Opnieuw onrust op effectenbeurze
Brief- en telefoongeheim verdwijnt met stille trom uit Grondwt
In Indonesië lijkt Joyoboyo's toekomst aangebroken
Feiten &Meningen
Tol
VRIJDAG 17 OKTOBER 1997
Tot nu toe lijken alleen gespecialiseerde juristen zich
zorgen te maken, maar over enige tijd kan iedereen
er op een pijnlijke manier mee te maken krijgen: het
briefgeheim en het telefoongeheim verdwijnen uit
artikel 13 van de Grondwet. In plaats daarvan moet
er volgens de regering een algemeen 'recht op ver
trouwelijke communicatie' komen.
Dat klinkt als een modernisering. In de praktijk bete
kent het echter dat bijvoorbeeld alle communicatie
via Internet vogelvrij is en blijft. Recht op geheim
houding van e-mail- en faxverkeer krijgt de burger
niet. Tegelijk vervalt de bestaande Grondwetsbepa
ling volgens welke alleen de rechter een inbreuk op
het briefgeheim kan gelasten. Nu al kan buiten de
rechter om de telefoon worden afgeluisterd in ver
band met BVD-onderzoek. Straks geldt deze moge
lijkheid voor alle vormen van communicatie.
Prof. mr. Dommering, hoogleraar informatierecht
aan de Universiteit van Amsterdam, waarschuwt dat
het elektronische berichtenverkeer dat breed in
zwang is gekomen (fax, e-mail) met één breed gebaar
buiten de Grondwet wordt geplaatst, dat er van het
telefoongeheim niets overblijft en dat het
briefgeheim wordt uitgehold.
Het briefgeheim is in 1848 door toedoen
van de liberaal Thorbecke in de Grond
wet terecht gekomen. Hij beschouwde de
vertrouwelijkheid van correspondentie
als een belangrijke bescherming van de
burger tegen inmenging van de overheid.
Pas een kleine anderhalve eeuw later, in
1981, werd de vertrouwelijkheid van tele
foon- en telegraafverkeer in de Grondwet
geregeld, zij het met minder waarborgen
omgeven dan het aloude briefgeheim.
Inmiddels zijn er nieuwe vormen van
communicatie bijgekomen: fax, e-mail,
voicemail, datacommunicatie, videotex
en dergelijke. Volgens de regering is het daarom
noodzakelijk de bescherming van vertrouwelijke
communicatie te regelen op een manier die los staat
van de gebruikte technieken. Vandaar een recht op
vertrouwelijke communicatie.
Maar wanneer is er volgens de regering dan sprake
GIJS SCHREUDERS
juridisch
medewerker
van vertrouwelijke communicatie waar
neuzende overheidsdienaren buiten
moeten blijven? Iedereen is het erover
eens dat het er weinig toe doet welk com
municatiemiddel wordt gebruikt. Het
gaat erom dat een boodschap vertrouwe
lijk hoort te blijven als deze exclusief aan
een bepaalde persoon of instelling is ge
adresseerd (dus niet bestemd is voor
babbelboxen en dergelijke).
De regering hanteert volgens de toelich
ting bij de voorgestelde Grondwetswijzgi-
ging de maatstaf van 'de geobjectiveerde
wil'. Dat klinkt ingewikkeld. Er wordt mee
bedoeld dat een boodschap alleen als
vertrouwelijk wordt erkend, als er genoeg
moeite is gedaan voor geheimhouding. Wie gebruik
maakt van communicatievormen die met meer of
minder moeite voor derden toegankelijk zijn, heeft
ook geen recht op vertrouwelijkheid. Het komt erop
neer dat alleen gecodeerde, beveiligde, of in gesloten
verpakking verzonden berichten onschendbaar zijn.
Eerder heeft de minister van justitie al meegedeeld
dat e-mail niet onder het briefgeheim valt. Een e-
mailbericht zou te vergelijken zijn met een ansicht
kaart die door de postbode kan worden gelezen.
Evenmin is het recht op vertrouwelijke communica
tie van toepassing bij beeldinformatie. Volgens de re
gering zijn afbeeldingen namelijk geen vorm van
communicatie. Dus: geen recht op geheimhouding
daarvan (behalve op andere gronden, zoals de alge
mene privacybescherming)
In het faxverkeer geldt het recht op geheime commu
nicatie alleen maar als de afzender een beveiligings
voorziening heeft aangebracht (sealfax). Vertrouwe
lijkheid van computerberichten wordt slechts geres
pecteerd als deze door de afzender zijn 'versleuteld'
door middel van elektronisch geheimschrift (crypto
grafie). Overigens studeert Justitie intussen op de
vraag hoe het gebruik van cryptografie kan worden
verboden, omdat de opsporingsdiensten in hun werk
worden belemmerd als criminelen zulk elektronisch
geheimschrift gebruiken.
De voorwaarde dat een computerbericht moet zijn
gecodeerd om grondwettelijk beschermd te ziji
gen meekijken door de overheid, betekent dat:
ook alle telefoongesprekken mogen worden afg
terd, tenzij de gesprekspartners dat zelf onmog
maken met behulp van digitale coderingsappaj
Van het nieuwe grondrecht op vertrouwelijker
municatie lijkt met al deze beperkingen weinig
recht te komen. In het Nederlands Juristenblad
toogt mr. Van Eijk van het Instituut voor Inforn
recht in Amsterdam dat het voorstel de fundan
le vrijheden beperkt. En in het vakblad Mediafi
vraagt Dommering zich af of we te maken hebl
met een nieuwe poging van de overheid om lm
onder controle van de staatsmacht te krijgen.
Zulke geluiden zouden voldoende reden moete
voor een principieel debat in de samenleving o
tikel 13 van de Grondwet. Het is naïef deze voo
len alleen maar als een, op het eerste gezicht oi
schuldige, aanpassing aan het digitale tijdperk
schouwen.
We betalen in Spanje geen wegenbelas
ting. Tenminste, als je de paar peseta's
die de gemeenten heffen voor lokaal
wegenonderhoud, niet mee telt. Fan
tastisch!", roepen familie en vrienden
wel eens met, als ik me niet vergis, een
jaloers ondertoontje. En het is waar, in
vergelijking met Nederland en andere Europese landen
is het hebben van een auto voor de Spanjaarden relatief
goedkoop. In het voertuig rijden gaat ook nog, omdat
de brandstof ook goedkoper is dan in de omringende
landen.
Maar dan komt het cruciale punt. Wéar ga je rijden?
Pa, moe en twee kinderen stappen vrijdagmiddag in
de glimmend gepoetste Seat Ibiza voor een weekendje
oma en opa. Die wonen een stukje onder Granada, 850
kilometer naar het zuiden. Geen uitzonderlijke afstand
voor Spaans familiebezoek. Want op zoek naar werk
zijn hele families de afgelopen decennia in alle uithoe
ken van dit grote land terecht gekomen. En vaak zelfs
buiten de landsgrenzen.
Iedereen is goed gemutst, want losabuelos in Andalu-
cië maken er altijd een echt feest van als kinderen en
kleinkinderen uit Catalonië over komen. Het weer is
bovendien prachtig en het wagentje zoeft met 120 over
de vrijwel lege autopista, richting flamenco en familie-
roots. Hier en daar schittert de blauwe Middellandse
Zee tussen de groene heuvels. Het kaartje dat bij de op
rit van de tolweg eigenwijs uit de kassa stak, ligt achte
loos onder het blikje coca cola tussen de beide voor-
stoelen. Bij Tarragona moet de voet van het gas, want
hier houdt het toltraject even op. 650 peseta's. Afgerond
een tientje. Nou ja, je schiet ook wel heerlijk op en er is
bijna niemand op de weg. Het is echt genieten.
Na Tarragona krijgt het gezin een nieuw tolkaartje.
Pas een paar honderd kilometer verder onderbreekt
een nieuwe rij kassa's het rijgenot. Dat is even schrik
ken. 2800 peseta's. Nog net geen veertig gulden. Pa
heeft het inmiddels stiekem zitten uitrekenen. Voor el
ke gereden kilometer heeft hij veertien peseta's betaald,
bijna twee dubbeltjes. Wanneer ze bij oma en opa voor
de deur uitstappen, hebben ze 161 gulden betaald voor
het gebruik van de prachtige Autopista del Sur, geëx
ploiteerd door een particuliere onderneming en gesub
sidieerd door de overheid. Met Spaans optimisme wor
den deze muizenissen uit het hoofd gezet en het wordt
een gezellig weekend.
Maar zondagmiddag, wanneer het tijd is huiswaarts
te keren, valt het besluit om toch maar de nationale
route te nemen. Want 323 gulden tol voor een retourtje
oma en opa hakt er toch behoorlijk in. De benzinekos-
ten en het drankje onderweg komen er nog bovenop.
Allemaal net iets te veel. En precies zo denken al die an
dere vijf of zes miljoen Spanjaarden er over, die een ge
zellig weekend hebben gehad. Terwijl de strak geasfal
teerde zesbaans tolwegen er vrijwel verlaten bij liggen,
jakkert het Spaanse volk over de gratis, maar levensge
vaarlijke tweebaans-wegen. De enige tol die daar be
taald hoeft te worden, is de dood of een rolstoel.
Vijftig verkeersdoden per weekend is in Spanje het
gemiddelde. Wanneer er puente, een lang weekend is,
loopt het trieste aantal op tot zeventig. Jaarlijks sterven
op de Spaanse wegen meer dan zesduizend mensen.
En op de Spaanse wegen wil zeggen: vrijwel nooit op de
tolwegen. Daarover zoeven de nieuwe rijken en de bui
tenlandse toeristen met grote snelheid naar hun doe
len.
Intussen zoekt de regering naarstig naar de oorzaken
van de Spaanse verkeersonveiligheid. Drankmisbruik,
roekeloos gedrag door jongeren, het te harde rijden.
Overal wordt de schuld gezocht, behalve bij het krom
me verkeersbeleid. Dat net als in de trein een eerste en
een tweede klas kent.
HENK VAN DEN BOOM CORRESPONDENT
Tien jaar na krach op Zwarte Maandag
Tien jaar na de krach
van 'Zwarte Maandag'
heerst op de interna
tionale effectenbeur
zen opnieuw een ui
terst nerveuze stem
ming. Bespiegelingen
over een mogelijke
herhaling zijn niet van
de lucht. Maar voor el
ke beursgoeroe met
een doemscenario is
wel een optimist te
vinden.
Op 19 oktober 1987 kelderde op
Wall Street de Dow Jones-index
met 508 punten ofwel 22,6 pro
cent tot 1.738. Het was de
grootste klap sinds de krach van
1929, die ook in oktober viel. De
beurzen in de rest van de we
reld werden meegesleurd. De
Amsterdamse handelaar Martin
Marinus van Van Meer James
Capel, al dertig jaar in het vak,
kijkt er met koude rillingen op
terug. „Zo'n fenomeen hadden
we nog nooit meegemaakt. De
paniek was niet te beschrijven."
Het duurde bijna twee jaar voor
de Dow op het oude niveau
was. Kort daarna leek het op
nieuw mis te gaan. In 1989, al
weer in oktober, moest de Dow
op één dag 190 punten inleve
ren, toen zeven procent. Maar
deze 'mini-krach' was snel ver
geten en sindsdien is de index
in steeds rapper tempo omhoog
geschoten naar ruim 8.000.
Dat angst heerst voor een inzin
king, heeft weinig te maken met
een oktobertrauma, al is bijge
loof de beurzen niet vreemd. Al
meer dan een jaar hangt een re
actie op de ongekende hausse
in de lucht. Sinds juli 1996 zijn
er geregeld breukpunten in de
opgaande lijn, waarvan het
meest serieuze in augustus.
Doorgaans kwamen ze op het
conto van president Alan
Greenspan van de Amerikaanse
centrale banken.
Greenspan sprak vorig jaar de
cember van 'buitensporige eu
forie' op de beurzen. Beleggers
zagen daarin het signaal dat het
uit was met de pret, maar ze
waren de schrik al snel weer te
boven. Wel werd voorzichtig
heid troef. Dit jaar waarschuw
de Greenspan nog een paar
keer dat de bomen niet tot in de
hemel groeien. Bovendien ver-
Op Zwarte Maandag ontstond op de beursvloeren in de hele wereld grote paniek.
hoogde hij in maart de rente in
de VS om inflatiegevaar te be
teugelen.
Als de beurzen ergens allergisch
voor zijn, is het wel inflatie en
rentestijging. Een hogere rente
drukt de bedrijfswinsten en
maakt aandelen minder aan
trekkelijk ten opzichte van an
dere beleggingen, zoals spaarre
keningen. Vorige week ging ook
in Europa de rente omhoog,
voor het eerst in vijfjaar. Dat
zette nog meer druk op de ketel.
Op 6 augustus boekte de Dow
Jones-index een recordslot van
8.259 punten, gelijktijdig met
een hoogtepunt voor de dollar
koers van 2,12 gulden. Vervol
gens gingen 637 punten (7,7
procent) verloren, maar nu zit
de index alweer rond de 8.100.
Dat gebeurde via een uiterst
grillig koersverloop waarbij nie
mand meer opkeek van dage
lijkse schommelingen van meer
dan honderd punten.
Slechter verging het de beurs in
Amsterdam. De AEX-index kel
derde na het hoogtepunt van
1.011 punten van 7 augustus
met 163 punten (zestien pro
cent) en heeft daarvan maar de
helft goedgemaakt. De Neder
landse aandelen waren harder
gestegen en zonken ook dieper.
Ook speelde de gevoeligheid
mee voor de dollarkoers, die is
teruggezakt naar 1,97 gulden.
Een hoog rentepeil was een
hoofdoorzaak van de krach van
1987. De situatie ligt nu heel an
ders. De rente is historisch ge
zien nog steeds laag, zeker in
Europa, en gaat vermoedelijk
niet veel verder omhoog gaan.
„De inflatie is goed onder con
trole", aldus Marinus. Hij wijst
verder op een ander essentieel
verschil met 1987. „In de eufo
rie van de jaren tachtig waren
veel aandelen gekocht met ge
leend geld. Toen het mis ging,
werd dergelijke beleggers bijna
de strot afgeknepen. Nu is dat
veel minder het geval."
Daar komt bij dat de economi
sche vooruitzichten zonnig zijn.
Het Internationaal Monetair
Fonds voorspelde vorige maand
nog dat de wereldeconomie ze
ker tot 2002 flink blijft groeien.
Dat doet de bedrijfswinsten
geen kwaad.
Blijft de vraag of de aandelen
markten zijn overgewaardeerd.
De gangbare maatstaf daarvoor
is de koers/winstverhouding,
het quotiënt van de beurskoers
en de winst per aandeel van het
betrokken bedrijf. Bij de krach
van 1987 stond die voor de der
tig fondsen in de Dow Jones-in
dex op 24. Dat is nu niet veel
minder. Voor de Dow is het 19,
voor de veel bredere S&P-index
21 en voor de AEX-index in Am
sterdam 20. Amsterdam was in
1987 sterk ondergewaardeerd
met 11 a 12. De meeste analis
ten beschouwen 18 als een ge
zond niveau.
Aandelen mogen dan aan de
dure kant zijn, het is net als met
andere zaken maar wat de gek
ervoor geeft. Zeker op de beurs
geldt de wet van vraag en aan
bod, en de vraag lijkt alleen
maar te groeien. Beleggen heeft
de afgelopen jaren vooral in Eu
ropa enorm aan populariteit ge
wonnen.
„De beurs heeft een veel brede
re basis onder het publiek. Het
idee van smerig kapitalisme is
eraf', zegt Marinus. Dat komt
mede door privatiseringen van
'volksfondsen' als KPN in Ne
derland en Deutsche Telekom.
Zelfs de Duitsers, tot voor kort
met geen stok naar de beurs te
krijgen, beginnen er nu de lol
van in te zien.
De groeiende vraag naar aande
len is meer dan een modei
schijnsel. Steeds meer mei
in de westerse wereld begji
zich zorgen te maken over
pensioenvoorzieningen. E
grijzing van de bevolkingn
de toekomstige financierir:
daarvan problematisch. D;
maakt het raadzaam eena;
tje voor de dorst te kweker:
rechtstreeks aandelen tekr
of geld te steken in beleggi
fondsen of koopsompolis®
Marinus is ervan overtuigd
een nieuw drama uitblijft
nog steeds een ongelooflijl
geld. Wat we de laatste tijd
.zijn gezonde correcties. Ee
krach zit er absoluut nietii
AMSTERDAM ANP
EVERT VAN DEN HEUVEL
Als het gaat om voorbeelden van mensen die het via vriendjespolitiek
ver hebben geschopt in het zakenleven, noemen gewone Indonesiërs
als eerste de kinderen van president Soeharto. foto epa
Ruim duizend jaar geleden voorspelde de Javaan
se vorst Joyoboyo dat ooit een machtig man zijn
volk zou regeren. Moreel verval, misdaad en cor
ruptie zouden hoogtij vieren. Zou het volk zijn
leiders laten begaan, dan zou God het land bedel
ven onder rampspoed. In het hedendaagse Indo
nesië lijkt Joyoboyo's toekomst aangebroken.
Van generatie op generatie geven Javanen deze
profetie nog altijd door. Delen daarvan zijn al uit
gekomen. Zo voorzag Joyoboyo dat vreemden
(Nederlanders) Java vierhonderd jaar zouden
overheersen, dat een wreed geel ras (Japanners)
het volk korte tijd zou onderdrukken, waarna een
charismatische voorman (Soekarno) het naar de
vrijheid zou leiden. Zou Joyoboyo opnieuw gelijk
krijgen nu Indonesië al anderhalfjaar gebukt gaat
onder tegenspoed?
Branden teisteren Sumatra en Kalimantan, terwijl
de rook half Zuid-Oost-Azië verstikt. Droogte tast
oogsten aan en heeft in Irian Jayaal 431 mensen
levens gekost. De crash van een Garuda-Airbus
bij Medan (234 doden) was het ergste, maar niet
het enige vliegtuigongeluk dit jaar.
Bij het Molukse eiland Seram is zelfs een vissoort
(asupit) waargenomen die zich volgens de plaat
selijke bevolking alleen aan de vooravond van
oorlogen laat zien. De laatste keer dat de asupit
opdook, was in januari 1942. Twee maanden later
was het Japanse leger in Indonesië heer en mees
ter.
Begin deze maand noemden islamitische leiders
deze en andere rampen een goddelijke verma
ning. In de Al Azhar-moskee in Jakarta riepen ze
de natie op berouw te tonen. „We vragen de rege
ring zich ervan bewust te zijn dat macht een
mandaat is van Allah waarvoor verantwoording
moet worden afgelegd, hier en in het hierna
maals", aldus een verklaring van de imams.
Een van hen was Amien Rais. Behalve hoogleraar
politieke wetenschappen is hij ook de leider van
Muhammadiyah, met 28 mijoen leden de op een
na grootste moslimorganisatie van Indonesië.
Amien zei dat 'er iets goed mis is' met de natie.
„We horen over rellen waarbij mensen omko
men, maar we voelen ons niet meer geschokt."
Van rellen was Indonesië de afgelopen anderhalf
jaar bij herhaling het toneel. Alleen al de campag
ne voor de parlementsverkiezingen kostte afgelo
pen lente bijna driehonderd mensen het leven.
En er is maar weinig voor nodig om nieuwe on
lusten te doen ontbranden. Vorige maand was
het raak in Ujungpandang, de hoofdstad van
Zuid-Sulawesi. Een gestoorde man doodde daar
met een klewang een 9-jarig meisje. De Chinese
dader was ontoerekeningsvatbaar, maar dat
weerhield de plaatselijke bevolking er niet van
honderden winkels en andere gebouwen van et
nische Chinezen te verwoesten.
Zelfs overheidsgebouwen boezemen geen ontzag
meer in. Toen in Pelabuan Ratu (West-Java) het
gerucht ging dat de politie een potje maakte van
het onderzoek naar de dood van een onderwijzer,
brandde een woedende menigte het politiebu
reau plat. Kort daarop werd het politiebureau van
Pameungpeuk, eveneens in West-Java, in brand
gestoken toen de mare ging dat een politieman
een collega had doodgeschoten wat overigens
niet waar was.
Net als de vele stakingen zijn het uitingen van de
hoog opgelopen sociale spanning in Indonesië.
De kloof tussen arm en rijk is op ieders lippen.
Dat gezagsdragers waarschuwen voor 'het gevaar
van het communisme' en reppen over een
'regenboogcoalitie' die op chaos uit zou zijn,
maakt op vrijwel niemand meer indruk.
Wel kunnen mensen zich opwinden over de
enorme rijkdom die de elite bijeen graait. Deze
week zei minister Tarmizi Taher na een bezoek
aan president Soeharto dat 'pak Harto zijn kinde
ren er altijd aan herinnert dat zij slechts de zoons
en dochters zijn van Haji Mohammad Soeharto
en niet van de president'. Maar als het gaat om
voorbeelden van mensen die het via vriendjespo
litiek ver hebben geschopt in het zakenleven,
noemen gewone Indonesiërs als eerste de Soe-
harto-telgen.
Al met al is de onvrede over de machthebbers
enorm. Volgens een waarzegger in Sleman, niet
ver van Yogyakarta, moet vanaf deze maand wor
den gerekend op een nieuwe golf van geweld. Of
hij gelijk krijgt, valt te bezien. Dat de munitie voor
sociale explosies hoog ligt opgetast, lijdt echter
geen twijfel.
Dat klemt te meer, nu het fundament onder het
dertig jaar oude Soeharto-bewind afbrokkelt. Te
genover kritiek op het gebrek aan democratische
vrijheden stelden de autoriteiten altijd het succes
van de economische ontwikkeling. Sinds het uit
breken van de valutacrisis in Zuid-Oost-Azië is
dat argument echter nauwelijks meer bruikb
Of de gesprekken van de regering met het te
geroepen Internationale Monetaire Fonds (C
leiden tot een krachtige aanpak van de gebrt'
in de Indonesische economie, is onzeker. Da
op niet al te lange termijn ingrepen nodig zij
echter voor iedereen duidelijk.
Haast oorverdovend is dan ook inmiddels hf
koor dat het lied van vernieuwing zingt. Niet
leen bekende criticasters van het bewind, oe
meer en meer leden van de elite verklaren dt
litieke en economische hervormingen noodt
lijk zijn. Algemeen heerst echter ook de op\<
dat het daarvan pas werkelijk kan komen al>
jarige Soeharto uit eigen beweging of doo'
senlcomst van de dood heeft plaatsgemaai
voor een ander.
Abdurrachman Wahid, bijgenaamd Gus Dut
leider van NU, 's lands grootste islamitische
nisatie, zei deze week dat een vreedzaam ver
van die machtswisseling het allerbelangrijkst
Niemand is immers gebaat bij herhaling var
bloedbad zoals in 1965, toen honderdduizec
het leven lieten. Volgens Gus Dur moet hetb
wind dan wel meer acht slaan op de rechten
de bevolking, omdat het volk anders 'de zaai
eigen hand neemt'. Joyoboyo had het nietb»
kunnen zeggen.
JAKARTA RONALD FRISART
CORRESPONDENT
