3
Medisch
proefpersoon voor
de
poen
Wetenschap Techniek
DONDERDAG 20 NOVEMBER 1997
REDACTIE SASKIA STOELINCA
Voordat een nieuw medicijn op de markt komt, wordt het eerst uitvoerig getest. Ook op mensen. Vooral studenten reageren mas
saal op krantenadvertenties waarin gezonde vrijwilligers worden gevraagd. „Die 900 piek was snel verdiend." Een wet die proefper
sonen moet beschermen is in de maak. De hoogte van de vergoeding hangt af van de lengte van het onderzoek en het ongemak dat
het voor de vrijwilliger met zich meebrengt, en dus niet van het risico dat vrijwilligers lopen.
Vrijwilligers voor onderzoek naar geneesmiddelen lopen aanvaardbaarrisico
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
7
9
3
9
7
5
6
8
1
7
6
4
8
9
10
9
9
10
7
9
3
9
1
6
3
3
7
10
2
2
5
1
7
9
2
9
4
8
7
9
9
10
7
1
OPGAVE
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
In sommige vakjes staat een ge
tal dat correspondeert met een
getal in de balk onderaan. De
letters die ingevuld worden in de
vakjes met een getal, kunnen
ook op de balk worden ingevuld.
Verticaal vormen de letters in de
eerste en derde kolom ook een
woord. Hoe luidt het sleutel
woord?
1. Verticale luchtstroom; 2. fi-
nish; 3. heester; 4. vol geest
kracht; 5. happy; 6. olie uit raap
zaad; 7. algemene kwijtschelding
van straf; 8. gril v.d. mode.
CRYPTOGRAM
- z-m
rijbeest
p--d-n-t-
onheus - ij -
t-e--asla
horst-p-g
o-d-opera
e-e-o-1-
durend
TOMPOES
Tom Poes en het Kukel
m
Tom Poes was al vroeg van huis ge
gaan, omdat hij de poel wilde onder
zoeken waarin de vurige bol verdwe
nen was. „Want die bol is belang
rijk", sprak hij tot zichzelf. „Ak-ak en
Ok-rok of hoe ze ook heten mogen
hadden veel eerbied voor dat ding..."
Op dat moment werd zijn aandacht
getrokken door een verward geroep
en daar hij de stem van commissaris
Bas herkende, haastte hij zich de
heuvel op. „Geen eerbied voor de
wet!" schreeuwde de politiechef
overspannen. „Waar zijn de lum
mels. Stappers? Waarom heb je ze
niet aangehouden?" „Ik... eh... ik zat
ik mijn geweer verward!" hijgde de
brigadier. „Dat zit ik trouwens nog!"
„Wat is hier gebeurd?" vroeg Tom
Poes, die tot zijn verbazing zag dat
de ambtenaren in een net van kleve
rige draden gewikkeld waren. „Be
moei je er niet mee!" riep Bulle Bas,
uitzinnig aan het web rukkend. „Sta
daar niet te lachen!" „Ik lach niet",
zei Tom Poes. „U bent zeker door
Ok-rok bestraald, net als de professor
gisteravond. Ja. dat ventje kan metaal
in gelei veranderen. Kan ik u helpen?
„Ga weg!" hernam de politiebe
ambte met overslaande stem. „Blijf
van onze wapens af!" „Ik wil wed
den, dat ze uw kukel gemeten heb
ben", vervolgde Tom Poes peinzend.
„Als we nu maar..." „Kom, Stappers!"
loeide de commissaris. „We staan
hier voor aap tegenover de burgerij.
Naar het bureau. Vlug!" Zo spreken
de wendde hij zich om en gevolgd
door zijn ondergeschikte snelde hij
de heuvel op. Worstelend met hun
bedorven schiettuig verdwenen de
ambtenaren uit het gezicht en nu
bleef Tom Poes alleen achter. Doch
niet lang. Van de andere kant nader
de Wammes Waggel met een sterk
verouderd radio-toestel, dat hij op
een mesthoop gevonden had.
H
W
VRIJDAG 21 NOVEMBER 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 08.11 Zonondef
Maan op 23.45 Maanond;
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 08.15 20.36 07
Laag 04.05 16.05 03.46
DOOR JAN VISSER
Minder koude luchtmassa's zijn tijdens de afgelopen nacht beg
met de herovering van ons land. Dat proces ging gepaard met r<
(Schiphol 6, Stompwijk en Lisse 5 mm) en door een combinatii
lage luchtvochtigheid en regen kwam het vanochtend in ondern
de Kop van Noord Holland tot ijzel.
In onze streken werd bij temperaturen dichtbij het vriespunt (oi
uur stond de thermometer in Bloemendaal op 0,3 graad) gewag
maakt van op autoruiten bevriezende regendruppels. Ten noord
het Noordzeekanaal kraakten de bomen door ijsafzetting op de
ken.
Vanavond is de meeste kou uit de lucht. Het kwik is dan opgeloi
tot zo'n 6-7 graden. Wel kunnen er zowel vanavond als de kome
nacht enkele buien gaan vallen. In vooral de kustgebieden is ooi
weer mogelijk.
Morgen is het overwegend bewolkt met kans op een enkele bui,
temperaturen lopen op tot omstreeks 10-11 graden en er waait
matige, aan de kust eerst nog krachtige wind uit zuidelijke richt
Boven het noordoosten van Rusland is inmiddels weer een bijza
krachtig luchtdrukmaximum tot ontwikkeling gekomen. De Euro
computers verwachten dat het systeem naar Scandinavië uitdijt
leidt begin volgende week tot een oostelijke stroming waarmeej
deweg steeds koudere lucht wordt aangevoerd.
De overige atmosfeermodellen zijn voorzichtiger maar voor midd
volgende week zinspelen ook de Duitsers op hogedruk boven Nu
Europa en, wat veel belangrijker is, de opbouw van een reservoir
koude luchtmassa's.
Dit weekeinde is het overigens rustig weer met in de nacht en od
kans op mist. De temperaturen komen 's middags uit op zo'n 7g
den en in de nacht en ochtend schommelt het kwik in de buurt«
het vriespunt. De regenkansen zijn tijdens het weekeinde klein.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag,
Noorwegen:
Vooral in het zuiden af en
toe regen, in de bergen
sneeuw. Ten noorden van
Trondheim meest droog en
opklaringen. Van tijd tot
tijd veel wind. Maxima
langs de kust een graad of
3, in het binennland lichte
tot matige vorst.
Zweden:
Wolkenvelden, met name
in het zuiden en midden
wat regen of natte sneeuw.
In het noorden enkele op
klaringen en lichte vorst,
in het zuiden een paar gra
den boven nul. Soms veel
Denemarken:
Een schrale zuidoosten
wind. Verder wolkenvel
den, ook enkele opklarin
gen. Vooral morgen kans
op wat regen. Middagtem-
peratuur. dalend tot ongeveer 3 graden.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Wisselvallig met vrij veel wolken en van
tijd tot tijd veel wind en regfen. Morgen
in het binnenland wat rustiger en ook af
en toe zon. Middagtemperatuu r gelei
delijk dalend tot circa 10 graden.
België en Luxemburg:
Vrij veel bewolking en af en toe wat re
gen, vooral in het westen. Middagtem-
peratuur oplopend naar een graad of 9.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Veel bewolking en af en toe regen. Soms
opklaringen en wat zon. Langs de Ka-
naalkust eerst veel wind. Middagtempe-
ratuur van 5 graden in het oosten tot 12
in het westen, morgen op de meeste
plaatsen rond 10 graden.
Portugal:
Van tijd tot tijd veel wolken en veelwe
gen. Misschien ook onweer. Vandaag in
het zuiden af en toe zon. Maxima vjak
aan zee tussen de 15 en 20 graden) in
het binnenland frisser.
Madeira:
Wolkenvelden, en kans op een bui.
Soms ook af en toe zon. Middagtempe-
ratuur dichtbij de 20 graden.
Spanje:
Veel wolken en af en toe regen. Vandaag
vooral in het zuiden en oosten wat zon
en droog. Morgen in het zuiden juist
kans op fikse buien. Middagtempera-
tuur rond 15 graden, in het binnenland
frisser, maar aan de Costa's in het zuid
oosten warmer: circa 20 graden.
Canarische Eilanden:
Perioden met zon, maar vooral op mor
gen ook kans op een enkele bui. Mid-
dagtemperatuur ongeveer 25 graden.
Marokko:
Westkust: Zonnige perioden, maar in het
noorden meer wolken en een bui. Vooral
morgen kan er veel regen vallen. Maxi
ma uiteenlopend van 18 graden bij Tan-
ger tot tegen de 25 in het zuiden.
Tunesië:
Op beide dagen in het noorden vaak be
wolkt en enkele regen- of onweersbuien.
In het zuiden zonnige perioden en
meest droog. Middagtemperatuur tegen
de 20 graden.
Zuid-Frankrijk:
Geleidelijk overal bewolkt en vooral van
daag in het westen af en toe regen en
langs de Atlantische kust een stevige
wind. Middagtemperatuur van een graad
of 10 in de Alpen tot ongeveer 15 langs
de Middellandse Zee.
Mallorca en Ibiza:
Vandaag perioden met zon en meest
droog. Morgen meer bewolking en kans
en een bui, misschien met onweer. Mid
dagtemperatuur bijna 20 graden.
Italië:
Vandaag vrij veel bewolking en enkele
buien, vooral in het midden fikse buien
mogelijk met onweer, plaatselijk veel re
gen Langs de wetskust van tijd tot tijd
veel wind Morgen opklaringen zonnige
perioden. Later vanuit het westen op
nieuw kans op een bui. Middagtempera
tuur van een graad of 8 in het noorden
tot 18 op Sicilië.
Corsica en Sardinië:
Vandaag opklaringen, af en toe zon en
vrijwel droog. Morgen veel bewolking en
kans op een fikse (onweers)bui. Middag
temperatuur ongeveer 16 graden.
Malta:
Vooral op vandaag veel bewolking en en
kele stevige buien, mogelijk met on
weer. Morgen ook opklaringen en af en
toe zon. Middagtemperatuur ongeveer
18 graden.
Griekenland en Kreta:
Op de eilanden in de Egeische Zee eerst
wat zon. Elders meer bewolking en van
het westen uit enkele buien. Tempera
tuur aan zee rond 15 graden.
Turkije en Cyprus:
Kusten: vandaag van het westen uit en
kele opklaringen en wat zon. Langs de
Turkse zuidkust en op Cyprus kans op
een buien. Morgen vanuit het westen
opnieuw kans op een bui. Middagtem
peratuur op de stranden iets onder de
20 graden.
Duitsland:
Vandaag in de gehele noordoostelijke
helft nog droog en kans op zon Verder
Weerrapporten 20 november 071
Rotterdam zwaar bew
Twente hall bew.
Vlissingen zwaar bew.
Maastricht regen
Aberdeen regen
Barcelona onbew
Boedapest onbew.
Bordeaux regenbui
Dublin onbew.
Frankfurt half bew
Genève zwaar bew
Helsinki licht bew
Innsbruck licht bew
Istanbul regenbui
Klagenlurt mistbanken
Kopenhagen zwaar bew.
Las Palmas zwaar bew.
Lissabon licht bew.
Locarno zwaar bew
Londen regen
Luxemburg motregen
SphT
Stockholm
Warschau
Wenen
Bangkok
Buenos Aires half bew
Casablanca half bew
Johannesburg "o
Los Angeles z
New Orleans z
New York o
TelAviv lij
regen zzo2
licht bew no 3
bewolkt en soms regen. De sten WJ
oostenwind verdwijnt. Middags ME
indaag tussen 0 en 5 nbli
morgen in het zuidwesten hoger.
Zwitserland:
Flink wat bewolking en met na-
westen en zuiden regen; bow \Q
meter sneeuw. Maxima - J-J
7 graden
Oostenrijk:
Wolkenvelden, met nar
vrijwel overal droog,
temperatuur op de meeste pij ndci
graden of lager.
Aanvankelijk op de meeste plas
wolkt en kans op natte sneeu*
het zuidwesten echter tijdelijk a 1
gen. Middagtemperatuur tusse? 1
graden.
Tsjechië en Slowakije:
Eerst enkele opklaringen. Morgi jj Fe
in Tsjechie veel bewolking en fl
wat regen. Middagtemperatuui: jq
en 5 graden.
Hongarije:
Eerst wolkenvelden. Morgen-
kans op zon. Waarschijnlijk dn 111
dagtemperatuur 5 graden of iets
50c
IC
Di
UTRECHT CORINE VAN ZUTHEM
Soms slaat de twijfel toe bij An-
nelies de Lange (51). „Het is zo
dubbel. Ik roep altijd dat ik zo
bewust mogelijk wil leven, met
verantwoorde voeding en met
zo min mogelijk chemische
rommel in mijn lijf, en dan laat
ik me nota bene vrijwillig een
medicijn toedienen dat nog niet
eens geregistreerd is."
Maar het geld lonkt. Ze moet
van een uitkering rondkomen.
Om wat bij te verdienen, stelt
de Enschedese zich beschikbaar
voor medisch-wetenschappelijk
onderzoek naar nieuwe genees
middelen.
Vorig jaar liet ze zich vrijwillig
drie keer achter elkaar een week
lang opnemen in een onder
zoeksinstituut. Het betrof dit
keer een experiment met een
nieuwe oestrogeenpleister voor
vrouwen met overgangsklach
ten. „Ik hoefde er niet veel voor
te doen. Je hangt een beetje
rond op die zaal. En regelmatig
doen ze testjes met je om te
zien hoe je lichaam op het me
dicijn reageert. Sommige vrou
wen kregen er hartkloppingen
van of werden misselijk, maar ik
merkte er niets van." Het geld
heeft haar tot nu toe steeds over
de streep getrokken. „Voor dat
onderzoek met die pleisters
kreeg ik 2.300 gulden."
Het ontwikkelen van een nieuw
geneesmiddel is een kostbaar
en langdurig proces. Het kost
een farmaceutisch bedrijf zo'n
acht tot twaalf jaar aan intensie
ve research voordat het medi
cijn geregistreerd wordt en aan
patiënten voorgeschreven mag
worden. Gemiddeld wordt er
vijfhonderd miljoen gulden in
geïnvesteerd, voordat het in de
apotheek of bij de drogist ver
krijgbaar is. Nadat het uitvoerig
in laboratoria is onderzocht en,
indien nodig, op dieren is ge
test, wordt het nieuwe medicijn
aan mensen gegeven. Dat ge
beurt in eerste instantie met ge
zonde vrijwilligers.
Is het experiment met gezonde
vrijwilligers geslaagd, dan wordt
het medicijn uitgeprobeerd op
patiënten, om te kijken of het
ook helpt tegen de aandoening
waarvoor het bedoeld is. Deze
onderzoeken vinden meestal in
ziekenhuizen plaats. Ook zijn er
geneesmiddelen die zulke ern
stige bijwerkingen hebben,
zoals de meeste medicijnen te
gen kanker, dat het niet verant
woord is ze eerst aan gezonde
mensen te geven.
U-Gene Research in Utrecht is
een van de drie instituten in
Nederland die in opdracht van
als gezonde vrijwilligers en pa
tiënten daarvoor uitdrukkelijk
hun toestemming hebben gege
ven. Ook hebben ze recht op
ruime bedenktijd en zijn artsen
verplicht hun patiënten goed te
informeren over aard, duur, ge
volgen, risico's en alternatieven
van de behandeling. Bovendien
mag een proefpersoon zich te
allen tijde terugtrekken, zonder
opgaaf van redenen.
Niet dat proefpersonen op dit
moment volstrekt onbeschermd
zijn. In vrijwel alle ziekenhuizen
zijn zogenoemde medisch-ethi-
sche toetsingscommissies ac
tief, die hun toestemming moe
ten geven alvorens een onder
zoek met proefpersonen mag
plaatsvinden. Dat geldt ook
voor onderzoeken die in onaf
hankelijke instituten, zoals U-
Gene Research, plaatsvinden.
Hoewel wettelijk is bepaald dat
proefpersonen eerst toestem
ming moeten geven voordat ze
meewerken aan geneesmidde
lenonderzoek, geeft Rutten toe
dat het voor patiënten niet altijd
gemakkelijk is om 'nee' tegen
de arts te zeggen. Want wat
moet je doen, als je ernstig ziek
bent en de dokter komt aan je
bed met de mededeling dat er
een nieuw medicijn beschik
baar is dat je misschien beter
kan maken of de pijn kan ver
lichten? Hij pleit daarom voor
uiterste zorgvuldigheid in de
benadering van vooral ernstig
zieke en uitbehandelde patiën
ten als het gaat om weten
schappelijk onderzoek.
Rutten: „De praktijk moet uit
eindelijk uitwijzen of een medi
cijn volstrekt veilig en doeltref
fend is. Op het moment dat een
geneesmiddel geregistreerd
wordt, is het wereldwijd op ge
middeld zo'n 15.000 mensen
uitgeprobeerd. Dat is natuurlijk
niet veel. Het komt dan ook re
gelmatig voor dat jaren nadat
een medicijn geregistreerd is,
het toch ernstige bijwerkingen
blijkt te hebben."
Aimelies de Lange wordt regel
matig door U-Gene Research en
Pharma Bio-research benaderd
of ze mee wil werken aan on
derzoek. Maar ze is voorzichti
ger geworden, zegt ze. „Ik ben
voor al die onderzoeken zo vaak
geprikt, dat de aderen in mijn
linkerarm verstopt zijn vanwege
al het littekenweefsel. En als er
een keer écht iets met me aan
de hand is, wil ik natuurlijk wel
dat ze dan mijn bloed nog kun
nen onderzoeken.
Op verzoek van betrokkene is om
privacy-redenen de naam Anne-
lies de Lange gefingeerd.
Op het moment dat een geneesmiddel geregistreerd wordt, is het we
reldwijd op gemiddeld zo'n 15.000 mensen uitgeprobeerd. Dat is niet
erg veel. Het komt dan ook geregeld voor dat jaren nadat een medicijn
geregistreerd is, het toch ernstige bijwerkingen blijkt te hebben.
TEKENING ERIC VAN DER WAL
de farmaceutische industrie on
derzoek verrichten naar nieuwe,
nog niet geregistreerde medicij
nen. Aan de circa zestig op
drachten die het bedrijf jaarlijks
binnen weet te halen, werken
zo'n 1.500 tot 2.000 proefperso
nen mee. Uiteraard zitten daar
mensen tussen met nobele mo
tieven die zeggen de medische
wetenschap te willen dienen,
maar voor het gros van de deel
nemers is geld de drijfveer, geeft
dl'. Lucas Paanakker, directeur
van U-Gene Research, toe.
Een onderzoek kan één dag du
ren, maar ook drie weken. De
vergoeding varieert van 100 tot
200 gulden per dag. „Het was
wel gezellig", zegt de 29-jarige
David Reuvekamp uit Almelo,
die vorig jaar meewerkte aan
een onderzoek naar een vervan
gend middel voor morfine. Drie
dagen werd hij opgenomen in
het Utrechtse bedrijf, dat over
36 ziekenhuisbedden beschikt.
Voor zijn medewerking kreeg
hij negenhonderd gulden, in
clusief reiskostenvergoeding.
„Het was snel verdiend. Som
mige mensen verklaarden me
voor gek. Nog voor geen mil
joen zouden zij eraan meewer
ken. Stel dat je er wat aan over
houdt... Maar ik zag geen be
zwaar. Het is mijn lichaam en ik
beslis zelf wat daar mee ge
beurt. Het medicijn was boven
dien al in Amerika getest, zei
den ze."
De hoogte van de vergoeding
hangt af van de lengte van het
onderzoek en het ongemak dat
het voor de vrijwilliger met zich
meebrengt, zegt Paanakker.
Hoe groter het ongemak, hoe
hoger de vergoeding.Als men
sen bijvoorbeeld een maagkijk
operatie moeten ondergaan,
dan is dat veel belastender dan
een paar keer bloed afstaan. Je
houdt er niets aan over, maar
liet is gewoon vervelend. Vaak
denken buitenstaanders dat de
hoogte van de vergoeding sa
menhangt met het risico dat
vrijwilligers lopen. Maar dat is
niet zo."
Dat risico, vervolgt de directeur
van U-Gene Research, is boven
dien gering. „Als je een middel
voor het eerst aan mensen
geeft, weet je natuurlijk nooit
voor honderd procent zeker hoe
ze daar op reageren en wat de
bijwerkingen zijn. Er is welis
waar heel veel bekend uit voor
onderzoeken en dierexperimen
ten, maar je neemt altijd een ri
sico. Maar dat is een 'aanvaard
baar' risico. Natuurlijk kunnen
mensen er iets aan overhouden.
Alles kan. Maar dat is niet waar
schijnlijk. Het risico dat ze lo
pen als ze hier worden opgeno
men is waarschijnlijk veel klei
ner dan het risico dat ze lopen
als ze hier weggaan en de straat
oversteken. Bovendien krijgen
deelnemers een grondige medi
sche keuring, zowel voor als na
het onderzoek. Ook gedurende
het onderzoek staan ze onder
intensieve controle van artsen
en verpleegkundigen en worden
regelmatig bloed- en urinemon
sters afgenomen. En als blijkt
dat een middel ernstige bijwer
kingen heeft, dan wordt het on
derzoek onmiddellijk afgebla
zen."
Naar schatting werken jaarlijks
een half miljoen mensen mee
aan medische experimenten.
Eerst moeten ze een bereidver
klaring tekenen waarin ze offi
cieel toestemming geven. Het
farmaceutisch bedrijf en/of het
onderzoeksinstituut zijn, con
form de Nederlandse wetge
ving, verantwoordelijk voor 'ie
dere mogelijke schade die ver
band houdt met deelname aan
het onderzoek'. Indien vrijwilli
gers er nadelige gevolgen aan
overhouden, moet het bedrijf
voor passende behandeling zor
gen.
Naar verwachting treedt in de
loop van volgend jaar de wet
Medisch-wetenschappelijkOn-
derzoek met Mensen in wer
king. Voor U-Gene Research
brengt die nieuwe wet geen ver
andering in de werkwijze met
zich mee. Paanakker: „Het is in
feite niet meer dan een wettelij
ke basis voor procedures en
richtlijnen die al jaren worden
gehanteerd. De geneesmidde
lenbranche wordt vaak ten on
rechte afgeschilderd als een be
drijfstak die alleen maar op geld
uit is, maar het is veruit de
meest wettelijk gereguleerde en
georganiseerde bedrijfstak die
er bestaat, veel meer nog dan de
voedingsmiddelenbranche. Een
farmaceutisch bedrijf kijkt wel
uit om een middel op mensen
te testen dat potentieel gevaar
lijk is."
In het wetsvoorstel staat onder
meer dat medisch onderzoek
alleen mag worden uitgevoerd
