Kansai Airport: het
'Schiphol-in-zee' van Japan
Kritiek op overheid
Bodemonderzoek
van groot belang
Verzakking van zeebodem een nachtmerrie voor ingenieurs
Een tweede Schiphol, aan te
9 leggen in de Noordzee:
I Gedeputeerde Staten van
iNoord-Holland spraken eerder
ij dit jaar hun 'onomwonden
j voorkeur' uit voor dit idee. Er
moet 'uitplaatsing' komen van
start- en landingsbanen,
vinden GS. Komende week
bezoekt een provinciale
delegatie Kansai International
Airport (KJX) in Japan, het
prototype van een vliegveld in
:ee dat precies drie jaar geleden
- openging.
Een oplossing met problemen.
De Japanse overheid begon in de
jaren zeventig serieus na te den
ken over een vliegveld in zee.
[ooral vanwege de gebeurtenissen rond de
üeuwe luchthaven van Tokyo. De aanleg van
arita Airport had daar hevige veldslagen
iroorzaakt tussen politie en demonstranten.
'e tegenstanders verschansten zich jaren-
ig in tunnels en andere verdedigingswer-
•n. En tot op de dag van vandaag houden
ier boeren de aanleg van een nieuwe lan-
igsbaan tegen, omdat ze weigeren-han-ek- -
its, ruim zes hectare groot, te verkopen.
In de Kansai, de regio rond Osaka, Kyoto
111 Kobe in het zuid-westen van Japan, leek
Jfle overheid bij de bouw van een nieuw vlieg
veld vervolgens ook op massale tegenstand te
«innen rekenen. De plannenmakers zagen in
|un dromen al een luchthaven op het idylli-
rhe eilandje Awaji voor zich, maar de bevol-
•fing ging in verzet: zoals in Nederland een
Iveede Schiphol op Terschelling gigantische
«otesten ten gevolge zou hebben, zo dach-
|n de Japanners over een vliegveld op hun
hooie eilandje. Onder dit felle verzet stierf
(et plan een vroege dood op de tekentafel,
-jaarna de keus voor de aanleg van een vlieg-
leid in zee werd gemaakt zoals dat drie jaar Voor de aanleg van het eiland werd uiteinde-
bieden werd afgeleverd. lijk 180 miljoen kubieke meter grind gestort,
rp bijna vijfmaal zoveel als de 36,5 miljoen ku-
•15 1egenstand bieke meter zand en klei die voor de Afsluit-
)e natuur bood in zekere zin meer tegen- dijk nodig warén. De druk van zoveel grind
tand dan men op het land was tegengeko- op de onderliggende oppervlakte is enorm,
tien. Het eiland, dat voor de luchthaven Daar komt vervolgens nog bij het gewicht
fioest worden gebouwd, werd op vijf kilome- van gebouwen, wegen, treinverbindingen en
er van de kustlijn gepland om de geluids- start- en landingsbaan. De Japanse inge-
jverlast te beperken. Het water was daar nieurs hadden het inklinken van de alluviale
naar liefst achttien meter diep. Onder de kleilaag redelijk goed voorspeld. Maar na de
pebodem bevond zich een zachte, en daar- aanleg van het eiland bleek dat de daaronder
Bron van inkomsten
Reizigers die van het ene vliegtuig in het ande
re stappen, de zogeheten transferpassagiers,
zijn voor Schiphol de belangrijkste bron van
inkomsten. De marktstrategieën van 'main-
port' Schiphol en 'home-carrier' KLM zijn er
op gericht om zo veel mogelijk transferpassa
giers te trekken.
Een ideale overstap, zoals op Kansai Airport,
is daarin het belangrijkste wapen. Het is ech
ter de vraag of 'Schiphol-in-zee' zo aantrekke
lijk zal zijn, omdat een deel van de overstap
pers niet op het eiland kan blijven, maar voor
de overstap met een flitstrein door een tunnel
naar het huidige Schiphol wordt gebracht. Een
reis die niet meer dan tien vijftien minuien
mag duren, omdat anders de transfer-functie
in gevaar komt.
Waar mensen in Japan kunnen kiezen tus
sen de internationale luchthavens van Kansai
en Narita, zal in Nederland de keuze beperkt
zijn. Iedereen die van Schiphol wil vertrekken,
of dat nou een startbaan op land of in zee is,
wordt geacht zich voor het inchecken te mel
den op de huidige luchthaven.
Het is de bedoeling dat 'Schiphol-in-zee',
net als het Japanse Kansai Intematicpal Air-
port, begint als een enkele start- en landings
baan in de Noordzee. Nog niet duidelijk is wat
de capaciteit van een dergelijke baan zal wor
den. Of de luchthaven daarna verder groeit, is
volstrekt onzeker. De provincie Noord-Hol
land houdt het er op dat geleidelijk aan alle
startbanen worden 'uitgeplaatst' naar zee, zo
dat aan de geluidsoverlast op land definitief
een einde komt.
Bij de uitwerking van de plannen om een
nieuwe luchthaven in de Noordzee aan te leg
gen, is onderzoek naar de gesteldheid van de
Noordzeebodem heel belangrijk. Hoe nauw
dergelijk onderzoek luistert, blijkt wel uit de
problemen die zijn onstaan bij de aanleg van
Kansai International Airport. In Japan heeft
men inmiddels de te verwachten 'verzakking'
van de zeebodem in de komende honderd
jaar in kaart gebracht, maar hoe de Noordzee
bodem zal reageren op het aanbrengen van
een zo groot bouwwerk is nog volslagen onbe
kend. Jletgeen ook geldt voor de verandering
in zeestromingen, en de daarmee gepaard
gaande afslag (of aanwas) van het strand.
Vanaf de kust reizen de passagiers over een kilometerslange brug naar Kansai International Airport, gelegen in de Baai van Osaka.
loor instabiele kleilaag. Bouwtechnisch ge
ien dus niet bepaald een aantrekkelijke plek
eiland te realiseren met een opper-
i ruim vijfhonderd hectare.
liggende diluviale laag ook ging zakken.
Deskundigen verwachten dat het nieuwge
bouwde eiland in een periode van vijftig jaar
wel elf meter zal zakken; vooral de eerste ja
ren gaat het snel.
Hetgeen de grap op
leverde dat 'als het
vliegveld klaar is, je
er met een boot
overheen kunt va
ren'.
De bouw van alle
geplande accommo
datie op het eiland
moest binnen vijf
jaar na de aanleg ge
beuren, juist de pe
riode waarin op vele
meters 'verzakking'
kon worden gere
kend. Om dat proces
te versnellen en ge
lijkmatig te laten
plaatsvinden, kozen
de Japanse construc
teurs voor een me
thode waarbij zand-
pilaren via buizen de
zachte kleilaag wer
den ingeheid. Daar
na werden de buizen
verwijderd. Het zand
zoog water uit de
zwaardere kleilaag,
die daardoor sneller
ging inklinken.
Maatregelen
Maar dat was nog
niet voldoende om een gelijkmatige verzak
king van de bodem te bereiken. En dat moest
toch, al was het maar om te voorkomen dat
de 1680 meter lange aankomst- en vertrekhal
als speculaas zou verbrokkelen. Dus instal
leerden de ingenieurs óveral speciale 'bezin-
kingsverklikkers'. Deze meten de verzakkin
gen en melden ze via een computersysteem.
Vervolgens berekent dit systeem of ergens
een steunpilaar omhoog gekrikt of omlaag
geduwd moet worden om eventuele ongelij
ke verzakking te compenseren.
Eigenlijk hetzelfde principe als bierviltjes
schuiven onder de poot van een schomme
lende tafel om hem weer in evenwicht te
brengen. Maar dan wel bij een ruim ander
halve kilometer lange tafel met vele honder
den poten op een voortdurend ongelijk zak
kende vloer. Je blijft er bierviltjes onder
schuiven...
Groei
De Italiaanse architect Renzo Piano ontwierp
de markante aankomst- en vertrekhal. Het
gracieus glooiende dak geeft een opvallende
vederlichte impressie. Piano wilde de hal er
uit laten zien als een enorme vogel die op het
punt staat weg te vliegen. Die lichte indruk
wordt versterkt door gewelfde, tot aan het
plafond reikende ramen die een indrukwek
kend uitzicht bieden over de omgeving en op
de landende en vertrekkende vliegtuigen.
Een nog steeds toenemend aantal reizigers
uit Tokyo neemt een binnenlandse vlucht
naar Kansai, waar ze overstappen op een. in
ternationale vlucht. Haneda, het vliegveld in
Tokyo voor binnenlandse vluchten, ligt na
melijk dichtbij het centrum, terwijl Narita
Airport, het vliegveld voor buitenlandse
vluchten op 70 kilometer van Tokyo, een uur
reizen met de exprestrein vergt. Op KIX hoe
ven de passagiers vanwege de goed door
dachte indeling enkel een lift of een roltrap te
nemen. Voor veel reizigers uit Tokyo is zes
honderd kilometer vliegen naar Kansai ge
makkelijker dan de trein nemen naar Narita.
Het aantal reizigers, dat via Kansai Interna
tional Airport naar het buitenland ging, steeg
vorig jaar met maar liefst bijna 25 procent.
Narita daarentegen zag zijn aandeel in de
passagiersmarkt dalen: van 60 procent in
1993 naar 53 procent in 1996. Eén start- en
landingsbaan zijn inmiddels al niet meer vol
doende voör Kansai, het eerste grote vlieg
veld in Japan dat 24 uur per dag geopend is.
De vertrek- en aankomsttijden tussen 8 uur 's
morgens en 9 uur 's avonds zijn al volledig
bezet en de noodzaak tot verdere uitbreiding
van het vliegveld-eiland neemt toe. Meer
nachtvluchten vormen geen aantrekkelijk al
ternatief: de treinen rijden dan niet, een taxi
naar het vliegveld kost een fortuin en dat
geldt ook voor een overnachting in het hotel
op het vliegveld.
Gevolgen
De plannenmakers juichen over de milieu
vriendelijkheid van Kansai. Al het afval wordt
op het eiland zelf verwerkt en het rioolwater
wordt er gezuiverd en hergebruikt. Maar op
het vasteland heeft het milieu wel degelijk
geleden onder het project. Om de nieuw aan
gelegde weg- en treinverbindingen van de
nabijgelegen steden met de luchthaven zo
snel mogelijk te maken, zijn ze allemaal ver
hoogd gebouwd, een afschuwelijk gezicht in
het landschap. Voor de miljoenen kubieke
meters grind ten behoeve van het vliegveld
eiland werden complete bergen afgegraven.
Met als resultaat kale plekken op de plaatsen
waar eens de bergen stonden.
Eeuwenlang was het water, waar nu het
vliegveld is verrezen, een beste plek om te
vissen. „Hier zat de meeste vis", herinnert de
60-jarige Saburo Ueyama zich. Hij vist al bij
na veertig jaar in dat gebied en heeft zijn
vangsten door het vliegveld zien teruglopen
tot minder dan de helft.
Ondanks de conflicten die het vliegveld
veroorzaakt, heeft geen enkele milieugroep er
tegen geprotesteerd. Een verklaring zou kun
nen zijn dat milieugroepen zwak georgani
seerd zijn in Japan; zelfs Greenpeace heeft er
geringe aanhang. Een ander aspect dat onge
twijfeld meespeelt: de afwezigheid van vogels
in het gebied. Er zijn geen meeuwen en trek
vogels die, zoals in Nederland wordt ver
wacht, een zielig einde vinden in zware vlieg
tuigmotoren.
Slechts de vissen zijn de dupe, maar dat
spreekt blijkbaar minder aan....
ypndpilaren werden geheid in de alluviale kleilaag. Het zand onttrok
KEliater aan de kleilaag, waardoor het proces van inklinking werd ver-
Jïeld.
>n et vliegveld draagt veel min-
11 der bij aan de economie van
onze stad dan we hadden ver
wacht." Aan het woord: Yoshiji
Kokuga, gemeenteraadslid van
Izumi-Sano, waar de contouren
van hef vliegveld-eiland Kansai
International Airport het uitzicht
vanaf de kustlijn beheersen. Hij
is ook een van de oprichters van
de vereniging van tegenstanders
van het vliegveld.
De gemeente Izumi-Sano
(93.000 inwoners) zit voor meer
dan anderhalf miljard gulden in
de schulden. „We moesten enor
me bedragen uitgeven om onze
infrastructuur aan te passen van
wege het vliegveld", zegt Kokuga.
Over de tegenvallende econo
mische betekenis: „Er werken
daar meer dan 20.000 mensen,
maar wij hebben er hier slechts
600 nieuwe (ook nog veelal part
time) banen bijgekregen. De
komst van het vliegveld heeft
nauwelijks invloed gehad op de
werkloosheid, maar onze schulden zijn er wél enorm door geste
gen....",
Bovendien komt de overheid, volgens Kokuga, haar beloften niet
na. Het Japanse ministerie van transport, waar de vliegvelden onder
vallen, ging al aan het begin van de jaren tachtig op toemee naar de
twaalf steden langs de Baai van Osaka om de plannen uit te leggen. Er
werd toen minimale luchtvervuiling en geluidsoverlast toegezegd. „Er
komen geen vliegroutes over land", zeiden ze. Die belofte werd zelfs
op papier gezet."
Kokuga betoogt dat 'de Japanse overheid gewoonweg niet te ver
trouwen is', nadat op 16 juni van dit jaar plannen van het ministerie
openbaar werden met daarin nieuwe routes die over verscheidene
dichtbevolkte gebieden lopen. Zelfs Noboru Mukae, burgemeester
van Izumi-Sano en groot promotor van het vliegveld, heeft zich tegen
deze plannen gekeerd.
Toch moeten die routes er absoluut komen, vindt Hiroshi Tanaka,
woordvoerder van Kansai International Airport.Als dat niet gebeurt,
is de uitbreiding van het vliegveld zinloos."
Die uitbreiding - waarmee een budget van 27 miljard gulden is ge
moeid - werd vorig jaar goedgekeurd. De 'aan- en afritten' van de
vliegroutes boven zee zitten met 118.000 vluchten per jaar vol, legt
Tanaka uit. De capaciteit van het huidige vliegveld is berekend op
maximaal 160.000 vliegbewegingen. Met de nieuw geplande banen
zal dit aantal in eerste instantie worden uitgebreid tot 230.000 en uit
eindelijk zelfs tot 300.000.
