nikkel. Dus is een huis
houdelijke pan van rvs 18/8 minder
duurzaam dan een professionele pan
van rvs 18/12.
Helaas is ook dat roestvrij staal van
zichzelf een slechte geleider. Dat pro
bleem lost men op door de panbodem
uit een aantal laagjes op te bouwen. En
in de bodem van betere pannen is ten
minste één laagje koper verwerkt. Die
bodem is bovendien onder bijzonder
hoge temperatuur en druk aan de pan
vastgesmeed, zddat op de naad het
materiaal nooit meer los kan. Bij goed
kopere pannen wordt de bodem gesol
deerd of gelast. Zo'n pan kan niet te
gen oververhitting en krijgt op den
duur een kromme bodem.
Fanatieke koks koken nog altijd graag
in koper, al vinden vele vakbroeders
dat ouderwets. Een perfect hitte gelei
dende koperen pan heeft als grootste
nadeel de hoge prijs. In een professio
nele keuken is dat bezwaar minder
groot dan thuis, maar toch. Belangrij
ker is echter dat koper niet goed tegen
zuren en zouten kan. Bijgevolg voor
ziet de fabriek de binnenkant van zijn
koperen pannen van een speciaal laag
je tin. Helaas slijt dat beschermende
laagje nogal snel. Dus moet dat vertin
nen regelmatig opnieuw gebeuren.
De meeste Belgische koks zijn gek met
koperen pannen. Het is dan ook niet
verwonderlijk dat juist in België op dit
gebied iets nieuws werd bedacht: een
koperen pan die zowel van binnen als
van buiten bekleed is met een laagje
rvs. Bimetaal heet die combinatie en
kenners beschouwen dat spul als het
ideale materiaal voor professionele
pannen. Op massief goud na dan.
In huishoudelijke keukens maken gla
zen pannen furore en ook pannen van
speciaal keramisch materiaal doen het
thuis goed. Vanzelfsprekend is dat ma
teriaal ovenvast en zelfs vlamvast ge
maakt. Het voordeel is dat je zo'n
fraaie pan na het koken rustig op tafel
kunt zetten en dat ie, als het handvat
eraf kan, ook de magnetron in mag.
Een beroepskok echter vindt een gla
zen pan maar niks. Gaat veel te gauw
kapot en dat moet hij niet hebben. Een
kok kookt in het groot en werkt met
degelijk gereedschap dat tegen een
paar stootjes kan.
WÊÊÊÊÊm
Z E
1 23456789
OPGAVE
KRUISWOORDRAADSEL
Horizontaal:1. Vuuiwapen, erg; 2.
Chinese munt, bedeesd, mu
zieknoot: 4. stadsbewoner; 5.
bijwoord, wiskundig getal: 6.
aardbeienmandje, kasteel; 7.
voegwoord, rivier in Siberië; 8.
evacueren; 10. bazige vrouw,
hoofddeksel, bevel; 11. bloed
vat, maatstaf.
verticaal:1. Soort paard,
zwaardwalvis; 2. bolgewas,
strookje a.e. couponblad, ten
bedrage van; 3. toezegging; 4.
stuurboord, munt; 5. aardig, be
drogene. 6. op deze wijze, zoon;
7. examenbewijs; 8. loofboom,
dochter van Tantalus, gewicht;
9. boksarena, titel.
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
De woorden op de eerste en der
de verticale kolom zijn:
TELEGRAM en ENGELAND
Het sleutel woord luidt: LAKSPUI-
TER.
TOMPOES
Tom Poes eh het Kukel
Tom Poes boog zich peinzend over
de greppel, die hij terwijze van de
weg ontdekt had en wierp er een blik
in. In deze beschouwing werd hij
echter gestoord door Wammes Wag
gel. „Hallo, zeg!" riep deze uit. „Kijk
eens wat ik hier heb!" „Hm", zei
Tom Poes afwezig. „Een oude radio
lijkt me. Leuk hoor!" „Ia, reuze!" her
nam Wammes trots. „Heb ik gevon
den tussen ouwe rommel. Een echte
radio, met een toeter en alles. Vind je
hem niet enigjes? Het is alleen jam
mer, dat hij niet spelen wil. Ik heb er^
nog wel een nieuwe batterij ingezet
maar hij doet het niet. Hoe zou
dat komen, zeg?" „Je moet hem aar
den, denk ik", mompeldeTom Poes.
Hij boog zich weer over het gat, want
dat vond hij belangrijker dan de
vondst van Waggel. „Het is diep",
dacht hij. „Hm, die vreemde ventjes
huizen onder de grond, dat is duide
lijk. En ze zijn vast hier uit gekomen
om het kukel van Bulle Bas te meten,
Maar ik kan toch niet zo maar in de
ze put naar beneden gaan? Dat is te
gevaarlijk. Als er nu maar een andere
manier was om ze hier beneden te
bespieden..." Hij begon te peinzen
zonder zich te storen aan de bedrij
vigheid van Wammes Waggel, achter
hem. Die was bezig een lang ijzer-
draad in de bodem te steken en
omdat de aarde zacht was ging dat
vrij gemakkelijk. „Aarden? Een goed
idee", prevelde hij. „Een meter of
drie zal wel genoeg zijn, zou het niet?
En als ik nu het einde van de draad
in dit piefje steek is het gepiept!" Hij
voegde de daad bij het woord en tot
zijn verrassing sloeg er een grote
blauwe vonk uit het kastje. „Grutjes!"
riep hij uit. „Wat een enig toestel!"
REDACTIE: WIM VAN BEEK 072-5'
DOOR JAN VISSER
Er is dit weekeinde veel te doen op de weerkaart, maar
bij ons is er weinig aan de hand omdat de weersystemen
zich niet direct met Nederland bemoeien. Zo ligt er bo
ven Rusland een krachtig gebied van hoge barometer
standen. Een uitloper van het luchtdrukmaximum ont
fermt zich over Scandinavië. In de periferie van het hoge
drukgebied trekt een sneeuwstoring in de bovenlucht van
Polen naar zuidelijk Zweden. Verder is er op het midden
van de Oceaan een nieuwe en omvangrijke depressie ac
tief en ook boven de Middellandse Zee is het met pluis.
In het niemandsland waar wij in vertoeven blijft het mor
gen op de meeste plaatsen droog. Wel is het meesten
tijds bewolkt. De temperaturen komen uit op omstreeks
9 graden en de zwakke wind waait uit oostelijke richtin
gen. Op zondag verandert er in dit weerbeeld niet zo veel.
Het blijft vrijwel overal droog en het ziet er naar uit dat
de bewolking overheerst.
De wind wordt geleidelijk wat sterker uit richtingen tus
sen oost en zuidoost en daarmee wordt iets koudere lucht
aangevoerd. In de nacht van zaterdag op zondag komt
het kwik in de buurt van het vriespunt en zondagmiddag
wordt het zo'n 7 graden.
Na het weekeinde neemt de invloed van de oceaande
pressie toe. Fronten dringen op naar West Europa en
doen de regenkansen stijgen en waarschijnlijk gaat het
kwik in een zuidelijke stroming omhoog. Er schuilt echter
nog wel een addertje onder het gras: de atmosfeermodel-
len stralen geen eensgezindheid uit. Het Europese model
verwacht juist kouder weer met 's nachts lichte vorst. In
hun optiek verstevigt het luchtdrukmaximum zijn positie
tot boven de Noorse Zee. In feite dus nog even afwachten
dus.
Na de winterse ongemakken van gisterochtend zijn de
temperaturen heel langzaam gaan stijgen. Aan het begin
van de avond was de temperatuur op Schiphol en in i
Bloemendaal gestegen tot 5,8 en op Valkenburg tot 6,4
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
zaterdag.
Noorwegen:
In het noorden opklarin
gen en meest lichte vorst.
In het zuiden overwegend
bewolkt en af en toe regen
of sneeuw. Middagtempe-
ratuur in het zuiden tus
sen 0 en 5 graden.
Zweden:
Wolkenvelden, met name
in het zuiden en midden
wat regen of sneeuw. In
het noorden opklaringen
en matige tot strenge
vorst. In het zuiden tem
peratuur rond het vries-
Denemarken:
Vrij veel bewolking en af
en toe regen of motregen..
Middagtemperatuur rond
3 graden, 's Nachts lichte
vorst en kans op gladheid.
Engeland, Schotland,
Wales en Ierland:
Vandaag nog weinig zon en van tijd tot
tijd buien. Morgen op de meeste plaat
sen droog en met name in Engeland
meer zon. De wind gaat vrijwel liggen.
Middagtemperatuur variërend van 6 tot
10 graden,
België en Luxemburg:
Wolkenvelden en kleine kans op wat re
gen. Middagtemperatuur ongeveer 9
graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Bewolkt en alleen in de oostelijke helft
ook af en toe zon. Vooral in het westen
enkele buien. Middagtemperatuur onge
veer 9 graden, morgen in het noordoos
ten iets kouder.
Portugal:
Vandaag nog wolkenvelden en enkele
buien. Morgen perioden met zon en op
veel plaatsen droog. Middagtemperatuur
rond 15 graden.
Madeira:
Vandaag wolkenvelden en soms wat re
gen. Morgen waarschijnlijk droog en pe
rioden met zon. Middagtemperatuur on
geveer 20 graden
Spanje:
Vandaag enkele regen- en onweersbuien
afgewisseld met wat zon. Morgen in het
oosten nog enkele buien. Vanuit het
westen droger en meer zon. Middagtem
peratuur uiteenlopend van 14 graden in
het noorden tot 20 in het zuiden
Canarische Eilanden:
Perioden met zon, maar vooral op van
daag ook kans op een enkele bui. Mid
dagtemperatuur ongeveer 25 graden.
Marokko:
Westkust; Vandaag wolkenvelden en en
kele regen- en onweersbuien. Morgen
droger en perioden met zon. Middag
temperatuur rond 20 graden.
Tunesië:
Vandaag op de meeste plaatsen droog
én af en toe zon. Morgen meer bewol
king en enkele regen- en onweersbuien.
Middagtemperatuur tegen de 20 gra-
Zuid-Frankrijk:
Eerst flinke wolkenvelden en enkele bui
en. In de loop van morgen droger en
meer zon. Middagtemperatuur tussen
10 en 15 graden
Mallorca en Ibiza:
Vandaag enkele stevige regen- en on
weersbuien. Morgen ook nog buien,
maar vooral later op de dag ook zon.
Middagtemperatuur omstreeks 18 gra-
Italië:
Vandaag perioden met zon en eerst
droog. Later op de dag meer bewolking
en langs de westkust kans op buien.
Morgen overal regen- en onweersbuien.
Verder vooral in het noorden morgen een
harde oostenwind. Maxima uiteenlo
pend van 9 graden iri het noorden tot 19
in het zuiden.
Corsica en Sardinië:
Vandaag eerst droog en wat zon. Later
op de dag enkele regen- en onweersbui
en. Ook morgen veel buien. Middagtem
peratuur ongeveer 16 graden.
Malta:
Vandaag perioden met zon. Later op de
dag meer bewolking en een enkele bui.
Ook morgen enkele regen- en onweers
buien. Middagtemperatuur ongeveer 18
graden
Griekenland en Kreta:
Vandaag nog enkele regen- en onweers
buien. Morgen droog en perioden met
zon. Middagtemperatuur tussen 15 en
20 graden.
Turkije en Cyprus:
Kusten: Vandaag langs de Turkse west
kust regen- en onweersbuien. Morgen
droger en meer zon. Langs de Turkse
Zuidkust en op Cyprus op beide dagen
meest droog en perioden met zon. Mid
dagtemperatuur tussen 15 en 20 gra-
blijft het koud met maxima ii
het vriespunt en zonnige periode-
Zwitserland:
Wolkenvelden en vooral
flank van de Alpen morgen regen,
1200 meter sneeuw. Middagte-
tuur oplopend naar 4 tot 7 grades.
Oostenrijk:
Wolkenvelden en op de meeste
droog. Middagtemperatuui
graden.
Polen:
Aanhoudend koud met maxima
ven het vriespunt. Verder wolke- R
en vooral in het oosten kans
Tsjechië en Slowakije:
Wolkenvelden en op de meeste pi
droog. Middagtemperatuur onge
graden.
Hongarije:
Wolkenvelden afgewisseld dm
Droog. Middagtemperatuur circ-
ZATERDAG 22 NOVEMBER 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 08.12 Zon onder
Maan op 24.00 Maanonde
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 09.06 21.40 08.39'
Laag 04.56 16.56 04.37'
Weerrapporten 21 november 07 u;
De Bilt
Deelen
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Barcelona
Boedapest
Frankfurt
Genève
Helsinki
Klagenfurt
Kopenhagen
LasPalmas
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Wenen zwaar bei
Zurich regen
Bangkok onbew.
Buenos Aires mist
Casablanca zwaar bev
Johannesburg onbew.
Los Angeles onbew
New Orleans onbew.
New York onbew
Tel Aviv onbew
Duitsland:
Wolkenvelden en op de meeste plaatsen - TufllS
droog. Middagtemperatuur tussen 5 en Vancouver
8 graden. In het oosten van Duitsland
