Kinderen horen niet thuis in vuurlini
Zwijgen past kardinaal Simonis beter dan een morele witwasoperatie
Magie en religie maken van gewone dokter een Jomanr
Feiten &Meningen
Van Aartsen
betaalt voor
ongevoeligheid
DONDERDAG 20 NOVEMBER 1997
Magie en religie spelen niet alleen een belangrij
ke rol bij 'spirituele genezingen' door Jomanda,
New Age-achtige therapeuten of christelijke ge
bedsgenezers. In de 'gewone' geneeskunde zijn
magische rituelen en geloof aan de orde van de
dag. Alleen willen veel artsen en patiënten dat
niet erkennen.
Met deze prikkelende stelling bracht de Amster
damse antropoloog prof. Sjaak van der Geest
gisteren wat leven in de discussie over de rol van
religie bij het genezen van mensen. Op het sym
posium 'Religie tussen therapie en trauma', ge
organiseerd door het bezinnigscentrum van de
Vrije Universiteit, legde Van der Geest uit dat de
reguliere geneeskunde zich vaak rationeler en
wetenschappelijker voordoet dan het in werke
lijkheid is.
Symbool-geneeskunde is een normaal verschijn
sel. Veel genezingen zijn immers onverklaar
baar. Talloos zijn de voorbeelden van bypass-
operaties aan het hart die in feite mislukt zijn
(de doorstroming van het bloed werd niet verbe
terd), terwijl negentig procent van die patiënten
zich na de operatie niettemin 'veel beter' voelt.
Of het bekende placebo-effect: het neppilletje
dat de patiënt toch geneest.
„Zonder dat zij daar op uit zijn, praktiseren art
sen en verpleegkundigen dag in dag uit spiritue
le genezingen", aldus de antropoloog. „Het is
niet nodig naar de gebedsgenezers of New Age-
specialisten te gaan om spirituele genezers in
actie te zien. Magie en religie floreren in het hart
van de geneeskunde, van de eenvoudigste ver
pleegkundige handeling tot de meest geavan
ceerde medische technieken."
De verpleegster die het kussen van een patiënt
opschudt, doet daarmee meer dan een simpele
fysieke handeling, meent Van der Geest. Ook
geeft de arts met het uitschrijven van een recept
meer dan een briefje: hij schenkt aandacht en
betrokkenheid aan de zieke. „Machines en me
dische technieken roepen geloof, hoop en ver
trouwen op, bij patiënten en medici."
Van der Geest nuanceerde met zijn uitsprak
het idee van de andere sprekers dat het zog(
ten spirituele genezen via een medium als J(
manda of via de handoplegging in gebedsclii
sten bij Pinksterachtige kerken wezenlijk vei
schilt van de reguliere geneeskunde. Wantn
als bij Jomanda zien artsen en patiënten ziel
als een 'disharmonie' van het leven en zoekr
de oorzaak en het gevolg van de ziekte bij de
persoon in kwestie.
AMSTERDAM WILFRED SCHOLTEN
De kardinaal had het van een collega
bisschop. Die had het weer van een zus
ter, die het op haar beurt had gehoord
van de huishoudster van de toenmalige
Paus. Je zou er bijna van in de lach
schieten als de kwestie niet zo ernstig
was. Namelijk het gedrag van paus Pi
us XII tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Kardinaal Simonis wist via de genoemde
bronnen waarom de toenmalige Heilige
Vader nooit in openlijke bewoordingen
tegen het nationaal-socialisme en de jo
denvervolging had geprotesteerd. In het
radioprogramma Bijlagevertelde Simo
nis vorige week dat de paus daarvan af
zag toen hij vernam wat de gevolgen wa
ren van een openlijk protest tegen de be
zetter door kardinaal Jan de Jong, des
tijds aartsbisschop van Nederland. De
Jong keerde zich in een door hem ge
schreven herderlijke brief tegen de de
portatie van de joden, die in juli 1942 op
gang waren gekomen. Nadat de brief
zondags in de kerken was voorgelezen,
deporteerden de Duitsers als vergelding
169 joden die zich katholiek hadden la
ten dopen.
Paus Pius XII schrok daar zo van, aldus
Simonis, dat hij een brief met een felle
veroordeling van Hitiers wandaden, die
hij klaar had liggen, verscheurde voor de
ogen van zijn huishoudster met de woor
den: „Dan kan ik het niet doen!" Simonis
wist ook nog dat zijn moedige voorgan
ger De Jong zijn actie als 'een kruis' heeft
gedragen. „Als straf voor zijn krachtig
woord zijn er massa's joden en ook jo
den die christen zijn geworden, naar de
concentratiekampen gebracht", vervolg
de de kardinaal. „Paus Pius XII, dat we
tende en dat horende,- zei: laat ik voor
zichtig zijn en langs diplomatieke weg de
joden beschermen, anders worden er
nog meer vermoord.
Met verbijstering is er gereageerd op de
stellige woorden van de eerste man van
de Nederlandse kerkprovincie. In een
piar minuten een kwestie oplossen waar
generaties historici mee geworsteld heb
ben, is niet knap maar onverstandig. Ze
ker omdat het hier over een zeer gevoelig
onderwerp gaat, waar elke woord terecht
op een goudschaaltje gewogen wordt.
Als Simonis zijn bijdrage aan de discus
sie had willen leveren, had hij dat in ie
der geval zorgvuldiger moeten voorbe
reiden.
In zijn rol als amateurhistoricus had de
kardinaal moeten weten dat hij aan
bronnenonderzoek had moeten doen.
Het klakkeloos navertellen van een ver-
haal-uit-de-derde-hand valt daar niet
onder. Na wat gesnuffel in het archief
was Simonis zeker gestuit op een kran
tenberichtje uit 1983 van Trouw, waarin
de huishoudster van Zijne Heiligheid zelf
aan het woord komt. Zuster Pasqualina
Lehnert vertelt daarin een verhaal met
dezelfde strekking, maar met wat andere
'feiten'. Het ging niet om een brief, maar
om een artikel van vier pagina's voor het
Vaticaanse blad Osservatore Romano. De
Paus zou ook iets anders hebben gezegd:
„Als de woorden van de Nederlandse
bisschoppen 40.000 mensen in een con
centratiekamp brengen, zou Hitier er
voor de woorden van de paus wel eens
200.000 kunnen interneren. Dat kan ik
niet toestaan." En het derde verschil,
aardig voor de anekdote, was dat hij het
artikel niet verscheurde, maar eigenhan
dig in de keuken verbrandde.
De onthulling van Simonis was dus een
oud verhaal en bovendien onnauwkeurig
doorverteld. De kardinaal had door een
recent boek over het leven van aartsbis
schop De Jong in oorlogstijd, beter moe
ten weten. Daarin komt auteur Ton van
Schaik wel met een nieuw feit. Hij ont
dekte een brief van De Jong uit 1943
- een jaar na dato dus - aan Pius waarin
staat 'dat het goed zou zijn wanneer de
Heilige Stoel haar stem zou verheffen en
dat men zich in ons land afvroeg waar
om zo'n protest tot dan toe was uitgeble
ven'. Dit staat haaks op de suggestie van
Simonis dat zijn moedige voorganger ge
bukt zou gaan onder zijn actie uit '42.
Het tegendeel is waar: De Jong roept de
paus als het ware ter verantwoording.
Waarom hij hem niet heeft nagevolgd?
Voor een vrome en gehoorzame bis
schop in die tijd (maar ook nu nog) een
ongekende actie. Dat geeft aan hoezeer
de 'aartsbisschop van het verzet', (zoals
hij waarderend genoemd werd) er mee
zat en hoe hard hij hoopte dat Pius als
nog zijn mond open zou doen.
AARZELING
Daarmee raakt de kritiek de kern van de
kwestie: waarom bleef de paus zwijgen?
Onderzoek van professionele historici
heeft aangetoond dat Pius XII regelmatig
heeft geaarzeld om zijn stem te verheffen
tegen het nationaal-socialisme en de
holocaust, waarvan het Vaticaan al sinds
1942 op de hoogte was. Maar hij besloot
dat niet te doen. Liever gokte Pius op zijn
diplomatieke gaven om op te komen
voor de verdrukten.
Die houding heeft hij de hele oorlog vol
gehouden. Volgens geschiedschrijver Loe
de Jong had Pius vier redenen om pu
bliekelijk te blijven zwijgen: de vrees dat
protesten van zijn kant de jodenvervol
ging zou verscherpen, dat de 45 miljoen
Duitse katholieken in moeilijkheden
zouden raken, dat de katholieke kerk als
instituut in gevaar zou komen en - niet
in het minst - dat de grootste vijand niet
het fascisme, maar het communisme
was. Pius hoopte dat er een uiteindelijk
een verbond zou komen tussen geallieer
den en fascisten tegen de Russische drei
ging. Een verzwakking van Duitsland
- door openlijke protesten - zou voor de
strijd tegen het communisme nadelig
uitpakken.
Daar staan ook ontlastende verklaringen
tegenover. Historici, waaronder de jood
se schrijver Lapide, hebben de loftrom
pet gestoken over de houding van Pius.
Kloosters en kerken in heel Europa wa
ren schuilplaatsen voor joden en andere
vervolgden. Dankzij het diplomatieke
optreden van het Vaticaan overleefden
veel mensen het nazi-regime. „Pius heeft
meer joden gered dan alle kerkelijke au
toriteiten samen en ook meer dan alle
politici van het westen samen", conclu
deert Lapide.
De kwestie is helaas te complex om zo
maar even voor een radiomicrofoon te
simplificeren. Bovendien had Simonis
moeten beseffen dat de zaak daarvoor te
gevoelig ligt. De huidige paus begreep
dat vorig jaar zomer beter, toen hij in
Duitsland een aantal zinnen van zijn
speech ten voordele van Pius XII wijselijk
niet uitsprak.
Natuurlijk, Simonis heeft recht zich in de
discussie te mengen. Maar dan dient de
kardinaal beter beslagen ten ijs te ko
men. Een morele witwasoperatie over
een episode waar nog steeds te weinig
van bekend is, past de aartsbisschop
niet. Beter kan Simonis bij het Vaticaan
pleiten om de archieven nu eens open te
stellen. Zodat de waarheid dankzij objec
tief historisch onderzoek definitief boven
tafel kan komen. Het is in deze discussie
een beladen woord. Maar tot historici
diepgaand onderzoek hebben gedaan
kan de kardinaal beter doen wat soms
het beste is: zwijgen.
AMSTERDAM WILFRED SCHOLTEN
Vijf maanden geleden presenteerde WD-minister Jozi-
as van Aartsen van landbouw zijn plan om de varkens
sector met een kwart te verkleinen. Deze week kwam
hij met het bijbehorende wetsvoorstel. En gisteren ble
ken, een dag voor de Kamerbehandeling, coalitiepart
ners PvdA en WD grote problemen te hebben met zijn
voorstel. Conclusie: hier is iets misgegaan.
Van Aartsen, en 'paars' in het algemeen, laat zich er
op voorstaan dat er weinig tot niets van tevoren wordt
bekokstoofd. Van 't Torentje van Kok wordt aanzienlijk
minder gebruik gemaakt dan in de tijd van Lubbers, zo
verklaren de paarse partners opgetogen en enigszins in
strijd met de waarheid. Maar toegegeven, Van Aartsen
kon nog niet worden betrapt op een-tweetjes met de
regeringspartijen, tot grote droefenis van de laatsten.
Zelfs zijn partijgenoot Blauw bleek vaak onwetend van
de konijnen die de minister uit zijn hoed toverde.
Floe verfrissend dat dualisme ook mag zijn, de prijs
die Van Aartsen er deze week
voor lijkt te moeten betalen is
hoog. Want zoals het er nu
naar uitziet moet hij zijn plan
aanzienlijk bijstellen, wil hij de
steun van een Kamermeerder
heid krijgen. De minister bleek
doof en blind voor de signalen
die PvdA en WD al sinds juli
uitzonden. De manier waarop
hij de varkensstapel met een
kwart wil verminderen druist
in tegen de rechtvaardigheids-
gevoelens van de woordvoer
ders Huys (PvdA) en Blauw. „Je
onteigent mensen een deel van
hun bedrijf. Daar heb ik enorm
veel moeite mee", werd Huys
,iori-M /wniet moe te herhalen.
De uitnodiging die in die
woorden verborgen lag om de
plannen te veranderen, werd niet opgepikt door Van
Aartsen. Weliswaar ontziet hij boeren die al veel heb
ben geïnvesteerd in milieuvriendelijke stallen of schar
relvarkenshouderijen, maar wie dat nog niet heeft ge
daan wordt volledig gekort. Dat geeft boeren niet echt
een stimulans om alsnog in milieu en dierenwelzijn te
investeren.
De PvdA kwam daarom zelf met een alternatief, waar
een Kamermeerderheid veel meer voor voelt. Dat plan
gaat uit van een tijdelijke korting van dertig procent per
bedrijf, terug te verdienen als wordt voldaan aan de
nieuwste milieu-eisen. Boeren hebben zo zelf in de
hand wat er met hun varkensstapel gebeurt. De enorme
investeringen die gepaard gaan met het aanpassen van
bedrijven aan de milieu-eisen zorgt hoe dan ook voor
de beoogde verkleining van het totaal, zo is de redena
tie. En van onteigening is geen sprake.
De steun die nu merkbaar is voor het PvdA-voorstel
betekent een blamage voor Van Aartsen, die verzuimde
zich op de hoogte te stellen van de haalbaarheid van
zijn plannen. Vooralsnog houdt hij vasLaan zijn eigen
invalshoek, maar langs de zijlijn houden de paarse frac
tieleiders zich al gereed om de druk tot op het hoogste
politieke niveau op te voeren. Van Aartsen moet de Ka
mer enigszins tegemoet komen, anders gaat zijn plan
niet door.
De bewindsman heeft het zich verder niet makkelijk
gemaakt door geen concrete plannen te hebben voor
een opkoopregeling van varkens en bedrijven dgor de
staat. Ook die wens leefde al sinds juli bij een Kamer
meerderheid van WD, PvdA en D66. Als zijn plan door
gaat, zo redeneren ze, dan moet het boeren aantrekke
lijk worden gemaakt te stoppen. En die opkoopregeling
moet er zijn als je de plannen uitvoert. Van Aartsen
heeft wel gezegd dat er een opkoopregeling komt, maar
over het hoe en wat blijft iedereen in het ongewisse.
Van Aartsen had er verstandiger aan gedaan dit keer
zijn visie op het dualisme van de scherpste kantjes te
ontdoen. Het voorstel dat er nu ligt was er beter van ge
worden, en de schande van een publiekelijke tik op de
vingers door de coalitiepartijen was hem bespaard ge
bleven.
Duizend bommen en granaten, kinderen zijn geen kindsoldaten. Oi
steund met fakkels, spandoeken en tromgeroffel scanderen tiental
kinderen op het Haagse Binnenhof deze leuze, geïnspireerd doorfc
tein Haddock uit 'Kuifje'. Aan de vooravond van de 'Internationale
voor de Rechten van het Kind' kregen gisteravond de leden van de
mercommissie voor Buitenlandse Zaken een petitie aangeboden w;
de Nederlandse regering wordt opgeroepen 'een toonaangevender
vervullen in de strijd tegen het gebruik van kinderen in gewapende
flicten'.
Als voorzitter F. Weisglas de
kinderen bedankt en zegt hun
hartenkreet zeer serieus te ne
men, roept een bijdehandje:
eerst zien dan geloven. Weisglas
geeft hem gelijk: dat roepen wij
ook altijd.
Op een andere plek in de hof
stad wordt vandaag geconfe
reerd over 'kindsoldaten'. Parti
culiere hulporganisaties praten
over aanbevelingen hoe kinde
ren buiten het oorlogsgeweld te
houden. Volgens een van de in
leiders, Eylali Kadjar-Hamouda
van de Internationale Federatie
van Terre des Hommes en voor
zitter van de internationale
werkgroep voor 'de Rechten van
het Kind', kan veel ellende wor
den voorkomen bij de juiste
ontwikkelingshulp. Want: „Als
er een duidelijke politieke wil is
en een toekomstvisie, steekje
daar je energie in." Veel effec
tiever en ook veel goedkoper
dan achteraf de boel weer
trachten op orde te brengen, zo
redeneert ze. „We zien nu
steeds meer geweld op straat,
dat is de hoge prijs die we beta
len als we niets doen."
Het westen doet, aldus Ha-
mouda, veel te weinig aan ar
moedebestrijding ('Vaak een re
den waarom kinderen in het le
ger gaan') en aan het voorko
men van conflicten. Ze refereert
aan de genocide in Rwanda en
Burundi waarvoor een paar jaar
eerder tevergeefs was gewaar
schuwd. Er moet meer geld
worden besteed aan elementai
re basisvoorzieningen, vooral
onderwijs, en er moet beter
worden gecontroleerd waar
ontwikkelingsgelden blij ven
Hoewel ze toegeeft dat het bijna
wereldwijd geratificeerde "VN-
verdrag inzake de Rechten van
het Kind' - alleen de VS en So
malië ontbreken op de lijst -
vaak niet meer is dan een stuk
papier, vindt ze het verdrag
niettemin 'een belangrijk stuk
gereedschap'. „Het lost de pro
blemen niet op, maar we heb
ben in ieder geval een norm,
een standaard. Aan ons nu de
taak het ook daadwerkelijk uit
gevoerd te krijgen."
In januari worden,in Genève de
onderhandelingen voortgezet
over een 'aanvullend protocol'
op hetKinderrechten-verdrag.
De discussie spitst zich toe op
het verhogen van de minimum
leeftijd waarop kindefënïhbgén
worden gerekruteerd voor het
leger en actief in dienst mogen
komen. In hét bestaande ver-
drag wordt voor beide vijftien
jaar genoemd, het voorstel
- vandaag in Den Haag breed
ondersteund - is om dat te ver
hogen naar zeventien, respec
tievelijk achttien jaar.
Mathieu Hermans van 'Save the
Children' erkent dat de leeftijds
grens van achttien jaar arbitrair
is en is. gebaseerd op westerse
i. „Afrikaanse landen
Ondersteund met fakkels, spandoeken en tromgeroffel de
monstreerden kinderen op het Haagse Binnenhof.
FOTO GPD ROLAND DE BRUIN
vinden dat de volwassen!
eerder begint." Overigen!
tot teleurstelling van deo
saties, ook de westerse lai
verdeeld over het verhogi
de leeftijdsgrens. Met nai
VS ligt dwars. Hermans:,
een dergelijke verdeeldhf
een verkeerd signaal uit.'
mouda: „Het wordt nieti
lijk, maar we moeten een
sensus bereiken. Zo'n lc
grens is ook weer een nor
waaraan we landen kunn
houden."
Een belangrijke aanbeveli
ook veel aandacht te besli
aan de opvang van getrofi
kinderen. 'Save the Child:
'Terre des Hommes', die
onder meer in Rwanda oi
le duizenden weeskinden
ex-kindsoldaten hebbeni
fermd, weten uit eigen er
dat daarbij de inzet van li
organisaties en mensem
baar is. „Zij kennen de lo
tradities en de kans datd
bekijft, is dan veel groter.
'Naar eigen zeggen zijn di
nisaties erin geslaagd in
Rwanda voor de meestei
kindsoldaten en wezenw
een 'thuis' te vinden. Mei
het eigen dorp, als dat n
omdat het betrokken kim
kans liep als moordenaar
mede-dorpsgenoten tew
herkend of omdat de oud
niet meer leefden, bij fan
gezinnen elders. Alleen al
geen enkele gezinsopvaa I
gelijk is, wordt voor een» t
huis gekozen „Belangrijk
de kinderen zo snel mogi
weer een normaal leven!
leiden", aldus Hamouda
Dankzij het diplomatieke optreden van het Vaticaan overleefden veel mensen het nazi-regime,!er
verdedigen sommige historici paus Pius XII juist. archieffoto i1'