Tien procent mensen kampt met depressies
Wetenschap Techniek
Minder zangvogels
rond boerenbedrijf
Chimpansees herkennen eigen spiegelbeeld
donderdag 9 oktober 1997
Nederland ligt iets onder het gemiddelde
Deskundigen schatten dat 340 miljoen mensen in
de wereld aan depressie lijden. Gemiddeld heeft
een kleine tien procent van de wereldbevolking er
mee te kampen. Depressie komt meer voor bij
vrouwen: 12,3 procent tegen 6,9 procent bij man
nen. Nederland ligt iets onder het gemiddelde:
9,2 procent van de vrouwen en 4,9 procent van de
mannen heeft last van depressies.
Prof. Herman van Praag, emeritus hoogleraar
psychiatrie in Maastricht, heeft in zijn leven veel
mensen met depressies behandeld. Ook hij heeft
uiteraard opgemerkt dat men de laatste jaren het
begrip depressie wat losjes is gaan gebruiken in
lekenJcringen. Al is er wel sprake van een geleide
lijke overgang van 'een beetje depri' naar een
echte depressie. „Iedereen maakt wel eens een
periode door waarin hij niet zo opgewekt is. Soms
is er aanleiding voor, soms ook niet. Wanneer
gaat die ontstemming over in een depressie? Ik
denk wel dat het bij heel veel mensen zo is be
gonnen, dat ze langs die weg ten slotte weggezakt
zijn in een echte depressie."
Veel op het gebied van depressies is nog niet op
gelost. Waarom krijgt de een heel snel een de
pressie, en de ander niet? „Er zijn wel een paar
factoren aan te wijzen die de kans op een depres
sie vergroten. Een slechte jeugdsituatie is er een,
met schokkende gebeurtenissen, emotionele ver
waarlozing. En vereenzaming, het ontbreken van
een sociale ondersteuning." Nog een paar mis
verstanden: depressie is een moderne ziekte. En
depressie treft vooral westerse mensen.
Van Praag is een tijdlang in Australië en Nieuw-
Zeeland geweest, „daar heb ik ook Maori's gezien
die aan depressie leden." Kunnen dieren ook een
depressie krijgen? "Als je een dier alleen opsluit
zie je onmiddellijk effect: het eet slecht, slaapt
slecht, wat je ziet gebeuren lijkt sterk op depres
sie. Maar er zijn twee grote verschillen: bij men
sen - en enkele hogere apen - kun je veranderin
gen in het gezicht zien. En het essentiële verschil
is natuurlijk dat een mens er over kan praten."
Maar proeven hebben uitgewezen dat antide
pressiva ook bij dieren werken.
Van Praag is de grondlegger van de stroming in
de psychiatrie die voor psychische aandoeningen
een biologische, zeg maar lichamelijke oorzaak
zoekt. De laatste tientallen jaren is enig inzicht
ontstaan in factoren in de hersenen die de kans
op depressie vergroten. In de hersenen spelen
zich allerlei uiterst ingewikkelde biochemische
processen af; daarvan wordt veel nog niet begre
pen, maar wel is duidelijk geworden dat bepaalde
middelen, de zogenoemde selectieve serotonine-
heropname-remmers zoals Prozac en Seroxat,
een belangrijk deel van de aan depressie lijdende
patiënten kunnen helpen.
Toch is het probleem daarmee niet echt opgelost;
Van Praag heeft dan ook van het begin af aan ge
streefd naar een samenwerking tussen de ver
schillende psychiatrische stromingen: soms moet
ook gedacht worden aan psychotherapeutische
behandeling in plaats van of in combinatie met
antidepressiva. Dat verhindert echter allemaal
niet dat de depressie kan terugkomen.
Mogelijke oorzaken van een depressie: door een
(geërfde) stoornis in de hersenen, door proble
men in de ontwikkeling, door je leefomstandighe
den: of je alleen bent, of arm, of je gediscrimi
neerd wordt. Het is nog niet zo lang geleden dat
er in de psychiatrie nauwelijks belangstelling was
voor hersenonderzoek. Van Praag: „Ik ben er in
de jaren vijftig bij geweest toen voor het eerst vra
gen werden gesteld over de biologie van de de
pressie. Men vond dat vreemd, dat je depressies
vanuit biologisch oogpunt ging onderzoeken. Er
was echt weerstand tegen, dat je dat ging zoeken
in de hersenen. Nu is dat bijna niet meer voor te
stellen. Het eerste antidepressivum was een
openbaring, dat was een stof die echt wat deed!"
Misschien zijn depressies wel van alle tijden,
maar maakt onze maatschappij de mensen niet
gevoeliger voor depressies? „Ja en nee. Als je de
positieve kant bekijkt; niemand in de westerse
wereld ziet meer de meeste van zijn kinderen
sterven voordat ze een jaar oud zijn, wij zijn niet
meer weerloos overgeleverd aan de pest, we kun
nen reizen en mooie dingen zien, bijna niemand
hoeft meer zware en geestdodende lichamelijke
arbeid te doen. Maar aan de andere kant: de be
schaving koop je voor een prijs, we hebben een
ingewikkelde maatschappij waarmee niet ieder
een weg weet, die maatschappij eist nog dagelijks
meer, je hebt veel mensen die zich geregeld af
vragen: kom ik nog wel mee? Het is zeker geen
gemakkelijke tijd. Maar in 1880 hadden de men
sen het ook niet gemakkelijk."
De veldleeuwerik komt op de rode lijst van bedreigde diersoorten.
ILLUSTRATIE SNEL ZOEK NATUURGIDS
gpd»land nestelen. De kleine zang
vogels leven van insecten en an
dere kleine dieren. Het moder
ne weiland is uniform plat en
kent behalve gras nauwelijks
bloemen. ïiet land kent boven
dien geen afwisseling meer om
het nest goed te verschuilen. Op
bouwland zijn klaproos, koren
bloem en andere insecten aan
trekkende bloemen vrijwel ver
dwenen.
Volgens de Sovon kan de dra
matische achteruitgang alleen
worden gestopt als de vogels
onder beheersmaatregelen val
len. Hierbij moeten de boeren
rekening houden met de zang
vogels, bijvoorbeeld door over-
hoekjes, greppels, slootranden
en perceelskanten pas in de zo
mer te maaien. Ook moet de
grond minder egaal worden ge
maakt, zoals bij de ecologische
landbouw.
Steeds minder zangvogels wor
den er op en rond het boeren
bedrijfwaargenomen. In twintig
jaar tijd is nog maar een derde
over van het aantal veldleeuwe
riken. Hiermee is deze zangvo
gel kandidaat voor de rode lijst
van bedreigde soorten. De po
pulaties van graspieper en de
gele kwikstaart zijn gehalveerd.
Ook het aantal broedparen van
de witte kwikstaart en de boe
renzwaluw, die allebei in ge
bouwen broeden, is in groot
schalige akkerbouwgebieden
met de helft afgenomen.
Dat blijkt uit onderzoek van de
Vereniging Samenwerkende Or
ganisaties Vogelonderzoek Ne
derland (Sovon) samen met het
Centraal Bureau voor de Statis
tiek.
Grootste problemen ondervin
den de vogels die in het boeren-
u z
4
2
1
1
2
2
7
10
4
8
6
6
5
7
6
8
5
5
1
7
6
4
5
6
10
3
5
3
8
8
2
2
7
2
5
7
2
2
2
7
10
9
10
6
7
7
3
3
6
7
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
OPLOSSING
OPGAVE
CRYPTOGRAM
span
beleg-o-a
e-i-u-e-s
d-pijl-snel
rijs-da
ije-ing
vuilnis
e-oi
nonsens
SLEUTELWOORD
In sommige vakjes staat een
getal dat correspondeert met
een getal in de balk onderaan.
De letters die ingevuld moeten
worden in de vakjes met een
getal kunnen ook op de balk
worden ingevuld. Verticaal vor
men de letters in de eerste en
derde kolom ook een woord.
Hoe luidt het sleutelwoord?
Horizontaal 1Specerij en gele
kleurstof; 2. winters voertuig; 3.
het niet geloven aan iets; 4. zak
doek; 5. dun pannenkoekje van
maismeel; 6. reuzenslang; 7. nog
geen beslissing nemen; 8. eten.
Chimpansees blijken de enige
dieren te zijn die zichzelf in hun
spiegelbeeld herkennen en on
middellijk merken of er iets aan
hun uiterlijk is veranderd. An
dere dieren reageren meestal
agressief of onverschillig op hun
spiegelbeeld en identificeren
dat niet met zichzelf maar
hooguit met een vreemde soort
genoot.
Het experiment van Amerikaan
se wetenschappers van de State
University of New York en de
University of Southwestern
Louisiana bevestigt volgens het
vaktijdschrift 'Animal Beha
viour' eerdere experimenten uit
de jaren zeventig, waarbij toen
reeds het vermoeden was gere
zen dat sommige chimpansees
in staat waren zichzelf te her
kennen in een spiegel.
Voor hun experimenten ge
bruikten de onderzoekers zeven
chimpansees die zij al in een
spiegel hadden leren kijken.
Voor de eigenlijke proef werden
de dieren licht en kortstondig
verdoofd en vervolgens werden
bij elk van de apen een oor en
een wenkbrauw hevig rood ge
kleurd. Zonder spiegel merkten
de apen niets van deze beschil
dering en betastten zij de ge
kleurde lichaamsdelen niet
meer dan anders. Wanneer zij
zichzelf echter in een spiegel
konden bekijken raakten drie
van de zeven apen hevig opge
wonden en begonnen de kleur
vlekken voortdurend te betas
ten. Dit doelgerichte aanraken
ontkracht meteen mogelijke kri
tiek dat hun gedrag wellicht een
gevolg van de verdoving zou
kunnen zijn. Dit specifieke ex
periment werd enkele keren
herhaald en de apen reageerden
Chimpansees in het Burgers Dierenpark.
telkens op dezelfde wijze. pansee dat wel kan en de ander
Het experiment geeft ook aan niet. Of dat men hier te maken
dat niet alle chimpansees tot dit heeft met een beïnvloedbaar
soort zelfindentificatie in staat proces. In een later stadium wil
zijn. Verder onderzoek moet nu men ook bestuderen of de
uitwijzen waarom de ene chim- chimpansees die zichzelf in een
spiegel herkennen, deze be
kwaamheid al dan niet op hun
nageslacht kunnen overdragen.
Of er bij deze diersoort dus
sprake is van een erfelijk intelli-
gentieverschil.
HEINZ
T
R I P
o°
Ml
z
TOMPOES
Heer Bommel en de grauwe razer
De gevolgen bleven niet uit. Deuren
werden geopend en door de gangen
begonnen zich broeders te reppen.
Het getier van de grauwe razer wees
hun de weg naar de spreekkamer van
doctor Zieleknijper en daar verza
melde zich al spoedig een groepje
verplegers rond de geschokte geleer
de. Niet lang echter. Het monster
had geen last van het donker en al
gauw verried een luid gebonk, dat
het handgemeen geraakt was. Tegen
het licht van de volle maan kon men
dan ook al spoedig donkere figuren
waarnemen, die uit het stemmige
vertrek naar buiten geslingerd wer
den.
Heer Bommel had de loop der ge
beurtenissen niet afgewacht. In pa
niek stormde hij de verduisterde kli
niek uit, om pas te blijven staan bij
het hek dat de inrichting bescherm
de.
Een ogenblik bleef hij daar verbleekt
luisteren naar het tumult en het ge
luid van neerploffende lichamen.
Toen richtte hij zich op en begon
met lokkende stem te roepen:
„Razertje! Zoete razer! Kom dan!
Kom bij oom Ollie! Lekker thee!" En
meer van die dingen die hij van de
kraai geleerd had.
Uit de zwarte omstreken van het op
voedkundige gebouw maakte zich nu
de gedaante van het monster los. Het
raasde nader met een geweldige
snelheid, zette zich af op de tors van
zijn beschermer en terwijl deze dof
tegen het pad sloeg, verdween het in
de nacht.
H
E
W
DOOR JAN VISSER
Aan het lauwe weer van de laatste tijd komt een einde of\I
het wordt kouder. Begin volgende week, zondag/maandag
gaat de wind uit noordelijke tot noordwestelijke richtingetz
waaien. Dat gebeurt tussen een hogedrukgebied ten weslr
van Ierland en een depressie boven het oosten van Europ^N
de koudere, uit de poolstreken afkomstige luchtmassa'stfa
het na het weekeinde niet warmer dan 10-12 graden. DeP
is tamelijk vochtig waardoor het over het algemeen bewolr'
weer zal zijn. Tevens blijft het periodiek tamelijk buiigenf
kans bestaat dat er ook enkele hagelbuien gaan vallen.
De lucht die morgen over Nederland stroomt is vrij zacht,
temperaturen bereiken nog waarden omstreeks 16-17 gr».
Verder veroorzaakt een volgende storing opnieuw regen o|h
en en de zuidwestenwind, later iets ruimend, is aan de klE
enige tijd hard of stormachtig. Vrijdagmiddag nemen derfo
slagkansen geleidelijk af en bovendien wordt het mindereer
stuimig. L
Tijdens het afgelopen etmaal heeft het opnieuw flink gertar
gend. Een voorloper van een actieve depressie dumpte tuj|0
gistermiddagen de afgelopen nacht al zo'n 15 mm en dafa
kwam in de loop van de nacht nog het een en ander bij. bPf
dien wakkerde de wind flink aan. Gisteravond stond er aau
kust windkracht 8. L,
Wel werd hele zachte, van origine subtropische lucht aan]
voerd. De afgelopen nacht om 2 uur stond de thermorr
Schiphol op bijna 18 graden. In de loop van de nacht nar
wind af maar vanochtend tijdens de spits kwam de actiev
pressie zelf naderbij en begon de naar zuid tot zuidwest rj
mende wind flink aan te wakkeren. IJmuiden en Zandvr
rapporteerden om 8 uur voluit kracht 8, een stormachtige
wind.
De totale neerslagoogst bedroeg vanochtend in Hazers
25 mm, Stompwijk 24, Schiphol 22, Valkenburg 20 en i|
Bloemendaal 17 mm.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Veel bewolking en van tijd
tot tijd regen. In het noor
den kans op snpeuw maar
daarnaast ook opklarin
gen. Maxima uiteenlopend
van een graad of 6 aan de
noordwestkust tot 13 in
het zuiden.
Zweden:
Veel bewolking en perio
den met regen; in het zui
den veel regen en in het
noorden misschien
sneeuw. Hier en daar veel
wind. Middagtemperatuur
uiteenlopend van een
graad of 4 in Lapland tot
meer dan 15 lokaal in het
Denemarken:
Onstuimige wind, bewolkt
en perioden met flinke re
gen. Middagtemperatuur
vandaag nog een graad of
16, daarna lager.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Overwegend bewolkt en regenachtig met
vooral in het zuiden soms veel en lang
durige regen; in het noorden meer
buiige neerslag met soms een paar op
klaringen. Nu en dan veel wind. Middag
temperatuur rond 14 graden maar van
daag in het zuiden en midden nog aan
merkelijk zachter.
België en Luxemburg:
Onbestendig met langdurig en veel re
gen; ook veel wind. Vandaag nog een
middagtemperatuur rond 18 graden,
daarna frisser.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Veel bewolking en perioden met regen;
onweer is niet uitgesloten. Tamelijk veel
wind, vooral langs de kusten van het Ka
naal. Vandaag nog maxima van een
graad of 20 in het noorden tot 25 rond
Clermont-Ferrand; daarna geleidelijk la
gere maxima.
Portugal:
Flinke zonnige perioden maar in het
noorden soms ook wolkenvelden en kans
op regen. Middagtemperatuur tussen 25
en 30 graden.
Madeira:
Zon maar soms ook wolkenvelden; over
wegend droog. Middagtemperatuur on
geveer 23 graden,
Spanje:
In het noordwesten wolkenvelden en af
en toe regen. Elders flinke zonnige pe
rioden en droog. Vrij warm met bijna
overal maxima rond 30 graden, alleen in
het noordwesten aanmerkelijk frisser.
Canarische Eilanden:
Flinke zonnige perioden en droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 28 graden.
Marokko:
Westkust: flink wat zon en droog. Mid
dagtemperatuur meest tussen 25 en 30
graden.
Tunesië:
Zonnige perioden en vooral vandaag nog
een paar stevige regen- of onweersbui
en. Middagtemperatuur aan zee tussen
25 en 30 graden.
Zuid-Frankrijk:
Wolkenvelden en vooral in het zuidwes
ten af en toe regen-, misschien ook on
weer. In het zuidoosten zonnige perlo
den en overwegend droog. Middagtem
peratuur ongeveer 25 graden
Mallorca en Ibiza:
Flinke zonnige perioden en droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 28 graden,
Italië:
Zonnige perioden en hier en daar nog
een regen- of onweersbui. Warm met
maxima tussen 25 en 30 graden.
Corsica en Sardinië:
Flinke zonnige perioden en nog een klei
ne kans op een bui. Middagtemperatuur
ongeveer 27 graden.
Malta:
Zonnige perioden en daarnaast enkele
buien, misschien met onweer. Middag
temperatuur ongeveer 26 graden.
Griekenland en Kreta:
Rustig, flink wat zon en droog. Middag
temperatuur omstreeks 25 graden.
Turkije en Cyprus:
Vrij zonnig en droog. Middagtempera
tuur aan zee rond 25 graden.
Duitsland:
Overwegend veel bewolking en perioden
met regen, vooral in het noorden veel re
gen. Middagtemperatuur ongeveer 18
graden, in het zuiden maxima van 25
graden. Verder een stevige zuidwesten
wind.
Zwitserland:
Vrij veel wolken en af en toe regen. Ook
kans op onweer. Naar het zuiden toe
droger en wat zon. Middagtemperatuur
van 20 graden in het noorden tot 25 bij
Locarno.
Oostenrijk:
Bewolkt en vooral in het noorden en
westen kans op regen. In het zuiden ook
zon. Middagtemperatuur tussen de 20
en 25 graden.
Polen:
Veel bewolking en af en
dagtemperatuur dalend tot onjf9
graden maar vandaag nog warm rc
Tsjechië en Slowakije:
Veel wolken en van tijd tot ti
Geleidelijk minder warr
20 graden.
Hongarije:
In het noorden wolkenvelden
lijk wat regen. Naar heU
zon en meest droog. Middag 1Ê
tuur ongeveer 23 graden.
VRIJDAG 10 OKTOBER 1997
Zon-en maanstanden
Zon op 07.57 Zononder^
Maan op 15.59 M;
Waterstand
IJmuiden Katwijlwa
Hoog 10.10 22.45 23.43,
Laag 05.45 18.04 05.26 c'
Weerrapporten 08 oktober 20 a\t
au
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Athene
Boedapest
Bordeaux
Brussel
Cyprus
Dublin
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Lissabon
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
licht bew
half bew.
licht bew.
zwaar bi
Zörich zwaar bew.
Bangkok licht bew.
Buenos Aires licht bew.
Casablanca half bew.
Johannesburg regen
Los Angeles half bew.
New Orleans zwaar bew.
Vancouver regenbui
I'
K
