Geoefende blik,
bewolkte hemel
Architect machteloos tegenover pleinvrees
Wetenschap Techniek
m"
;2,"
DONDERDAG 6 NOVEMBER 1997
REDACTIE •SASKIASTOEI.INI
Traditiegetrouw verschijnt elk
najaar de Nederlandse Sterren-
gids. Een almanak waarin kan
worden nagegaan welke bijzon
dere hemelverschijnselen zich
het komende jaar zullen voor
doen. De editie-1998. zestigste
jaargang, bevat wederom haai
ogende foto's en is inhoudelijk
een imposant werk geworden.
Waren het in de begintijd nog
enkele beroepsastronomen die
de gids samenstelden, nu be
staat de redactie uit belangrijke
sterrenkundigen zowel uit de
professionele als uit de amateu
ristische hoek. Een bewijs dat
de sterrenkunde in de loop van
de jaren meer is dan een klein,
elitair clubje dat zich met het
bovenaardse bezig houdt. Al
leen al in Nederland zijn veie
duizenden geïnteresseerden ge
regeld met de hobby sterren
kunde in de weer.
Sterrenkunde als hobby? Je kunt
dan vragen verwachten als: zit
je dan de hele nacht buiten ach
ter een kijker? Trouwens, hoe
kom je aan een kijker? De hypo
theek op je huis verhogen? Ja, er
zijn fervente amateursterren
kundigen die dat doen of heb
ben gedaan. Maar je hoeft hele
maal geen telescoop te hebben
om de wonderen van de ster
renhemel te ondergaan. De evo
lutie heeft ons kosteloos uitge
rust met twee ogen waarmee je
al heel wat aan de sterrenhemel
kunt ontwaren. En daar is nu
juist die sterrengids voor be
doeld: het krijgen van een geoe
fende blik.
Sta bijvoorbeeld op donderdag
ochtend 23 april 1998 eens voor
dag en dauw op en kijk naar het
oosten waar het ochtendgloren
zich aankondigt. Boven de hori
zon staat een fonkelwitte ster, er
vlakbij een wat minder heldere
en iets verder weg de dunne sik
kel van de maan. Die twee 'ster
ren' zijn trouwens planeten
(geen sterren dus): de helderste
is Venus, de minder heldere Ju
piter. Een pracht van een drie
voudige conjunctie (samen-
stand): drie opvallende hemelli
chamen bij elkaar. De planeten
draaien om de zon, de maan
draait om de aarde. En dat alles
nemen wij waar vanaf een pla
neet die zelf ook om de zon
draait.
Trouwens, met een doodgewo
ne verrekijker kun je weer veel
meer zien dan met het blote
oog. En wist u datje met be
trekkelijk eenvoudige hulpmid
delen zelf al een heuse tele
scoop kunt bouwen. Met een
telescoop kunnen maan en pla
neten worden bekeken. De
maan is een dankbaar object
maar planeten zullen tegenval
len. Daar moet je echt naar le
ren kijken voordat details zicht
baar worden die op foto's in po-
pulair-wetenschappelijke boe
ken prijken. Foto's die overi
gens vaak gemaakt zijn met 's
werelds grootste telescopen.
Zowel de ogen als de telescoop
komen in de sterrengids volle
dig uit de verf. Na een verkla
rende inleiding volgen de
maandoverzichten en dagka
lenders met bij elke bijzondere
datum de nodige uitleg van wat
er, hoe, waar en wanneer te zien
is.
Maar wat als de hemel bewolkt
is op die vele honderden cfata
en tijdstippen die worden ge
noemd? Tja, niemand die wol
ken een jaar van tevoren durft
te voorspellen. Maar in de ster
renkunde is een bewolkte he
mel niet alleen berucht maar
ook alom geroemd: kun je je
lekker nog eens omdraaien on
der de wol in plaats van vroeg je
bed uit te moeten of er (heel)
laat pas in te stappen.
Sterrengids-1998; door Mat Drum
men en Jean Meeus; 176 bladzijden;
A-4 formaat. ISBN 90-6638-032-2.
Prijs: 42,50 gulden. Verkrijgbaar bij
stichting 'De Koepel' te Utrecht of de
boekhandel.
Maansverduiseringen zijn elk jaar aan de orde van de dag. Volgens de nieuwe sterrengids wacht ons er weer
een in maart 1998. foto gpd
Helft hedendaagse neurosen terug te voeren tot een of andere vonn van agorafobie
Agorafobie of pleinvrees is een kind
met vele namen. De wetenschappers
zijn het niet eens of zij het ook nog pl
einduizeligheid, straatangst of ruimte
vrees moeten noemen. Feit is dat agor
afobie als een wurgende angst plotse
ling en onaangekondigd op de meest
onverwachte plaatsen kan opduiken,
zoals in grote winkelcentra, op pleinen
en in brede straten, op of onder brug
gen, in treinen, tunnels en liften.
Een ander vaststaand gegeven is dat
agorafobie vrijwel altijd toeslaat in de
publieke sfeer van een grote stad. Een
open ruimte op het platteland blijkt
niet dezelfde pleinvrees op te roepen
als een even grote ruimte in de stad.
De psychiatrie wijst daarom soms met
een beschuldigende vinger naar de
stad als grote boosdoener.
Architecten en stedebouwkundigen
zitten dan ook met het verschijnsel
agorafobie een beetje in hun maag. Zij
vragen zich terecht af of zij schuld heb
ben aan of bij machte moeten zijn de
ze neurose want dat is agorafobie in
werkelijkheid door een aangepaste
architecturale of stedebouwkundige
aanpak te voorkomen.
Het verschijnsel agorafobie lijkt steeds
vaker voor te komen. Agorafobie is
eind vorige eeuw vrijwel gelijktijdig
ontstaan met de ontwikkeling van de
moderne grote stad. Naar schatting is
vijftig procent van de hedendaagse
neurosen terug te voeren tot een of an
dere vorm van agorafobie, want ook
een verschijnsel als claustrofobie (de
vrees ingesloten te zijn) ligt in die lijn.
Merkwaardig is ook dat ongeveer 85
procent van de agorafobielijders vrou
wen zijn. Vragen genoeg dus, niet al
leen voor psychiaters en sociologen
maar ook voor architecten, stedebouw
kundigen, urbanisten en ingenieurs.
Projectie
„Neen", zegt Marijke De Vreese met
grote stelligheid, „agorafobie heeft
geen verband met architectuur of ste-
debouw en een architect kan geen ant
woord op agorafobie geven." Zij heeft
met succes afgelopen week haar proef
schrift over agorafobie verdedigd om
een graad van architect-burgerlijk in
genieur te behalen aan de universiteit
van Gent. In haar studie onderzocht zij
het historisch en maatschappelijk ka
der van de agorafobie-neurose en heeft
zij met speciaal oog gekeken naar de
rol die de architectuur daarin kan spe
len.
„Agorafobie is geen zaak van architec
tuur, maar eerder een maatschappelijk
gegeven", stelt De Vreese. „Zoals de
meeste neurosen is agorafobie een
projectie van angsten op gebouwde
ruimten. De stad, de gebouwen zijn
het scherm waarop wordt geprojec
teerd en niet andersom. Het is niet een
gebouw of een ruimte, maar de mens
zelf is de oorzaak. Je kan hoogstens
stellen dat in het geval van agorafobie
de stedelijke ruimte als bedreigend
wordt ervaren en zich als klankbord
leent voor die angst. Net zoals andere
fobieën worden uitgelokt door dieren,
door bliksem, geluiden en zelfs door
geuren."
„Als architect zat ik natuurlijk ook met
de vraag waarom gebouwen en het
complexe geheel van een grote stad
angst oproept. Uiteraard kwam ik bij
de psychiatrie, de psychoanalyse en de
sociologie terecht. Want het vreemde is
wel dat het alleen de stedelijke ruimte
is die angst inboezemt. Een uitgestrek
te grasmat of weiden doen dat blijk
baar niet."
Marijke De Vreese zocht bij de Berlijn-
se psycholoog Carl Otto Westphal, die
in 1871 voor het eerst melding maakt
van agorafobie. Freud en de daarop
volgende generatie van psycho-analis-
ten en sociologen volgden. Zij merkte
al vlug dat er heel wat tegenstellingen
bestaan over de historische en maat
schappelijke interpretatie van agorafo
bie.
De vorige eeuw was deze fobie nog zo
goed als onbekend. Zij duikt pas op bij
ontstaan van grote steden. Een aantal
wetenschappers zocht de oorzaak
daarvoor in het verlangen naar de ver
loren gegane veilige en overzichtelijke
kleinschaligheid. Het nu geprezen 'co-
cooning' kan de moderne vertaling van
dit verlangen zijn. De stad brengt im
mers vervreemding mee, wat tot onbe
hagen en angsten leidt met agorafobie
als extreme vorm.
Baarmoeder
Een andere verrassende ontdekking
van Marijke de Vreese is de veelvuldige
verwijzing van agorafobie naar vrou
wen, maar dan meestal de welgestel-
den, die de grote stad al te gemakkelijk
associëren met een verzamelplaats
voor het zogenaamde 'lompenproleta-
riaat' van rond de eeuwwisseling. Een
bewijs daarvoor kan misschien worden
gevonden in de vlucht van de welge
stelde burgerij naar de betere wijken
en de exclusieve woongebieden buiten
de stad. Agorafobie stoelt in dit geval
op een uitgesproken vermijdingspa
troon.
Nauw verbonden met agorafobie is
ook de betekenis van het beschermen
de dat aan het veilige eigen huis wordt
toegekend. Volgens Helène Deutsch en
enkele andere auteurs kan het verlaten
van de vertrouwde muren van het huis
geassocieerd worden met het verlaten
van de beschermende baarmoeder.
Deze scheidingsangst zou dan een pa
niekreactie veroorzaken. Merkwaardig
is volgens Marijke De Vreese dat in vele
klachten van agorafobiepatiënten deze
huiselijke scheidingsangst ook gepro
jecteerd wordt op een dreigende of
werkelijke scheiding van dierbaren,
ondermeer bij overlijden, echtschei
ding of ziekenhuisopname. Mensen
die met zo'n scheiding worden gecon
fronteerd, ontwikkelen gemakkelijker
agorafobie.
„Verwacht van architecten dus geen
soort anti-fobische bouwstijl of andere
stedebouwkundige handigheidjes die
agorafobie zouden moeten uitschake
len. Want stel dat je voor agorafobici
meer intieme en knusse ruimten zou
gaan ontwerpen, dan lokje gegaran
deerd voor anderen claustrofobie uit,
omdat die dan weer angst hebben in
kleine en besloten ruimten. Fobici en
neurotici zullen altijd wel iets vinden
dat hun angst voedt en daar kan je als
architect niets aan doen."
3
4
7
10
9
6
5
7
5
5
7
9
2
7
5
4
7
2
9
5
4
7
1
7
2
7
4
9
8
2
1
2
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
OPGAVE
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
In sommige vakjes staat een
getal dat correspondeert met
een getal in de balk onderaan.
De letters die ingevuld worden
in de vakjes met een getal,
kunnen ook op de balk worden
ingevuld. Verticaal vormen de
letters in de eerste en derde
kolom ook een woord. Hoe
luidt het sleutelwoord?
1. Met dikke botten: 2. voetpad:
3. geneesmiddelenwinkel: 4. ie-
jnand die zedenlessen geeft; 5.
abri: 6. suppoost: 7. gezag: 8.
boomwagen.
CRYPTOGRAM
-z-m
beiaard
s 1 - i - i -
paffen-t-
o-r--eren
thans-a-o
r-u-negen
ij-d-e-e-
moeten
TOMPOES
AYVÖtN-
T\aC*40EC.-
Tom Poes en het Kukel
Het vreemde, blauwe licht verdween
even onverwachts als het was ver
schenen. In de diepe duisternis die
nu intrad lagen heer Bommel en de
bediende Joost geheel verstijfd ter
aarde, temidden van handboeien en
medicamenten die aan het koffertje
ontvallen waren.
„Tjonge", dacht Tom Poes, terwijl hij
voorzichtig nader sloop. „Wat een
toestand! Wie heeft dit gedaan? En
wat moet ik nu doen?"
In grote tweestrijd stond hij een
poosje naar de gevallenen te kijken,
doch toen nam hij een besluit.
„Als ik eerst ga helpen, zijn de daders
weg", prevelde hij. Daarom laat ik ze
maar even liggen totdat ik terug
kom."
Met deze woorden begon hij op
nieuw de zwarte sporen te volgen,
doch hij zorgde ervoor, dat hij het
voorzichtiger deed dan heer Ollie.
Zonder lamp of vergrootglas daalde
hij in gebogen houding de heuvel af,
totdat de versheid van de indrukken
hem verried dat hij terrein begon te
winnen.
„Ze kunnen niet ver meer weg zijn",
dacht hij. „Hm, eigenlijk is dit een
baan voor de politie. Want het zijn
gevaarlijke figuren met hun rare
lichtstraal! Maar de politie heeft er
geen zin in..."
Dit was echter niet waar. Commissa
ris Bas had niet stil gezeten en onder
zijn beproefde leiding had de politie
menig zwart spoor door de oude bin
nenstad gevolgd. De gevolgen bleven
dan ook niet uit. Toen de hoogge
plaatste beambte te middernacht
een ronde maakte, trof hij brigadier
Snuf geheel verstijfd bij een geopend
putje aan.
„Te deksell!" riep Bulle Bas getroffen
uit. „Wat is hier gebeurd? Dit duidt
op een aanval! Maar door wat?!"
H
W
E
DOOR JAN VISSER
Op grond van de zeer scherp dalende temperatuur in okto
koude winter onwaarschijnlijk. Dat bleek uit een onderzet
maatanalist Van Mourik. Meteorologen verbonden aan dè
siteit van Berlijn verwachten echter dat de winter zich, vijG
opeenvolgende jaar, wel gaat manifesteren. In januari koj
sie een krachtig luchtdrukmaximum boven Scandinavië!
ling terwijl tegelijkertijd de barometers boven de Azoren t
dellandse Zee laag staan. Deze klassiek winterse drukven
tot transportkou uit het oosten.
Ook december zou al iets te koud kunnen worden onder ii
hoge luchtdruk boven zowel de Britse eilanden als Noord
vember wordt juist aan de zachte kant vanwege een vaakj
zuidelijke component in het stromingspatroon. De actuel
conform de kansberekening van de Berlijnse meteorologtë
wind waait uit het zuiden en tijdens het weekeinde zuidw
mee wordt zachte lucht aangevoerd.
Wel zitten we in een omvangrijk lagedrukgebied waarin c#3
toringen actief zijn die periodiek regen en in het weekein
wind veroorzaken. Een dergelijke storing, die de afgelope
noodweer veroorzaakte in het Spaanse binnenland, trekt
nacht en morgenochtend met regen over onze streken.
Later op vrijdag vallen er enkele buien. De temperaturen!
een graad of 13 en er waait een matige wind ruimend na<
In de nacht van vrijdag op zaterdag komt over Het Kanaal*
actieve storing opzetten. Ook dan gaat het weer regenen j
kust kan de wind, eerst zuidelijk later zuidwest, tot storrrj
wakkeren.
Gisteren is het zacht weer geweest. Op Schiphol steeg del
tuur tot 14,3 graad, Bloemendaal 14,1 en op Valkenburg
der was er gedurende enige tijd wat zon en het bleef mee
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag.
Noorwegen:
Veel bewolking en in het
noorden af en toe
sneeuw. In de rest van
het land af en toe regen.
Nu en dan veel wind.
Middagtemperatuur uit
eenlopend van iets boven
het vriespunt in het noor
den tot bijna 10 graden
in het zuiden.
Zweden:
Bewolkt en af en toe re
gen, in het noorden ook
sneeuw en soms veel
wind. Middagtempera
tuur iets oplopend en
morgen uiteenlopend van
een paar graden onder
nul in het noorden tot
ruim 5 graden boven nul
in het zuiden.
Denemarken:
Veel bewolking en van
tijd tot tijd regen. Temperatuur in de
middag omstreeks 8 graden.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Wisselvallig en meest bewolkt met op
vandaag buien en morgen later op de
dag in het zuiden regen. Middagtem
peratuur omstreeks 10 graden.
België en Luxemburg:
Overwegend bewolkt en vooral morgen
perioden met regen, vandaag in het
westen wat droger. Middagtempera
tuur rond 12 graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Wolkenvelden en van tijd tot tijd re
gen, in het oosten veel regen. In het
noordwesten nu en dan opklaringen en
wat droger. Middagtemperatuur onge
veer 12 graden; aan de noordkant van
het Centraal Massief lokaal wat hoger.
Portugal:
Erg wisselvallig en van tijd tot tijd re
gen; ook kans op onweer en hier en
daar opnieuw veel neerslag. Bovendien
tamelijk veel wind. Middagtempera
tuur omstreeks 15 graden maar bij
veel neerslag aanmerkelijk lager.
Madeira:
Overgang naar rustiger en overwegend
droog weer met zonnige perioden. Mid
dagtemperatuur ongeveer 23 graden.
Spanje:
Wisselvallig met vooral in het westen
en noorden hevige regen; ook kans op
onweer en hier en daar veel wind. Naar
het oosten en zuiden toe droger en ook
nu en dan zon. Maxima nogal uiteenlo
pend van slechts een graad of 10 in
het noordwesten bij veel regen, tot
meer dan 20 langs de zuidkust.
Canarische Eilanden:
Geleidelijk droog en zonnige perioden
maar vandaag nog kans op een paar re
gen- en onweersbuien. Maxima tussen
25 en 30 graden.
Marokko:
Westkust: vandaag meest bewolkt en
vn tijd tot regen, misschien ook on
weer. Morgen nu en dan zon en daar
naast kans op een bui. Middagtempe
ratuur op de meeste plaatsen tussen
20 en 25 graden.
Tunesië:
Vandaag nog zonnige perioden en bij
na overal droog. Morgen meer bewol
king en een paar fikse regen- en on
weersbuien. Maxima rond 25 graden.
Zuid-Frankrijk:
Zeer onbestendig met perioden met re
gen of buien met onweer; in sommige
streken tientallen millimeters neer
slag. Ook veel wind, vandaag vooral
langs de Middellandse Zeekust en
morgen later op de dag vooral langs de
kust in het westen. Middagtempera
tuur omstreeks. 16 graden; aan de voet
van de Pyreneeën lokaal wat hoger.
Mallorca en Ibiza:
Half tot zwaar bewolkt en kans op een
regen- of onweersbui. Vandaag nog
maxima ruim boven 20 graden; daarna
enkele graden frisser.
Italië:
Vandaag wisselend bewolkt en hier en
daar een bui. Morgen wolkenvelden en
in het noorden perioden met regen;
hier en daar erg veel regen. In het zui
den dan zonnige perioden en bijna
overal droog. Vooral morgen een stevi
ge zuidenwind. Middagtemperatuur
uiteenlopend van niet meer dan een
graad of 12 in het noorden tijdens re
gen tot 24 graden morgen op Sicilië
Corsica en Sardinië:
Wisselend bewolkt en kans op een for
se regen- of onweersbui, vooral mor
gen. Tamelijk winderig. Middagtempe
ratuur ongeveer 22 graden.
Malta:
Zonnige perioden en waarschijnlijk
droog. Middagtemperatuur ongeveer
24 graden.
Griekenland en Kreta:
Vrij rustig met flinke zonnige perioden;
in het zuiden eerst nog kans op een
bui. Geleidelijk minder koud; morgen
maxima van 17 graden in het noorden
tot 23 in het zuidwesten
Turkije en Cyprus:
In het zuiden en op Cyprus eerst kans
op een bui. Verder flinke zonnige pe-
VRIJDAG 7 NOVEMBER 19C
Zon- en maanstanden
Zon op 07.46
Maan op 13.39 I
Waterstand
IJmuiden
Hoog 07.51 20.15 I
Laag 03.26 15.55
Weerrapporten 06 noveml"-
Rotterdam
Maastricht
Aberdeen
Athene
Berlijn
Bordeaux
Brussel
Cyprus
Dublin
Frankfurl
Genève
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
kopenhagen
Luxemburg
Madrid
WindEf
zwaar bew
zzöV
regen
™3e
regen
zzo3F<
regen
z4 >r
regen
half bew
z6
half bew
z4
zwaar bew.
zwlL
half bew.
TA
regen
legeü
03 z
z 3
licht bew.
ono
zwaar bew
wnw«
regen
"3 o
regen
half bew,
ver 5 I
onbew.
no 3 IC
zwaar bew.
hall bew.
n 9 .1
regenbui
nw 5 |S
ono lU
lik
zwaar bew.
regenbui
z 13 fr
licht bew
w 5 It!
zwaar bew.
«ol,e
half bew.
w.s 0e
licht bew.
nl r
regen
sneeuw
r3sv
5'bew"
«SO"
ws.O:
ozoöi
20 li
zo 6 M
zz olfl
"3 .e
half bew
nnwT
wzw3r
wnwf
regen
no 2 I-
hall bew
ws.Op.
z3 |r
lichl bew
nno2l
licht bew
half bew
ws0)4
z5 g,
rioden en droog. Middji
meest tussen de 15 en X
Duitsland:
Meest bewolkt en van t
ke)regen. Hogere maxi rij
eenlopend van 13 gradr
den tot 18 in het zuiden
Zwitserland: li
Bewolkt en perioden me
in het zuiden. In de berjo
Middagtemperatuur ronqei
Oostenrijk: jf
Overwegend bewolkt er^s
in Tirol veel regen. M:0
tuur meest tussen 10 ln,
maar in het noorden lok^,
Vandaag een stevige zutj
der meer bewolking en!
regen. MiddagtemperaljT
naar rond 15 graden op n
Tsjechië en Slowakije: D2
Vandaag een stevige zul.
der bewolkt en van tijd Li
Middagtemperatuur mfy;
iets boven de 15 raden, je
Hongarije:
Wolkenvelden en vandaj
zuidenwind. Af en toe r<
gen. Middagtemperatui
graden.
