Voetbalgrasmat wordt een dak
Strijden tegen het vuui
van de Chinese draak
Fotoreportage van de kist tot het graf
Binnenland
DINSDAG 28 OKTOBER 1997
20 S
ANP Algemeen Nederlands Persbureau CPD C
De ArenA in Amsterdam is snel om te bouwen voor andere evenementen dan voetbal, zoals het optreden!1"
de tenor Pavarotti op 30 april. foto /F
Enschedees bedrijf bevecht kolenbranden met satelliet
Ballast Nedam-stadion: Schuifdaken, beweegbare velden en tribunes
Zonder flits en motordrive onopvallend aan het werk
is deze variant ook nog in beeld
geweest als een van de moge
lijkheden voor een nieuw sta
dion voor Sparta. Maar de Rot
terdamse club blijft gewoon op
Spangen. „Voor een hefveld is
weinig oppervlakte nodig. De
kosten bi) een bestaand stadion
komen uit op ongeveer dertig
miljoen gulden.''
Ballast Nedam bouwde in Ne
derland onder meer de stadions
van FC Utrecht. Willem II en
NAC. „We zijn ook actief in het
buitenland vult Martin de
Maa van Ballast Nedam Inter
national aan. Hij somt op: New
castle United, Sunderland en
Northampton in Engeland. Ver
der is de aannemer bezig met
plannen voor de uitbreiding van
het Westfalenstadion van het
Duitse Borussia Dortmund. Ook
is Oostenrijk in beeld. „Verder
houden we de ontwikkelingen
in Amerika heel goed in de ga
ten."
Bij het Ballast Nedam-con-
cern werken in totaal achtdui
zend mensen. Slechts één pro
cent daarvan, zo'n tachtig man.
houdt zich bezig met het ont
werpen van stadions. De Maa:
„We zijn een bouwmaatschap
pij, maar doen veel meer dan
bouwen alleen. We hebben de
kennis en de ervaring in huis in
alle fasen van het bouwproces.
Vooral dankzij de Amsterdam
Arena staan we in de belang
stelling."
Het aloude voetbalstadion is
niet meer. „Het is tegenwoordig
net een winkelcentrum of het
heeft veel weg van een luchtha
ven zoals Schiphol", meent Ar
nold Hoevers van Ballast Ne
dam Engineering. Hij toont een
videofilm van een ontwerp voor
een nieuw stadion in Cardiff in
Wales. Om het stadion heen
zien we talloze winkels en kan
toren. „We gaan langzaam maar
zeker de richting op dat sta
dions per dag 24 uur lang open
zijn en in die tijd ook volop ge
bruikt worden."
Opdat ze later met haar kinde
ren zou kunnen terugblikken.
Omdat ze bang was dat ze zich
de essentiële momenten van de
dag niet meer goed zou herin
neren, aangezien alles in een
roes voorbijgaat. Daarom heeft
Marleen van Hien een vakman
foto's laten maken bij de uit
vaart van haar man. „Het is raar
dat je alleen de blije momenten
van een gezin vastlegt. De tries
te horen er net zo goed bij. Ik
wil niet voor de realiteit weglo
pen."
Uitvaartleiders maken vaker
mee dat nabestaanden een fo
toreportage willen van de
laatste gang van hun dierbare
overledene. De dood is geen ta
boe meer: de behoefte om het
afscheid in beelden vast te leg
gen groeit.
Sinds een half jaar bestaat de
professionele organisatie Profu-
bo. Deze verwijst 'kraaien' en
nabestaanden door naar één
van de 65 geselecteerde en op
geleide vakfotografen die een In
Memorium-album kunnen sa
menstellen.
Het netwerk, dat nu een half
jaar bestaat, is een initiatief van
Michaël Horsthuis en Sylvester
de Smet. Hun dagelijks werk is
portretten maken en de handel
en wandel van bruidsparen op
de huwelijksdag vastleggen.
Toen De Smets moeder een
zware operatie moest onder
gaan, nam hij zich voor foto's te
maken van de uitvaart in het
geval ze zou overlijden. Bij zijn
vader was dat destijds niet ge
beurd. Dat vond hij jammer
omdat hij zich van die begrafe
nis weinig kon herinneren. Zijn
collega Horsthuis herkende de
wens van De Smet: zijn zus had
hem ook al een keer gevraagd
foto's te maken na het overlij
den van haar man.
Later kwam een jong meisje
bij Horsthuis in de winkel in
Leeuwarden om een fotorolletje
voor een eenvoudig cameraatje
te kopen. „Ze vertelde dat haar
moeder net was overleden.
Haar vader wilde per se opna
men van de begrafenis." De
twee fotografen realiseerden
zich toen dat er sprake kon zijn
van een gat in de markt. Overleg
met het uitvaartwezen bevestig
de dat vermoeden.
staatsieportret
Rouwfotografie bestaat al zeker
honderd jaar. Tot in de jaren
vijftig was het in sommige krin
gen (onder meer onder rooms-
katholieken) gebruikelijk om
één 'staatsieportret' van de
overledene op het doodsbed of
Fotograferen bij begrafenissen wordt steeds normaler. foto cpd phil nijhuis
in de kist te maken. De belang
stelling hiervoor is een tijd ge
luwd. Maar nu vragen nabe
staanden geregeld weer aan be
grafenisondernemers of foto
graferen is toegestaan.
De argumenten hiervoor zijn
divers. Het gebeurt voor familie
in het buitenland, die niet zo
snel kan overkomen voor de
plechtigheid, maar die er wel
iets van wil meemaken. Of er is
sprake van iemand die is omge
komen bij een verkeersongeval.
De partner ligt nog in coma in
het ziekenhuis. Als die bijkomt,
rest er zonder foto's niets dan
een krantenadvertentie en een
rouwkaart van de echtgenoot.
Marleen van Hien kent nóg
een reden. ,,Als iemand is over
leden, is dat gemis onwerkelijk.
Vaak heb je nog het gevoel, dat
hij zó weer komt binnenlopen.
Als de uitvaart op de foto staat,
kun je niet meer om die realiteit
heen."
De fotografen die zijn aange
sloten bij Profubo maken voor
achthonderd gulden een repor
tage van zo'n dertig foto's. Van
te voren nemen zij met de fami
lie en vrienden speciale wensen
door: bijvoorbeeld of er foto's
mogen komen van de open kist
Een ander punt dat moet
worden afgetast is of er close-
ups gemaakt mogen worden
van de (huilende) mensen. Als
de reactie 'liever niet' is. worden
het vooral overzichten en opna
mes van boven. De ruimte ach
ter het orgel in de kerk is daar
een goede locatie voor, weet
Horsthuis inmiddels uit erva
ring. Als vakman zal hij echter
adviseren toch 'in het gezicht te
fotograferen' als het hoofddoel
is de uitvaart vast te leggen voor
mensen die er niet bij kunnen
zijn. „Die willen toch weten wie
er allemaal geweest zijn."
sfeer
Vaste elementen zijn de familie
rond de kist, de dominee of
priester tijdens de toespraak en
het publiek in de kerk of crema
toriumzaal. Steeds vaker komen
daar opnames bij van verwan
ten en vrienden die poëzie
voordragen of musiceren.
Je moet de sfeer van de dag
vangen, betoogt de Leeuwarder.
„Op een goede foto zie je de
stilte als de kist zakt. Of je proeft
de emotie tijdens een toe
spraak: alle hoofden gebogen en
die ene persoon met zijn kin
omhoog."
Van tevoren meldt de begra
fenisondernemer dat ze foto's
maken. De uitvaartfotografen
mogen echter nauwelijks opge
merkt worden. Ze kleden zich
decent, ze flitsen niet. gebrui
ken geen lawaaiige motordrive,
staan nergens met hun neus
bovenop want ze werken met
een telelens.
„Het is een groot verschil met
een trouwreportage", vertelt
Horsthuis. „Hier moet je het
doen met de gegeven situatie,
maar bij trouwerijen ben je re
gisseur. Het bruidspaar ver
wacht dat jij ze mooi neerzet en
opdraagt wanneer ze moeten
lachen."
De opdrachtgevers krijgen,
net als bij trouwfoto's, een chic
album met mooie beelden.
Soms duurt het maanden voor
dat iemand het durft op te
slaan. „Ik heb het meteen inge
keken", vertelt Marleen van
Hien. „Eerst alleen, later met de
kinderen. Dat was erg emotio
neel, maar het deed me goed."
Haar zoon en dochter hebben
het boek meegenomen naar
school en het met vrienden en
vriendinnen bekeken. „Elke
keer vertelden ze iets bij een fo
to; stukje bij beetje begonnen ze
zo de dood van hun vader te
verwerken."
Marleen laat de beelden niet
aan iedereen zien. Ze 'bewaart'
ze voor familieleden en intimi.
Af en toe pakt ze nog het In Me-
moriam-boek en kijkt het in.
„Anderen gaan naar een graf,
maar ik vind dit veel dichterbij."
Het centrale telefoonnum
mer van Profubo is 058-
2163804. Overal in het land
zijn fotografen bij Profubo
aangesloten.
Nog niet eens zo lang geleden werd in een voetbalstadion alleen maar gevoetbald.
Maar dat is achterhaald. Ook de Kuip in Rotterdam heeft popconcerten en andere eve
nementen nodig om de exploitatie rond te krijgen. Een modern voetbalstadion heet te
genwoordig een 'multi-functioneel complex'. FC Utrecht had in 1983 de primeur voor
Nederland. Vandaag de dag wil iedere zichzelf respecterende vereniging een dergelijk
nieuw stadion of denkt ze hard aan het opknappen van de bestaande opstallen. Het
wakende oog van de internationale voetbalbond FIFA eist immers vanaf volgend jaar
veilige onderkomens. Ballast Nedam werkt aan nieuwe generaties stadions. Na het
schuifdak en de beweegbare velden en tribunes heeft de aannemer nog een variant be
dacht: een grasmat die omhoog gaat om als dak te kunnen dienen.
ROTTERDAM CERT ONNINK
De videofilm waarmee Ballast
Nedam de organisatie van het
wereldkampioenschap voetbal
in Japan en Korea (2002) wilde
imponeren, begint met beelden
vanuit de Rotterdamse Kuip.
We zien de Zweed Henke Lars-
son in 1995 voor Feyenoord 2-0
scoren in een wedstrijd tegen
Ajax, die uiteindelijk met 2-4
verloren zal gaan.
In de promotiefilm legt de
Amstelveense aannemer uit dat
hij werkt aan een stadion dat na
een voetbalwedstrijd in korte
tijd kan worden omgevormd tot
een plaats waar een bokspartij
of sumo-worstelwedstrijd kan
worden gehouden. „Drie men
sen kunnen daarvoor zorgen",
laat een stem horen. Vervolgens
brengt Ballast Nedam in beeld
hoe de grasmat met behulp van
een soort lopende band onder
de tribunes door het stadion
wordt uitgeschoven.
„Een stadion moet tegen
woordig multi-functioneel zijn.
Als je het maar eens in de twee
weken gebruikt, krijg je de ex
ploitatie- niet rond. Met meer
evenementen kun je de hoge
kosten terugverdienenzegt
Hans van der Sluis van Ballast
Nedam Engineering. Hij noemt
beurzen, tentoonstellingen,
popconcerten, theatervoorstel
lingen, maar ook andere spor
ten als mogelijkheid om de
ruimte beter te benutten. „Bo
vendien is het voor het gras be
ter dat het buiten ligt. Daar kan
het groeien; het heeft licht,
lucht en regen nodig."
Ballast Nedam, ook verant
woordelijk voor de Amsterdam
Arena, bouwt op dit moment
mee aan het Gelredome in Arn
hem, de nieuwe thuishaven van
Vitesse. Dat 130 miljoen gulden
kostende complex, dat plaats
gaat bieden aan 26.000 bezoe
kers. is het eerste in Nederland
dat de beschikking krijgt over
een uitschuifbaar veld. Het be
weegbare dak was al te zien in
Amsterdam.
Begin dit jaar boog een jury in
Japan zich over tien stadion-
ontwerpen voor het WK voetbal,
dat in 2002 in Japan en in Zuid-
Korea wordt gehouden. Ballast
Nedam had in een internatio
naal consortium een voorstel
gemaakt voor de stad Sapporo:
een stadion voor 43.000 toe
schouwers dat niet alleen be
schikt over een beweegbaar
veld, maar ook over verschuif
bare tribunes. Kosten 680 mil
joen gulden. „Als je na een voet
balwedstrijd een andere sport
walt laten houden, dan kun je de
tribunes dichter naar elkaar toe
schuiven. Zo ontstaat er een
arena-achtige opstelling, zodat
het publiek dichter op het veld
komt te zitten."
Ballast Nedam maakte het
stadion behalve voor voetbal
ook geschikt voor het in Japan
zeer populaire honkbal. De in
zending viel niet in de prijzen.
„We werden helaas tweede",
kijkt Van der Sluis terug. „Een
Japans bedrijf werd uitgeroepen
tot winnaar. Volgens de juryle
den was ons ontwerp functio
neel gezien het beste, het sta
dion was in hun ogen echter
minder goed in de omgeving in
te passen. Heel jammer. We zijn
voor Korea nog wel in de race."
De techniek die de aannemer
gebruikt bij het uitschuifbare
veld. is al toegepast bij de bouw
van bruggen. „Daar moesten we
zware brugdelen verplaatsen.
We deden dat met behulp van
lopende banden en teflonrails.
Zo gaat het met het veld ook."
Gedragen op 18 banden en
voortgestuwd door hydraulische
vijzels, schuift het veld in een
betonnen bak van 12.000 ton
gewicht, in vier uur tijd naar
buiten. Voor het glijden over
teflon, materiaal met een gerin
ge wrijving, ontving Ballast Ne
dam dit jaar van de Nederland
se Octrooiraad een octrooi. Het
principe van het schuiven over
teflon wordt ook gebruikt in het
Gelredome, dat volgend jaar
maart wordt geopend.
Voor stadions met weinig
ruimte rondom is deze techniek
moeilijk toe te passen. Daarvoor
heeft Ballast Nedam een nieuwe
truc bedacht: het zogenoemde
hefveld, waarbij de grasmat de
lucht in gaat. „Het veld wordt
daarbij het dak. Ook hier maken
we gebruik van vijzels. Vergelijk
het met de offshore. Het veld
gaat in vier uur tijd zo'n twaalf
tot zestien meter omhoog." Het
heffen opent volgens de aanne
mer ook perspectieven om be
staande stadions multi-functio
neel te maken.
In de ogen van Van der Sluis
Dank zij de speciale deskundigheid van het ITC
in Enschede gloort in het noorden van China
hoop op een oplossing voor een eeuwenoud pro
bleem. Dat van de ondergrondse kolenbranden.
Op tal van plaatsen in het noorden van het on
metelijke land brandt de aarde. De Chinezen zelf
spreken met ontzag over het 'Vuur van de Draak'.
Een natuurverschijnsel, maar ingrepen van de
mens, zoals mijn- en tunnelbouw versterken het
proces.
„Op bepaalde plaatsen branden lagen steen
kool over een lengte van wel tien kilometer", ver
telt professor dr. J. van Genderen van het in En
schede gevestigde internationale onderwijs- en
onderzoeksinstituut. Van Genderen leidt een pro
ject dat de Chinezen moet helpen de draak te
temmen.
Steenkoolbranden ontstaan spontaan, waar de
dieper gelegen kolenlagen in aanraking komen
met de buitenlucht. Daar ontstaat een chemische
reactie, die gepaard gaat met warmte. De tempe
ratuur kan hoog oplopen. „Bij 280 graden Celsius
vliegt de kolenlaag spontaan in brand", legt Van
Genderen uit. Het vuur vreet onderaards verder.
De gevolgen voor mens. milieu en economie zijn
ingrijpend. Vrijkomende gassen als zwavel, kool
monoxide en kooldioxide vergiftigen de omge
ving. En het zijn geen kinderachtige hoeveelhe
den. Van Genderen illustreert het met een voor
beeld. „De hoeveelheid C02 die jaarlijks door de
Chinese kolenbranden vrijkomt, wordt geschat
op zo'n vijfhonderd miljoen ton. Dat is twee tot
drie keer de totale C02 uitstoot van Nederland in
een jaar.
Ademhalingsziektes, zure regen en een ver
sterkt broeikaseffect zijn het gevolg. Bovendien
loert er in bewoonde gebieden direct gevaar, weet
Van Genderen. Hele dorpen zijn al geëvacueerd.
Het vrijkomende metaangas is uiterst explosief.
En hoe meer steenkool verbrandt, des te meer as
er ontstaat, waardoor rotsen instorten, aarde ver
schuift en schade ontstaat aan gebouwen, wegen
en kabelverbindingen. Ook ontstaan nieuwe
scheuren, waardoor het vuur nog eens extra
wordt aangewakkerd. En dan is er nog de niet
aanzienlijke economische schade. China ex
teert jaarlijks zo'n 23 miljoen ton kolen per
„Maar het verlies aan kolen door de brande
vijf tot zes keer zo groot." Vooral het econr
sche verlies is voor de Chinese regering redenE
de bestrijding van de branden zo snel mogEI
aan te pakken. p
In landen als India, Indonesië en Venezif
waar ook steenkoolbranden voorkomen,
zaak redelijk onder controle. De onmetelijk!
standen in het getroffen Chinese gebied von
echter een probleem. Vijfduizend kilometer
oost naar west en 80Ö kilometer van noord i
zuid. „Het is ondoenlijk rond te gaan rijden
de brandhaarden op te sporen", aldus de Ensi
dese professor, gespecialiseerd in 'remote s«
control'. Bovendien gloeit het onder de gri
dus zijn de branden lang niet altijd met het b
oog waar te nemen.
De bij het ITC in Enschede bedachte oplos
komt uit de ruimte. Warmtegevoelige infrari
camera's, die temperatuurverschillen van t
tiende graad Celsius meten, sporen de brand
op. „Dat gebeurt op 860 kilometer hoogte va^j
de Amerikaanse satelliet Land Sat 5." De beel Q,
komen bij het ITC in Enschede binnen. De g
vens worden gebruikt om op locatie zelf de ex ei
omvang van de branden te meten, het risico
schatten en brandbestrijdingsplannen te
Snelle ontdekking is belangrijk. „Als de
is begonnen, is ze goed te blussen."
Het 'project steenkoolbranden', waaraan
meer ook de Rijksgeologische Dienst.
Delft en Ears BV meewerken, wordt gefinanc j)
door het ministerie van ontwikkelingssarr
king. De resultaten zijn hoopgevend. „We
veel meer branden op kunnen sporen",
Genderen. Volgsystemen en
moeten de komende twee jaar nog
krijgen. De professor vertoeft daarvoor met
regelmaat in China. Zoals een groep
tenschappers in Enschede verblijft, waar
speciale opleiding volgen aan het ITC. Want
twee jaar moeten de Chinezen de draak op
klacht te lijf.
