Wetenschap Techniek
De ongekende mogelijkheden van hout na transplantatie
Meer zink en foliumzuur helpt mannen vader worden
DONDERDAG 2 OKTOBER 1997
REDACTIE SASKIA STOELINCA 023-515<|
6
3
2
7
7
5
1
1
9
4
5
3
8
1
6
10
1
9
10
3
6
1
9
9
7
6
6
1
5
1
8
4
9
5
3
10
4
1
1
1
8
6
8
4
1
6
3
10
10
1
4
1 2 3 4 5 6 7
OPGAVE
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
In sommige vakjes staat een
getal dat correspondeert met
een getal in de balk onderaan.
De letters die ingevuld moeten
worden in de vakjes met een
getal kunnen ook op de balk
worden ingevuld. Verticaal vor
men de letters in de eerste en
derde kolom ook een woord.'
Hoe luidt het sleutelwoord?
Horizontaal 1Vuur bij padvin
ders; 2. optisch hulpmiddel; 3.
leuk verhaaltje; 4. over enige tijd;
5. kwakkelen met de gezondheid;
6. afzondering; 7. gelijke; 8. on
wel na een feest.
CRYPTOGRAM
smal
bekaf-a-e
a-r-i-a-g
1-aanslag
job-ae
aa-sar
pedalen
o-ie
nasibal
HEINZ
TOMPOES
Heer Bommel en de grauwe razer
De zielkundige rees overeind en ge
leidde zijn bezoeker met zachte
drang naar de deur. „En nu genoeg
gebeuzeld", sprak hij. „Ik begrijp dat
de heer Bommel hier een zorgelijk
geval is; nochtans ontbreekt mij de
tijd om hem een behandeling te ge
ven. Ik heb een monstervorming on
der handen die ernstiger is dan de
zijne." „Wacht even", zei Tom Poes.
„Wanneer u de grauwe razer wilt hel
pen moet u de kraai..."
„Krijg de teter met je kraai!"
schreeuwde de opvoeder overspan
nen. Hij herstelde zich en hernam op
aangename toon: „Verlaat thans
mijn kliniek. In de reine, witte sfeer
van dit gebouw is geen plaats voor
proefnemingen met babbelend gevo
gelte! Eruit! „Ik weet, wanneer ik te
veel ben", zei heer Ollie waardig.
„Wij, Bommels, hebben een zuiver
gevoel voor die dingen. Kom Tom
Poes."
Hij wendde zich om en verliet de ge
neeskundige inrichting. De avond
was reeds gevallen en de laatste stra
len van de zon zetten het bouwwerk
in een vreugdeloos schijnsel. „Wat
nu?" zo vroeg heer Ollie met gekne
pen stem. „Onze pogingen om te
helpen zijn op niets uitgelopen. Wat
gaat er nu met Razertje gebeuren?"
Ja, dat was de vraag. In gezelschap
van een kundige verpleger begon
doctor Zielknijper het gebouw van
onder tot boven te doorzoeken.
„Neem een goede lantaarn mee,
broeder Hogel", zei hij. „Er bestaat
een kans, dat het monster naar de
zolder gevlucht is."
W
DOOR JAN VISSER
De temperatuur van het zeewater is nog steeds erg hoog.
Voor onze kust bedraagt deze 17-18 graden. In de meeste
herfsten zou deze hoge watertemperatuur koren op de mo
len zijn voor de vorming van zware buien maar daar komt
dit jaar weinig van terecht. Ook nu weer wordt de koude
luchtlaag niet dik genoeg voor buien van formaat. Boven
dien wordt het in het weekeinde alweer zachter doordat de
wind uit het westen en begin volgende week uit het zuiden
tot zuidwesten gaat waaien. Op de wat langere termijn,
midden volgende week, zou het wel kouder en buiiger kun
nen gaan worden. Een met koude lucht gevulde depressie
zakt dan namelijk boven het Noordzeegebied naar het zui
den uit.
Morgen trekt het frontensysteem van een depressie tussen
IJsland en Noorwegen over de Noordzee naar het oosten
tot zuidoosten. Hoewel het front onze omgeving slechts
schampt zal het overheersend bewolkt zijn en mogelijk valt
er enige lichte regen of motregen. De temperaturen lopen
op tot zo'n 17 graden en de naar west gekrompen wind is
matig. Langs de kust is de wind nu en dan krachtig. Ver
volgens kan er ook op zaterdag wat regen vallen. Daarna,
zondag tot woensdag, ligt de frontale zone ten noordwes
ten van Nederland. De kans op regen is op die dagen klein,
de zon laat zich geregeld zien en het kwik komt uit op circa
20 graden. De frontale zone is het overgangsgebied tussen
koude, uit de poolstreken afkomstige luchtmassa's en war
me subtropenlucht.
De afgelopen zomer was gemiddeld over het land een wei
nig aan de natte kant. Er viel 225 millimeter en dat waren
er 14 meer dan normaal. Vooral de laatste decade van juni
was nat. Een van de drie droogste plaatsen was Leiden
waar 163 mm viel en dat waren er 50 te weinig. De natste
plaats in Nederland was het Overijsselse Hengelo met
maar liefst 313 mm. Ter relativering: in het Spaanse Ali
cante viel afgelopen dinsdag in 5 uur tijd 267 mm.
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
vrijdag.
Noorwegen:
Wolkenvelden en af en toe
regen, in het noorden later
Landinwaarts met name
morgen ook wat zon. Mid-
dagtemperatuur uiteenlo
pend van een graad of 4 in
het noorden tot ongeveer
12 graden in het zuiden.
Zweden:
Vandaag meest bewolkt en
af en toe regen. Morgen
opklaringen en op de
meeste plaatsen droog.
Middagtemperatuur van
een graad of 6 in het noor
den tot iets boven 10 gra
den in het zuiden.
Denemarken:
Vandaag windering, be
wolkt, nat én kil met maxi
ma rond 11 graden. Mor
gen iets minder onbesten
dig en iets hogere maxi-
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
In het zuidwesten van Ierland en Enge
land meest droog en nu en dan zon.
Naar het noorden en oosten toe meer
wolken, meer regen en veel wind. Mid
dagtemperatuur van 17 graden in het
zuidwesten tot 13 in het noorden van
Schotland.
België en Luxemburg:
Half tot zwaar bewolkt en kans op enke
le buien, vooral in de Ardennen. Van
daag fris met maxima rond 16 graden;
daarna weer iets hogere temperaturen.
Noord- en Midden-Frankrijk:
In het noorden en oosten wolkenvelden
en vooral in de hogere streken kans op
regen. Elders droog en kans op zon,
vooral in de Vendee. Middagtempera
tuur omstreeks 18 graden.
Portugal:
Zonnige perioden en kans op een enkele
regen- of onweersbui. Middagtempera-
tuu r meest tussen 25 en 29 graden.
Madeira:
Wolkenvelden en af en toe regen. Mid
dagtemperatuur ongeveer 22 graden.
Spanje:
Perioden met zon; daarnaast mogelijk
een regen- of onweersbui. Maxima op
veel plaatsen tussen 25 en 30 graden
maar langs de Golf van Biskaje wat fris
ser en in Andalusië lokaal wat warmer.
Langs de zuidkust een tamelijk stevige
oostelijke wind.
Canarische Eilanden:
Half tot zwaar bewolkt en enkele buien,
misschien met onweer. Op de zuidstran-
den ook geregeld zon. Middagtempera
tuur ongeveer 28 graden.
Marokko:
Westkust: zonnige perioden maar ook
kans op een stevige regen- of onweers
bui. Middagtemperatuur tussen 22 en
27 graden.
Tunesië:
Wisselend bewolkt en kans op enkele
buien, ook met onweer. Middagtempera
tuur aan zee tussen 25 en 30 graden.
Zuid-Frankrijk:
Zonnige perioden en bijna overal droog.
Vandaag nog maxima tussen 22 en 30
graden; morgen overal iets lagere mid
dagtemperatuur. Ook minder rustig; in
het zuidoosten steekt de Mistral op.
Mallorca en Ibiza:
Zonnige perioden en waarschijnlijk
droog. Middagtemperatuur ongeveer 27
graden.
Italië:
Flinke zonnige perioden; vooral in het
noorden en langs de Adriatische Zee ook
kans op regen- of onweersbui. Middag
temperatuur meest tussen de 22 en 28
graden.
Corsica en Sardinië:
Flinke zonnige perioden en misschien
een enkele bui; waarschijnlijk veel wind,
Middagtemperatuur omstreeks 25 gra-
Malta:
Naast zon ook kans op een regen- of on
weersbui, Middagtemperatuur ongeveer
26 graden.
Griekenland en Kreta:
Eerst flink wat zon maar van het noor
den uit meer bewolking en vooral in het
binnenland een toenemende kans op
een (onweers-)bui. Middagtemperatuur
rond 25 graden.
Turkije en Cyprus:
Vrij zonnig maar in het noorden en oos
ten ook wolken en misschien een enkele
bui Maxima van een graad of 22 rond
de Dardanellen tot 26 op Cyprus.
Duitsland:
Wolkenvelden en vooral in het noorden
en oosten af en toe (buiige) regen. In het
zuidwesten overwegend droog en meer
zon. In het noorden tamelijk veel wind.
In het noordoosten fris met maxima
rond 13 graden; in het zuiden en zuid
westen nog rond 18 graden.
Zwitserland:
Wolkenvelden en in het noorden af en
toe regen; in het zuiden ook zon. In de
bergen veel wind. Temperatuur aan de
noordflank van de Alpen dalend tot on
geveer 17 graden, aan de zuidflank nog
altijd rond 24 graden.
Oostenrijk:
Aan de noordflank van de Alpen r
bewolkt en nu en dan regen. In het
den waarschijnlijk droog en kans op K
In de bergen veel wind. MiddagtempK_
tuu r uiteenlopend van een graad of
op morgen in de omgeving van Wap
tot ruim 20 op vandaag in Karinthië.
Polen:
Onbestendig; veel bewolking, pericÉÏ
met regen en vooral vandaag veel w
Bovendien nogal fris met maxima d
eenlopend van een graad of 10 in
noordoosten tot 14 in het zuidwesteifn(
Tsjechië en Slowakije:
Winderig, bewolkt en perioden mefst
gen. Middagtemperatuur rond 14 lal
den maar vandaag in het zuiden hie_ 1
daar nog iets hoger.
Hongarije:
Wolkenvelden en af en toe buiige ref -
vooral in het noorden. In de omgef11
van het Balatonmeer misschien ookne
zon. Vandaag nog maxima rond 20{el
den, daarna iets frisser. jgj
DONDERDAG 2 OKTOBER 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 07.43 Zon onder 1
Maan op 08.15 Maan onder 1'
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 05.01 17.21 04.34
Laag 00.55 13.10 00.36
Weerrapporten 02 oktober 08 uur:
Jls
Amsterdam zwaar t
De Bilt half be
Deelen zwaar t
Eelde zwaar t
Eindhoven licht be
Den Helder regenb
Rotterdam zwaar t
Twente half be'
Vlissingen' licht b€
Maastricht zwaar t
Aberdeen half be
Athene onbew.
Barcelona onbew.
Berlijn licht be
Boedapest regen
Bordeaux onbew.
Frankfurt
Genève
Helsinki
Innsbruck
Kopenhagen
Las Palmas
Luxemburg
Madrid
Malaga
Mallorca
Malta
Rome onbew.
Split halfbew.
Stockholm regen
Warschau halfbew.
Wenen regen
Zürich licht bew
Bangkok half bew.
Buenos Aires onbew
Casablanca half bew.
Johannesburg
Los Angeles
New Orleans onbew.
New York onbew.
TelAviv licht bew.
Tokyo half bew.
Toronto half bew
temp ifec
max min
18 14 Kn
19 14
18 13 PP
18 11 v
20 12
18 13 Vs.
19 14 i C
18 12 ps
0
21 14
16 9 i
27 18 f7
26 19.er
16 'Mn
19 10
25 13 ,0É
23 12 0
25 19 I. C
19 8 r.
21 17 ir
24 10 IL
8 5L.
18 12
18 13 gre
17 12 41
26 13*1
23 14 hu
27 14 (2"
26 19 Of
18 16 P l
22 1715)
11 3 bre
22 14 by
17 12 L
25 14 r
24 14 f
8 6 L 1
10 7 0\
18 14 ir
24 12 F
36 25 k f
21 14 f;
24 18 j
32 17 M
23 21 far
26 22 fctl
16
8 |w;
hall be
Vancouver regenbui
Eerste hoogleraar houtkunde positief over toepassingen BctCTC ITICCli Celtic
Mannen die graag vader willen worden, moeten moge
lijk net als hun vrouw in de bevruchtingsperiode zorgen
voor extra inname van foliumzuur en zink. Dat zou hun
vruchtbaarheid kunnen verhogen en de kans op het
krijgen van een kind met een ernstige aangeboren af
wijking aanzienlijk verkleinen.
Dat stelt arts-epidemioloog dr. R. Steegers-Theunissen
van het Academisch Ziekenhuis Nijmegen St. Radboud
(AZNj. Zij begint binnenkort met een onderzoek naar
het effect van foliumzuur en zink onder honderd
vruchtbare en honderd onverklaarbaar onvruchtbare
mannen.
Uit Brits onderzoek is gebleken dat mannen steeds
minder vruchtbaar worden. Dierexperimenten hebben
uitgewezen dat ratten met een zinktekort minder zaad
produceren. Steegers wil daarom een deel van de on
derzoeksgroep zinktabletten geven. Na een halfjaar
moet blijken of het sperma van mannen die extra zink
namen, meer en beweeglijker is geworden.
Zink is bovendien onmisbaar voor de opname van foli
umzuur in het bloed. Het is al enige tijd bekend dat
vrouwen die een tekort aan foliumzuur en zink hebben,
vijftig procent meer kans lopen op een kind met een
open ruggetje, een hazenlip of hart- en vaatafwijkingen.
Veel vrouwen die zwanger willen worden, slikken daar
om tegenwoordig foliumzuurtabletten.
Steegers stelt dat mannen vijftig procent van het erfelijk
materiaal voor een foetus leveren. Zij verbaast zich er
over dat de relatie tussen foliumzuur bij mannen en de
gezondheid van de baby nooit eerder is onderzocht.
Een tekort aan foliumzuur en zink ontstaat door onge
zonde voeding. Steegers verwacht dan ook dat het on
derzoek uiteindelijk zal leiden tot voedingsadviezen
voor mannen. Vooral het eten van meer groente en
fruit is belangrijk. De onderzoekster denkt dat aan
staande vaders graag voedingsadviezen willen opvol
gen: „Ze kunnen als het ware mee zwanger zijn".
Als de trans
plantatie is ge
lukt, ligt het
afstotings- en
infectiegevaar
op de loer.
Daar komt nu
verbetering in.
foto anp
nadat een nieuw orgaan is inge
zet. Dit gebeurt door in het la
boratorium de 'kracht' van de
Tlymfocyten (witte bloedcellen)
te meten. Deze zorgen ervoor
dat het lichaam zich verweert
tegen binnengedrongen virus
sen die allerlei infecties kunnen
veroorzaken. Door ervoor te
zorgen dat het lichaam vol
doende van deze lymfocyten
overhoudt kan worden voorko
men dat een getransplanteerde
patiënt infectie na infectie op
loopt. Deze kunnen slechts wor
den bestreden met antibiotica.
Uiteindelijk kan een patiënt
sterven aan de bijverschijnselen
ervan. Hij of zij loopt zelfs een
verhoogde kans om kanker te
krijgen.
Het toedienen van afweer-on-
derdrukkende medicijnen is
noodzakelijk om te voorkomen
dat het lichaam een nieuw or
gaan afstoot. De manier die tot
nu toe werd gebruikt om te be
palen hoeveel van deze midde
len moesten worden toegediend
was om te kijken naar de bloed
spiegels. „Maar die was erg on
nauwkeurig. Van mensen met
dezelfde bloedspiegel reageerde
de een wel goed, terwijl bij een
ander afstotingsverschijnselen
werden waargenomen.
Door nu ook te kijken naar de
restweerstand verwachten pro
fessor The en zijn medewerkers
dat zij patiënten 'medicijnen op
maat' kunnen geven. „Wij den
ken nu dat we beter in staat zijn
een veilige zone voor elke indi
viduele patiënt te kunnen bepa
len. Er zullen daardoor hopelijk
minder mensen dood gaan als
gevolg van infecties doordat zij
te veel medicijnen krijgen toe
gediend."
Het Academisch Ziekenhuis
Groningen is erin geslaagd een
nieuwe methode te ontwikkelen
om te bepalen hoeveel afweer-
onderdrulckende medicijnen
een getransplanteerde patiënt
nodig heeft. De medicijnen zijn
nodig om te voorkomen dat het
lichaam het nieuwe orgaan af
stoot. De bijwerkingen van deze
medicijnen zijn echter minder
leuk: de patiënt loopt een ver
hoogd risico om door infecties
te worden getroffen. Hoe min
der medicijnen dus, hoe beter
het met de patiënt zal gaan.
Volgens de hoogleraar klini
sche immunologie, professor dr.
T. H. The, gaat het om een we
zenlijke verbetering. Er zullen
naar verwachting minder trans
plantatiepatiënten sterven door
infectieziekten.
In de nieuwe werkwijze, die is
ontwikkeld door dr. A.P. van
den Berg, wordt het effect van
de gebruikte medicijnen op de
afweer van de patiënt gemeten,
'Houd moed! Hout moet!' Deze
woorden, die prof. dr. Holger
Militz toevallig op een stickertje
zag, toen hij vanuit Duitsland
met een koffertje vol ideeën
naar Nederland vertrok, is hij
nooit meer vergeten. Sinds 18
september is hij Nederlands
eerste bijzonder hoogleraar in
de houtkunde, verbonden aan
de Landbouwuniversiteit Wage-
ningen (LuW). „In Nederland
kon iemand die in het 'hout'
wilde tot nu toe niet verder ko
men dan de mts. Daarna stokte
het. Daar is dus nu verandering
in gekomen. Er kan hier nu ook
een universitaire opleiding wor
den gevolgd."
Tien jaar geleden haalde de in
Duitsland geboren en getogen
Militz zijn graad in de houtkun
de aan de universiteit van Ham
burg. Vervolgens pakte de toen
25-jarige afgestudeerde inge
nieur zijn koffers en vertrok
naar Nederland omdat hij een
goede baan kreeg aangeboden
bij het onderzoeksbureau TNO.
,,Als je eenmaal met deze leven
de grondstof in aanraking bent
gekomen, dan heeft het je hele
maal te pakken. Ik ben dan ook
al jaren bezig om wie het ook
maar horen wil te wijzen op de
voordelen van het gebruik van
hout."
Ook in Nederland beseft men
opnieuw dat met hout heel veel
mogelijk is en dat het ook uit
milieu-oogpunt een heel 'zuive
re' grondstof is. De Nederlandse
houtbranche heeft inmiddels de
handen ineen geslagen om het
gezamenlijke product zo breed
mogelijk onder de aandacht te
brengen.
Daarbij hoort ook de nieuwe
leerstoel houtkunde, het resul
taat van de samenwerking van
verschillende commerciële in
stituten in de houtsector en de
belangstelling hiervoor van de
faculteit bosbouw van de Wage-
ningse universiteit.
Militz ziet de (nieuwe) toekomst
van hout in Nederland roos
kleurig in: „Nederland is dan
misschien geen bosland (slechts
ongeveer tien procent van ons
landoppervlak bestaat uit bos)
het is wel een houüand aan het
worden." Cijfers illustreren dat
er jaarlijks zo'n veertien miljoen
kubieke meter hout wordt ver
bruikt. Verder importeert Ne
derland ongeveer zeventien
miljoen kubieke meter hout,
terwijl er zo'n vierenhalf mil
joen wordt geëxporteerd.
„Nederlanders kennen dan mis
schien niet het bosgevoel, het
houtbewustzijn wordt er steeds
groter", filosofeert Militz, die
behalve zijn kersverse hoogle
raarschap ook de functie van di-
Hout zal in de toekomst veel meer dan nu uit productiebossen moeten
komen, die wereldwijd worden aangeplant.
foto united photos de boer
recteur van de Stichting Hout
Research bekleedt. „Zo schrijft
de steeds milieubewuster wor
dende overheid al voor dat min
stens twintig procent van de ge
bruikte materialen in de bouw
hout moet zijn. Maar toch is het
voorschrijven van regeltjes niet
de goede manier. We leven im
mers in een democratisch land.
Maar we zijn op de goede weg
als bijvoorbeeld architecten in
eerste instantie aan hout den
ken en pas aan kunststof als
hout echt niet toepasbaar is."
Hier ligt een belangrijke taak
voor de hoogleraar houtkunde,
en zijn studenten. „In feite
maakt het niet uit of je het kwa
litatief hoogwaardige tropische
hardhout gebruikt, of het kwali
tatief mindere vuren- of popu
lierenhout. Door het hout te be
werken, kunnen we deze laatste
houtsoorten dezelfde hoog
waardige eigenschappen geven
als het veel duurdere hardhout
en wordt de toepasbaarheid van
deze soorten aanzienlijk ver
groot."
Door het stimuleren van deze
ontwikkelingen kan de leerstoel
houtkunde ook het milieu-on
vriendelijke imago van hout
verbeteren. „Waar nu nog op
grote schaal in de vraag naar
hout wordt voorzien door het
kappen van tropische oerwou
den (de longen van de aarde)
zal in de toekomst het hout veel
meer uit productiebossen moe
ten komen, die wereldwijd wor
den aangeplant. Deze bossen,
die continu in opbouw zijn,
hebben de eigenschap veel
meer C02 aan de atmosfeer te
onttrekken en zuurstof te pro
duceren dan oerbossen dat
doen."
Militz is positief over de toe
komst van het gebruik van hout
in Nederland en dus positief
over de nieuwe studie. Hij weet
dan ook te melden dat de ani
mo van studenten om de colle
ges houtkunde te gaan volgen
toeneemt. Volgens Militz zal er
de komende tijd steeds meer
vraag komen naar houtinge
nieurs. „De mogelijkheden met
hout zijn groot. Er zitten fysiolo
gische, biologische, en chemi
sche aspecten aan, en ook de
arbeidsmogelijkheden zijn le
gio. Het is echt een prachtige
grondstof: het groeit, bloeit,
krimpt in en zet uit. Kortom: het
leeft."
Prof. dr. Holger Militz: „In feite maakt het niet uit of je het kwalitatief
hoogwaardige tropische hardhout gebruikt, of het kwalitatief mindere
vuren- of populierenhout." foto gpd
