Leidens Ontzet
De zaligste redding
Van langzaam-aan-actie tot singelloop
oodziek van een ritje in de maagcentrifuge
'Een 3 oktober om
nooit te vergeten'
UTERDAG 4 OKTOBER 1997
Geuzentocht (VI)
Een barse voor in het landschap, volgelo
pen inet bruinzwart, troebel water. Riet
langs de oevers; de langsrazende auto's
van de A4 aan het uiteinde. Het water langs
de Vrouwenweg is dan wel geen sloot,
maar toch zeker ook geen 'vaart'. Laat
staan een waterweg waar je de legendari
sche geuzenvloot zou verwachten.
Toch is de Vrouwenvaart wel degelijk de
route die de geuzen in de vroege ochtend
van 3 oktober namen om Leiden te berei
ken. Het verhaal is bekend: fort Lammen -
dat vermoedelijk op de plek lag waar nu de
busstrook van de Lammenbrug is - was 's
nachts door de Spanjaarden leeg achterge
laten; het dappere Leidse jongetje Cornelis
Joppensz waagde zich als eerste in de ves
ting en zwaaide vervolgens met zijn muts
om duidelijk te maken dat de Spanjaarden
echt waren vertrokken.
Vanaf dat moment was het feest. Het werd
een festijn zoals het nog nooit in Leiden is
gevierd. Want elke 3 oktober mag dan ge
zellig zijn; 3 oktober 1574 was mooier dan
alle 3 oktobervieringen bij elkaar. Het was
'de zaligste redding uit de diepste ellende'.
Het was 'alsof de Leidenaren de vleugelen
aan de voeten groeiden'. Leest u maar eens
hoe het eraan toeging:
In dien geluckigen ogenblik zag men hon
derden uitgehongerde zielen aan den vrolij
ken oever der Vliet reikarmen, grijpen,
grabbelen, often halze toe in 't water sprin
gen na 't broot, den haringen de kaas, wel
ke hun wierd toegeworpen. Eenige vulden
al etende de doodze straten met dezen scha
terenden galm: Leiden is ontzet, Leiden is
ontzet, eeuwigen dank zij de Heere.
Geef het maar toe: daar kan geen Elfste-
gentocht of Lakenfeest tegenop.
En daarna? Ze gingen met zijn allen naar
de kerk. Om God te bedanken voor het
noodweer van de afgelopen dagen. Im
mers: „Niet eigen arm en kracht had den
vijand geslagen, maar de wondermacht
Gods, die den stormwind en den water
vloed tot helpers in den strijd had gezon
den." Ja, denkt u daar maar eens aan als
het op 3 oktober weer eens regent. Zonder
dat Hollandse snertweer hadden we nu in
Leiden misschien wel Spaans gesproken.
Erg lang deden de geuzen overigens niet
mee aan de eerste 3 oktober-viering: direct
na de kerkdienst trokken ze brullend en
wel de Hogewoerd af om de Spanjaarden
uit Fort Leiderdorp te verjagen. Met suc
ces: de vijand koos het hazenpad en
vluchtte van Leiderdorp naar Alphen, en
van Alphen weer richting Gouda.
Leiden danste, dronk, at, bad, zong 'en
kwam allengs weer tot bedaren en tot het
zalige bewustzijn van verlost en veilig te
wezen'. De dag daarop kwam Willem van
-v m\
B. «"f
Wie de Vrouwenvaart ziet, kan het zich bijna niet voorstellen. Toch is dit de sloot waarlangs
het leger van Oranje op 3 oktober 1574 Leiden bereikte. De straatnamen in Tuinstad/Staal-
wijk herinneren er nog aan dat dit de wijk was waar de geuzen binnenkwamen.
foto hielco kuipers
Oranje in hoogst eigen persoon naar Lei
den. De brief die hij onderweg van Delft
naar Leiden schreef bestaat nog steeds.
Een erg hartelijke brief was het niet. „Wij
hopen", schrijft de geuzenvorst, „dat de
burgers van Leiden voortaan voorzichtiger
zullen zijn."
Bedankt Willem, we zullen eraan denken.
Met dank aan: het baliepersoneel van het
gemeentearchief Leiden en museum De
Lakenhal, de heer en mevrouw Van den
Berge, Ronald Grootveld, Henk Klos, Ingrid
Nuijten.
'amilie Bosman eregast van Goekoop
e hadden de dag van hun leven gisteren: vader, moeder
n de twee dochters Bosman. Om tien voor zeven precies
leidde de familie zich als eregast van burgemeester Goe-
Dop bij de Reveille op het Stadhuisplein voor de ontkno-
ing van een tragikomedie in vijf bedrijven,
aderlief, een Leidse balling in Wijk bij Duurstede, keert
k jaar op 3 oktober met zijn gezin naar zijn geboortestad
:rug, maar weigert stommetje te spelen tegen het school-
oofd van zijn kinderen. Dit jaar dreigde df onderwijsin-
>ectie met een boete en zelfs gevangennisstraf.
osman schakelde burgemeester Goekoop in, maar be-
liddeling mocht niet baten. De gemeente Wijk bij Duur-
:ede wilde van geen wijken weten en alleen een list bracht
itkomst. De kinderen Bosman werden voor een dag uit-
eschreven op hun basisschool in Wijk bij Duurstede en
angenomen op de Leidse basisschool De Dukdalf,
dereen gelukkig, maar de toorn van Goekoop was er gis-
iren niet minder om. „Een ding is zeker: als ik volgend
ar met pensioen ga, word ik niet opgevolgd door de bur-
;meester van Wijk bij Duurstede", aldbslle burgemees-
r, die de familie bij de koraalmuziek in het Van der Werf-
ark aan de luid applaudiserende menigte voorstelde,
ven later bij de uitreiking van haring en wittebrood in De
laag sprak vader Bosman al van 'een 3-oktoberfeest om
ooit te vergeten'. Ook bij de hutspotmaaltijd in sociëteit
linerva en tijdens de optocht was er voor de Bosmanne-
es een ereplaats.
verigens leidt de hele kwestie op het Leidse stadhuis al
>t gegniffel, want wat moet wethouder Baaijens (onder
ijs) doen als Brabantse Leidenaars hun kinderen straks
tassaal een dag van school halen om op hun
ond carnaval te vieren?
4 je familie Bosman haalt nog maar eens uit tijdens de Reveille,
p de achtergrond zingt ook burgemeester C. Goekoop uit
He borst mee. foto henk bouwman
'Kleur bekennen'
luidde het thema van
de optocht, die gisteren
door Leiden trok. Er
waren zes groepen, die
alle een kleur uit de
regenboog
vertegenwoordigden
Jan Preenen liep mee
in de oranje groep die
de opdracht had het
oranje gevoel over te
brengen op de
toeschouwers.
En van je hela, hela,
hela, holala. Hela, hela,
hela, holala. Het uiterst
creatieve liedje blijft
doordreunen in mijn
hoofd. In m'n oranje
hoofd, om helemaal vol
ledig te zijn. Pogingen
om me af te schminken,
hebben nog weinig suc
ces gehad. Alleen fi
guurlijk voel ik me afge-
schminkt, ook al heb ik
met 36 andere figuran
ten honderden keren
geroepen dat we de
champions van de we
reld zijn.
Van die kampioenen is
na vier uur wachten,
slenteren, hossen, hard
lopen, dansen, zingen,
zwieren, polonaise lo
pen en blazen op een
roltong ('niet geschikt
voor kinderen jonger
dan 36 mnd, wegens
kleine delen') niets
meer over. 'Oranje, wat e mee °'ïen
kan je?' Niet veel meer.
In een van de lokalen
van de Lorentzschool waar we ons ver
kleden, doet iemand een poging om
vooruit te kijken. „Zien we elkaar over
twee uur in 't Vattegat?" Als hij tegen
de muren had gesproken, had hij waar
schijnlijk eerder antwoord gekregen.
Het meelopen in de optocht is als het
afwerken van een vierdaagse op één
dag. Dat vereist dan ook een speciale
voorbereiding. De meesten zijn in de
juiste stemming gekomen door 's mor
gens om vijf uur naar bed te gaan. Een
uitzondering vormt Mark, die pas om
tien uur is gaan pitten. „Ik had nauwe
lijks de tijd om m'n ogen dicht te doen.
Elf uur moest ik er al weer uit." Daar
mee heeft hij nog geluk. Als hij in een
van de andere groepen had gezeten,
had hij zich om half tien al moeten
melden om zich professioneel te laten
schminken. Aan ons zijn beroepsgri
meurs kennelijk niet besteed. „Wij kun
in de optocht is als het afwerken van een vierdaagse op één dag.
nen dat zelf wel. We spuiten elkaar wel
onder", had ik tevoren van Martine
Heruer, een van de gangmakers van de
oranje groep, te horen gekregen.
Om half twaalf 's morgens vloeit de
eerste pils al weer. Voor de 'gezellig
heid' doe ik mee. Als je de tocht van
binnenuit wilt beleven, moet je niet
buiten blijven staan. De drank maakt
het ook iets gemakkelijker om in de
juiste sfeer te komen. 'Naam, lees, rik,
ik, kam, lip, kus', staat op het school
bord. Dat niveau zullen we deze dag
moeten proberen vast te houden. Of
om met het hoempa-orkest 't Dakka-
pelleke uit Breda te spreken: 'En van je
hela...' De organisatie past zich al snel
bij ons aan met ingewikkelde instruc
ties in de trant van: geel bij geel, oranje
bij oranje en als we stoppen, stoppen
we'.
Kwart over twaalf moeten we ons op
stellen op de Burggravenlaan. Met
oranje kinderen op autopeds en met
een gouden koets. Dan is er plotseling
paniek. „De inzittenden van de gouden
koets zijn zoek." De koninklijke gasten
worden echter snel opgetrommeld. Bij
na letterlijk door een indiaan uit onze
groep die met een grote trommel op
zijn buik loopt. Die rol was mij aanvan
kelijk toebedacht, maar als nieuweling
in het gezelschap wilde ik niet meteen
vooroplopen in het gekdoen. Als om
me terecht te wijzen, word ik later door
de trommelaar op m'n vingers getikt.
Terwijl we een serieuze poging doen
om het wereldrecord surplace te verbe
teren, loopt de groene groep ons voor
bij. Compleet met kwakende kikker.
„Juh, rottop met die kikker", zo wekt
iemand Rubberen Robbie even tot le
ven. Een politieauto rijdt een van de
ongeduldig geworden kinderen bijna
omver. Verder gebeurt er niets. Pas om
twee uur (één uur nadat de eersten zijn
vertrokken) komen wij in beweging.
Maar goed dat we al een uur en drie
kwartier eerder stonden opgesteld.
De opdracht van de organisatoren om
af en toe te stoppen, 'zodat de optocht
niet zo snel voorbij is als in voorgaande
jaren' wordt wel heel erg strikt uitge
voerd. De Burggravenlaan wordt daar
door de langste weg van Leiden. Van
het overbrengen van het oranjegevoel
op de toeschouwers is echter nog geen
sprake. Dat hoeft ook nog niet, wordt
me geruststellend meegedeeld. De
tocht begint pas echt op de Hoge Rijn
dijk. Toch verlang ik bijna naar de re
gen, die eerder in de week was voor
speld, maar uiteindelijk uitblijft. Marti
ne Heruer: „Drie jaar geleden kwam
het water met bakken uit de hemel.
Toch was het hartstikke leuk. De ver
bondenheid met het
publiek was erg groot.
De mensen langs de
kant lieten ons niet in
de steek. Het was heel
gezellig."
Gezelligheid is pas
troef op de Breestraat
en het Noordeinde.
Daar slaat de vrolijke
chaos toe en worden
we ook bijna op han
den gedragen, zo dicht
staan de mensen bij
ons. Velen dansen en
zingen met ons mee.
Hup, Holland, hup. De
ene wereldcup na de
andere wordt binnen
gesleept. Daar worden
we ook een team van
Oranjefans, nadat we
de eerste helft van de
ze tocht vooral als in
dividualisten zijn op
getreden. Als het or
kest weer zonodig
moet rusten, zingen en
polonaisen wij door.
Dat verandert echter
weer op slag als we de
Witte Singel oplopen.
De praalwagen met
het hoempa-orkest
spuit op aandringen
van een van de leden
van de 3 October-Ver-
eeniging weg ('er val
len te grote gaten'), zo
dat het eenvoudige
voetvolk zich onver-
.henkbouwman ™ch' gangen ziet
tot een singelloop. Dat
daar ook toeschouwers
staan, wordt gemaks
halve vergeten. Pas bij de Witte Rozen
straat wordt het ritme van schuifelen
en stoppen weer opgepakt, maar dan
lijkt iedereen al in gedachten de strijd
te hebben gestaakt. Zeker een van de
orkestleden die tot de conclusie komt
dat hij 'overuren' maakt.
Een apotheose zoals vorig jaar zit er
dan ook niet in. Mark, de man van één
uur slaap: „Toen waren we fans van de
Beaües en hadden we de Beatle Revival
band. Fantastisch was dat. Na afloop
liepen we polonaise door een bus met
bejaarden."
Ouderen zijn er nu ook. De bus is ech
ter afgesloten. Er wordt wel enthousiast
gewuifd. Het oranjegevoel is in elk ge
val op hen overgebracht. „En daar doe
je het toch voor. Niettan?"
Jl leuk hoor, die viering van 3 okto-
j Hdin Dzakowiz zal ook vast wel
reven gaan kijken. „Alles is interes-
t, alles is leuk", oordeelt hij, gezeten
een tafeltje in Hotel Haas, hét vluch-
Igenhotel op de hoek van de Rijns-
gerweg en de Mariënpoelstraat. Maar
jls vluchteling zonder status met der-
flulden zakgeld in de week, kom je
flver. „Zonder geld ben je nergens.
dreigt de derde oktober een dag als
dere te worden. Een dag van niets
en stil hopen op een verblijfsver-
ing.
jarige Edin uit Bosnië wil niet kla-
Maar toch. „Ik ben tevreden. Maar
de gemeente niet eens per jaar iets
's kunnen doen voor die dertig
sen hier? Nu kunnen we alleen
ïr kijken. In Leiden wonen meer dan
jOOO mensen. Wat kost dat nou?"
ft wil naar de kermis. En ook de 30-
ge Senad Rasic uit Klein Joegoslavië
■ama Abdallah (17) uit Somalië zien
Avel zitten. Op dus naar het Schut-
ifeld.
*lautootjes en een spookhuis, een
lettent en wat behendigheidsspelle
tjes. Echt spectaculair is het nog niet in
de aanloop naar molen De Valk. De he
ren lopen wat verveeld langs de eerste
attracties. De echte killers staan op het
parkeerterrein voor de molen. Een spin,
een reuzenrad en twee draaimolens die
in plaats van dat ze gewoon hun rondjes
draaien de kermisgangers ook nog eens
kantelén en over de kop jagen. Wat mag
het zijn?
Draaimolen
Jama ziet de Evolution wel zitten en na
enig aandringen zijn ook Edin en Senad
bereid plaats te nemen in de driedimen
sionale draaimolen. Twee plakkaten kots
net buiten de railing wijzen erop dat we
hier met een serieuze maagcentrifuge te
maken hebben. De inzittenden krijgen
een beugel en een hek over zich heen,
en langzaam zet de machine zich in be
weging.
Het apparaat is pas één keer voorover
gekiept, of voor Edin is de lol er al over
duidelijk af. Met een gebalde vuist tegen
het voorhoofd geperst slingert hij door
de lucht. Senad ondergaat zijn marteling
lijdzaam, met dichtgeknepen ogen. Al
leen Jama kan genieten van deze mis
handeling van zijn evenwichtsorganen.
Hij schreeuwt het uit.
Kermisattracties lijken normaal altijd erg
kort te duren. Maar richt je blik eens op
iemand die in zo'n apparaat bijna ziek
zit te worden. Dan duren die twee minu
ten ineens oneindig lang. Bij elk rondje,
bij elke tuimeling, bij elke keer dat de
zitjes over de kop gaan ziet Edin er
slechter uit. Als hij eindelijk uit mag
stappen, is hij asgrauw en baadt hij in
het zweet. Even zitten.
De poffertjeskraam heeft tafels en stoe
len, eten en drinken. Jama werkt vrolijk
kwekkend ('Ik zou best nog wel een keer
in dat ding willen') een bord poffertjes
naar binnen, terwijl hij twee andere jon
gens ervan probeert te overtuigen dat
dat Hollandse eten best lekker is. Edin
houdt het na een half glas cola voor ge
zien. Hij moet 'even naar de wc'. Samen
met Jama gaat hij op zoek.
Senad, die sinds een paar maanden naar
school gaat om Nederlands te leren,
blijkt te weten wat de Leidenaars op 3
oktober vieren. „Ja, iets met oorlog tus
sen Nederland en Spanje. Dat heeft de
docent verteld." Maar hij staat niet al te
lang stil bij het lijden en bevrijden van
de 16-eeuwse Leidenaars. „Mijn pro
bleem is mijn status", vervolgt hij zijn
verhaal. Hij is twee jaar geleden Klein
Joegoslavië ontvlucht omdat hij niet het
leger in wilde om op zijn Bosnische fa
milieleden te schieten. Maar hoe vertaal
je dat in een verhaal waarop je een ver
blijfsvergunning kunt afhalen?
Jama komt alleen terug. Edin is kwijt. Hij
blijkt even later zwetend op een randje
te zitten. Nog even loopt hij mee de ker
mis op, dan concludeert hij dat het echt
niet meer gaat. Terug dus naar Hotel
Haas. Hij beent vooruit, terwijl Jama en
Senad nog een beetje over de kermis
slenteren. Maar als zij aankomen bij het
hotel, blijkt Edin nog niet te zijn gesig
naleerd. Ach, hij komt wel. Senad zet
zich met een andere bewoner achter het
schaakspel, terwijl Jama een paar woor
den wisselt met feestelijk uitgedoste
Irakese dames. Nee, niet voor Leidens
Ontzet. Vanavond is er eën verlovings
feest.
RUUD SEP»
Jama, Edin en Senad in de Evolution foto mark lamers
