Haanstra oer-Hollands
en uniek filmkunstenaar
Adembenemend concert
Wayenberg en Van Zweden
Cultuur Kunst
Boerenkool met voetl
mJtm
Renovatie British
Museum: 350 miljoe
Grenzenloos Festival
met 3 muziekgenres
Gemeente straft K O voor zorgvuldig personeelsbele
VRIJDAG 24 OKTOBER 1997
CHEF* JAN RIJSDAM. 071-5356444 PLV CHEF AD VAN KAAMC
De laatste jaren wordt ons boerenkool met voetbal
voortdurend voorgehouden dat Bovendien verkozen j
de promotie van het product ten der aarde om gjj
Leiden een zaak is van impor- worden in Leiden, dan\
tantie. Ik vraag mij echter af baanbrekend werk in i
VALLENTGOED
waarom dat e
genlijk nodig is.
Promotie? Pro
motie betekent
toch dat je in
een hogere
klasse komt en
hoe kan dat
nou als je al in
de hoogste klas
se zit?
Ondertussen
moest in dit
verband wel
het vertrouwde
VW plaats ma
ken voor een
geheel nieuw
initiatief, te we
ten Leiden Pro-
motié. Het
aloude toeris
tenbureau was
bijkans failliet
en enkele per
sonen zagen
daarin een mo
gelijkheid om
de zaken radicaal anders te
gaan aanpakken. Na een hele
boel getouwtrek kwam er een
nieuw bureau. Helaas niet in het
hetzelfde V\<V-kantoor waar ik
vroeger, als mijn zakgeld het
toeliet, graag in de daar opge
stelde diaviewer keek.
Uit de krant en via de radio
nam ik kennis van de uitgangs
punten van het nieuwe initia
tief: de Leienaren moesten aan
de vlag. Dit zou het begin zijn
van een nieuw elan, het terug
brengen van het 'wij-gevoel'.
'Wij' moeten trots zijn op onze
stad, zodat 'wij' in den vreemde
de promotie van Leiden zelf ter
hand kunnen nemen en ons
kennelijke minderwaardigheids-
complex als sneeuw voor de zon
verdwijnt.
Nu zijn er volgens mij geen
Leienaren die niet trots zijn op
hun stad, want zoals de direc
teur van Leiden Promotié op de
radio verkondigde: Leiden is de fiteert van een groter 01
parel van de Randstad. De stad zoekers aan onze stad.
heeft een historie waarbij de rest
van het land verbleekt. Als de
Leienaars een paar eeuwen gele
den niet die 'vreselijke Spanjo
len' hadden verslagen, zat nu de
gehele Nederlandse bevolking el
ke avond aan de paella en op
zondag uit te kijken naar het
volgende stierengevecht, in
plaats van aan de vertrouwde
vaan
keren,
heb
niet eens over de scha
sten! Van minderwaari
dus geen sprake ondeu
glibbers. Dat er ooit, m,
zestig, eens een obscn
portje verscheen w
aangetoond dat de Lew
laagste I.Q. van Nederk
laat zich eenvoudig
door het feit dat dit e
zoek betrof onder studen
Als ik door de stad uw
het mij op dat het
'wij-gevoel' eigenlijk
zit. Dus begrijp ik nog A
wat en waarom er zo
promoot moet worden,
natuurlijk kunnen zijn
promotie van Leiden ba
voor de musea. De
van het rijk worden
steeds minder en daan
ten de musea meer klan
nen krijgen om hun
rond te krijgen. Of heli
dat de Leidse middensk
1<
Maar heeft de gewon
daar wat aan? De e
van de Leiden-pronm
de stadseconomie verb
de gemeente profiteert
misschien wel de germ
belastingen omlaag ifl
Gek eigenlijk, dat ik dal jje
als motief heb horen not
In het British Museum in Lon
den, een van de meest presti
gieuze musea ter wereld, be
gint in maart 1998 een grondi
ge renovatie. Het project kost
omgerekend 350 miljoen gul
den en moet bij de millenium-
vieringen in 2000 voltooid zijn.
In de beroemde leeszaal van
het museum wordt een dak
bevestigd, waardoor deze
wordt afgesloten van de galle-
rij met de boekenkasten, ver
klaarden de beroemde archi
tect Sir Norman Foster en mu
seumdirecteur Robert Anders
on. Dit dak, een constructie
van staal en glas van honderd
bij zeventig meter, wordt al de
nieuwe 'piramide van het Lou
vre' genoemd, naar het muse
um in Parijs.
Onder de leeszaal vvoi
nieuw educatief centrun
richt en onder het dako:
ruimte voor verscheide
positieplaatsen. In
wordt er op drie
14.000 vierkante meter
plaats geschapen.
Het British Museum i
1996 volgens eigen cijü
miljoen mensen, meerd
Metropolitan Museumi
York ert het Louvre
Anderson hoopt dat hei
tmi tijdens de renovat
openblijven. Het museu
zit een van de belang
collecties Egyptische,
en Romeinse kunst. D(
zaal, waar eens
Freud, Karl Marx en
Dickens kwamen
wordt eind deze week al
ten.
Si| |e
Als Bert Haanstra niet de beste cineast geweest is uit de Nederlandse historie, dan was hij toch zeker de meest gelauwerde. foto archief
Het Festival van Cannes won hij al in 1951 met Spiegel
van Holland, dat van Venetië in 1955 met Strijd Zonder
Einde. Berlijn won hij zelfs twee keer, eerst in 1959 met
Glas en in 1964 nog eens met Alleman. Drie keer haalde
hij een nominatie voor de Academy Awards: in 1959 voor
Glas, in 1963 voor Alleman en 1979 voor Bij De Beesten
Af. Die eerste nominatie werd ook daadwerkelijk omge
zet in een Oscar. Als de gisteren op 81-jarige leeftijd over
leden Bert Haanstra niet de beste cineast geweest is uit
de Nederlandse historie, dan was hij toch zeker de meest
gelauwerde.
De lijst van door Haanstra ge
wonnen trofeeën is haast einde
loos. Alleen al met Glas won hij
er twintig. Het Festival van Cork
schonk hem gedurende vier
achtereenvolgende jaren de
hoofdprijs, in Montevideo won
hij zelfs vijf keer. Toch zit er een
zekere tragiek in dat de hoogte
punten van erkenning voor
Haanstra zo vroeg in zijn carriè
re kwamen. Toen hij in 1966
zijn meesterwerk afleverde, De
Stem van het Water, was de we
reld al een beetje uitgekeken op
deze oer-Hollandse filmkunste
naar.
Achteraf is juist dat oer-Hol-
landse, samen met die uitge
sproken warme en humoristi
sche kijk op mensen, nou net
wat Haanstra zo uniek maakte.
Voor genegenheid ten aanzien
van het land van herkomst hoef
je'meestal niet. bij onze speelfil-
mers aan te kloppen. De doem
mentaristen van de oudere gar
de lijken daarentegen juist uit
die specifieke liefde voortgeko
men. Het gold voor de militante
Joris Ivens die ongeremd kon
uitweiden over de haven van
Rotterdam of zijn nooit gereali
seerde droomproject De Vlie
gende Hollander.
Het gold nóg meer voor Bert
Haanstra die opereerde vanuit
een bomvrije ondergrondse stu
dio in Laren. Ivens werd soldaat
in de strijd voor het internatio
nale socialisme, Haanstra
maakte elf films op rekening
van de Koninklijke Shell. Maar
beiden waren ze begonnen met
te filmen wat die Hollanders
voor deksels mooie dingen had
den gedaan met dijken en pol
ders.
Ivens en Haanstra, ze leken
eikaars tegenpolen, in werke
lijkheid keken ze met eenzelfde
oog. Oost-Nederlanders, alle
twee. Ivens kwam uit het Gel
derse Nijmegen, Haanstra uit
het Overijsselse Holten. Ze had
den broers kunnen zijn, van wie
de een toevallig volwassen
moest worden in de harde cri
sisjaren en de ander in de tijd
van de wederopbouw. Hetgeen
precies het verschil heeft gedefi
nieerd in hun maatschappelijke
opstelling.
Haanstra (geboren op 31 mei
1916) was opgeleid als fotograaf
en diende met die specifieke
vaardigheden tijdens de oorlog
het verzet. Na de oorlog werd
hij gevraagd camerawerk te ver
richten voor een film die
Myrthe en de Demonen heette
en waaraan weinig eer te beha
len viel. Maar de liefde voor be
wegende beelden was gewor
teld. De Muiderkring Herleeft
heette in 1949 de eerste film die
Haanstra zelf regisseerde. Ver
der tekende hij voor scenario en
montage.
Die taakverdeling bleef zo. Al
leen het camerawerk gaf hij
makkelijk uit handen: vanaf
1963 bij voorkeur aan. Anton
van Munster. Vanaf datzelfde
jaar (Alleman) werkte hij inten
sief samen met de schrijver An
ton Koolhaas. Later zou hij
diens romans Dokter Pulder
Zaait Papavers en Een Pak Slaag
tot speelfilms verwerken. Ook
Simon Carmiggelt, die het com
mentaar leverde bij Alleman en
De Stem van het Water maakte
deel uit van de artistieke fami
lie.
Met zijn tweede korte film
kwam in 1950 voor Haanstra
meteen de erkenning: Spiegel
van Holland. Tien minuten
laagland op zijn mooist. Na de
Shell-films kwam Bert Haanstra
pas in 1975 weer toe aan iets
heel bijzonders: Rembrandt,
Schilder Van De Mens. Klassiek
is daaruit nog altijd de vondst
om opnamen van diverse zelf
portretten van Rembrandt
schijnbaar naadloos in elkaar te
laten overvloeien. De moderne
muziekindustrie zou er later
zijn voordeel mee doen in aller
lei clips.
Opmerkelijk is dat zijn eerste
lange film niet een documentai
re maar meteen een speelfilm
werd. Naar Fanfare, een blijspel
over de competitie tussen twee
Giethoornse blaaskappellen,
kwamen 2,5 miljoen Nederlan
ders kijken. Alleen Turks Fruit
heeft nadien dat record gebro
ken. De poging dat succes te
evenaren met de oubollige
klucht De Zaak M.P. (een Hol-
land-België confrontatie met
het in Brussel gestolen Manne
ken Pis als inzet) leed jammer
lijkschipbreuk.
Tragisch gevolg was dat
Haanstra zich vervolgens vijf
tien jaar lang niet meer aan
speelfilms waagde. Heuglijk ge
volg was wel dat hij zich nu kon
richten op de twee lange docu
mentaires die klassiek zouden
worden: Alleman en De Stem
van het Water. In beide films
portretteerde hij met de
'verborgen camera' de Neder
landers in al hun aandoenlijke
eigenaardigheden. Toen, in
1966, was Haanstra eigenlijk
klaar met filmen. In elk geval
met filmen van Nederland en
de Nederlanders.
Dokter Pulder Zaait Papavers
had in 1975 tenminste nog
mooie recensies gekregen, maar
toen de cineast in 1979 voor
Een Pak Slaag zelf ongenadig
werd afgedroogd door de critici,,
bezorgde dat Haanstra een
hartinfarct. Van die klap, alweer
17 jaar geleden, is hij nooit he
lemaal hersteld. Het moet ook
hard zijn aangekomen bij een
man die de eerste vijftien jaar
van zijn carrière door de wereld
bijna was doodgeknuffeld en
zijn hele oeuvre had geplaatst in
het teken van bijna onaardse
menslievendheid.
Stones breken records met tournee
parus De Rolling Stones lijken met hun nieuwe Amerikaanse
tournee records te breken. Stones-optredens bezetten de eerste
zes plaatsen in Boxscore, de officiële barometer van concerten,
die in het blad Billboard wordt gepubliceerd. Hun concerten wa
ren de best bezochte in de periode tussen 23 september en 11
oktober.
Onderscheiding Rijnsburgse organist
noordwijk« Tijdens een orgelconcert in de Noordwijkse St. Jer-
oenskerk ontvangt Rijnsburger Anton Doornhein aanstaande
zondag een medaille van de 'Societé Académique d'Education et
d'Encouragement' uit Parijs voor zijn verdiensten voor de Fran
se orgelcultuur. Doornhein, de vaste organist van de St. Jeroens-
kerk, heeft zich gespecialiseerd in componisten, organisten en
orgels van Franse bodem. Het concert begint om 16.00 uur.
MUZIEK
RECENSIE LIDY VAN DER SPEK
Recital door Jaap van Zweden, viool, én
Daniel Wayenberg, piano. Gehoord:
23/10, Stadsgehoorzaal. Leiden.
Zelfs de jongste van de twee
staat al zoveel jaren aan de top
dat je tóch mag spreken van
twee ouwe rotten in het vak:
Daniel Wayenberg en Jaap van
Zweden. Bij de opkomst zie je
al meteen iets van Van Zwe-
dens tactiek, zijn bijzondere
stijl, de elegantie van zijn tij
gersluipgang richting klavier:
soepel, golvend, verend licht,
vol ingehouden kracht. Zo is
ook zijn spel in absolute sa
menhang, versmelting met de
piano.
Er is dan ook geen betere te
genspeler denkbaar dan
Wayenberg, die zich steeds
meer aan Van Zwedens spel
overgeeft zonder leidzaamheid
of lafheid. Zo is de uitvoering
van het laatste stuk op het pro
gramma, César Francks onster
felijke vioolsonate in A, van on
gehoorde schoonheid. De
vioolklank is volmaakt zuiver
en van een zilverzijden door
schijnendheid. Van Zweden
legt ongebruikelijke, verrassen
de accenten, trekt lange lijnen
van geleidelijkheid, past zijn
dynamiek daar feilloos bij aan.
Je ziet hem naar binnen krui
pen, verinnerlijken bij de gratie
van een voorbeeldige piano
begeleiding, overigens veel
meer dan begeleiden alleen.
Wayenberg voegt zich ge
heel, zonder ook maar iets van
zijn eigen elan, muzikaliteit,
originaliteit prijs te geven. Het
duo volgt «lkaar in het Allegret
to poco mosso op fluwelen
voeten met de kracht en
souplesse van groot wild. Het
beneemt de adem, schroeit de
zinnen.
Ravels vurige Tzigane ging
hieraan vooraf en breekt elke
eventuele reserve van voor de
pauze. Een rapsodie in zigeu
nerstijl, met een uitvoerige in
leiding voor vioolsolo, waarin
Van Zweden zo hier en daar
met het volle gewicht van zijn
arm op de snaren neerzijgt. Sa
men met Wayenberg ont
springt een sprankelende hoog
opspringende fontein in het
tweede deel.
In Beethovens 'Romance nr
1' stelt Wayenberg zich uiter
mate dienend op. Hij geeft van
Zweden alle ruimte om zijn in
strument te laten zingen. Het
'Allegro Grazioso' van Brahms
'Meistersingersonate' in A (de
beginnoten van het hoofdmo
tief van deze sonate zijn iden
tiek aan het Preislied van Wal
ter uit Wagners 'MeisterSin-
ger') is op zijn mooist. Hier
blijven de laagste wegnevelen
de tonen op de viool nog
steeds van een ondragelijke
schoonheid.
Slechts in het openingsstuk,
Mozarts Sonate in E, is de
kleurbalans niet in evenwicht.
Een forte-piano wordt hier no
de gemist.
Jaap Blonk: geïmproviseerd duet/duel van zang en dans. foto pr
Eigen schuld, dikke bult. Daarop komen
kort samengevat de reacties neer vanuit
de Leidse gemeenteraad op het luiden
van de noodklok door de volksuniversi
teit K&O. Ook de wethouder cultuur,
D66'er A. Pechtold, voelt zich niet direct
verantwoordelijk voor de enorme finan
ciële problemen waarvoor de grootste
culturele instelling in de Leidse regio
zich geplaatst ziet. De opstelling van de
stadsbestuurders heeft veel weg van Pi-
latus die 'het probleem' Jezus kreeg
voorgelegd. Ze laten de volksuniversiteit
aan haar lot over in het besef dat dit tot
haar ondergang kan leiden. En voor het
zover is hebben zij vast hun handen in
onschuld gewassen.
De wethouder heeft K O in de ge
meentebegroting voor volgend jaar laten
noteren voor een bedrag van zo'n
150.000 gulden. Daarmee is de subsidie
voor de instelling in één jaar meer dan
gehalveerd. De meeste raadsleden vin
den deze spectaculaire striptease 'lo
gisch'. De muziekafdeling van K O is
immers overgenomen door de nieuw
opgezette organisatie die de gerenoveer
de Stadsgehoorzaal bestiert. De ge
meente wil niet langer culturele instel
lingen als zodanig subsidiëren, maar al
leen nog die activiteiten die zij tot haar
hoofdtaken rekent.
Welnu, redeneren de fracties, met
wethouder Pechtold voorop, K&O is
zonder zijn muziekfunctie een volksuni
versiteit waarvan we nog slechts het vor
mingswerk (cursussen) in stand hoeven
houden. Daarvoor
moet een bedrag van
150.000 gulden genoeg
zijn. Wil K&O nog andere dingen erbij
doen? Da's best, maar reken dan niet op
subsidie. Kijk maar of er een markt is
voor andere, niet door ons bestelde ac
tiviteiten.
Het is een boodschap die al een
tijdje wordt verkondigd en die
niet alleen voor K&O is be
doeld. Met instellingen als de
bibliotheek, Leidse Schouw
burg. Stedelijk Museum
De Lakenhal, Leids Vrije-
tijds Centrum en Cul
tureel Centrum de X
wordt niet anders
omgesprongen.
Het is ook geen
onredelijke
boodschap.
Gemeente
en cultu
rele in
stellin
gen
dwingen el
kaar op deze
manier tot keuzes.
Met het nieuwe subsi
diesysteem wordt een
wildgroei aan malle, met ge
meenschapsgeld betaalde activi-
teiten voorkomen. Ook verdwijnt
het verlammende automatisme dat een
instelling elk jaar op hetzelfde bedrag
mag rekenen. De ge
meente moet de ruim
te krijgen en houden
om het subsidiebedrag te verhogen dan
wel te verlagen.
Toch is er veel voor te zeggen om
K O als een uitzondering te
beschouwen. Het is immers
de keuze van de ge
meente geweest om
de 'muziekpoot'
onder K&O
vandaan te
zagen en
onder te
brengen bij
Ie Stadsge
hoorzaal. K&O
werd door die
amputatie de enige
(culturele) instelling
in de stad die een taak
moest afstaan aan de
gemeente Leiden, die de
laatste jaren juist druk
doende is zich overal uit te
rug te trekken.
Met de muziekpoot verhuisde
een deel van het K O-personeel,
onder wie directeur Weber, mee
naar de Stadsgehoorzaal. Hij werd
aangesteld als artistiek directeur van
Leidens nieuwe muziektempel, maar
bleef ook aan K&O verbonden. De be
doeling was om voor de Stadsgehoorzaal
nog een algemeen directeur aan te stel
len. Bij nader inzien volstond de ge
meente evenwel met een éénh
leiding. Om nooit opgehelderderi al
werd niet Weber de baas van de
gehoorzaal (de visitekaartjes w D
gedrukt!) maar Petra linger. Geer: p;
lid dat zich om dit dubieuze? 'e
met poppetjes ooit in de opento gi
druk heeft gemaakt. A
Weber is inmiddels volledig tl a'
K&O. Hij drukt zwaar op de be d
van de voor meer dan vijftig profl z'
geklede organisatie. Bovendien 1 vi
hart niet bij het restant van de in
zeg maar de afdeling cursussen b
zonder muziek zou met een i
goedkopere directeur beter uit:
gen schuld, zegt dus de gemeen i
Het bestuur van K&O had Wel b
mers niet hoeven terugnemen. In -'
lijkheid is er geen sprake gewe -t
een vrije keuze. De gemeente he el
weliswaar bereid getoond een ,e
ingsregeling voor Weber te I 01
maar de Leidse muziekman pa ei
lence wilde helemaal niet ophoi* aa
werken. Hem ontslaan was absol us
bespreekbaar, meent K O-bes ta
B. Hageman. Het onvrijwillig 'h
had K&O handenvol geld gekos tot
bovendien weigerde het bestuur H.
te ontslaan die K O zo groot hsc'
maakt. De volksuniversiteit Vai
kortom zorgvuldiger met z'n pf P'a
om dan de gemeente en wordt di^r
nu gestraft.
Ujk
WIM KOEVOET r
komen, maar ook van combina
ties en confrontaties. Een kruis
bestuiving tussen verschillende
stijlen, zoals een geïmprovi
seerd duet/duel van experimen
tele dans en zangkunst door
danser René Blom en performer
Jaap Blonk. Daarbij gooit Blonk
zijn lichaam ook graag in de
strijd en gebruikt de danser
Blom zijn stem in zijn dans.
De Berlijnse componist Han
nes Zerbe verenigt jazz en
avantgarde tegen een achter
grond van historische Leidse
filmbeelden. Africa Brass speelt
Afrikaanse percussie en blazers-
muziek. De composities zijn ge
baseerd op een soort grafisch
notenschrift, ontwikkeld door
percussionist Hans Hoeksema.
De ingewikkelde ritmepatronen
kunnen worden weergegeven
volgens Hoeksema's systeem
van 'Hoekse Maten', wat vol
gens Vogel soms interessante
geometrische figuren oplevert.
Weer een staaltje van ver
menging, dit keer van muziek
en beeldende kunst?
„Nou zover zou ik niet willen
gaan. Maar we proberen wel zo
veel mogelijk de grenzen tussen
kunstvormen te doorbreken. En
volgens mij werkt dat ook goed.
Kijk maar naar het succes van
festivals als Crossing Border in
Den Haag waar popmuziek
wordt gecombineerd met litera
tuur. Als het Grenzenloos Festi
val blijkt aan te slaan, dan wil
len we het wel vaker doen. Om
de twee jaar, want het moet wel
een beetje bijzonder blijven.
Het Grenzenloos Festival is op
7 en 8 november in het LAK-
theater in Leiden. Aanvang
beide dagen: 20.00 uur.
Vele kleintjes maken één grote,
moeten ze gedacht hebben bij
Podium Hot House, Made in
Leiden en Cultureel Centrum de
X. De drie organisaties die zich
sterk maken voor de program
mering van muziek die je door
gaans niet op de radio hoort, or
ganiseren samen het tweedaags
Grenzenloos Festival. Hot Hou
se doet in jazz en geïmprovi
seerde muziek, Made in Leiden
houdt zich bezig met nieuw ge
componeerde, moderne muziek
terwijl Cultureel Centrum de X
het zwaartepunt legt op de tra
ditionele klanken van de we
reldmuziek.
Drie genres die op het oorste
oor weinig met elkaar te maken
hebben. Volgens Koen Vogel
van Hot House moeten de over
eenkomsten dan ook eerder
worden gezocht in de opvattin
gen van de muziekminnaars.
,,De ondertitel van het festival is
'muziek voor liefhebbers die
zich niet in hokjes laten stop
pen'. We willen het gemeen
schappelijke gevoel aanspreken
dat mensen met een specialisti
sche smaak hebben. Ze zijn
open minded. Maar goed, het
kan natuurlijk ook helemaal
verkeerd lopen als blijkt dat
men helemaal niet gediend is
van andermans muziek. Het is
een experiment, en kan dus
mislukken. Misschien komt een
bezoeker van de X bijna nooit
bij een concert van Hot House,
maar door eikaars publiek iets
aan te bieden proberen we dat
een beetje te doorbreken."
De verscheidenheid moet niet
alleen van uiteenlopende acts
