Kinderen horen niet thuis in vuurlini Zwijgen past kardinaal Simonis beter dan een morele witwasoperatie Magie en religie maken van gewone dokter een Jomanr Feiten &Meningen Van Aartsen betaalt voor ongevoeligheid DONDERDAG 20 NOVEMBER 1997 Magie en religie spelen niet alleen een belangrij ke rol bij 'spirituele genezingen' door Jomanda, New Age-achtige therapeuten of christelijke ge bedsgenezers. In de 'gewone' geneeskunde zijn magische rituelen en geloof aan de orde van de dag. Alleen willen veel artsen en patiënten dat niet erkennen. Met deze prikkelende stelling bracht de Amster damse antropoloog prof. Sjaak van der Geest gisteren wat leven in de discussie over de rol van religie bij het genezen van mensen. Op het sym posium 'Religie tussen therapie en trauma', ge organiseerd door het bezinnigscentrum van de Vrije Universiteit, legde Van der Geest uit dat de reguliere geneeskunde zich vaak rationeler en wetenschappelijker voordoet dan het in werke lijkheid is. Symbool-geneeskunde is een normaal verschijn sel. Veel genezingen zijn immers onverklaar baar. Talloos zijn de voorbeelden van bypass- operaties aan het hart die in feite mislukt zijn (de doorstroming van het bloed werd niet verbe terd), terwijl negentig procent van die patiënten zich na de operatie niettemin 'veel beter' voelt. Of het bekende placebo-effect: het neppilletje dat de patiënt toch geneest. „Zonder dat zij daar op uit zijn, praktiseren art sen en verpleegkundigen dag in dag uit spiritue le genezingen", aldus de antropoloog. „Het is niet nodig naar de gebedsgenezers of New Age- specialisten te gaan om spirituele genezers in actie te zien. Magie en religie floreren in het hart van de geneeskunde, van de eenvoudigste ver pleegkundige handeling tot de meest geavan ceerde medische technieken." De verpleegster die het kussen van een patiënt opschudt, doet daarmee meer dan een simpele fysieke handeling, meent Van der Geest. Ook geeft de arts met het uitschrijven van een recept meer dan een briefje: hij schenkt aandacht en betrokkenheid aan de zieke. „Machines en me dische technieken roepen geloof, hoop en ver trouwen op, bij patiënten en medici." Van der Geest nuanceerde met zijn uitsprak het idee van de andere sprekers dat het zog( ten spirituele genezen via een medium als J( manda of via de handoplegging in gebedsclii sten bij Pinksterachtige kerken wezenlijk vei schilt van de reguliere geneeskunde. Wantn als bij Jomanda zien artsen en patiënten ziel als een 'disharmonie' van het leven en zoekr de oorzaak en het gevolg van de ziekte bij de persoon in kwestie. AMSTERDAM WILFRED SCHOLTEN De kardinaal had het van een collega bisschop. Die had het weer van een zus ter, die het op haar beurt had gehoord van de huishoudster van de toenmalige Paus. Je zou er bijna van in de lach schieten als de kwestie niet zo ernstig was. Namelijk het gedrag van paus Pi us XII tijdens de Tweede Wereldoorlog. Kardinaal Simonis wist via de genoemde bronnen waarom de toenmalige Heilige Vader nooit in openlijke bewoordingen tegen het nationaal-socialisme en de jo denvervolging had geprotesteerd. In het radioprogramma Bijlagevertelde Simo nis vorige week dat de paus daarvan af zag toen hij vernam wat de gevolgen wa ren van een openlijk protest tegen de be zetter door kardinaal Jan de Jong, des tijds aartsbisschop van Nederland. De Jong keerde zich in een door hem ge schreven herderlijke brief tegen de de portatie van de joden, die in juli 1942 op gang waren gekomen. Nadat de brief zondags in de kerken was voorgelezen, deporteerden de Duitsers als vergelding 169 joden die zich katholiek hadden la ten dopen. Paus Pius XII schrok daar zo van, aldus Simonis, dat hij een brief met een felle veroordeling van Hitiers wandaden, die hij klaar had liggen, verscheurde voor de ogen van zijn huishoudster met de woor den: „Dan kan ik het niet doen!" Simonis wist ook nog dat zijn moedige voorgan ger De Jong zijn actie als 'een kruis' heeft gedragen. „Als straf voor zijn krachtig woord zijn er massa's joden en ook jo den die christen zijn geworden, naar de concentratiekampen gebracht", vervolg de de kardinaal. „Paus Pius XII, dat we tende en dat horende,- zei: laat ik voor zichtig zijn en langs diplomatieke weg de joden beschermen, anders worden er nog meer vermoord. Met verbijstering is er gereageerd op de stellige woorden van de eerste man van de Nederlandse kerkprovincie. In een piar minuten een kwestie oplossen waar generaties historici mee geworsteld heb ben, is niet knap maar onverstandig. Ze ker omdat het hier over een zeer gevoelig onderwerp gaat, waar elke woord terecht op een goudschaaltje gewogen wordt. Als Simonis zijn bijdrage aan de discus sie had willen leveren, had hij dat in ie der geval zorgvuldiger moeten voorbe reiden. In zijn rol als amateurhistoricus had de kardinaal moeten weten dat hij aan bronnenonderzoek had moeten doen. Het klakkeloos navertellen van een ver- haal-uit-de-derde-hand valt daar niet onder. Na wat gesnuffel in het archief was Simonis zeker gestuit op een kran tenberichtje uit 1983 van Trouw, waarin de huishoudster van Zijne Heiligheid zelf aan het woord komt. Zuster Pasqualina Lehnert vertelt daarin een verhaal met dezelfde strekking, maar met wat andere 'feiten'. Het ging niet om een brief, maar om een artikel van vier pagina's voor het Vaticaanse blad Osservatore Romano. De Paus zou ook iets anders hebben gezegd: „Als de woorden van de Nederlandse bisschoppen 40.000 mensen in een con centratiekamp brengen, zou Hitier er voor de woorden van de paus wel eens 200.000 kunnen interneren. Dat kan ik niet toestaan." En het derde verschil, aardig voor de anekdote, was dat hij het artikel niet verscheurde, maar eigenhan dig in de keuken verbrandde. De onthulling van Simonis was dus een oud verhaal en bovendien onnauwkeurig doorverteld. De kardinaal had door een recent boek over het leven van aartsbis schop De Jong in oorlogstijd, beter moe ten weten. Daarin komt auteur Ton van Schaik wel met een nieuw feit. Hij ont dekte een brief van De Jong uit 1943 - een jaar na dato dus - aan Pius waarin staat 'dat het goed zou zijn wanneer de Heilige Stoel haar stem zou verheffen en dat men zich in ons land afvroeg waar om zo'n protest tot dan toe was uitgeble ven'. Dit staat haaks op de suggestie van Simonis dat zijn moedige voorganger ge bukt zou gaan onder zijn actie uit '42. Het tegendeel is waar: De Jong roept de paus als het ware ter verantwoording. Waarom hij hem niet heeft nagevolgd? Voor een vrome en gehoorzame bis schop in die tijd (maar ook nu nog) een ongekende actie. Dat geeft aan hoezeer de 'aartsbisschop van het verzet', (zoals hij waarderend genoemd werd) er mee zat en hoe hard hij hoopte dat Pius als nog zijn mond open zou doen. AARZELING Daarmee raakt de kritiek de kern van de kwestie: waarom bleef de paus zwijgen? Onderzoek van professionele historici heeft aangetoond dat Pius XII regelmatig heeft geaarzeld om zijn stem te verheffen tegen het nationaal-socialisme en de holocaust, waarvan het Vaticaan al sinds 1942 op de hoogte was. Maar hij besloot dat niet te doen. Liever gokte Pius op zijn diplomatieke gaven om op te komen voor de verdrukten. Die houding heeft hij de hele oorlog vol gehouden. Volgens geschiedschrijver Loe de Jong had Pius vier redenen om pu bliekelijk te blijven zwijgen: de vrees dat protesten van zijn kant de jodenvervol ging zou verscherpen, dat de 45 miljoen Duitse katholieken in moeilijkheden zouden raken, dat de katholieke kerk als instituut in gevaar zou komen en - niet in het minst - dat de grootste vijand niet het fascisme, maar het communisme was. Pius hoopte dat er een uiteindelijk een verbond zou komen tussen geallieer den en fascisten tegen de Russische drei ging. Een verzwakking van Duitsland - door openlijke protesten - zou voor de strijd tegen het communisme nadelig uitpakken. Daar staan ook ontlastende verklaringen tegenover. Historici, waaronder de jood se schrijver Lapide, hebben de loftrom pet gestoken over de houding van Pius. Kloosters en kerken in heel Europa wa ren schuilplaatsen voor joden en andere vervolgden. Dankzij het diplomatieke optreden van het Vaticaan overleefden veel mensen het nazi-regime. „Pius heeft meer joden gered dan alle kerkelijke au toriteiten samen en ook meer dan alle politici van het westen samen", conclu deert Lapide. De kwestie is helaas te complex om zo maar even voor een radiomicrofoon te simplificeren. Bovendien had Simonis moeten beseffen dat de zaak daarvoor te gevoelig ligt. De huidige paus begreep dat vorig jaar zomer beter, toen hij in Duitsland een aantal zinnen van zijn speech ten voordele van Pius XII wijselijk niet uitsprak. Natuurlijk, Simonis heeft recht zich in de discussie te mengen. Maar dan dient de kardinaal beter beslagen ten ijs te ko men. Een morele witwasoperatie over een episode waar nog steeds te weinig van bekend is, past de aartsbisschop niet. Beter kan Simonis bij het Vaticaan pleiten om de archieven nu eens open te stellen. Zodat de waarheid dankzij objec tief historisch onderzoek definitief boven tafel kan komen. Het is in deze discussie een beladen woord. Maar tot historici diepgaand onderzoek hebben gedaan kan de kardinaal beter doen wat soms het beste is: zwijgen. AMSTERDAM WILFRED SCHOLTEN Vijf maanden geleden presenteerde WD-minister Jozi- as van Aartsen van landbouw zijn plan om de varkens sector met een kwart te verkleinen. Deze week kwam hij met het bijbehorende wetsvoorstel. En gisteren ble ken, een dag voor de Kamerbehandeling, coalitiepart ners PvdA en WD grote problemen te hebben met zijn voorstel. Conclusie: hier is iets misgegaan. Van Aartsen, en 'paars' in het algemeen, laat zich er op voorstaan dat er weinig tot niets van tevoren wordt bekokstoofd. Van 't Torentje van Kok wordt aanzienlijk minder gebruik gemaakt dan in de tijd van Lubbers, zo verklaren de paarse partners opgetogen en enigszins in strijd met de waarheid. Maar toegegeven, Van Aartsen kon nog niet worden betrapt op een-tweetjes met de regeringspartijen, tot grote droefenis van de laatsten. Zelfs zijn partijgenoot Blauw bleek vaak onwetend van de konijnen die de minister uit zijn hoed toverde. Floe verfrissend dat dualisme ook mag zijn, de prijs die Van Aartsen er deze week voor lijkt te moeten betalen is hoog. Want zoals het er nu naar uitziet moet hij zijn plan aanzienlijk bijstellen, wil hij de steun van een Kamermeerder heid krijgen. De minister bleek doof en blind voor de signalen die PvdA en WD al sinds juli uitzonden. De manier waarop hij de varkensstapel met een kwart wil verminderen druist in tegen de rechtvaardigheids- gevoelens van de woordvoer ders Huys (PvdA) en Blauw. „Je onteigent mensen een deel van hun bedrijf. Daar heb ik enorm veel moeite mee", werd Huys ,iori-M /wniet moe te herhalen. De uitnodiging die in die woorden verborgen lag om de plannen te veranderen, werd niet opgepikt door Van Aartsen. Weliswaar ontziet hij boeren die al veel heb ben geïnvesteerd in milieuvriendelijke stallen of schar relvarkenshouderijen, maar wie dat nog niet heeft ge daan wordt volledig gekort. Dat geeft boeren niet echt een stimulans om alsnog in milieu en dierenwelzijn te investeren. De PvdA kwam daarom zelf met een alternatief, waar een Kamermeerderheid veel meer voor voelt. Dat plan gaat uit van een tijdelijke korting van dertig procent per bedrijf, terug te verdienen als wordt voldaan aan de nieuwste milieu-eisen. Boeren hebben zo zelf in de hand wat er met hun varkensstapel gebeurt. De enorme investeringen die gepaard gaan met het aanpassen van bedrijven aan de milieu-eisen zorgt hoe dan ook voor de beoogde verkleining van het totaal, zo is de redena tie. En van onteigening is geen sprake. De steun die nu merkbaar is voor het PvdA-voorstel betekent een blamage voor Van Aartsen, die verzuimde zich op de hoogte te stellen van de haalbaarheid van zijn plannen. Vooralsnog houdt hij vasLaan zijn eigen invalshoek, maar langs de zijlijn houden de paarse frac tieleiders zich al gereed om de druk tot op het hoogste politieke niveau op te voeren. Van Aartsen moet de Ka mer enigszins tegemoet komen, anders gaat zijn plan niet door. De bewindsman heeft het zich verder niet makkelijk gemaakt door geen concrete plannen te hebben voor een opkoopregeling van varkens en bedrijven dgor de staat. Ook die wens leefde al sinds juli bij een Kamer meerderheid van WD, PvdA en D66. Als zijn plan door gaat, zo redeneren ze, dan moet het boeren aantrekke lijk worden gemaakt te stoppen. En die opkoopregeling moet er zijn als je de plannen uitvoert. Van Aartsen heeft wel gezegd dat er een opkoopregeling komt, maar over het hoe en wat blijft iedereen in het ongewisse. Van Aartsen had er verstandiger aan gedaan dit keer zijn visie op het dualisme van de scherpste kantjes te ontdoen. Het voorstel dat er nu ligt was er beter van ge worden, en de schande van een publiekelijke tik op de vingers door de coalitiepartijen was hem bespaard ge bleven. Duizend bommen en granaten, kinderen zijn geen kindsoldaten. Oi steund met fakkels, spandoeken en tromgeroffel scanderen tiental kinderen op het Haagse Binnenhof deze leuze, geïnspireerd doorfc tein Haddock uit 'Kuifje'. Aan de vooravond van de 'Internationale voor de Rechten van het Kind' kregen gisteravond de leden van de mercommissie voor Buitenlandse Zaken een petitie aangeboden w; de Nederlandse regering wordt opgeroepen 'een toonaangevender vervullen in de strijd tegen het gebruik van kinderen in gewapende flicten'. Als voorzitter F. Weisglas de kinderen bedankt en zegt hun hartenkreet zeer serieus te ne men, roept een bijdehandje: eerst zien dan geloven. Weisglas geeft hem gelijk: dat roepen wij ook altijd. Op een andere plek in de hof stad wordt vandaag geconfe reerd over 'kindsoldaten'. Parti culiere hulporganisaties praten over aanbevelingen hoe kinde ren buiten het oorlogsgeweld te houden. Volgens een van de in leiders, Eylali Kadjar-Hamouda van de Internationale Federatie van Terre des Hommes en voor zitter van de internationale werkgroep voor 'de Rechten van het Kind', kan veel ellende wor den voorkomen bij de juiste ontwikkelingshulp. Want: „Als er een duidelijke politieke wil is en een toekomstvisie, steekje daar je energie in." Veel effec tiever en ook veel goedkoper dan achteraf de boel weer trachten op orde te brengen, zo redeneert ze. „We zien nu steeds meer geweld op straat, dat is de hoge prijs die we beta len als we niets doen." Het westen doet, aldus Ha- mouda, veel te weinig aan ar moedebestrijding ('Vaak een re den waarom kinderen in het le ger gaan') en aan het voorko men van conflicten. Ze refereert aan de genocide in Rwanda en Burundi waarvoor een paar jaar eerder tevergeefs was gewaar schuwd. Er moet meer geld worden besteed aan elementai re basisvoorzieningen, vooral onderwijs, en er moet beter worden gecontroleerd waar ontwikkelingsgelden blij ven Hoewel ze toegeeft dat het bijna wereldwijd geratificeerde "VN- verdrag inzake de Rechten van het Kind' - alleen de VS en So malië ontbreken op de lijst - vaak niet meer is dan een stuk papier, vindt ze het verdrag niettemin 'een belangrijk stuk gereedschap'. „Het lost de pro blemen niet op, maar we heb ben in ieder geval een norm, een standaard. Aan ons nu de taak het ook daadwerkelijk uit gevoerd te krijgen." In januari worden,in Genève de onderhandelingen voortgezet over een 'aanvullend protocol' op hetKinderrechten-verdrag. De discussie spitst zich toe op het verhogen van de minimum leeftijd waarop kindefënïhbgén worden gerekruteerd voor het leger en actief in dienst mogen komen. In hét bestaande ver- drag wordt voor beide vijftien jaar genoemd, het voorstel - vandaag in Den Haag breed ondersteund - is om dat te ver hogen naar zeventien, respec tievelijk achttien jaar. Mathieu Hermans van 'Save the Children' erkent dat de leeftijds grens van achttien jaar arbitrair is en is. gebaseerd op westerse i. „Afrikaanse landen Ondersteund met fakkels, spandoeken en tromgeroffel de monstreerden kinderen op het Haagse Binnenhof. FOTO GPD ROLAND DE BRUIN vinden dat de volwassen! eerder begint." Overigen! tot teleurstelling van deo saties, ook de westerse lai verdeeld over het verhogi de leeftijdsgrens. Met nai VS ligt dwars. Hermans:, een dergelijke verdeeldhf een verkeerd signaal uit.' mouda: „Het wordt nieti lijk, maar we moeten een sensus bereiken. Zo'n lc grens is ook weer een nor waaraan we landen kunn houden." Een belangrijke aanbeveli ook veel aandacht te besli aan de opvang van getrofi kinderen. 'Save the Child: 'Terre des Hommes', die onder meer in Rwanda oi le duizenden weeskinden ex-kindsoldaten hebbeni fermd, weten uit eigen er dat daarbij de inzet van li organisaties en mensem baar is. „Zij kennen de lo tradities en de kans datd bekijft, is dan veel groter. 'Naar eigen zeggen zijn di nisaties erin geslaagd in Rwanda voor de meestei kindsoldaten en wezenw een 'thuis' te vinden. Mei het eigen dorp, als dat n omdat het betrokken kim kans liep als moordenaar mede-dorpsgenoten tew herkend of omdat de oud niet meer leefden, bij fan gezinnen elders. Alleen al geen enkele gezinsopvaa I gelijk is, wordt voor een» t huis gekozen „Belangrijk de kinderen zo snel mogi weer een normaal leven! leiden", aldus Hamouda Dankzij het diplomatieke optreden van het Vaticaan overleefden veel mensen het nazi-regime,!er verdedigen sommige historici paus Pius XII juist. archieffoto i1'

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1997 | | pagina 2