Op zoek naar een
ver verleden.
n—
Een Top 40 voor stemmen
ZATERDAG 4 OKTOBER 1997
I J dat de stichting Indisch Familie
Archief (IFA) in Amersfoort
jelt met de Indische uitgeverij Mousson en
Jarlie Robinson BV is dicht. Voor Indische
Iderlanders toch altijd een klein obstakel,
int dichte deuren betekenen eigenlijk dat
[zaak gesloten is. Maar na enkele inbraken
1 insluip-incidenten kèn de voordeur niet
teer op 'zijn Indisch' openstaan en moet er
rgebeld worden. Eenmaal binnen wordt er
de bovenverdieping echter veel goed ge-
aakt. De bezoeker voelt zich meteen senang
de huiselijke en ongedwongen sfeer. De
(rspronkelijke woonkamers zijn met ge
zonken meubilair ingericht als werk- en
slagruimte. In één ervan informeert een
£n bij een medewerkster naar een yroegere
"""jnilielid in Indië. In de 'studeerkamer', waar
tensen zelf gegevens kunnen opzoeken voor
voorbeeld het samenstellen van een fami-
Igeschiedenis of een stamboom, wil een
jjuvv iets weten over de plaats Semarang.
ït antwoord kan niet een, twee, drie wor-
n gegeven, maar spontaan krijgt ze vanuit
Here vertrekken hulp.
Ruim 14.000 familiedossiers en meer dan
jOOO namen van families waarover te wei-
j gegevens zijn om er een echt 'dossier'
ti te wijden, staan in honderden ordners op
illages tegen de wanden overzichtelijk ge-
briceerd. Ook zijn er de boeken over en re-
itraties van Indische familiewapens, een
igebreid assortiment foto's van mensen,
Deurtenissen, gebouwen en locaties in het
jirmalige Nederlands-Indië. En dan nog de
slagwerken, familiedocumenten, bestan-
ji van kerkhoven, gebonden jaargangen
tl Indische kranten en boekwerken over de
tèfjest uiteenlopende onderwerpen. De col-
telt opgaven van de Burgerlijke Stand
af 1815 tot en met 1923 en exemplaren
de 'Kleian's', de Indische Adresboeken
iatltot 1942 reiken.
Reel is inmiddels al op microfilm vastge-
id, maar er ligt nog heel wat werk voor de
Jtien vrijwilligers. Het IFA krijgt geen subsi-
n. t en moet rond zien te komen van donaties
htejde tien gulden die niet-donateurs moeten
°n|alen voor gebruik van het archief.
Bundeling
k begon allemaal in 1972 met de verzamel-
jede van D.A. ('Dick') Visker. De voormali-
;Indië-ganger startte na zijn pensionering
'het leger met het verzamelen en catalogi-
n Jen van allerhande personalia en wetens-
op^rdigheden. Eigenlijk nog net op tijd want
velflcer ontdekte dat steeds meer facetten van
Indische cultuurgoed definitief aan het
3e'|lwijnen zijn. Mensen overlijden, 'oude
olletjes' worden bij het vuilnis gezet en ook
Voortschrijdende assimilatie en integratie
pn hun tol.
imdat Visker op leeftijd begon te raken
d zijn privé-collectie twee jaar geleden
lergebracht in een stichting, die de naam
lisch Familie Archief kreeg. Inmiddels zijn
;n tyan Visker twee boekjes verschenen, Indi-
bie Familienamen I en II, met een alfabe-
th overzicht van alle namen die in het In
ch Familie Archief voorkomen. Aan de
nd van coderingen is na te gaan hoe veel
tevens er over de betreffende familiena-
"wp voorhanden zijn.
het Archief aan te vullen vraagt het IFA
j i een ieder die voor het eerst navraag doet,
r0|l zoveel mogelijk familiegegevens aan te
tgen. Het gaat dan in eerste instanties om
{namen van voorouders, ouders, broers en
isen, kinderen en waar er gewoond is. Ui-
aard zijn ook uitgebreidere levensverhalen
;rhj anekdotes van harte welkom. En des-
nerbds komt het IFA zelf met de auto voorrij
en als er collecties persoonlijke spullen aan
Van heinde en ver komen mensen naar het
Indisch Familie Archief (IFA) in Amersfoort om
de ontbrekende schakel in hun verleden te
vinden. Het verloren familielid of de vervaagde
herinnering aan het voormalig Nederlands-
Indië. Zo veel materieel ligt hier opgeslagen, dat
het IFA met de gemeente Amersfoort aan het
onderhandelen is over een ander onderkomen,
dat mogelijk gedeeld gaat worden met het nu
nog in Den Haag gevestigde Indisch Museum.
Indisch Familie Archief speurt naar verwanten Ernst Kollmann (voorzitter) en Ubel Koot (secretaris) van Het Archief. „Soms is het onbegonnen
werk om iemand op te sporen." -
het archief beschikbaar worden gesteld.
Aanvankelijk was het archief onderge
bracht in het voormalige woonhuis van de
schrijver en journalist Charlie Robinson in de
Prins Mauritslaan in Den Haag. Toen de ge
meente bepaalde dat het pand niet langer als
kantoorruimte mocht fungeren, besloot het
IFA in 1995 samen met uitgeverij Moesson
naar het meer centraal gelegen Amersfoort te
verhuizen. Nu moet er opnieuw worden uit
gekeken naar een andere behuizing, want de
huurlasten zijn niet langer op te brengen. Op
dit moment onderhandelt het IFA met de ge
meente Amersfoort over huisvesting in een
leegstaand gymnasium, waar dan ook het In
disch Museum zou moeten komen, dat nu
nog in Den Haag gevestigd is maar ook naar
Amersfoort wil verkassen. De gemeente zou
de huurlasten voor haar rekening n
Gedrevenheid
Ernst Kollmann, luitenant-kolonel b.d. bij de
infanterie, is de huidige onbezoldigde voor
zitter van het IFA. Met een haast militante
gedrevenheid spant hij zich in om dit Indisch
Familie Archief zo goed mogelijk te comple
teren. Niet alleen uit een gevoel van verbon
denheid, omdat hij zelf Indisch is, maar van
wege de cultureel-historische waarde ervan.
Kollmann: „Wat is Indisch-zijn? Wat be
helst de Indische familie-cultuur? Welke in
vloeden zijn er geweest? Dat zijn allemaal
vragen die toch ook sociologisch van belang
zijn. Zo'n instelling als het IFA is buiten dat,
zeker ook uit sociaal oogpunt van nut. Heel
wat mensen doen hier navraag naar hun
voorouders of familieleden die ze uit het oog
zijn verloren. Het tv-programma Spoorloos
klopt meer dan eens bij ons aan. Notarissen,
die met onduidelijke erfeniskwesties zitten,
bellen ons op. Ik zeg het niet uit hebberig
heid, maar mensen kunnen beter dingen aan
ons afstaan, dan aan geïnstitutionaliseerde
instellingen als het Tropenmuseum. Daar
verdwijnt het in de grote verscheidenheid en
is het lastiger en onpersoonlijker te raadple
gen."
Voormalig docent filosofie in Indië en nog
altijd beëdigd tolk/vertaler Indonesisch, dr.
Ubel C. Koot, is secretaris van het IFA. Even
als Kollmann is hij Indisch, gepensioneerd en
woont hij in Amersfoort.
Koot: „Vergeet niet, de aanduiding Indo-
Europeaan heeft niet alleen betrekking op de
vermenging van Nederlanders en Indone
siërs. Het slaat net zo goed op mensen van
bijvoorbeeld Armeense, Chinese, Portugese,
of Duitse afkomst." Een relatie van Koot
helpt het IFA in Indonesië bij het opsporen
van allerlei zaken en zijn uitstekende contac
ten maken dat de deuren van officiële instan
ties gemakkelijker en sneller voor hem open
gaan. Toch is het dikwijls allerminst eenvou
dig om de verlangde informatie te achterha
len. Koot: „Indonesiërs kennen geen familie
namen. Als Jan Tromp is overleden, staat dat
onder de letter J ingeschreven. In de admini
stratie van Indische begraafplaatsen is het
nog lastiger zoeken. Staat er op de grafzerk;
'Mijn lieve opa, rust zacht', dan wordt de
overledene onder de letter M opgetekend."
Kollmann: „Soms werd er om al dan niet
dubieuze redenen een achternaam erbij ge
kocht, zonder dat de familie daar weet van
had. De oorspronkelijke naam komt dan ach
ter die van de gekochte te staan. Probeer zo
iemand jaren later dan maar eens te trace-
Puzzeltochten
Het navorsen van verwanten van een inland
se vrouw, getrouwd met een Europeaan in de
koloniale tijd is onbegonnen werk. Kollmann:
„In Indië werden uitsluitend Europeanen en
christenen geregistreerd. En niet te vergeten:
daarmee gelijkgestelden." Met lichte verbijs
tering in zijn stem: „Weet je wat dat zijn: ge
lijkgestemden? Dat zijn Indonesiërs die bij
het gouvernement werkten en die in het bezit
waren van een getuigschrift dat zij de Neder
landse taal uitstekend beheersten. Dan wer
den ook zij officieel geregistreerd en kregen
zij meer betaald dan hun niet gelijkgestelde
collega's. Bespottelijk toch!
Ik zal je nog iets absurders vertellen: het
was toen verplicht om als militair at
commandant toestemming te vragen
neer je wilde trouwen. Ik heb dat ook r
doen, maar ik begreep niet waar die verorde
ning vandaan kwam. Pas hier in het Indisch
Familie Archief heb ik dat toevallig kunnen
achterhalen: het bleek een oud reglement te
zijn van die ijzervreter Van Heutsz.
De naspeuringen van de bezoekers leiden
wel eens tot voor hen al dan niet pijnlijke,
maar in elk geval verrassende ontdekkingen.
Kollmann: „Opa is nooit erkend geweest. Of
ze hebben nooit geweten dat hij er nog een
tweede vrouw op nahield en zelfs kinderen
bij haar had. Laatst kwam er een man uit
Voorburg. Hij was op zoek naar zijn vader; de
moeder was gescheiden. Toen hij er achter
begon te komen, dat zijn vader een beruchte
rokkenjager was, hebben we hem nooit meer
gezien..."
Koot: „Niet zelden begint een telefonische
aanvraag met de mededeling dat de gezochte
persoon een inlandse prinses is. Dan begin
nen wij hier al te lachen. Als er al enige relatie
bestond met bijvoorbeeld de Kraton, dan is
het dat ze daar als baboe heeft gewerkt. Wan
neer we al die aanvragers moeten geloven,
dan was Indië overstelpt met prinsessen.
Maar ook dat is een overblijfsel uit het oude
Indië: status willen ophouden."
Kollmann: „Dat vloeide voort uit economi
sche motieven. Het werk was naar klasse on-
FOTO GPD SUZANNE VAN DE KERK
derverdeeld. De totoks, de Hollanders, kregen
veelal de beste baantjes. De Indo's vormden
doorgaans het middenkader, de Chinezen
beheerden de handel en de inlanders - de
laagste groep - waren de werklui, de toe-
kangs. Het was dus zaak op de een of andere
manier tot een van die bovenlagen te gaan
behoren. Beneden je stand t
helemaal uit den boze."
Koot: „Met een inlandse 1
kon schadelijk zijn voor je carrière. Je mocht
nog wel met je baboe samenwonen en kinde
ren bij haar verwekken, maar als volbloed
Europeaan was het onverstandig met haar te
Kollmann: „Mijn vader was een totok-
kesasar (een verindischte Hollander). Moeder
was Indo. Hij kreeg ruzie met zijn baas op de
suikerfabriek. Een van de employees was na
melijk gehuwd met. een inlandse en als die
vrouw naar de pasar - de markt - ging, mocht
ze niet langs het huis van de baas lopen. Die
employee wel, zij niet. Ook niet als ze samen
waren. Mijn vader nam het voor hen op, van
daar die ruzie met zijn baas.
Maar ach, in Holland werd er toen even
hard gediscrimineerd. Kreeg de huishoudster
hooguit vis te eten. Vlees was alleen voor me-
Indisch Familie Archief (IFA), Bergstraat 27
Amersfoort. Open: op maandag en woensdag.
Tel: 033-4611611.
meent een mooie spreekstem
ie,f hebben die wel wat lijkt op
e kje stem van een beroemdheid
nel
ti je zou dat geluid wel eens te
\lde willen maken. Je doet een
3j test bij het internationaal
AmmenbureauMulti-Voice in
*milversum en dan volgt in de
ïeeste gevallen een dreun: niet
geschikt.
4 Slechts drie procent van de
m, vele gegadigden die zich
itiJ melden kom t in het circa
ingrt
^duizend'stemmen tellende
""westand en heeft de kans te
orden gebruikt voor radio- en
itpoj tv-werk, commercials en
lergl
3 bs presentaties.
I
Aes draait om stemmen in de sta
ge villa aan de Hilversumse Go-
elindeweg. In een kleine studio
putten zich vrijwel dagelijks bezoekers uit in
het spreken van teksten, welluidend en door-
leefd. Meestal wordt 't niets. Slechts drie pro
cent van wat 'Multi-Voice internationaal
stemmenburo' aan stemmen krijgt aangebo
den, slaagt voor de test. Multi-Voice selec
teert en levert sinds 1978 stemmen voor ra
dio- en tv-programma's, commercials, pre
sentaties, videoproducties van bedrijven, au
diovisuele presentaties in musea, documen
taires enzovoorts.
Oprichter Cees Manintveld (50), destijds
moeizaam begonnen, beschikt nu over zo'n
duizend stemmen en drieduizend klanten.
Hij bestrijkt de internationale markt met en
kele honderden buitenlanders in het bestand
die tezamen goed zijn voor teksten in vijftig
talen. De buitenlandse stemmen komen on
der meer van pas als presentaties moeten
worden vervaardigd voor delegaties die Ne
derland bezoeken, voor commercials en pre
sentaties van Nederlandse bedrijven op beur
zen in het buitenland en voor musea die hun
buitenlandse bezoekers in de eigen taal wil
len voorlichten.
Zijn toppers verdienen goed, kunnen van
hun opdrachten in elk geval bestaan. „Maar",
tekent Manintveld daarbij aan, „die kunnen
dan ook heel wat. Ze zijn veelzijdig."
„Sommige mensen hebben niet eens zo'n
beste stem, maar wel een bijzondere uitstra
ling als zij een tekst uitspreken. Als mensen
zich bij ons melden voor een test, sturen we
ze eerst een brief waarin we uitleggen dat het
van belang is om naast het spreken een zeke
re redactionele vaardigheid te bezitten. Want
soms doet zich de noodzaak voor een tekst
even snel in te korten. Bovendien moet je in
staat zijn een tekst goed te interpreteren en
vlug in je op te nemen en ook komt acteer-
en improvisatietalent van pas. We streven er
naar dat de mensen die bij ons als stem staan
ingeschreven, zo breed mogelijk inzetbaar
zijn en dus niet aan een bepaald stijltje vast
zitten. Wie breed inzetbaar is heeft het uiter
aard het meeste kans opwerk."
Cees Manintveld is zelf al sinds 1970 druk
Cees Manintveld (op de achtergrond) - de oprichter van Multi Voice - met drie van 'zijn stem
men', vlnr Marjon Keller, Rinie van den Elzen en Jim Yount.
met zijn stem. Hij was in 1974 de laatste
nieuwslezer aan boord van het Veronica-
schip en probeerde in die tijd door middel
van spraaklessen een Westlands accent kwijt
te raken. Hij werd daarna nieuwslezer bij de
Radio Nieuwsdienst en werkte bij TROS Ak-
tua Radio voor hij met zijn stemmenbureau
begon.
„Ik had spraaklessen van Johan Wolder en
raakte steeds meer in de ban van het feno
meen stem. Wat je er allemaal mee kunt
doen. Ik merkte in gesprekken met collega's
in omroepland dat er enerzijds behoefje was
aan werk met de stem en anderzijds veel
vraag was naar mensen met een goede
spreekvaardigheid. Toen ik dit bedrijf begon
liep het niet best. Ik schreef collega's en rela
ties van de omroepen in en probeerde werk
te krijgen via persoonlijk getypte mailings.
Mijn eerste opdracht was een radiocommer
cial voor autofauteuils, met Tineke de Nooy
en Rob Sloot - nu journalist - als stemmen.
Het reclamebureau dat de opdracht verstrek-
FOTO GPD JAAP DE BOER
te ging direct daarna failliet en ik had dus ei
genlijk voor niets gewerkt. Een harde les.
Maar ondanks tegenslagen zat er groei in. Na
twee jaar kon ik er nog niet van leven, maar
ik zag wel perspectieven. En in 1984 konden
we dit pand betrekken. Nu heb ik vijf mensen
in vaste dienst en werk ik voor de grootste
bedrijven, zoals Endemol en de omroepen.
We leveren bijvoorbeeld een zogeheten voi
ce-over voor de Late nightshow van Peter-Jan
Rens, de stem bij een filmpje dat in de show
wordt vertoond. We kozen in dit geval voor
Een keer in de maand komt een team van
het bureau bijeen om de stemmen te beluis
teren die technicus André heeft voorgeselec
teerd uit de vele testen die hij heeft afgeno
men. Maar het komt ook wel voor dat Cees
Manintveld tijdens de conversatie ineens een
stem met mogelijkheden ontdekt. „We moe
ten soms echt op zoek gaan naar een stem.
Jaren geleden kregen we opdracht de stem
van een Drents jongetje te leveren voor een
reclame van HAK, met Martine Bijl. Hij
moest 'Ik bid niet voor brune bon'n' zeggen,
dat beroemde zinnetje uit het boek Bartje
van Anne de Vries. Onze bookingmanager
Carin van 't Net vond het jochie tenslotte via
haar tante in Drenthe. Maar meestal hebben
we wel iets in het eigen bestand. Wij zijn ove
rigens niet alleen intermediair tussen de
stem en de opdrachtgever, we begeleiden
ook de mensen die bij ons staan ingeschre
ven. We helpen ze met de opbouw van hun
carrière en geven stemadviezen."
Multi-voice geeft in een oplaag van acht-
duizend een kwartaalkrantje uit, De Stem. Op
de achterzijde staan de internationale Top-
100, de Top-40 mannen en de Top-40 vrou
wen op het gebied van stemmen. Verder
biedt het blad interviews met de bekendste
'stemmen' van dat moment en een overzicht
van wat het keurkorps zoal doet. Daarin le
zen we dat Kitty Courbois een glansrol speelt
als 'Moeder Aarde' in 'GEO-Explorer', een
productie die te zien is in het Drents Muse-
Nieuw in de vrouwen-top-40 is Elleke van
Doorn, nog maar pas ingeschreven en nu al
op de 39ste plaats. Ook een gewilde vrou
wenstem is die van Debby Kowsolea. Ze is tv-
omroepster op Nederland 1 en staat nu twee
de in de Top-40 van de vrouwen.
Jim Yount (46), een in ons land wonende
Canadees, die teksten spreekt in de Ameri
kaanse taal, voert de internationale Top-100
aan. Hij stond vorig kwartaal nog derde.
Yount is sinds acht jaar kind aan huis bij
Multi-Voice. „Maar ik doe dit werk al veel
langer", zegt hij. „Ik werkte bij Canadian Ra
dio. Ik was discjockey, presentator en journa
list voor ik naar Nederland kwam. Nu doe ik
commercials en achtergrondstemmen voor
opdrachtgevers overal in Europa. Ik werk via
Multi-Voice ook voor tv-shows van Endemol
Entertainment. Zo lever ik onder andere de
voice-over voor All You Need is Love." Yount
heeft, denkt hij, zijn succes vooral te danken
aan een stem die 'deep and heavy' is. Andere
ambities heeft hij niet: „Werken met je stem
is elke keer weer geweldig, vooral als het goed
klikt met de mensen in de studio."
Eveneens een succesnummer is Marjon
Keiler (27) uit Hilversum, die bij RTL 4 het
programma Shownieuws presenteert. Zij
voert de Top-40 al lange tijd aan. „Ik heb ge
zongen in een meidengroep, sprak teken
films in en deed nog zo wat, maar toch be
sloot ik twee jaar geleden hier een stemtest te
doen. Cees plukte me zo bij de microfoon
vandaan: of ik beschikbaar was. Nou, dat was
ik, want ik studeer kunstgeschiedenis, maar
houd genoeg tijd over. Ik doe nu samen met
Bart van Leeuwen de tekst voor de digitale tv-
gids TV Vandaag en voor Canal+ de stem bij
natuurdocumentaires. En verder allerlei
commercials. Mijn ideaal is eens een tv-pro
gramma over kunst te mogen doen."
Nummer 1 bij de mannen is Rinie
Elzen (46) uit Spijkenisse, voorheen c
cieel werkzaam bij Duracell en TDK. „Mijn
specialiteit is het neerzetten van typetjes. Ik
ben geen Robert Paul, maar ik kan wel aardig
imiteren. Zo moest ik voor de KNVB eens de
stemmen van Michels, Cruijff en Beenhakker
doen voor de introductie van de clubcard. Ik
zit nu vier jaar bij Multi-Voice en heb ups en
downs meegemaakt. Nu word ik ineens ge
confronteerd met een sneeuwbaleffect:
overal voor worden gevraagd. Ik heb het hart
stikke druk. Een van mijn eerste opdrachten
was een voice-over voor het programma
Booby Trap van John de Mol Producties. Ik
heb altijd een opvallend zware stem gehad,
op mijn vijfde al schrokken de mensen daar
van. Ik ben ook steeds bezig met die stem,
thuis en in de auto zit ik maar te papegaaien,
teksten te spreken en te zingen. Voor het Ra
dio 3-programma van Peter Plaisier heb ik de
met Brabants accent kletsende figuur Chiel
van Guppen in het leven geroepen en ik ben
nu bezig een comedy te schrijven waarin die
Chiel de hoofdrol speelt." Hij steekt een siga
ret op. „Ook een wat doorrookte stem heeft
zijn charmes."
Het credo van Cees Manintveld: „Een stem
hoeft niet mooi te zijn. Het is net als met een
goed instrument: veel hangt af van hoe er op
wordt gespeeld."
