'De bakens worden niet verzet, ze zinkerf
'Mensen zijn in staat elkaar op werk af te make
Feiten &Meningen
Djingelingeling!
DINSDAG 14 OKTOBER 1997
Drink Cola! Djingelingeling! Drink Pep-
si! Djingelingeling! Boek snel die
zwaanzinnige KLM-vlucht naar Tokyo
voor slechts 99 gulden! Djingelingeling!
Voor het voetballen snel even naar Al-
bert Heijn voor uw voordelige biertje!
Djingelingeling! Een CD vol Djingelin-
geling-djingels, alleen bij Arcade! Djin
gelingeling! Die moét je hebben, dus als
een speer naar de Free Record-shop!
Djingelingeling!!
Binnenkort sijpelt allerlei reclame niet
alleen als schreeuwerig drukwerk via de
brievenbus en als onvermijdelijk gejen
gel via radio en TV ons huis binnen.
Ook de telefoon is niet meer veilig voor
de opdringerigheid van de markt. Een
koopman uit Amsterdam gaat de be
schaving verrijken met De Gratis Beller,
een mogelijkheid om gratis iedereen te
bellen op voorwaarde dat reclame
boodschappen voor- en interrum
perend dwars door het gesprek voor lief
worden genomen. Dat 'gratis' is dus
maar betrekkelijk. De kosten zijn na
melijk voor de ontvanger van het tele
foontje. Die betaalt ervoor in de vorm
van alweer een aanslag op zijn of haar
geduld en zenuwen.
Tegen ongewenst drukwerk is wat te
doen met een sticker op de brievenbus.
De reclamemakers weten dat hun
boodschap op adressen met die sticker
averechts werkt als de folders toch in
de bus worden gedaan. Meer moeite
kost het om de reclame op radio en TV
uit de huiskamer te weren. Daarvoor
moet je voortdurend de vinger op de
zapknop houden, met het risico dat je
ongewild midden in een andere recla
me-boodschap terecht komt. Maar te
gen de regelrechte terreur van de
markt, die ons straks via de telefoon
kan worden opgedrongen bestaat nog
geen remedie. Je kan onmiddellijk de
hoorn op de haak gooien zodra blijkt
dat het om zo'n commercie-doorregen
gesprekje gaat, maar een deel van je
dosis ergernis heb je dan al binnen. Bo
vendien kan het altijd een berooid fa
milielid zijn, die zich gesprekskosten
wil uitsparen.
Met deze nieuwe vorm van telefoonti
rannie dringt zich aan de gebelde ook
een moreel dilemma op. Stel dat de
beller inderdaad een berooid familielid
is of een arme vriend, die zich de luxe
van een goede smaak niet meer kan
permitteren. Meteen afbreken zo'n ge
sprek is niet aardig; zeggen dat je direct
zelf terugbelt waarbij duidelijk wordt
dat dat is om de reclame niet te hoeven
horen, kan als kwetsend worden erva
ren. Blijft over het leugentje om bestwil:
„sorry Lk stond eigenlijk net onder de
douche, ik bel je zometeen even zelf'.
Dan loop je wel de kans dat de beller
zegt dal hij of zij wel even blijft hangen,
omdal het toch gratis is. Dat antwoord
dus niet afwachten, maar heel haastig
het telefoontje afbreken, vervolgens
hoorn van de haak zodat je in gesprek
bent.
Een antwoordapparaat zou nuttig kun
nen zijn als barrière tegen telefoonre
clame, maar dan moet de inleidende
commerciële boodschap niet te lang
zijn. Anders is het bandje vol voordat
de beller is toegekomen aan het noe
men van de naam. De telecommarkt
zou zich van zijn nette kant kunnen la
ten zien door de verkoop van een in te
bouwen mechaniek, dat de in-gesprek-
toon produceert op ieder binnenko
mend reclametelefoontje. Met een au
tomatische registratie van het nummer
van de vergeefse beller, kan de gebelde
zelf beslissen om al of niet terug te bel
len.
RIEN POLDERMAN
K r
„Jongeren leren dat abortus en
euthanasie gewoon moeten
kunnen Als doden in die
gevallen mag, waarom zou je
dan anderen niet doodtrappen
als ze in de weg staan", zei
aartsbisschop Simonis in een
vraaggesprek met deze krant.
Het leverde hem een storm
van kritiek op, onder meer van
minister Borst van volksge
zondheid. Gisteren had hij een
gesprek met haar over zijn uit
latingen. Hieronder zet hij zijn
visie nog eens uitgebreid uit
een. 'Natuurlijk bestaat er tus
sen het geweld op straat en de
wetgeving rond abortus en eu
thanasie geen causaal verband,
in de zin dat deze wetgeving
een vrijbrief biedt om andere
mensen dood te trappen. Maar
het is evenmin zo dat tussen
deze verschillende facetten
geen enkele samenhang be
staat'.
Bestaat er een verband tussen het recente
straatgeweld met dodelijk afloop in
Leeuwarden en de wetgeving rond abortus
en euthanasie? Over het antwoord op die
vraag verschillen minister Borst en ik van
mening. Ook uit andere reacties op mijn in
terview in deze krant bleek echter dat men
aan de kern van analyse voorbij ging. Dat is
jammer. Niet alleen omdat politici weder
om geïrriteerd reageerden op een kritisch
geluid van kerkelijke zijde, maar vooral om
dat er te veel op het spel staat.
Het kan niet zo zijn dat een overhaaste re
actie op één element uit een lang gesprek
een nadere bezinning blokkeert. Het is im
mers voor de toekomst van de samenleving
van levensbelang dat wij nadenken over de
verantwoordelijkheid die wij allen hebben
voor de morele vorming van een jonge ge
neratie. Volgens mij dient deze vorming ge
dragen te worden door de grondovertuiging
dat elk menselijk leven een absolute waarde
vertegenwoordigt. Alle normen zijn uitein
delijk zinloos wanneer wij rondom deze
waarde geen kleur bekennen.
Menigeen constateert dat de samenleving
verhardt. Met name onder jongeren lijkt er
sprake van een fascinatie voor geweld en
doodslag. Dat uit zich in de belangstelling
voor televisieprogramma's die echt of ge
speeld geweld tot amusement verheffen,
maar ook in excessief geweld op straat.
Steeds vaker escaleren dergelijke ruzies in
een dodelijke afloop, zoals recent in
Leeuwarden of eerder langs de snelweg in
Beverwijk. Het opvallende van deze twee
incidenten is dat het hier niet ging om zo
genoemde asociale jongeren, maar om al
wat oudere jongeren die tot de doorsnee
van de bevolking behoren.
Alhoewel deze incidenten gelukkig als ex
cessen mogen worden beschouwd, zijn de
daders dus óók grootgebracht in en door
onze cultuur. Daarom bieden maatregelen
als meer blauw op straat, grotere gevange
nissen en strengere straffen geen echte op
lossing. Dan ligt de nadruk op symptoom
bestrijding. We zullen allereerst bij onszelf
Kardinaal Simonis.
te rade moeten gaan in welke cultuur deze
jongeren opgroeien. Gebrek aan houvast
doet veel jongeren vluchten in geweld,
drank of drugs. Gemakshalve noemen we
hen de 'Generade Nix', maar de eigenlijke
vraag is natuurlijk of wij ze wel voldoende
in handen geven.
ABSOLUTE WAARDE
Mijn stelling is dat er in de pedagogische
vorming van jonge mensen in deze samen
leving iets wezenlijks ontbreekt, namelijk de
overdracht van de absolute waarde van het
leven. Overtreders van de normen rond le
ven en dood zijn daarom ook slachtoffers
van een samenleving waarin het onver
vreemdbare recht op leven wordt gerelati
veerd. Dat het leven als absolute en onaan
tastbare waarde aan devaluatie onderhevig
is, uit zich op verschillende manieren: in
het onbeperkte aanbod van geweld en
doodslag op de Nederlandse televisie, maar
ook in de manier waarop de samenleving
rondom abortus en euthanasie antwoord
geeft op de vraag naar de waarde van het le
ven. Natuurlijk bestaat er tussen het geweld
op straat en de wetgeving rond abortus en
euthanasie geen causaal verband, in de zin
dat deze wetgeving een vrijbrief biedt om
andere mensen dood te trappen. Maar het
is evenmin zo dat tussen deze verschillende
facetten geen enkele samenhang bestaat.
In de visie van de rooms-katholieke kerk
heeft iedere mens een onvervreemdbaar
recht op leven. Overal waar dit recht in het
geding is, springt de kerk in de bres. Of het
nu gaat om mensen die onvoldoende mid
delen hebben om te leven, of om i
die in hun eigen land worden bedreigd of
om ongeborenen die het recht op leven
wordt ontzegd. De visie van de kerk op het
armoede- en vluchtelingenbeleid berust op
precies dezelfde waarde die leidt tot de af
wijzing van abortus en euthanasie.
Vanuit deze grondleggende waarde is ook
een norm geformuleerd: 'Niemand mag, in
welke situatie dan ook, het recht opeisen
om rechtstreeks aan een onschuldig mense
lijk wezen het leven te ontnemen' Donum
Vitae) Wie deze norm overschrijft, tast een
absolute waarde aan. De katholieke kerk
basseert zich daarbij uiteindelijk op de ge
lovige overtuiging dat ieder mens gescha
pen is door God, naar Gods beeld en gelij
kenis. Maar de Kerk constateert met vreug
de dat veel mensen ook zonder dit geloofs
argument deze waarde kunnen omschrij-
TEGENSPRAAK
Omdat het menselijk leven begint vanaf het
moment van de conceptie, heeft de onge
boren vrucht recht op dezelfde bescher
ming als ieder menselijk wezen. Een 'zorg
vuldige abortuswetgeving' is naar de me
ning van de katholieke kerk dan ook een te
genspraak in zichzelf. Bovendien hebben de
Nederlandse bisschoppen niet alleen kritiek
op de 'zorgvuldige abortuswetgeving' als
zodanig, maar stellen zij ook vragen naar de
zorgvuldigheid waarmee deze wetgeving
wordt nageleefd. Het ontduiken van de wet
door sommige artsen van abortusklinieken
leidt niet tot een optreden van regeringswe
ge. Ook op dit gebied hanteert de regering
een gedoogbeleid. In reportages van de EO-
en VARA-televisie werd aangetoond dat de
ze artsen niet toetsen of daadwerkelijk spra
ke is van een noodsituatie, dat zij geen al
ternatieven als adoptie voorhouden en dat
zij de wettelijk voorgeschreven bedenktijd
niet al te nauw nemen.
De minister van volksgezondheid biedt
geen houvast bij de interpretatie van wat
een noodsituatie is. Zo vindt de minister dat
het aborteren van een blind kind wel kan,
maar een abortus op basis van geslacht
niet. Tenzij de ouders in een cultuur leven
waarin meisjes minder gewenst zijn dan
jongens. Maar waar deze normen op gebas-
seerd zijn, wordt niet duidelijk. Wat daar
door overblijft zijn particuliere opvattingen,
waar iedereen anders over kan denken.
GOED EN KWAAD
De principiële afwijzing van abortus bete
kent niet dat de katholieke kerk de 'daders'
afschrijft. De Kerk heeft de plicht om te oor
delen over goed en kwaad, niet over men
sen. Het is bovendien niet altijd precies dui-
deljk wie nu eigenlijk de 'schuldige' is. Als
een samenleving gedragen wordt door een
'cultuur van het leven', zal zij elkeasa
als een collectief tekortschieten beïva
wen. Hebben we zo'n samenlevingjee
elk nieuw leven van harte wordt vele!
komd, of hebben we een samenlevï
waarin een zwangerschap die niet I
is, vooral als een probleem wordt bfO
schouwd? In een 'cultuur van hetlej
blijft niemand in de kou staan, ma;
de samenleving verantwoordelijk^
het nieuwe leven: door sociale voor
gen te creëren die alleenstaande ntj
daadwerkelijk in staat stellen om
kind te zorgen en door adoptie mt
te maken.
Zo'n samenleving is een andere
derlandse maatschappij anno 199]
beleid rond abortus en euthanasiei
zichtbaar dat de absolute waarde
leven ondergeschikt wordt gemaal]
subjectieve beoordeling van de mefgj
digheid van het leven. De waarde \L
leven wordt bezien op basis van de
dit concrete leven onder deze cone np
standigheden wel de moeite wèard
Het uiteindelijke oordeel hieromtre
in het euthanasie-debat aanvanket i vi
persoon zelf gelegd. Ieder mens zoi i n*
moeten kunnen beschikken over zi
leven. Iri toenemende mate wordti ;ar
deel ook aan anderen overgelaten,
principieel onvervreemdbare rechi
wordt echter teniet gedaan als een;
recht naar zich toetrekt.
Bij abortus is dat al het geval, omd;
geboren vrucht niet zelf tot een dei
oordeel in staat is. Daarom oordele
ren over de toekomstige kwaliteit
leven. Abortus wordt gerechtvaardi]
dat het toekomstige kind 'geen leve
hebben als het een handicap heefti
de ouders niet gewenst is.
Door het loslaten van ieders onven
bare recht op leven, heeft de samer
geen bakens verzet, maar bakens la )U
ken. Daarmee wordt ze stuurloos,
lijk heeft dat gevolgen voor de vorn BEI
jongeren. Zij worden volwassen in
menleving waarvan het hart is aang
Het hart herstelt zich pas, wanneet
sensus ontstaat dat iedere-mensenl S*1
moeite waard is en iedere mensem ec
vervreemdbaar recht op leven heefien
wanneer wij - in het gezin, in het oi
en in de vormgeving van een mens
samenleving - deze waarde weten
dragen aan een jopge generatie,
dige samenleving groeien naar een
van het leven'. Voor deze opgave st rui
allemaal, ieder vanuit een eigen vei el.
woordelijkheid. Het is te hopen dal
Den Haag ook op dit terrein de ken igr
als een bondgenoot wil begroeten.
Kardinaal A. Simonis is aartsbissci w
Utrecht en voorzitter van de Nedei ft
bisschoppenconferentie.
alif
dj;
pr
Met een zee van bloemen ter herdenking van Meindert Tjoelker gaf de bevolking ui
ting aan haar afkeer van straatgeweld. row cpd siep van lincen
WIM STEVENHAGEN
Pedagoog Bob van der Meer: Pesten is van alle tijden
Zo'n 250.000 mensen in Nederland hebben dag in dag
uit te maken met pesten op het werk. Dat leidt tot ziek
meldingen, WAO of zelfs erger. Het slachtoffer loopt
een afschuwelijke ervaring op, en al dat gepest kost het
bedrijf handenvol geld. ,,De mens is tot veel moois in
staat: cultuur, muziek, drama, ballet. Maar mensen zijn
ook in staat elkaar op het werk af te maken", stelt Bob
van der Meer. Hij pleit in zijn boek 'Pesten op het werk'
voor de komst van vertrouwenspersonen, klachten
commissies en klachtenprocedures.
De pedagoog uit Rosmalen schreef in de jaren tachtig
als een van de eersten over pesten op school. Het on
derwerp pesten op het werk kwam op zijn pad, nadat
hij er in een artikel in een onderwijsvakblad aandacht
aan had besteed. Hij beschreef het geval van iemand
die hij kende van de plaatselijke tennisvereniging. „De
man was als directeur van een basisschool weggepest
door zijn team. De redactie van het blad kreeg vervol
gens zeven brieven toegestuurd. Hoe is het mogelijk,
schreverrdeze mensen, dit is exact mijn verhaal. Ik
dacht dat ik de enige was.
Van der Meer plaatste vervolgens een aantal kleine ad
vertenties in landelijke kranten, met de vraag of men
sen wilden reageren als ze te maken hadden met pes
ten op het werk. Daarop kreeg hij ongeveer dertig ge
valsbeschrijvingen. „Vervolgens heb ik besloten er een
boek over te schrijven, beter of in ieder geval anders
dan wat er tot nu toe over dit onderwerp geschreven
is."
Van der Meer definieert pesten op het werk als volgt:
het is het systematisch uitoefenen van psychisch, fysiek
of seksueel geweld door één persoon of een groep per
sonen tegen meestal één ander, die niet meer in staat is
zichzelf te verdedigen. Pesterijen vinden vooral plaats
tussen werknemers onderling (44 procent), maar ook
de directie maakt zich er jegens werknemers schuldig
aan (37 procent).
In artikel 3 van de Arbowet staat dat elke werkgever
maatregelen behoort te nemen in verband met seksue
le intimidatie, agressie en geweld. Van der Meer: „Er
zijn echter nog geen sancties aan verbonden. Je bent
nog steeds even trefbaar als anders."
MACHTSEVENWICHT
De pedagoog maakt een duidelijk onderscheid tussen
pesten en plagen. Plagen gebeurt niet systematisch, en
bij plagen mag je nog voor jezelf opkomen. Het
machtsevenwicht is gelijk. Van der Meer: „Een dolletje
af en toe, daar is niets mis mee. Bij pesten echter mag
je niet meer voor jezelf opkomen. Doe je dat toch, dan
gaan de anderen nog verder. Het machtsevenwicht is
weg. Elke groep heeft zijn eigen normen: je moet je ma
ten niet naaien, je moet niet te hard werken. Iemand
die deze normen overtreedt, wordt door de groep aan
gepakt."
„Dat wordt steeds erger: er wordt over hem geroddeld,
er wordt water in zijn schoenen gegooid, roosters wor
den opengezet zodat hij voortdurend op de tocht zit.
Het is een vicieuze cirkel. Daar kom je als slachtoffer èn
als groep niet meer uit. De groepsdruk wordt steeds er
ger, de grenzen vervagen. Het slachtoffer stapt op een
gegeven moment naar de werkgever. Maai' die zegt:
Moet ik voor jou een hele afdeling ontslaan?"
„Hij zal kiezen voor een oplossing waarbij de 'lastige'
medewerker weggewerkt wordt. Zo'n werkgever vergeet
dat elke nieuwe werknemer die zich in de groep voegt
ook dit lot kan ondergaan. De stemming is er immers
naar. En de pesters worden nooit gecorrigeerd."
„We hebben behoefte aan een zondebok. Het zit in
ons", constateert Van der Meer. „We worden op ons
werk aangepakt door de directeur, komen gefrustreerd
thuis en keren ons vol agressie tegen vrouw, kind of kat.
Het zondebokfenomeen is aangetoond bij groepen die
noodgedwongen - in het onderwijs, binnen bedrijven -
bij elkaar zitten. Het is een maatschappelijk verschijn
sel: kijk maar naar kindermishandeling, vrouwenmis
handeling, seksueel misbruik, seksuele intimidatie. En
het is van alle tijden: denk maar aan de jodenvervol
ging, de heksenvervolging."
NOODOPLOSSING
Tóch gelooft Van der Meer er heilig in dat pesten op het
werk te voorkomen is. Er moet een mentaliteitsveran
dering plaatsvinden, vindt hij. En omdat dat niet van de
ene op de andere dag lukt, moet er alvast gewerkt wor
den aan een noodoplossing. Hij ziet hier een duidelijke
taak voor de ondernemingsraden binnen de bedrijven.
Zo'n OR kan vragen om maatregelen en zou zich moe
ten beijveren om vertrouwenspersonen op het werk te
krijgen. En een klachtencommissie en een klachtenpro
Ji'!
lio
cedure.
„De vertrouwenspersonen zijn er al. Die zijn in
leden aangesteld in verband met seksuele intin
Ik vind dat echter te beperkt: je moet ook denki su
het fysieke en aan het psychische geweld", aldt
der Meer, die nadrukkelijk pleit voor onafhanke
vertrouwenspersonen en onafhankelijke klachn
missies.
De pedagoog verbaast zich: „Als je een conflicl f(
met een winkelier, dan stap je naar de Consuro
bond of naar een geschillencommissie. Maar al itü!
mijn werk word afgemaakt, door mijn werkgeu k
door mijn collega's, dan is er niemand die duid we
stelling voor mij neemt. We betalen vijftig, zest ln
den per jaar aan de Consumentenbond om bijl 'ei
flict op materieel gebied gebruik te kunnen mal 'ke
hun specialisten. Hebben we dan geen geld ovï 'er
ellende die we elkaar op dit gebied aandoen?" ste
Er hangt, zo is berekend, een fors prijskaartje ai Su:
ten op het werk: elk geval kost op jaarbasis tuss >ni
30.000 en de 100.000 gulden. Dat heeft te make
het verzuim van het slachtoffer, met de
ties die behaald worden door het slachtoffer
tijd die de leiding kwijt is aan het voeren van
ken met de betrokkene.
Van der Meer is, zo maakt hij duidelijk, nog lari
klaar met dit onderwerp. „Ik werk bij het Algen
dagogisch Studiecentrum in Utrecht. We voert
teiten uit voor het ministerie van onderwijs. De
die wórdt iets minder, dus we hebben nu de iffl
heid om ook in het bedrijfsleven iets te doen. B ite)
kern Consultancy in Utrecht zijn we op dit mol
zig met een vragenlijst op floppydisk over veilif ge]
het werk. Vragen over pesten, geweld, seksuele
datie. De werknemer kan zo'n floppy thuis inu
opsturen naar Edukern (tel. 030-2856766). Aan
werkgever zeggen wij, in vertrouwen: het gevoe
veiligheid binnen deze afdeling is laag, is gemio
is hoog. Maar als het laag is, doe er wat aan. Op)rs
nier proberen we de bewustwording over pestt SP'
werk op gang te brengen."
'Pesten op het werk', Bob van der Meer, uitgf 'P1
Van Gorcum Assen, ƒ25.
ROSMALEN ARIE BERGWERFF
er
