Paddestoel maakt boom bouwrijp voor specht
Natuur Milieu
Conferentie
over Wadden
lijkt weinig
op te leveren
Herfstdrukte vogelringers
WOENSDAG 15 OKTOBER 1997
Boekje over zwammensoorten en aangetaste bomen
TOMPOES
Heer Bommel en de grauwe razer
Heer Bommel had zich intussen, na
lang en somber peinzen, een helm
op het hoofd gezet. Hjj voorzag zich
van een schild, reikte Tom Poes een
lans toe en verliet huis en haard om
aan zijn vreugdeloze monsterjacht te
beginnen.
„Ach", zo sprak hij zuchtend, „ik kan
niet zeggen hoe mij dit tegen de
borst stuit. Maar ik heb geen keus,
jonge vriend. De grauwe razer moet
gevat worden. Ik wil wedden, dat
heel Rommeldam op het ventje loert
en wanneer het straks zijn geduld
verliest en iets doms doet, krijg ik de
schuld." „Ja", zei Tom Poes, „dat
spreekt." „Er spreekt niets!" riep heer
Ollie driftig uit. „Ik bedoel, ik spreek
en jij kunt beter luisteren wanneer
een rijp en ervaren iemand aan het
woord is. Het monster moet dus ge
vangen worden, zei ik. Maar het
moet ridderlijk gebeuren. Met zacht
geweld en een mooi voorbeeld. Dat
heb ik nu wel geleerd. Niet het ge
weld van de moderne tijd,, dat heeft
reeds zo veel stuk gemaakt in dit jon
ge leven."
Tom Poes zuchtte eens en verschikte
de zware speer.
„Hm", zei hij. Heer Bommel betrok
nog meer, doch zijn woorden werden
overstemd door het geronk van een
zware automotor. Het was een over
valwagen van de Rommeldamse po
litie, die gewapend met geweren en
traangasbommen langsraasde, op
zoek naar het monster.
„Dat bedoel ik nu, als je begrijpt wat
ik bedoel!" riep heer Ollie, die door
de luchtdruk en de dampen in zijn
uitrusting verward raakte.
REDACTIE: BERT DE JONG
H
T
W
DOOR JAN VISSER
De eerste decade van oktober is bijzonder zacht ge
weest. Dat kwam vooral door de hoge nachtelijke
temperaturen. Soms werd het 's nachts niet kouder|{
dan een graad of 16. De gemiddelde temperatuur
over de eerste tien dagen van de maand is in De Bi
uitgekomen op 14,9 graden tegen normaal 12,3.
Warmer deze eeuw was het alleen in 1921 toen hel
decadegemiddelde 15,6 graden bedroeg.
In het verleden is er wel eens een onderzoek gewee
waaruit men de conclusie zou kunnen trekken dat
warmte aan het begin van de wijnmaand een koude
of strenge winter tot gevolg heeft. Was dat immers
het zeer zachte weer van begin oktober 1921, 1981
en 1995 (eveneens gemiddeld 14,9 graden) ook ni
het geval? Het bewuste onderzoek werd echter uitg
voerd over enkele decennia (1904-1945) en ook dij!
neerslag werd er bij betrokken. Het moest namelijk
niet alleen zacht zijn maar ook droog. Dat is dit jaar
bepaald niet aan de orde. Zo viel er in De Bilt tot de
elfde 71 millimeteren in onze streken op enkele
plaatsen 80-90 mm. Ook tijdens het afgelopen et
maal heeft het weer volop geregend. Vooral gister
middag en de afgelopen nacht is er veel gevallen.
Oorzaak was langzaam opdringende zachte maar
vooral vochtige lucht boven de Britse eilanden. In
Stompwijk werd vanochtend een etmaalsom van 2(
mm afgetapt (maandsom nu 102), Valkenburg 20,
Bloemendaal 16 en op Schiphol 15 mm.
Morgen nemen de regenkansen af en mogelijk klaa
het enige tijd op. De temperaturen blijven echter bi
11 graden stekenI n het noordoosten kan het de kc J
mende nacht zelfs een graadje vriezen. Vanaf vrijda
blijft het enkele dagen droog en met een zuidelijke
luchtstroming wordt warmere lucht aangevoerd. De
temperaturen lopen in het weekeinde op tot zo'n 1!
graden. Bovendien laat de zon zich geregeld zien.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
donderdag.
Noorwegen:
Vandaag meest droog
enkele opklaringen. Mor
gen van het westen uit be
wolking, wind en regen
'ijk
eenlopend van rond het
vriespunt in Lapland tot
ongeveer 10 graden in de
buurt van Oslo.
Zweden:.
Wolkenvèlden, ook af en
toe zon en hier en daar wat
lichte sneeuw. Middag-
temperatuur iets onder nul
in Laplan
den ten zuiden van Stock
holm, langs de zuidelijke
kust 10 graden.
Denemarken:
Wolken, ook wat zon en
een enkele bui. Middag-
temperatuur oplopend
naar ongeveer 12 graden
op morgen.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Vrij veel wolken, af en toe regen en mor
gen veel wind. In het oosten van Enge
land en Schotland meest droog en wat
zon. Middagtemperatuur ongeveer 16
graden.
België en Luxemburg:
Wolkenvelden en af en toe regen of mot
regen. Middagtemperatuur ongeveer 14
graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Veranderlijk bewolkt en hier en daar re
gen. In de Vogezen en Jura eerst nog
kans op sneeuw. Mjddagtemperatuur
uiteenlopend van een graad of 9 bij
Straatsburg tot 17 graden in de Vendee.
Morgen overal iets hogere temperaturen.
Droog en vrij zonnig. Middagtempera
tuur ongeveer 27 graden.
Madeira:
Van tijd tot tijd zon en meest droog.
Middagtemperatuur ongeveer 23 gra
den.
Spanje:
Fiinke zonnige perioden en d
noorden ook wolkenvelden er
Ie bui. Middagtemperatuur uiteenlo
pend van 22 graden langs de Golf van
Biskaje tot dik 25 graden in Andalusië.
Canarische Eilanden:
Vrij zonnig en droog. Middagtempera
tuur ongeveer 28 graden.
Marokko:
Westkust: droog en vrij zonnig.
Midddagtemperatuur meest tussen 25
en 30 graden.
Tunesië:
gen- of onweersbui. Middagemperatuur
ongeveer 23 graden.
Zuid-Frankrijk:
Geregeld zon, maar ook een enkele bui.
Langs de Cote d'Azur droog en flink wat
zon. In het zuidoosten waait eerst- nog
een forse Mistralwind. Middagtempera
tuur ongeveer 20 graden, in de buurt
van Lyon zo'ri 15 graden.
Mallorca en Ibiza:
Flink wat zon en droog. Maxima rond 23
graden en eerst nog een stevige noorde-
Italië:
Gaandeweg steeds meer zonnige perio
den en droog. Eerst nog kans op een bui
en plaatselijk veel wind. Middagtempe
ratuur variërend van 16 graden in het
noorden tot ruim boven de 20 in de zui
delijke streken.
Corsica en Sardinië:
Een afwisseling van zon, wolken en een
regen- of onweersbui. Eest vrij veel
wind. Middagtemperatuur ongeveer 22
graden.
Malta:
Wisselend bewolkt en vandaag nog kans
op een stevige regen- of onweersbui.
Middagtemperatuur ongeveer 23 gra
den.
Griekenland en Kreta:
Af en toe zon, maar ook aantal forse bui
en, soms met onweer en vrij veel regen.
Middagtemperatuur morgen van 17 gra
den in het uiterste noorden tot ongeveer
22 graden op Kreta.
Turkije en Cyprus:
Zon, maar ook wolken en plaatselijk for
se regen- of onweersbuien, eerst alleen
in het westen later ook in het oosten.
Middagtemperatuur variërend van 20
graden op de Dardanellen tot 26 op Cy
prus, morgen lager.
Duitsland:
Wolkenvelden, -ook af i
vooral vandaag nog een
de Duitse Alpen eerst ook s
met maxima tussen de 5 e
morgen mindër koud.
Zwitserland:
Bewolkt en vooral vandaag af en toe re
gen, in de bergen sneeuw. In Tessin en
Engadin flink zonnig en droog. Middag
temperatuur iets oplopend naar onge
veer 15 graden.
Oostenrijk:
Veel bewolking e
bergen sneeuw. Morgen drog
op een opklaring. Middagte
tussen 5 en 10 graden, mo
koud.
Polen:
Veel bewolking en met nai
van tijd tot tijd wat regen, i
sneeuw. Middagtemperatuur; I
graden.
Tsjechië en Slowakije:
Meest bewolkt en vooral
toe regen, in de bergen sneei
dags ongeveer 8 graden.
Hongarije:
Wolken en perioden met rege
temperatuur ongeveer 10 gra; ls
DONDERDAG 16 OKTOBER 1991
Zon- en maanstanden
Zon op 08.07 Zonond
Maan op 19.15 Maano'
Waterstand
IJmuiden Katw
Hoog 04.10 16.32 03.4
Laag 14.16 24.00 13.5
Weerrapporten 15 oktober 08l
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Twente*
Vlissingen
Cyprus
Dublin
Frankfurt
Genève
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Lissabon
Locarno
Londen
Luxemburg
Madrid
licht bew.
onbew.
Zürich
Bangkok
Buenos Aires
nkele bui. In
neeuw. Koud
i 10 graden,
Tunis half bew.
//au, AJUUS f ALS BfJ J£D£R.
Z££H//£P (SAAAJ
stoppa/ /^VV /ka/ptzo
££>p£7v/
OPGAVE
OPLOSSING
CRYPTOGRAM
Horizontaal: 1. Boosheid is van
gewicht (4); 4. Gevallen Europe
aan (5); 7. Buitenaardse figuur
in de Nederlandse letteren (7); 8.
Dier om over te lopen (3); 9. De
plaats van een Engels kind (3);
10. Tennissen is geen sport voor
de massa (7); 12. Ga heen en
weer om de klok te versieren! (7).
Verticaal: 2. Ter ere van klaver
jassers (4); 3. Vrouwen om van te
houden (6); 4. Voetballers die
niet doorgaan (8); 5. In dit kle
dingstuk sta je voor joker (4); 6.
Beestje met weinig tijd voor een
duif (6); 9. Het zit wel goed met
haar! (4); 11. Hij blinkt uit in
hardheid (3).
HEINZ
GPD
De Waddenvereniging is bang
dat de Nederlands-Duits-Deen
se ministersconferentie, die la
ter deze maand in het Duitse
Stade wordt gehouden, weinig
zal opleveren. De voorbereidin
gen geven een 'vrij hopeloos
beeld'. De vereniging heeft de
Tweede Kamer gevraagd minis
ter Jozias van Aartsen van land
bouw, natuurbeheer en visserij
flink achter de broek te zitten
om toch nog iets van 'Stade' te
maken.
Na de laatste ministerconferen
tie in 1994 in Leeuwarden
is te weinig vooruitgang geboekt
met maatregelen om het Wad
dengebied te beschermen,
meent de vereniging. Het be
loofde voortgangsrapport over
de kwaliteit van de natuur is
niet verschenen, de evaluatie
van de afspraken van Leeuwar
den heeft te lang op zich laten
wachten en het beloofde be
heersplan is afgezwakt tot een
serie voornemens 'die vlees
noch vis zijn'.
Wat de Waddenvereniging
vooral stoort, is dat er bij de
voornemens geen initiatiefne
mer, financieringswijze en tijds
planning wordt afgesproken.
Verder gaan de drie landen te
weinig uit van het Waddenge
bied als eenheid. Elk land heeft
weer een andere visie op wat
wel en niet bescherming ver
dient. Daardoor krijgt de inter
nationale samenwerking een te
vrijblijvend karakter.
Minister Van Aartsen heeft de
Tweede Kamer begin septem
ber ingelicht over de voorberei
dingen. Hij beloofde toen onder
meer dat hij vooraf nog zou
overleggen met de provincies
en gemeenten. Een afspraak
daarover werd vorige week on
verwacht afgezegd. Ook de Ka
mer is verder in het ongewisse
gelaten over wat er van de mi
nistersconferentie te verwach
ten is.
De Waddenvereniging wil vol
gende week samen met zuster
organisaties uit Duitsland en
Denemarken een plan lanceren
om voor de Wadden een con
ventie op te stellen. Die moet
een wettelijk karakter krijgen en
veel striktere afspraken bevat
ten dan de drie landen tot nu
zijn overeengekomen. De
milieu-organisaties willen dat
lokale en regionale overheden
en vertegenwoordigers van be
langengroepen en de bevolking
uitdrukkelijk een stem krijgen
bij de voorbereiding van zo'n
conventie.
Miljoenen trekvogels zijn op
reis. Van hun noordelijke
broedgebieden richting zuiden,
of oost-west. Plekken om te
nestelen zijn nu eenmaal lang
niet altijd geschikt om te
overwinteren, vanwege bijvoor
beeld voedselschaarste.
Verschillende vogeltrekban^n
liggen langs/over Nederland.
Over het fenomeen vogeltrek is
de afgelopen decennia erg veel
bekend geworden, onder ande
re door het noeste werk van
Zangvogels hangen op de Gooi-
meerdijk in visnetjes te wachten
tot ze geringd worden.
foto martijn de jonge
(zang)vogelringers. Door de te
rugmeldingen van geringde
exemplaren weten we nu onder
andere welke route de meeste
vogelsoorten vliegen, waar ze
overwinteren, wanneer ze terug
komen, hoe oud ze kunnen
worden, enzovoorts.
Het ringen van vogels gebeurt
meestal op plaatsen waarlangs
trekroutes lopen. Zoals in de
duinen (vinkenbanen), de kop
van de Afsluitdijk, of de Gooi-
meerdijk in Zuid-Flevoland.
Ringers gebruiken vaak mist-
netten, soms kooien. Extra
hulpmiddelen zijn cassette
bandjes met vogelgeluiden,
waardoor de beestjes in het
mistnet worden gelokt. De ge
vangen vogels krijgen om één
van de pootjes een kleine licht
metalen ring met code, en wor
den vervolgens weer in vrijheid
gesteld.
ME
Houtrot. Bos- en plantsoenbe
heerders vinden het niks. Ge
koesterde monumentale bomen
vallen er aan ten slachtoffer, de
duurzaamheid van groenstruc
turen wordt er door vermin
derd. In de bewoonde wereld
speelt bovendien het veilig
heidsaspect. De wet stelt de be
heerder aansprakelijk voor el
lende die kan ontstaan als een
boom, verzwakt door verrotting,
omvalt. De 'bomenbaas' moet
het euvel dus vroegtijdig signa
leren, risico's van windworp in
schatten, en eventueel maatre
gelen treffen. Daarvoor is veel
kennis vereist.
Houtrot in levende bomen
wordt in hoofdzaak veroorzaakt
door schimmels (zwammen).
De vruchtlichamen zijn als pad
destoelen zichtbaar aan de bui
tenzijde van de takkendrager.
Ze zien er niet alleen fraai uit,
ze hebben ook prachtige na
men: dennemoorder, schubbige
bundelzwam, roodgerande
houtzwam, kogelhoutskool-
zwam, enzovoorts. Over zeven
endertig algemene zwammen
soorten die levende bomen
aantasten heeft de Bomenstich-
ting een boekje uitgegeven:
'Houtrot in bomen'.
De beschreven soorten vormen
het topje van de ijsberg. In to
taal zijn er namelijk in Neder
land circa 870 soorten schim
mels gevonden die boomrot
veroorzaken. De grote meerder
heid leeft echter uitsluitend van
dood hout (saprofieten). Die
blijven in het boekje buiten be
schouwing.
Houtrot veroorzakende schim
mels spelen in de boskringloop
een zeer belangrijke rol, omdat
ze voor andere organismen on
verteerbaar houtweefsel als het
ware voorkauwen en zacht/toe-
De zwavelzwam. Niet kieskeurig, tast allerlei soorten loofbomen aan. Slecht snoeiwerk en beschadigde wor
tels zetten de deur voor deze parasiet open. foto houtrot in bomen
gankelijk maken. In bossen en
grote parken, waar het eerder
genoemde veiligheidsaspect
geen of nauwelijks een rol
speelt, kunnen door zwammen
aangetaste bomen daarom het
beste met rust worden gelaten.
Eenmaal zacht gemaakt door de
schimmels is het hout geschikt
als voedselbron voor allerlei in
sectenlarven. Dat sommige in
sectensoorten uit Nederland
zijn verdwenen, of zeer zeld
zaam zijn geworden (bijvoor
beeld het vliegend hert) is een
gevolg van het ontbreken van
voldoende stervend/dood hout
in bossen en parken.
Zwammen maken een boom
bouwrijp voor speclften. Ze
hakken broedgaten in het zach
te weefsel. Die holen bieden na
derhand soms nog jaren onder
dak aan diersoorten die wel
holen nodig hébben, maar ze
niet zelf kunnen hakken. Zoals
marters, vleermuizen en uilen.
Een dode, grillige boom vol
kleurige paddestoelen is boven
dien voor de wandelaar een
waardevolle natuurbeleving.
De wereld van de parasitaire
schimmels in levende bomen is
blijkens het boekje een wondere
wereld. Niet elke paddestoel is
even agressief. Een relaxte bief-
stukzwam op een eik kan wei
nig kwaad, het vruchtlichaam
van een reuzenzwam daarente
gen op een oude beuk betekent
meestal het einde van de boom,
omdat het wortelstelsel zeer
ernstig wordt aangetast.
De snelheid waarmee de boom
wordt 'verteerd' is niet alleen af
hankelijk van de schimmel
soort. Andere factoren zijn de
hardheid van de houtsoort
(zachte berken rotten sneller
weg dan beuken), en de alge-
mene conditie van de boom. De
vitaliteit kan ondermijnd zijn
door ouderdom en/of milieu
vervuiling, hetgeen schimmels
vestigingskansen biedt.
Sommige soorten zwammen
zijn boomgebonden (de berk-
ezwam bijvoorbeeld alleen op
berken). Anderen, zoals het el
fenbankje en honingzwammen,
zijn minder kieskeurig. Om de
gevolgen van houtrot richting
toekomst in te schatten moeten
boombeheerders alles weten
van boom- en zwammensoor
ten, en hun gedragingen. Ken
nis van omgevingsfactoren,
zoals het milieu, is eveneens be
langrijk.
De houtrotproblematiek in le
vende bomen is actueel. Ener
zijds is er de trend om oude,
monumentale bomen zo lang
mogelijk te behouden. Anders-
zijds is er veel mis met het
milieu en komen juist in deze
periode zo zoetjes aan veel bo
men, zoals op landgoederen, op
een leeftijd die voor ouder-
domskalen zorgt, waaronder
schimmelvestiging.
Het lijkt er op dat beheerders
van boombestanden er het bes
te aan doen de conditie van het
groen te optimaal te houden.
Vitale bomen blijken namelijk
in staat aanvallen van parasitai
re zwammen te weerstaan, door
de aantastingen af te grendelen
en zo binnen de perken te hou
den. Is een boom doodziek, dan
zien de schimmels kans de af
grendelingslagen te doorbreken.
In de stedelijke omgeving zijn
allerlei graafwerkzaamheden
een groot gevaar. Die bescha
digt vaak de wortels van bomen,
wat hun gezondheid onder
mijnt. Het gevolg is een ver
hoogd risico op verschimme-
ling.
'Houtrot in bomen' telt 60 pagina's
met kleurenfoto's. Het is te bestellen
door 27,50 gulden over te maken op
postbankrekening 2108755 van de
Bomenstichting in Utrecht, onder
vermelding van 'houtrot'.
