sraël betaalt hoge prijs voor liquidaties
Roeblovka, een 'machtige' idylle
131
ZATERDAG 11 OKTOBER 1997
Blunders en successen van de Mossad
ls de chemicaliën in het lichaam
i van Khaled Misha'al hun werk
■hadden gedaan, was de Hamas-
fcinnen een paar dagen onder onopge-
omstandigheden overleden. Een
JEuwing zou geen spoor van gif hebben
Jverd. Misschien had hij voor zijn dood
nnen zeggen dat hij was besprongen
Mossad-agenten die een science-fic-
g instrument op zijn hoofd hadden
Est. Maar wie had dat geloofd? Klets-
üit de mond van een paranoïde Ha
rder.
Israëlische premier Benjamin Neta-
zou op de televisie hebben verklaard
wereld op wonderbaarlijke wijze was
van het brein achter een reeks bom-
jen, die tientallen Israëliërs het leven
gekost. Maar hij zou elke bemoeienis
lël hebben ontkend,
dat het einde van de affaire zijn ge-
if zou de islamitische beweging ko-
Kissein ervan hebben beschuldigd dat
iossad de vrije hand geeft in Jordanië?
tas de dood van Misha'al hebben ge-
met een reeks bloedige zelfmoordac-
Tel Aviv, Jeruzalem en misschien zelfs
Zou de koning zijn ambassadeur in
lebben kunnen handhaven?
mogen de Here op onze blote knieën
n dat deze actie is mislukt, al had hij
rlijk nooit mogen worden uitgevoerd",
ze week een lid van een Israëlische op-
ipartij. Hij bedoelde dat de regering nu
geval een operatie kon uitvoeren om de
i te beperken, al was dat wel een kwes-
alle zeilen bijzetten. Mossad-directeur
Yatom vloog onmiddellijk naar Am-
om koning Hussein uitleg te geven.
yahu volgde korte tijd later, met in zijn
tegengif waarvan alleen de Mossad-
iker het recept kent. De ministers Ariel
i en Yitzhak Mordechai vlogen op en
m een overeenkomst te sluiten, die uit-
jjk leidde tot de terugkeer van Hamas-
ir sjeik Ahmed Yassin in Gaza en de
ng van tientallen Palestijnse en
nse gevangenen. Hoewel Netanyahu
persconferentie liet blijken nergens
an te hebben, boden Sharon en Morde-
koning officieel Israëls excuses aan.
Gestoken
j Hussein heeft ervan afgezien Neta-
verder uit te knijpen omdat behoorlij-
rekkingen met Israël en vooral behoor-
etrekkingen met de Mossad in zijn ei-
h lordeel zijn. Al voor het vredesverdrag
94 bestond er een goede samenwer-
issen de Israëlische en Jordaanse vei-
sdiensten en die is daarna alleen nog
irsterkt. De diensten werken in dezelf-
igeving en houden samen de islami-
reging en radicale Palestijnse orga-
in de gaten. Geen wonder dat de ko-
[f indruk heeft dat hij door Netanyahu
is gestoken,
is het enige democratische land ter
dat nog gelooft in het nut van liquida-
lewel westerse inlichtingendiensten bij
wijle een oogje toeknijpen als de Is-
rs aan het werk zijn. Maar na elke actie
de openbaarheid komt, laait de discus-
jer op. Het gaat dan niet om de morele
ten - de Israëliërs wensen de slachtof-
Israël is het enige
democratische land ter wereld
dat nog gelooft in het nut van
liquidaties. Westerse
inlichtingendiensten knijpen
soms een oogje toe als de
Mossad aan het werk is. Maar
na elke actie die in de
openbaarheid komt, laait de
discussie over die geheime
dienst weer op. Het gaat
daarbij niet alleen om de
morele aspecten, maar ook om
het operationale nut.
fers van hun aanslagen doorgaans een erger
lot dan de dood - maar om het operationale
nut.
Waarschijnlijk heeft de moord op een aan
tal buitenlandse fysici in de jaren zestig en
zeventig de raketbewapening van Egypte en
Irak vertraagd. En misschien heeft het ande
ren ervan weerhouden hun kennis in dienst
te stellep van Arabische regimes. Maar uit
een optelsom van alle Israëlische moordaan
slagen in het buitenland zou waarschijnlijk
blijken dat de negatieve effecten de positieve
overtreffen.
En als alleen wraak het doel is, zoals bij de
reeks aanslagen op Palestijnen na de terreur
actie bij de Olympische Spelen van München
in 1972, is het nut alleen uit te drukken in een
voldaan gevoel onder het Israëlische publiek.
Als voorbeeld van een in alle opzichten ge
slaagde liquidatie geldt bij de veiligheids
diensten de moord op Fathi Shkaki, de leider
van de Islamitische Jihad. Shkaki werd in ok
tober 1995 voor zijn hotel op Malta neerge
knald en de daders verdwenen spoorloos. Ie
dereen wist dat Israël erachter zat, maar de
regering in Jeruzalem kon elke bemoeienis
ontkennen. Shkaki was in de Jihad een al
leenheerser en daarom verkeert zijn organi
satie nog steeds in verwarring.
Wreken
Maar zelfs als een actie vlekkeloos verloopt,
kunnen de gevolgen voor Israël uiterst on
aangenaam zijn. In januari 1996 besloot dë
Shabak, Israëls binnenlandse veiligheids
dienst, een eind te maken aan het leven van
de Palestijn Yichiye Ayash, alias 'de inge
nieur. Ayash, een activist van Hamas, was het
technische brein achter een aantal bloedige
zelfmoordacties in Israël. Via een Palestijnse
collaborateur in de Gazastrook bezorgde de
Shabak hem een mobiele telefoon, waarin
een explosieve lading was verborgen. Een te
lefoontje was voldoende om hem te ver
moorden.
Zoals gewoonlijk ontkende Israël dat het
achter de aanslag zat, maar het was de vrien
den van de ingenieur niet kwalijk te nemen
dat ze dat niet wensten te geloven. ,,Toen ik
hoorde dat Yichiye dood was, besloot ik on
middellijk dat we hem moesten wreken", zei
deze maand Hassan Salameh in een vraagge
sprek met het Amerikaanse televisiestation
CBS in zijn Israëlische cel. Salameh organi
seerde de zware bomaanslagen die twee
maanden na de dood van de ingenieur Tel
Aviv en Jeruzalem troffen. Ze luidden het ein
de in van de politieke carrière van premier
Shimon Peres. De verkiezing van Netanyahu
was een zware slag voor het vredesproces.
Na vernederende tegenslagen, zoals de
vernuftige liquidatie van Ayash, zijn extre
mistische groepen geneigd alles op alles te
zetten om wraak te nemen. Als het gaat om
een grotere organisatie, zoals Harnas, kan
een vermoorde leider zonder al te veel pro
blemen worden vervangen. En de fabricage
van bommen is een geen al te moeilijke op
gave voor een beweging die nauw samen
werkt met de Libanese Hezbollah.
De gaulle
Niet alleen fiasco's als de Misha'al-affaire,
maar ook geslaagde operaties kunnen zorgen
voor moeilijkheden met het 'gastland. Het is
bekend dat de Mossad in de jaren vijftig en
zestig de Marokkaanse koning Hassan II
heeft geholpen bij het opzetten van een vei
ligheidsdienst. In ruil daarvoor was afgespro
ken dat hij de joodse gemeenschap in zijn
land zou beschermen, een belofte die hij is
nagekomen.
In 1965 deed de Marokkaanse dienst een
beroep op de Israëli's behulpzaam te zijn bij
het vermoorden van Mahdi Ben-Barka, een
politieke dissident en tegenstander van de
koning die in Marokko bij verstek ter dood
was veroordeeld. Mossad-agenten wisten
Ben-Barka ertoe over te halen van Genève,
waar hij was ondergedoken, naar Parijs te rei
zen, zogenaamd in verband met een filmcon
tract. Kort na aankomst werd hij buiten een
restaurant door drie agenten van de Frans
geheime dienst, die met Marokko samen
werkte, opgepakt en aan de Marokkanen
overhandigd. In aanwezigheid van een Mos-
sad-agent schoten Marokkaanse agenten
Ben-Barka dood. Hij werd begraven in de
tuin van een villa, even buiten Parijs.
Alles leek volgens het boekje te zijn verlo
pen, tot president Charles de Gaulle besloot
dat een prominente Marokkaanse dissident
niet zomaar in zijn hoofdstad mocht verdwij
nen. Hij gelastte een onderzoek, waarbij de
Israëlisch-Marokkaans-Franse connectie aan
het licht kwam. Het gevolg was dat de Mos
sad haar Europese hoofdkwartier uit Parijs
moest verwijderen en dat Frankrijk een einde
maakte aan zijn samenwerking met Israël op
veiligheidsgebied.
Verreweg de meeste operaties van de Mos
sad, de Shabak en de Aman (de militaire in
lichtingendienst) verlopen volgens plan. Het
De Palestijnse president Arafat begroet sjeik Ahmed Yassin na diens vrijlating uit een Israëlische
gevangenis. foto ap
heeft de Israëlische veiligheidsdiensten een
reputatie van perfectie opgeleverd. Daarom
wekt het zo'n verbazing als alles in het hon
derd loopt, zoals vorige maand in Amman.
Toch was het bepaald niet de eerste keer dat
de dienst een operatie door puur amateuris
me verknoeit. Zo kan men Mossad-agenten
beter niet herinneren aan de affaire-Lille-
hammer.
In die Noorse stad speelden Israëlische
agenten het in in 1973 klaar de verkeerde
man te vermoorden. Hun slachtoffer was een
Marokkaanse kelner, Achmed Bouchiki. Voor
het oog van zijn zwangere Noorse vrouw
werd de Marokkaan op straat neergeschoten.
De twee aanvallers vluchtten en wisten terug
te keren in Israël. De volgende dag bleek de
vergissing. Het moordcommando was erop
uitgestuurd om een eind te maken aan het
leven van de Palestijn Ali Hassan Salameh
(alias 'de Rode Prins), de organisator van het
bloedbad in München.
De helpers van de Israe@li's, die in Noor
wegen waren achtergebleven, konden door
hun amateuristisch gedrag zonder enig pro
bleem worden ingerekend door de Noorse
politie.
Een schandaal was geboren. Het was alleen
te danken aan de lankmoedigheid van de re
gering in Oslo dat de schade voor Israël ach
teraf meeviel. De helpers van de moorde
naars werden veroordeeld tot straffen tussen
de twee en vijfenhalf jaar, maar kwamen al
na 22 maanden vrij. Zoals alle Europese in
lichtingendiensten had de Noorse de Mossad
harder nodig dan andersom het geval was.
Bovendien bestond na de terreuractie in
München in het Westen een zeker begrip
voor de onconventionele Israëlische acties.
Amateurisme
Hoewel de feiten bekend waren en de daders
waren veroordeeld, bleef Israël ook in de
zaak-Lillehammer iedere verantwoordelijk
heid van de hand wijzen. De weduwe van de
bij vergissing vermoorde Bouchiki eiste scha
devergoeding, maar daar wilden de Israëliërs
niet van horen. Pas twee jaar geleden, toen
de Noren Israël actief hielpen bij het op gang
brengen van het vredesproces, besloot pre
mier Peres mevrouw Bouchiki een bedrag toe
te kennen. „Maar dit is een uitzondering en
het betekent allerminst dat Israël iets met het
incident in Lillehammer te maken had",
werd er voor alle zekerheid aan toegevoegd.
De lijst van mislukkingen is lang. In 1993
bijvoorbeeld arresteerde de Cypriotische po
litie vier Israëlische agenten, die de opdracht
hadden de batterijen van de afluisterappara
tuur in de Iraanse ambassade in Nicosia te
verversen. Het amateurisme in de jaren vijftig
is in heel wat boeken over de Mossad uitvoe
rig beschreven.
Op zijn persconferentie maakte Netanyahu
deze week een onderscheid tussen 'ongeluk
ken en mislukkingen'. Ongelukken zijn fias
co's die verborgen blijven, alleen de misluk
kingen komen in de publiciteit. En publiciteit
is het laatste dat een geheime dienst kan ge
bruiken. De Israëlische media hebben het
dan ook moeilijk als de veiligheidsdienst
blundert. Wie de afgelopen weken uit de Is
raëlische kranten termen wilde schrappen als
'volgens buitenlandse publicaties', 'volgens
onbevestigde berichten' of 'ervan uitgaande
dat de berichten op waarheid berusten',
kwam inkt te kort.
Commissieziekte
Het instellen van onderzoekscommissies
hoort ook tot het vaste ritueel. Vaak leidt het
alleen maar tot meer gekrakeel, dat dan weer
moet worden opgelost door nieuwe commis
sies. Het gaat er voornamelijk om conclusies
uit te stellen tot het volgende schandaal los
breekt en het publiek het vorige is vergeten.
De commissieziekte heeft in Israël epidemi
sche vormen aangenomen. Op dit moment
alleen al zijn minstens vijf commissies bezig
verschillende publieke schandalen te onder
zoeken.
De drie heren die begin deze week in op
dracht van Netanyahu zijn begonnen met
een onderzoek naar het Misha'al-fiasco ge
nieten een vlekkeloze reputatie. Maar ze be
schikken niet over het soort bevoegdheden
dat nodig is om spijkers met koppen te slaan.
De commissie kan bijvoorbeeld geen getui
gen onder ede verhoren en geen oordeel vel
len over ministeriële besluiten. Maar veel
doet dat er niet toe. Er is geen twijfel over
mogelijk dat de moordaanslag op Misha'al
een toonbeeld was van amateurisme en dat
het de Mossad jaren zal kosten haar aanzien
enigszins te herstellen.
Wie de operatie heeft goedgekeurd, is
evenmin een geheim. Zelfs als honderd pro
cent succes gegarandeerd was geweest, had
Netanyahu nooit een operatie mogen toe
staan in Jordanië. In feite plaatste hij het land
van koning Hussein met zijn besluit op de Is
raëlische lijst van staten die terroristen ber
gen. De politieke gevolgen van zijn gebrek
aan beoordelingsvermogen zullen in de ko
mende maanden pas goed duidelijk worden.
In Israël hoopt men dat Netanyahu niet zal
proberen met nieuwe onbezonnen acties zijn
blunders te verdoezelen. Maar niemand durft
er zijn hand voor in het vuur te steken.
n de jaren vijftig nodigde de Russische
dictator Stafin de Chinese leider Mao
een week uit in zijn datsja in Roeblov-
dat deze had geweigerd een samenwer-
ikkoord te tekenen. De ongerepte na-
leed zegenend werk: Mao ging akkoord,
roesjtsjov leefde er zijn manie voor mais
ij zijn buitenhuis liet hij een peperduur
tiesysteem aanleggen opdat ook hfer de
tot wasdom zou komen. Het lukte niet
ndaag de dag nog klagen de boeren dat
er onmogelijk is, omdat hun machi-
r op keer vastlopen op oude, verroeste
Natuurgebied dreigt nu ten prooi
te vallen aan nieuwe rijke Russen
In de omgeving van Roeblovka hebben de nieuwe rijken van Rusland hun paleizen gebouwd.
foto gpd
Li OpOVilsj
D njev tiidp
reau hadden in die dagen van deze spierbun
dels om zich heen. In Roeblovka en de erbij
horende gehuchten Gorki-9 en 10, Barvicha
en Zjoekovka, golden speciale regels die nie
mand overtrad. Voor simpele 'datsjanikis' in
hun van bordkarton en oude planken ópge
trokken hutje was even goed plaats als voor
de heersers.
Ogenschijnlijk is er sindsdien weinig veran
derd in dit schitterende natuurgebied op nog
geen 30 kilometer van het Kremlin. Jeltsin zit
er, evenals zijn rivaal Gorbatsjov, minister
president Viktor Tsjemomyrdin heeft zijn
datsja niet ver van de communist Zjoeganov.
De liberaal Javlinski beschikt er volgens goe-
dingelichte bronnen over een huis en de in
ongenade gevallen oud-minister van defensie
Gratsjov en zijn ex-collega van buitenlandse
zaken Kozyrev hebben hier ook nog hun zo
merverblijven.
Ook de weg naar Roeblovka is nog even
smal als in Stalins tijd. Met de komst van dui
zenden nieuwe rijke Russen die hier hun
monsterachtige paleizen bouwen, betekent
dat echter een permanente opstopping van
limousines en jeeps met lijfwachten. En dat
bevalt de traditionele bewoners net zo min
als de mannen die het snelle geld maken.
De weg die naar de datsja's voert, is veel
partijleiders een doorn in het oog geweest. In
de stad ging het nog wel. Daar lieten ze ge
woon de toch al royale boulevards nog een
stuk verbreden, zodat ze met hun ZILs rich
ting natuur konden scheuren. Vooral Brezjn-
jev was een snelheidsfanaat. Gelachen wordt
er nog altijd om de vroegere partij-ideoloog
Soeslov, die nooit harder wilde laten rijden
dan 40. Het gevolg: een kilometerslange rij
Roeblovka is een bosrijke
idylle vlak buiten de Russische
hoofdstad, aan de oevers van
deMoskwa. Hier leefden, aten
en dronken de machtigen van
het Sovjetrijk. Maar ook
dissidenten als Solzjenitsin en
Sacharov werden er getolereerd.
Leven en laten leven, was
tientallen jaren het motto in dit
landelijk paradijs. Nu dreigt
het natuurgebied ten prooi te
vallen aan de pronkzucht van
de nieuwe rijke Russen.
door HANS HOOGENDIJK
warm lopende Moskvaatjes en Wolga's die de
trage ZIL niet durfden in te halen.
De ZIL's zijn inmiddels verdrongen door ge
pantserde Mercedessen en de snelheid is nog
wat opgevoerd tot zo'n 150. Een politieman
die regelmatig in zijn auto escorte rijdt, ver
zuchtte onlangs: „Het is gekkenwerk. Het
gaat zo snel dat mijn wagen soms een paar
meter door de lucht vliegt en vooral die 90
graden bocht voor we de landweg inslaan is
levensgevaarlijk."
Elke keer komt iemand in het Kremlin op
het idee de Roeblovkaja te verbreden. Nu is
dus de beurt aan Jeltsin. Maar mogelijk weet
hij niet dat niet één secretaris-generaal, in
clusief Stalin, dat voor elkaar heeft gekregen.
Brezjnjev probeerde het drie keer en kreeg
even zo vaak van zijn topadviseurs te horen:
„Zaag niet de tak af waar je zelf op zit." Ze
bedoelden dat er geen slapende honden wak
ker gemaakt dienden te worden.
Dat de staatsdatsja's er stonden, was pri
ma. Dat een flink aantal in Brezjnjevs tijd
stiekem werd geprivatiseerd, was ook geen
probleem. Uitbouwen en verfraaien kon
eveneens door de beugel, maar een en ander
moest wel door bomen en hekken worden
onttrokken aan het oog van de gewone ster
veling. En de landweg moest smal blijven;
ogenschijnlijk diende alles bij het oude te
blijven. Het district is namelijk niet alleen
een van de groene longen van Moskou, maar
ook het belangrijkste waterwingebied. Zelfs
in de tsarentijd was het verboden hier fabrie
ken te bouwen, bomen te rooien of vee te la
ten grazen. De communisten hielden zich er
aan en het resultaat is dat dit ecologisch ge
zien een van de schoonste plekken in het
land is. Hier ruist nog het woud en verstoort
geen speedboot de rust op het water. Maar
hoe lang nog?
In 1993-1994 begon via de Presidentiële
Raad, de voornaamste eigenaar van onroe
rend goed, de privatisering van Roeblovka.
Het werd compleet wild-west. Superslimme
koop- of huurcontracten werden opgesteld
voor percelen in de beschermde gebieden,
tientallen miljoenen vlogen over tafel. Maar
waar ze ook terecht kwamen, in de schatkist
belandden deze bedragen zelden.
In Roeblovka verrijst in recordtijd de ene
nog protseriger villa naast de andere. Zwem
baden, twee, drie garages, schitterend aan
legde tuinen, waarvoor zelfs de grond is inge
voerd, metershoge hekken met video-bewa
king, mini-villa's voor de bewaking; niets is te
dol. En dat allemaal voor politici en zakenlie
den die volgens hun officiële belastingaangif
ten tussen de 20.000 gulden en een ton ver
dienen. Per jaar wel te verstaan.
Aleksej Sjvedov, zoon van een vroegere Sov
jet-minister die zijn brood verdient als pro
ducer voor westerse tv-maatschappijen,
woont al zijn hele leven te midden van de eli
te. In een verhaal in het maandblad 'Abso
luut Geheim' beschrijft hij hoe de slag om de
grond in zijn werk gaat. Sjvedov: „Wat vroe
ger het Politbureau niet lukte, wordt nu met
geld gedaan. Een vriend van mij verkoopt
hier onroerend goed en legde mij het mecha
nisme uit. Je hoort bijvoorbeeld dat iemand
uit het Kremlin of een lid van de regering
land zoekt. Zo iemand heeft geen geld, maar
door gebruik te maken van zijn naam is het
mogelijk grond te verwerven. Je richt dan een
firma op die drie hectare koopt. Een hectare
gaat naar de 'grote naam', de tweede wordt
verkocht om alle kosten te dekken en de der
de is van jou. Minimaal pak je zo een miljoen
dollar."
Volgens Sjvedov hebben ook directeuren
van vroegere staatsboerderijen, de sovcho-
zen, hun zakken meer dan royaal gevuld door
weilajnden voor grof geld aan nieuwe rijke
Russen te verkopen. Een van hen verdiende
daar, volgens de geruchten die Sjvedov heeft
opgevangen, zoveel geld mee, dat hij de per
celen die hij niet meer zo snel kwijt kon, aan
het personeel van de sovchoze schonk om ze
te verkopen. Die hebben daar op hun beurt
weer een beste boterham aan over gehouden.
„Indien u niet in staat bent eerlijk over uw
bezit te rapporteren, kunt u beter aftreden.
Lieg niet. Het is niet verboden rijk te zijn in
dit land, maar geld moet eerlijk verdiend
zijn", verklaarde Boris Jeltsin eind mei in een
radio-toespraak. Mooie woorden, maar de
president bezit zelf, volgens zeer betrouwba
re gegevens, in Gorki-10 vier hectare land
plus een kapitale datsja en een stadswoning.
Op zijn aangifte staat dat dit onroerend-
goedbezit ruim vier ton waard is, maar ex
perts schatten alleen de waarde van de grond
al op vier miljoen.
Formeel staat Jeltsin volgens juridische ex
perts wel in zijn recht, maar moreel is er
ruimte voor twijfel. En dan is Boris Nikolaje-
vits Jeltsin, die zijn mars naar de macht be
gon met een oorlogsverklaring aan de 'bezit
tende macht', nog maar een kleine vis.
