STILLE KRACHT
'ORANJALIA':
Toerisme
TéaH
jaar oranje-lief en -leed
SkiHapp
verwacht
40.000
bezoekers
REDACTIE ROB VAN DEN DOBBELSTEEN
vims), maar ook en vooral op economisch en
sstisch gebied. Waar In Bal», dat aan de wieg
ui van het toerisme in Azië, de westerse welvaart
doorgedrongen, daar is hij het 'stiefottsje' het
.'rast tussen rijk en arm nog bijzonder schril.
t de uiterst luxueuze hoteldorpen, steken de
ten en de hutten die de armste Sasaks als onder-
Oad kunnen vanaf Bah ook rondreizen door
te delen vast Indonesië worden gemaakt én de
organisator uit Holten biedt eveneens geheel
De stille kracht van Indonesië
doet het meest luidruchtig van
zich spreken op Bali. Van het
eiland van de goden in de
Indonesische archipel gaat een
aparte magie uit en allerlei on
verklaarbare gebeurtenissen
werken eraan mee de mystiek
in stand te houden. Wat bij
voorbeeld te denken van de
vreemde gang van zaken rond
die kamer in het Grand Bali
Beach Hotel in Sanur, het zui
delijke kustplaatsje waar de
kracht van niskala, het on
zichtbare, ook voor de toerist
nog wel eens zichtbaar wil
worden?
PAUL DE TOMBE.
t zestien bemanningsleden en Neder
biedt de accommodatie van een vier
Er was altijd wel wat mis met
kamer 327 op de derde etage
van het acht verdiepingen tel
lende hotel, daterend uit de ja
ren zestig en één van de weini
ge gebouwen op het eiland die
de hoogte van een klapper
boom overschreden. Het regen
de klachten van gasten die de
ruimte toegewezen kregen: over
de herrie van de naastgelegen
lift, over het uitzicht dat werd
belemmerd door een zuil, over
de kapotte airco, over een lek
kende kraan... Als het niet nodig
was, werd kamer 327 niet ver
huurd en de ruimte stond ook
leeg op 20 januari 1992, de dag
dat het hotel volledig uitbrand
de. Van het gebouw bleef alleen
het karkas over, de rest werd
door het vuur verwoest.
Op kamer 327 na.
Daarin bleef alles intact, tot aan
de bedden toe - een paar
schroeiplekken op de kast en in
de gordijnen daargelaten. Er
was nadien geen bouwkundig
ingenieur te vinden die dat kon
verklaren. De uitleg bleef steken
in algemeenheden, waarbij de
hoeldigging van de kamer werd
betrokken en waarbij werd ge
wezen op het feit dat alles pot
dicht zat omdat de kamer leeg
stond.
Sukarno
Voor de diep-(bij)gelovige be
volking van Bali was dat hét be
wijs dat de ruimte bewoond
werd door hogere machten: het
nieuwe hotel werd opgebouwd
rond de Holy Room waar nu da
gelijks wordt geofferd en waar
op de bedden de kleren worden
klaargelegd voor de godin van
de oceaan en voor wijlen presi
dent Sukarno (die een Balinese
moeder had), wiens geest er
(foto boven) De apendans, een
van de traditionele rituele evene
menten op Bali, (foto links) Bali
nese vrouwen dagen offers op het
hoofd naar een ceremonie in een
van de vele tempels.
foto's paul de tombe
rondwaren.
Alleen op de derde verdieping
van het Grand Bali Beach geldt
tegenwoordig een rookverbod
en de deur van de Holy Room
blijft gesloten voor het publiek
omdat de hotelleiding weigert
er een bezienswaardigheid van
te maken. Het toont nadrukke
lijk aan dat de Balinese hindoes
heilig geloven in de stille kracht,
waarvoor zoveel westerlingen
een zwak hebben. Geen tour
operator is nog in het 'magi
sche' gat gesprongen, maar via
Oad krijgt de 'gewone man' in
Nederland vanaf deze herfst wel
de kans kennis te maken met de
buitengewone verschijnselen,
de cultuur, de muziek, de spec
taculaire dansen en de vaak nog
ruige schoonheid van Bali. Op 5
november vertrekt de eerste
charter van de reisorganisator
uit Holten, die z'n klanten met
Martinair voor een zacht prijsje
afzet op de 'diamant in de gor
del van smaragd'.
Volgens de verhalen, die door
de Balinezen zelf zelden in twij
fel worden getrokken, wil het
ook op de fraaie stranden van
het eiland nog wel eens spoken.
Er zouden motoren zonder be
rijders rondrazen en er zijn vlie
gende vuurballen gesignaleerd.
In delen van Bali wil 's avonds
het licht nog wel eens plotseling
uitvallen en priesters kunnen
westerse bezoekers bij het
schudden van een hand zomaar
ineens over hun verleden vertel
len. En als projectontwikkelaars
te dicht bij heilige plaatsen ko
men, kunnen er zelfs dodelijke
ongelukken gebeuren. Zoals op
Turtle Island voor de zuidkust
van Bali, vanwaar de vissersbe
volking werd geëvacueerd om
dat er een resort met golfbaan
moet worden aangelegd. Op dat
eiland, met zijn heilige tempel,
zijn tijdens de werkzaamheden
al verschillende slachtoffers ge
vallen.
De stille kracht heeft vermoede-
g jaren wijs beleid', zo staat
het - vermoedelijk lege -
leinen kruikje dat hulde
st brengen aan koningin
lmina. 'De tweede telg is
jubelt een aardewerk bord-
rprinses Irene. 'In balling-
geboren', meldt een tegel
erprinses Margriet.
W( jalia' noemt het Haags His-
f h Museum aan de Korte
berg de bonte verzameling
e-souvenirs die sinds kort
hal prijkt. Met gestampte
je-muisjes, een flesje Bol-
Juliana 70' eau de cologne,
ijzonder klomplampje ter
inheid van het huwelijk van
nses met Bernhard van
Biesterfeld, een leeg
snoepzakje met Oranje-etiket en
natuurlijk met speldjes, lepeltjes,
bekers, glazen, plaquettes, koek
blikken en nog veel meer wordt
een beeld geschetst van tachtig
jaar Oranjelief en -leed.
De collectie is bijeengebracht
door mevrouw E.S. Pattiwael van
Westerloo. Maar bijna een leven
lang 'Oranjalia' verzamelen leid
de tot zo'n enorme hoeveelheid
spulletjes, dat de recente verhui
zing naar een verzorgingsflat tot
drastische maatregelen noodde.
De verzamelaarster benaderde
conservator Michiel van der
Mast van het Haags Historisch
Museum die van verbazing bijna
achteroverviel. Want hoewel het
niet om kostbare souvenirs gaat,
maakt de omvang van de verza
meling haar interessant. 'Daar
wil ik graag wat van hebben', zei
Van der Mast dan ook meteen.
Voor het Haags Historisch Muse
um telt vooral de historische
waarde. 'Oranjalia' fungeren als
graadmeter voor de populariteit
van het Oranjehuis. Welke ge
boorte is door de industrie het
uitbundigst begeleid? Wiens ju
bileum heeft de fraaiste teksten
opgeleverd? Votfr zulke conclu
sies is meer nodig dan één col
lectie, maar gelukkig is mevrouw
Pattiwael van Westerloo niet de
enige die 'in het groot' heeft ver
zameld. Haar collectie vormt -
hoopt het Haags Historisch - het
begin van een nog veel omvang
rijker hoeveelheid Oranjalia, die
te zijner tijd zal worden onderge
bracht in het - nog op te richten -
Hofstadmuseum.
'Het heil des volks zij de hoogste wet', meldt het bordje (links)
dat ter gelegenheid van het 40-jarig regeringsjubileum van ko
ningin Wilhelmina werd gebakken, foto cpd hans de bakker
lijk iets te maken met de geo
grafische ligging van het eiland,
op het breukvlak tussen Azië en
Australië, en het heeft alles van
doen met het aparte geloof. Bali
is een hindoeïstische enclave
tussen de overwegend islami
tische eilanden van de archipel.
Een geïsoleerde buitenpost van
de Indiase hindoe-cultuur, ooit
gebracht door kooplieden en
nooit meer verdreven door de
islam vanwege het ontbreken
van havens en interessante
koopwaar. De 'handelaars' van
de wereld sloegen het paradijse
lijke eiland daarom altijd over
en tegen die achtergrond is ook
niet vreemd dat het Nederland
se gezag er pas begin deze eeuw
echt werd gevestigd. Ten koste
van nogal wat mensenlevens
omdat de lokale aristocraten
liever de kogelregen in liepen
dan zich over te geven.
Hoe dan ook, het in afzondering
verder ontwikkelde Balinese
hindoeïsme vertoont heel veel
trekken van het animisme, met
een voorouderverering en de
toekenning van krachten aan
bronnen, bergen en vulkanen.
Het geloof is daarbij diep ge
worteld in de samenleving.
Tempels beheersen het beeld
op het eiland en religieuze ritu
ele verplichtingen (offers, fees
ten, lijkverbrandingen) domine
ren het dagelijks leven. Daarin
heeft het aantal heilige voor
werpen en plaatsen een verbijs
terende omvang aangenomen.
Geen dak, geen tuin, geen
boom, geen weg, geen rijstveld,
geen berg of er staat wel een al
taar waarop wordt geofferd.
Mocht er ooit een hongersnood
uitbreken op Bali dan ligt dat
voornamelijk aan de hoeveelhe
den voedsel en fruit die aan de
goden en geesten worden ge
schonken.
Zo ver zal het overigens nooit
komen. Bali, dat nauwelijks gro
ter is dan de provincie Noord-
Brabant en geheel uit vulkanen
bestaat, is zeer vruchtbaar en
kent een paar rijstoogsten per
jaar. Dat zijn bovendien rijke
oogsten, want de Balinezen
staan bekend als de beste rijst-
verbouwers van Indonesië. Met
uiterste precisie hebben ze
berghellingen herschapen in
sawahterrassen, waarbij elke
centimeter grond is benut.
Bombardement
En als het dan toch misgaat, is
er altijd nog die stille kracht, die
magie van Bali. Vraag het de in
woners van Petulu Gunung, een
dorpje vlakbij de kunstenaars
plaats Ubud. Tweëentwintig
jaar geleden ging het daar eco
nomisch zo slecht dat de dorpe
lingen wanhopig neerknielden
voor een groepsgebed, waarin
om hulp werd gevraagd. Kort
daarna nestelden de eerste wit
te reigers zich in de bomen,
spoedig gevolgd door hele zwer
men. Nu bevolken 15.000 van
die heilige vogels, 'dienaren van
de godin Visnu', het dorp. Over
dag vliegen ze uit over de regio
en in de late middaguren keren
ze in V-formaties terug naar de
velden die ze gratis bombarde
ren met 'mest'.
Niet alleen de oogst is sindsdien
veel beter in Petulu; ook het
toerisme heeft dankzij de nieu
we bezienswaardigheid zo'n ho
ge vlucht genomen dat de ge
meenschap tot grote welvaart is
gekomen. Als dank worden er
(uiteraard) aparte diensten voor
de vogels gehouden in de plaat
selijke tempels, worden de eie
ren met rust gelaten en wordt er
geen boom meer gekapt in Pe
tulu.
Een wonder? Nog altijd weet
niemand precies waar de witte
reigers vandaan zijn gekomen.
Het zal de dorpelingen een zorg
zijn. Die zien ze graag vliegen.
Op de traditionele SkiHapp die van 16 tot
en met 19 oktober in ae Ahoy' te
Rotterdam wordt gehouden, staan net
zoveel exposanten als vorig jaar: circa
120. En ondanks de gestage terugloop
van het aantal wintersporters verwachten
de organisatoren ook een gelijkblijvend
aantal bezoekers: tussen ae 40.000 en
42.000. Zoals gewoonlijk bij deze beurs
ligt het accent op materiaal (ski's,
snowboards en kleding) en toeristische
bestemmingen. Maar ook zijn er tal van
demonstraties (op de kunstskibaan),
modeshows en party's. Kinderen kunnen
worden ondergebracht bij deTiroler
Kinderclub. De SldHapp is op donderdag
en vrijdag geopend van 14 tot 21 uur en
in het weekeinde van 10 tot 17 uur. De
toegangsprijs bedraagt vijftien gulden.
Verzetsmuseum gesloten
Het Verzetsmuseum Amsterdam zal tot het najaar van 1988
gesloten blijven. In die tijd verhuist het vanuit de Lekstraat
naar gebouw Plancius aan de Plantage Kerklaan 61Het hui
dige onderkomen was door een sterk toenemend aantal bezoe
kers en de groeiende collectie te klein geworden. Een nieuwe
bestemming voor het oude gebouw (een voormalige synagoge)
is nog niet gevonden.
Zeefotografie
Het Nederlands Scheepvaartmuseum aan het Kattenburger
plein in Amsterdam bestaat 75 jaar en viert dat jubileum on
der andere met de tentoonstelling 'Photographs Memories'.
De expositie, die anderhalve eeuw maritieme fotografie in
beeld brengt, begint met de oudste foto uit de collectie van
het Scheepvaartmuseum: een zelfportret van Jan Carel Thierry
de Bye, stuurman van de schoener 'Mercurius'. De foto werd
in 1845 gemaakt, zes jaar na de officiële 'geboorte' van de fo
tografie. De tentoonstelling duurt tot en met 1 maart.
Infor
ic: 020 - 52 32 22
Paddestoelen
Op de tentoonstelling 'De Gesluierde Dame, het gezicht achter
de paddestoel', die tot en met 30 november te zien is in het
bezoekerscentrum Veluwezoom aan de Heuvenseweg 5a in
Rheden, zwammen paddestoelen over zichzelf. Zij kijken in de
spiegel, vertellen verhaaltjes en geven raadseltjes op. De be
zoekers kunnen met vragen aankloppen bij verschillende ka
bouterhuisjes, wat de expositie extra aantrekkelijk maakt voor
kinderen. Negentien aquarellen van paddestoelen rijgen zich
als een rode draad door de expositie.
Informatie: 026 - 49 51 02 3.
Het Menselyk Bedryf
De illustraties die schrijver/tekenaar Jan Luyken (1649-1712)
maakte voor onder meer 'Het Menselyk Bedryf', 'Het Leer
zaam Huisraad' en 'Des Menschen Begin, Midden en Einde'
sloegen zo aan, dat ze nu, drie eeuwen later, nog altijd staan
afgebeeld op tegeltjes, koekblikken en andere voorwerpen. De
illustraties geven een indruk van leven ën werken in het Hol
land van driehonderd jaar geleden. Rond de tekeningen bouw
de het Amsterdam Historisch Museum aan de Kalverstraat 92
een expositie, die tot 4 januari duurt.
Informatie: 020 - 52 31 82 2.
Aalscholvers
In het natuurgebied de Oostvaardersplassen organiseert
Staatsbosbeheer tot eind oktober elke zaterdag excursies (met
gids) naar de aalscholverkolonie. Vanuit de observatiehut De
Schollevaar hebben de deelnemers goed zicht op de talrijke
vogels. De excursie duurt twee uur en begint om 13.30 uur bij
het Informatiecentrum Oostvaardersplassen aan de Knardijk
bij Lelystad.
Aanmelden en inlichtingen: VW Lelystad, telefoon 03 20 - 24 34 44.
Skiën in Frankrijk
Bij Maison de la France verscheen zojuist de brochure 'Frank
rijk, het grootste skigebied ter wereld' met daarin uitvoerige
beschrijvingen van 54, veel door Nederlanders bezochte win
tersportoorden. Per plaats wordt informatie verstrekt over
hoogte, bereikbaarheid, belangrijke adressen, telefoonnum
mers, kinderopvang, sneeuwzekerheid enzovoort. Ook is een
lijst opgenomen van Nederlandse touroperators die reizen
naar de Franse sneeuw organiseren. De gratis.brochure is aan
te vragen op telefoonnummer 09 00 11 22 33 2 (1 gulden
per minuut).
Grrrrrriezelen
In de Achterhoek is het in de herfstvakantie niet pluis. Overal
dolen geesten, spoken, trollen, heksen en smokkelaars rond.
Maar iedereen kan gerust zijn: het zijn allemaal geesten met
een VW-licentie. Zij spelen van vandaag tot en met 26 okto
ber de hoofdrol in tal van spannende en mysterieuze activitei
ten die variëren van een avondvisite aan de Witte Wieven in
een donker bos tot het luisteren naar verhalen in een middel
eeuwse kelder. Verschillende campings organiseren griezel
programma's. Een folder met het complete programma ligt bij
alle VW's in de Achterhoek, of kan worden aangevraagd bij de
Streek VW, Postbus 41 06, 72 00 BC Zutphen, telefoon
05 75-51 93 55.
Voetpadendagen
Dit weekeinde worden voor de vierde achtereenvolgende keer
de voetpadendagen gehouden. Verspreid over het hele land
zijn 110 routes uitgezet over zogenoemde 'vergeten routes'.
Het evenement voert de wandelaars over dodenpaden waar
geen sterveling komt, schapendriften, hessenwegen, jaagpa
den, tiendwegen, oprijlanen, kadijken, vrijerslaantjes, achter
ommetjes, smokkelpaden, zuwen, herderspaden en andere
achterafweggetjes langs ,,de achterkant van Nederland". De
meeste wandelingen bieden iets extra's in de vorm van excur
sies, exposities of rondleidingen in heemtuinen, molens en
kastelen. Nieuw dit jaar zijn tien tweedaagse wandelarrange
menten met één overnachting. Het complete programma met
alle startplaatsen staat in de 'Voetpaden krant', die gratis ver
krijgbaar is bij bibliotheken en alle VW- en ANWB-kantoren.
Informatie: 020 - f58 17 01 3.
