Niet genoeg ego
oor poplevensstijl'
Sterfscène in
'La Traviata'
maakt alles goed
yU mag echt alles vragen, zelfs of ik een kat heb
Veel Nico's maken nog geen Nico
VARA
Cultuur&Kunst
opera
recensie aad van der ven
La Traviata van Verdi, door De Neder
landse Opera. Muzikale leiding: Ralf Wei-
kert. Regie: Alfred Kirchner. Solisten, koor
van de Nederlandse Opera en Nederlands
Philharmonisch Orkest Gezien op 04/10,
Muziektheater Amsterdam. Aldaar nog te
zien op: 7, 10, 13, 16, 19, 22, 25, 28 en
30 oktober
Op het toneel van het Amster
damse Muziektheater ruisen tot
het einde van deze maand weer
de feestjurken en worden de
glazen weer vol geschonken,
want La Traviata staat op het
programma. Maar al die feest
vreugde beklijft niet. Wie even
na elf uur het theater verlaat,
heeft eigenlijk alleen maar de
sterfscène in zijn hoofd.
Dat komt door Verdi. Maar,
het komt ook door de van 1993
daterende productie, waarvan
we nu de reprise beleven. Want,
het geheel mag er dan op voor
uit zijn gegaan, sommige din
gen zijn nog steeds niet om aan
te zien en andere niet om aan te
horen. Maar, die sterfscène ver
heft ons plotseling naar een an
der niveau, alsof regisseur en
vormgever doelbewust een
breuk hebben willen veroorza
ken tussen enerzijds een liefde
onder alledaagse omstandighe
den en met een alledaagse in
houd, anderzijds een volgend
stadium waarin mensen zich in
elkaar verliezen en boven hun
maatschappelijke begrenzingen
uitstijgen.
Dat dit voor Violetta Valéry en
Alfredo Germont te laat komt,
is, meer dan het sterven zelf, de
grootste tragiek in deze opera.
Dat wordt hier ook heel goed
voelbaar gemaakt. Alütans, tij
dens de eerste van deze serie
voorstellingen hadden Ainhoa
Arteta (Violetta) en Marcus
Haddock (Alfredo) enige tijd
nodig alvorens zij de indruk
maakten, dat zij terecht door de
Nederlandse Opera in deze rol
op het toneel waren gezet.
De Baskische sopraan Arteta
was als vlotte courtisane minder
overtuigend dan als deernis
wekkende zieke. Voor die
laatste hoedanigheid bleek zij
ook haar manier van zingen te
hebben aangepast: ijl, met min
der vibrato dan daarvoor. Dat
deed zij buitengewoon knap. En
tegen het einde werkelijk aan
grijpend.
Ook Marcus Haddock, die
aanvankelijk wat larmoyant
zong, groeide naarmate de
voorstelling vorderde. Duidelijk
Concertgebouw
orkest raakt
directeur kwijt
amsterdam gpd
Het Koninklijk Concertgebouw
orkest verliest zijn zakelijk di
recteur aan het Los Angeles
Philharmonic Orchestra. Willem
Wijnbergen (39) wordt met in
gang van 1 maart 1998 alge
meen directeur van de Los An
geles Philharmonic Association,
een muziekinstelling, waarvan
behalve het genoemde orkest
ook de Hollywood Bowl, het
Hollywood Bowl Orchestra en
de nog te openen Walt Disney
Concert Hall deel uitmaken.
Met ongeveer duizend mensen
in vaste dienst is dit een van de
grootste kunstinstellingen in de
Verenigde Staten.
werd in elk geval, dat De Neder
landse Opera ook deze keer is
geslaagd in haar politiek jonge
talentvolle zangers te engageren
op het moment dat zij nog be
taalbaar zijn. Niet meer tot die
categorie 'pril en veelbelovend'
behoort de Russische bariton
Vassili Gerello, die een vocaal
markante vader Germont uit
beeldde. Anna Steiger voegde
als Flora een rol toe aan de vele
die zij al bij De Nederlandse
Opera heeft gezongen.
Dat de productie er als geheel
op vooruit is gegaan, komt
vooral door dirigent Ralf Wei-
kert, een routinier uit Oosten
rijk, die bij alle teerheid en
zachte droefheid in Verdi's par
tituur het Nederlands Philhar
monisch Orkest toch spannend
liet spelen. Hij hield de muziek
beter bij elkaar dan Graeme
Jenkins vier jaar geleden.
Wat de enscenering betreft,
misschien raken we wel gewend
aan de (karikaturale) manier
waarop Alfred Kirchner de mas
sascènes heeft geregisseerd en
aan de foeilelijke kleuren van
vormgever Bernhard Kleber en
kostuumontwerper Joachim
Herzog bij het feest in de twee
de acte. Maar waarschijnlijk was
het de kracht van de muziek in
deze uitvoering, die ons daar
overheen tilde.
19:25 Barend Witteman Van
café aan de Plantage Kerlf
Amsterdam. Presentatie: I
Uitgesproken
AANDAG 6 OKTOBER 1997
leisopera speelt 'Maria Stuarda'
jschede De Nationale Reisopera speelt dertien uitvoeringen
an Geatano Donizetti's belcanto-opera 'Maria Stuarda'. De
pera gaat over de tragische lotgevallen van de Schotse koningin
faria Stuart. De hoofdrollen worden vertolkt door Stephanie
riede (Elizabeth) en Cheryl Barker (Maria). De regie is in han
en van Andrea Raabe. De première is op 8 november in de
vventse Schouwburg in Enschede. Tot half december is de ope-
i nog te zien in onder meer Eindhoven, Arnhem, Den Haag,
feeuwarden, Rotterdam en Amsterdam.
Nationale Ballet met Balanchine
«sterdam Het Nationale Ballet presenteert van 8 tot en met 23
ovember een tourneeprogramma met drie klassiekers van de
tereldberoemde choreograaf George Balanchine: Concerto ba-
pcco, Apollon Musagète en Sèrenade. De balletten tonen ver-
ehillende stadia in de artistieke ontwikkeling van Balanchine.
[et programma wordt begeleid met een geluidsband. Het Am-
[erdamse ballet treedt op in theaters in Eindhoven, Amersfoort,
lijmegen, Tilburg, Groningen, Enschede, Anrhm, Heerlen en
jen Bosch.
kopiëren met de K van Kunst
^burg Het kopieerapparaat is als artistiek uitdrukkingsmiddel
[ondergaan in het Scryption, het museum voor techniek en
ormgeving van schrift en kantoor, aan de Spoorlaan in Tilburg,
lp de tentoonstelling Kopiëren met de K van Kunst, is tot en
iet februari 1998 werk te zien dat binnen- en buitenlandse kun-
jenaars maakten met kopieertechnieken. Bezoekers krijgen uit-
jg, onder anderen van studenten van kunstacademies, maar
linnen ook zelf aan de slag met de apparaten. Verder zijn op
bndagen workshops en lezingen van kunstenaars over dit the-
ja gepland.
Jan Wolkers in Alphens Parktheater
alphen aan den run»
pablo cabenda
„Heb je hem al eens eerder ge
zien?"
„Live, bedoel je? Nee, wel
laatst op tv met Turks Fruit."
„Ik hoop dat hij het over 'De
Aanslag' gaat hebben."
En dan schieten de twee Wol-
kersfans flauwtjes in de lach om
zoveel 'incrowd' humor. Het
breekt een beetje de spanning
voordat hun idool binnenkomt.
De licht nerveuze en blijde ver
wachting die zich meester
maakt van kinderen rond 5 de
cember heerst in een nagenoeg
uitverkocht Parktheater in Al
phen aan den Rijn. Jan Wolkers
gaat zo de eerste literaire avond
van het seizoen voor het Literair
Café verzorgen.
Voordat de schrijver zaterdag
avond mag spreken, herinnert
de presentator nog even aan
1970 toen de beminnelijke,
maar schofferende schrijver in
de Alphense Adventskerk
het nog een keer proberen in
een theater dat ironisch genoeg
vroeger ook een kerk is geweest.
„Maar dat is niet erg. Er zijn
er toch al te veel van."
Zijn bewonderaars lachen
toegeeflijk, net iets te gretig. Dit
is een onderonsje van fans, ge
negen om het object van hun
aanbidding met veel krediet te
gemoet te komen. De echte
adept vangt zelfs het kleinste
onbedoelde woordspelinkje op
en laat zijn deskundigheid blij
ken uit een ternauwernood on
derdrukt gegrinnik. Het teken
dat hij het grapje van de mees
ter heeft opgemerkt. Een onder
onsje tussen fijnproever en kok.
Ijsbeer
Wolkers kijkt lichtelijk geamu
seerd toe. Hij ziet er nog steeds
uit als een gepensioneerde ijs
beer die teveel nachten heeft
doorgehaald, maar klinkt als
Nederlands liefste literaire opa.
Hij vertelt over de relatie met
zijn oudere jong gestorven
broer. Zijn Esau, die hij vreesde
en bewonderde. En de geheime
verbondenheid die hij met hem
voelde.
Wolkers is een begenadigd
verteller. Als hij in 'Op de vleu
gels der profeten' verhaalt over
de dood van zijn kat, klinkt zijn
verontwaardiging net zo
authentiek als op die dag dat hij
hoorde dat het beest niet in de
hemel zou komen. Dezelfde dag
dat hij van zijn gereformeerde
geloof viel. Als hij het heeft over
het bijbels bekvechten en bet
weten in huize Wolkers, waar
het woord Gods, vaders stem
was, en waar het zinderende
woestijnzand uit Exodus meer
malen na vaders geestdriftige
avondpreken werd teruggevon
den in de andijvie, ontroert en
vermaakt hij met vrolijke relati
veringszin.
Na de pauze mogen de be
zoekers vragen stellen.
,,U mag echt alles vragen.
Zelfs of ik een kat heb. Sommi
ge van mijn collega's die wor
den dan heel kwaad. En die zeg
gen dat het niets met hun werk
te maken heeft, ook als ze alleen
maar over katten schrijven."
Mensenvlees
Gelach klinkt in de zaal. De vra
gen komen los. Wolkers vertelt
dan dat Steven Spielberg tegen
woordig meer indruk maakt
dan Simson, het plafond van de
Sixtijnse kapel eigenlijk toch
een zooitje onbezonnen rauw
mensenvlees is, Texel helemaal
niet zo geïsoleerd is en de dood
de zin van het leven.
,,Als ik op Texel die prachtige
V-formaties zie van overvliegen
de ganzen, dan denk ik: 'als die
niet in de hemel komen, dan
komt niemand erin. Dan vlieg ik
zo met ze mee.' Dank u wel."
Applaus, en terwijl de presen
tator nog het een en ander aan
afkondiging doet, schuifelt hij
langzaam en onopvallend naar
de uitgang.
riti-koffietafel muziek van Portishead
irtishead zou het liefst alleen platen opnemen en uit
ingen, verder niets. „Een poplevensstijl is het laatste
it we willen." Een interview is al een compromis. Zan-
res Beth Gibbons wil niet praten; muzikaal brein Geoff
jrrow wil niet op de foto. Dus laat Beth zich op maan-
g in Amsterdam fotograferen en praat Geoff op vrijdag
er de tweede cd van Portishead, de band uit Bristol die
trip-hop uitvond. „Het gekke van de muziekindustrie
datje niet alleen muziek mag maken."
5terdam theo hakkert
elukkig hebben we het niet
;r trip-hop gehad", verzucht
bff Barrow na een uur.
pereen begint altijd over de
fctol-sound. Ik weet zo lang-
nerhand niet meer wat ik
iï op moet zeggen." Er valt
K weinig zinnigs over op te
irken. Barrows band Portis-
ïd komt uit Bristol, ja. Maar
idoet Reprazant bijvoorbeeld
k en behalve dat beide groe-
(1 zich ophouden aan het
nt van de Engelse dance zijn
eigenlijk meer verschillen
ji overeenkomsten.
Luister hoe Portishead en Re-
Izant elk voor zich omg&an
it geluid. Barrow noemt zich-
f 'een geluidspurist'. En al
J het een paradox, dat is de
len waarom de tweede cd
3 Portishead andermaal ge-
rd wordt door krassen, tik-
3, ruis en andere bijgeluiden.
,We samplen onze eigen mu
le en laten die samples dan
j vinyl persen", licht Barrow
f. „Het geluid dat van vinyl-
iten komt, krijg je digitaal
it. Analoge tapes klinken nog
er anders. Een gitarist die ge-
cht is aan één bepaald soort'
flaal, omdat hem het net dat
,uid verschaft waar hij naar
'zoek is, doet in feite precies
(zelfde. Met het laten persen
van onze samples op vinyl be
reiken we het geluid dat we zoe
ken."
Drie jaar was het stil rond Por-
tién'ead. In die tijd zag het gezel
schap zich tot zijn eigen ver
wondering uitgroeien tot een
kleine mythe. Het debuutalbum
Dummy had eind 1994 het ef
fect van een steen in een vijver
of, zo je wilt, een sneeuwbal die
van een helling afrolt.
In elk geval kwam er een hele
golf aan bands die muziek la
Portishead gingen spelen, een
genre dat trip-hop wordt ge
noemd: een mysterieus klinken
de zangeres tegen een achter
grond van afwisselend spook
achtige en sfeervolle, veelal uit
samples van hip hop en film
muziek opgetrokken slome
dance-pop. Ontelbaar waren de
klonen, die meestal al op voor
hand herkenbaar waren aan
korte, krachtige namen als Mo
no, Moloko, Lamb en Mulu.
Maar nu, na drie jaar stilte,
doet Portishead zelf weer van
zich spreken. Met gewoon een
nieuwe plaat die geheel in de
lijn van Dummy ligt, genoemd
is naar de groep zelf en weer
even onweerstaanbaar fraai is
als de eerste.
Dummy leek in 1994 uit het
luchüedige te komen. En Portis
head deed er zelf alles aan om
buiten het geijkte pop-stramien
te blijven. Een groot aantal mis
verstanden was het gevolg.
„Toen we voor het eerst gingen
optreden dachten we dat de
mensen niet zouden willen
staan bij onze muziek. We had
den dus tafeltjes geregeld. Kon
den ze rustig zitten en een
drankje nemen. Maar dat werk
te dus niet. Iedereen bleef
staan, want ze hadden niet op
zitplaatsen gerekend en waren
dat ook niet gewend. Ze wisten
niet hoe ze hun waardering
moesten uiten. Klappen of joe
len aan een tafeltje is blijkbaar
iets anders dan klappen of joe
len wanneer je staat.
We kwamen op het idee van
zitconcerten omdat onze mu
ziek naar onze smaak niet in
een roek-omgeving paste. We
maken geen muziek om bij te
stagediven, wel? Het is meer iets
voor de huiskamer, al is het niet
iets om als achtergrondmuziek
op te zetten. Op Dummy waren
zo veel rare geluiden in de mu
ziek verwerkt dat je, ondanks
het zachte karakter ervan, de
plaat niet als achtergrondmu
ziek kon gebruiken. Mensen
hadden maanden nodig om aan
het geluid te wennen. Anti-kof
fietafel muziek, zeg ik wel
eens."
De groep houdt zich verre
van partijtjes en andere lusten
en lasten die samenhangen met
het klatergoud van de popwe
reld. „Een poplevensstijl is het
laatste wat we willen. Daarvoor
zijn onze ego's niet groot ge
noeg. Cult en glitter leiden af
van de muziek. 'Beroemd in
Amerika' zegt ons niks. Als het
gebeurt, oké. Het is niet iets
waar we onze levensstijl voor
zullen veranderen.
Sneeuwbal
Beth Gibbons van Portishead wil niet praten, maar wèl op de foto.
Jan Wolkers: Nederlands liefste literaire opa. archieffoto cpd
voordroeg. Dat ging goed, tot
dat een voorganger daadwerke
lijk iets van Wolkers las. Resul
taat: exit Wolkers. Hij was niet
langer welkom in de kerk.
Nu, 27 jaar na dato mag hij
l/ubbe maakte het zichzelf niet makkelijk door niet één, maar negen
anseressen de rol van Nico te geven. foto gpl
dans
recensie annelies vlaanderen
Voorstelling 'Nico' door Scapino. Gezien
04/10, Rotterdamse Schouwburg Verder
te zien: 06/10 Rotterdamse Schouwburg,
22/10 Goudse Schouwburg, 29/10 en
30/10 Stadsschouwburg Amsterdam,
04/11 Lucent Danstheater Den Haag.
Geen heroïnespuit op de vloer,
geen harmonium in de handen
van een look-a-like. Veel te let
terlijk naar de smaak van cho
reograaf Ed Wubbe, al die refe
renties aan de legendarische
Velvet Undergroundzangeres
Nico. Hoe hij toch bijna twee
uur ballet heeft kunnen maken
op muziek van John Cale en
enkele songs van Nico, was tot
de première-avond zaterdag
een raadsel. Nu dat raadsel is
opgelost, resteert een wat kat
terig gevoel.
Altijd al koos Wubbe voor ab
stractie, om de pure schoon
heid van dans volledig tot haar
recht te laten komen. Ook in
zijn nieuwste project Nico
heeft hij veel meer de geest van
haar poëtische persoonlijkheid
en van haar turbulente tijd wil
len laten spreken. Die persoon
lijkheid, het is bekend, stond al
vrij snel in dienst van de heroï
ne. Nico, pseudoniem voor
Christa Paffgen (1938-1988),
begon als fotomodel en kreeg
ook rolletjes in films, waarvan
La Dolce Vita van Fellini nog
het bekendst werd. Begin jaren
zestig raakte de blonde
schoonheid verzeild in de New
Yorkse drugs- en kunstscène
rond Andy Warhol. In zijn rock
groep The Velvet Underground,
waarvan John Cale en Lou
Reed de muzikale leiders wa
ren, mocht zij vanaf 1966 haar
typische vocale kwaliteiten eta
leren totdat de jaloezie van
Reed haar dwong op te stappen
en aan een solocarrière te be
ginnen. Haar cultstatus heeft ze
evenwel mede te danken aan
de vele mannen die haar pad
kruisten, ook buiten de mu-
ziekscène. Verslonsd, verwaar
loosd en vooral alleen stierf ze
op haar 49e aan een overdosis.
Een dramatisch leven in een
notendop.
Negen jaar na haar dood be
hoeft Nico toch weer enige in
troductie. Wubbe doet alleen
aan het begin een concessie,
door op een groot doek ter lin
kerzijde van het podium frag
menten uit archieffilmpjes te
tonen waarin behalve Nico zelf
ook Andy Warhol weer even tot
leven komt. Ook wilde Wubbe
geen aaneenschakeling van Ni-
co-songs. Daarom zocht hij vo
rig jaar contact met John Cale,
die destijds als producer haar
solocarrière begeleidde. Diens
speciaal voor het ballet ver
vaardigde composities worden
achter op het podium live ver
tolkt door het negenkoppige ad
hoc-orkest Ice Nine, dat vooral
met altviolen, gitaren en piano
uitpakt. Zes historische opna
men van songs van Nico wisse
len zijn verse composities af.
De vergelijking pakt pijnlijk
voor Cale uit. Nico's stem heeft
in zijn eerlijke en daardoor
aandoenlijke valsheid voorals
nog de tijd doorstaan, terwijl
Cale maar geen keuze kan ma
ken tussen klassieke- en pop
muziek met als gevolg een
elektronisch versterkte neuze
lende notenbrij die er precies
tussenin blijft hangen.
Zie daar maar eens een geïn
spireerd ballet op te maken.
Wubbe maakt het zichzelf en
de toeschouwers niet makkelij
ker door niet één, maar negen
danseressen de rol van Nico te
geven een truc die hij ook bij
Romeo Julia toepaste. Dat
komt de abstractie ten goede,
maar werkt wel onverschillig
heid in de hand; onverschillig
heid die ze zelf nog eens extra
benadrukken door op een sofa
neer te ploffen als ze even zijn
uitgespeeld.
Ook de rollen van de man
nen blijven zo afstandelijk en
inwisselbaar. De Nico's gaan
vele relaties met hen aan, maar
veel verschil in de aard daarvan
is niet waar te nemen. So what?
denk je al snel bij het zoveel
ste duet.
Alleen als Nico zelf zingt,
komt ze tot leven. 'You are be
autiful/ and you are alone'lui
den enkele regels uit haar tries
te lied Afraid. Pas helemaal aan
het eind valt haar tragische
waarheid samen met de ballet
versie. Dan zien we nog maar
éép Nico (Charlotte Baines). En
horen we haar ijzige Nibelun-
gen-zwanenzang om het
koud van te krijgen.
