Leidens Ontzet
)800-0430
Het vergeten slagveld
Hutspot als modeverschijnsel
Mijn voorraad
ostzegels is op.
Hoe krijg ik
snel_weer
postzegels op
de zaak?
'Het Belech
en Ontzettent
van Leiden'
NSDAG 30 SEPTEMBER 1997
Geuzentocht (II)
Waterloo. Bastogne. Gettysburg. En: Rom-
melburg, een speelplaatsje aan de Voor
weg in Zoeterineer.
De dames van Rommelburg vallen haast
van hun klapstoeltjes als ze horen wat er
vier eeuwen geleden op het vredige speel-
terreintje is voorgevallen. „Wat zegt u, een
slagveld? Hier?"
Precies: een slagveld, hier. Waar nu kinde
ren spelen, klonk in 1574 geschreeuw van
soldaten en gebulder van kanonnen. Zelfs
het water waar drie beroemde officieren in
verdronken is er nog: het blijkt een sloot
langs de speelplek, tegenover een afzichte
lijke, pastelgroene flat die 'Hoevenbos'
heet.
De 84-jarige tuinman J. van Haastert is de
enige die nog over de veldslag weet te ver
tellen. Al generaties woont zijn familie
naast het slagveld. Hij kent het verhaal
de strijd die er ooit woedde uit overleve
ring. „Daar kwamen ze vandaan", zegt hij.
„Uit de richting van de Nutriciafabriek."
En hij gebaart naar de pastelgroene flat
aan de overkant.
Het was september 1574. De geuzen waren
opgetrokken naar de landafscheiding, een
kilometerslange dijk die Delfland van Rijn
land scheidde. De geuzen moesten een gat
in de afscheiding maken om verder te kun
nen. Het land achter de dijk stond nog
droog.
In de nacht van 10 op 11 september zetten
de geuzen de schop in de dijk - het was ter
hoogte van kilometerpaal 15 op de A12, de
rijksweg die tegenwoordig bovenop de
landafscheiding ligt. Maar het zat tegen.
Het water kwam niet voorbij een andere
verhoging in het landschap, de Groene
weg, die een eind verderop lag.
De geuzen peddelden naar de Groeneweg
en gingen opnieuw aan het werk. Maar
weer hadden ze pech. Achter de Groene
weg lag nóg een verhoogde weg die het
water tegenhield: de Voorweg. En daar
stond intussen een ontvangstcomité van
niet minder dan 3000 Spanjaarden de geu
zen op te wachten.
Het leger van Oranje liet versterking aan
rukken. En opende in de vroege ochtend
van 17 september de aanval op de plek
waar nu de Rommelburg is. Maar hoewel
de kanonnen 'zoo hevig losbarstten als in
Holland nog maar zelden gehoord was',
ging het helemaal fout. De schuiten van de
geuzen lagen in zulk ondiep water, dat de
kanonniers nauwelijks konden richten. De
scheepswanden trilden kapot van het ge
bulder. Tegen de middag bliezen de geu
zen de aftocht. Een stuk of dertig Fransen
bleven achter op de Voorweg en sneuvel
den. De laatste soldaten probeerden nog te
ontkomen in een sloep, maar het vaartuig
kapseisde en de inzittenden, waaronder
drie populaire Franse officieren, kwamen
om het leven.
De Spanjaarden waren zo blij met de over
winning, dat ze tegen wie het maar wilde
horen verkondigden dat ze honderden
geuzen hadden gedood. En de geuzen? Die
zagen er - letterlijk - geen gat meer in. De
veldtocht leek 'eenigzins hopeloos'. En als
er niet een zekere meneer Wolfert Adri-
aansz was langsgekomen, waren de geu
zen misschien wel gewoon naar huis ge
gaan.
Morgen: De onverschrokken boer Wolfert
De feestvierder
or de één is de optocht het hoogtepunt van 3 oktober, voor
ander de reveille. Maar zowel jong als oud verheugt zich
het feest der feesten. Vandaag vertelt Yvonne Chaudron
4) hoe ze de dag gaat vullen.
dijn man en ik zijn geboren Leidenaars, maar sinds een paar
wonen we in een boerderij in Drente. Toch komen we met
oktober elk jaar terug naar Leiden. Dat blijft voor ons een heel
peciale dag. Mijn ouders wonen in de binnenstad, op de Apo-
hekersdijk. Dat is een goed uitgangspunt om overal naar toe te
in. We maken er altijd meteen een familieuitje van.
Het is niet zo dat we uitgebreid sparen voor 3 oktober. Waar-
n zouden we? Onze dochters zijn pas anderhalf en drie jaar
ld. Met kinderen van die leeftijd is het feest nog niet zo duur.
maken op de kermis misschien een ritje in de draaimolen,
naar daar blijft het bij."
Sommige programma-onderdelen zijn niet veranderd sinds
kinderen hebben. Nog steeds kijken we naar de Taptoe, ha-
n we haring en wittebrood en gaan we stad in. Maar ik kan
iet ontkennen dat er dingen anders worden als je kinderen
lebt. We kijken van tevoren het feestprogramma in om na te
an wat voor kinderen leuk is. Poppenkast bijvoorbeeld of het
>treden van straattheatergroepen. En overdag gaan we niet
nger de hele dag op pad, want dat houden de Idnderen niet
ol. 's Avonds naar de kermis gaan, iets wat we vroeger nog wel
ens deden, is er ook niet meer bij."
"och zijn er nog een hoop activiteiten die we nog wel kunnen
indememen. We hebben een grote bolderkar aangeschaft waar
'lebei de meiden in kunnen. Zo worden ze minder snel moe.
re gaan voor het eerst sinds jaren ook de optocht weer eens
ikijken. Dat
ind ik zelf altijd m
i'n leuk onder- f
iel. Maar ik zag
niet zitten f
in die drukte H 1 f fj
.et de kinder- jf 'U
h ragen rond te lo- Jffil I f MÈ 9t
i en. Nu onze ^*71 I J I 11
ochtersallebei Lfif
■J unnen lopen en V
en beetje kun-
1 len rondscharre- W J W
2ïn- gaan we het f?
-'eer proberen. f VB
\'e zoeken een
3 ;oed plekje waar /'fjp
g e kinderen
,_.r
taan. Ik ben be-
m lieuwd hoe
RITH LIGTVOET
TIMOTEUS WAARSENBURG
Wie eet er deze week niet ten
minste één keer hutspot en/of
haring en wittebrood? Donder
dag kan iedere Leidenaar al
weer voor de vijfde maal aan
schuiven aan de Grote Huts
potmaaltijd. En anders wordt
het thuis wel gegeten, want het
hoort erbij. Het verhaal wil nu
eenmaal dat een weesjongen in
de vroege ochtend van 3 okto
ber 1574 een pot hutspot in het
verlaten Spaanse legerkamp
ontdekte en daar de stad mee
voedde. En daarom eet tout
Leiden jaarlijks op 3 oktober
hutspot met klapstuk.
Inmiddels is hutspot niet meer
weg te denken uit het Leidse
feest. Maar hoe zag de hutspot
er in de loop der tijd uit? Want
in de (huts)pot die de uitge
hongerde Leidenaars vonden
zat in elk geval geen aardappel.
Uit de archieven van de 3 Oc-
tober-Vereeniging blijkt dat in
1874 naast de gebruikelijke
consumptie van haring en wit
tebrood, in dat jaar porties
hutspot aan de armen en be-
hoeftigen werden uitgedeeld.
Dat was tevens het eerste jaar
dat de Vereeniging actief was in
de organisatie van het Leidse
feest. Het was de tijd waarin
hutspot als typisch armenvoer
werd aangemerkt.
Maar zelfs vóór de armen was
de hutspot en haringuitdeling
niet gelijk. De religieuze ge
meenschap waartoe men be
hoorde, alsmede de mate van
armoede waarin men leefde, waren bepalend voor de
hoeveelheid haring en hutspot die men kreeg. Hutspot
was dus een feesthap voor de paupers. Dat is nu wel
even anders. Tegenwoordig eet iedereen hutspot. Maar
dat is niet het enige verschil tussen vroeger en nu. De
hutspot die men in die tijd kreeg is niet dezelfde als de
peen en uienhap die wij tegenwoordig eten.
De porties hutspot van honderd jaar geleden beston
den gemiddeld uit 800 gram aardappelen, 300 gram
wortelen, 200 gram uien en 250 gram vlees. Aan de
hutspot werd gelatine toegevoegd, omdat men toen
van mening was dat dit het voedingsprobleem van de
armen kon oplossen. Het vlees werd in water gekookt,
waarna de aardappels, uien en peen in het vleesnat
gingen. Als die prut gaar was, werd het inmiddels ge
sneden vlees er weer aan toegevoegd. Het teveel aan
vocht werd afgegoten en het mengsel gestampt. Hoe
wel deze manier van hutspotbereiding reeds in de ja
ren twintig uit de kookboeken verdween, is dit tot in de
jaren zeventig voor velen de traditionele bereiding ge
bleven.
De tegenwoordige hutspot lijkt niet meer op de relatief
smaakloze happen van weleer. De hoeveelheden aard
appels, uien en vlees die in de hedendaagse hutspot
verdwijnen zijn gehalveerd. Kruiden en specerijen wor
den volop toegevoegd en ook het koken van vlees is
niet langer populair. De moderne hutspot, hoewel op
veel verschillende manieren te bereiden, heeft een paar
wezenlijke veranderingen ondergaan. Zo wordt bij
voorbeeld het vlees nu gebraden.
Kortom, onze huidige hutspot is smaakvoller en luxer
geworden. Want ook de het klapstuk heeft het veld
moeten ruimen voor delicatere stukken koe. De Franse
keuken die de laatste jaren aan populariteit heeft ge
wonnen in het Nederlandse koken, heeft kennelijk ook
sporen achter gelaten in onze Leidse hutspot. Zelfs
hutspot is aan mode onderhevig. Maar onze verfijnde
smaak verlangt dat nu eenmaal. In elk geval gaat de
traditie door en daar gaat het uiteindelijk allemaal om.
Eet smakelijk*
(De gegevens zijn ontleend aan het onlangs uitgeko
men Leids Jaarboekje)
De Spanjaarden hadden een
hoop militaire soldate en die
gonge allemaal in tente om de
muure van de stad zoodat er
geen kip uit kon en ook geen
mens derin kon enne toen kon-
ne de lijenaars geen ete meer
krijge en ze krege allemaal zoon
honger datte ze honde en katte
en muize ginge opeete ajasses
hoe vies en sommige ginge de
zoole van hun schoene kooke
en maakte er zoep van met een
beetje peeper om warm te blij-
ve en ze aate de paarde en ezels
op en al de vliege en mugge en
spinnekoppe bah wat 'n vieze-
rekers enne toen waare der
geen beeste meer enne toen
wiste ze geen raad meer en de
burregemeester gong toen op
de mart staan en zei tege de
mense: asze jullie zoon honger
heb snijt mijn dan maar in
stukkies hier is me sabel enne
toen zeie de mense ben je hce-
lemaal betoeterd wij luste jou
niet denkie soms dattewe fcani-
baale benne en toen zeit de
burregemeester wat benne de
Spanjaarden stil vandaag late
we is gaan kijke en toen ginge
ze kijke over de muure en der
was geen eene Spanjaard te
zien en die laffe knulle waare al
lemaal an de haal gegaan het
was me nogal niet enetjes kout
daar in die tente enne toen gin
ge de lijenaars is in het kamp
kijke en ze waare allemaal ge
piept hoor en de burregemees
ter vont alleen maar een vuurtje
met een pot huspot der boven
peen en aarpels en uie en nou
eete ze ieder jaar huspot enne
toen kwamme der gauw schulte
vol met haringe en brood enne
toen zonge ze van haring en
witte brood lije is uit de nood
zoo noem ik mij vriendeleik
u toegeneege Pietje Bell
dit heef ik zelf gemaak
Uit: De nieuwe avonturen van
Pietje Bell door Chr. van Ab-
koude, uitgeverij Kluitman te
Alkmaar^
Dan maakt u toch gebruik van de 'Postzegels-per-post-
ervice'. Wilt u meer weten over 'Postzegels per post' of over
en van de andere producten en diensten van PTT Post?
Bel dan gratis
Klantenservice Zakelijke Markt:
i Leidsch Dagblad
Wij zorgen ervoor.
Uit het Leidsch Dagblad van
maandag 4 oktober 1937:
Onaangename reuk, aangena
me smaak
Het uitdeelen van haring en
wittebrood zouden we het
mooiste, waardevolste pro
gramma-onderdeel van het 3
Octoberfeest kunnen noemen,
in zoo verre het tenminste past
in deze toch in den grond van
de zaak droevige geschiedenis
te rekenen tot een deel van het
feestprogramma. We weten het,
het is niet altijd een uitdeeling
geweest aan de armste stadge-
nooten, doch het is het in de
loop der jaren geworden. En he
laas wordt het aantal gegadig
den nog steeds grooter.
Maar ook al kunnen we hier
over niet in opgewekten zin
schrijven, toch hopen we dat
deze historische gebeurtenis
om financieele redenen nooit
op den 3 Octoberdag zal behoe
ven te ontbreken.
Lange tafels hoog opgestapelde
brooden en kuipen tot berstens
toe gevuld met zeebanket, ver
dwenen in tallooze teiltjes,
In 'bedsloopen' ging de haring en wittebrood mee naar huis. Beeld uit 1937.
FOTO JUBILEUMBOEK 3 OCTOBER- VEREENIGING (met dank aan het gemeentearchief)
kranten of bedsloopen, die men
voor het vervoer van de traditio
nele feestgave had meege
bracht. Ruim 4200 porties wer
den uitgereikt, oudergewoonte
voegde de firma Van Nelle daar
aan thee en tabak toe.
Haring heeft een eigenaardige
eigenschap: de reuk is onaange
naam, de smaak is aangenaam.
Ook aan het Leidsch Studenten
corps is dit bekend. Om nu de
kwelling der reukorganen van
de damesharingh andelaren
voor twee uur per jaar wat te
verzachten hebben de studen
ten de gewoonte om elk dier da
mes een flacon eau de cologne
aan te bieden. Met dit goede ge
bruik werd ook dit jaar niet ge
broken.
WIJ ZIJN DE LEIDENAARS
Tekst: Haanstra School
Gezongen door: scholieren van de Haanstra School
Bijzonderheden: Elk jaar weer kruipen de kinderen van de
Haanstra School in de huid van de hongerende Leidenaars. In
lompen gehuld en klaaglijk zingend begeven ze zich naar de
Burcht. De rest van schoolgaand Leiden kijkt, aldus de getui
genis van een ex-scholier, 'gillend van het lachen' toe.
Oh! Oh! Oh!
Man je moest eens weten
Wat of het is
Geen droog brood om te eten...
Wij zijn de Leidenaars. de Leidenaars, de Leidenaars
En het beleg van onze stad duurt al een jaar
Weg met de Spanjaarden, de Spanjaarden, de Spanjaarden
En als ze niet gaan, open dan de poorten maar!
Want wij houden het niet uit
De kinderen willen eten
We waren dapper al die tijd
We hebben het geweten!
Wij zijn de Leidenaars, de Leidenaars, de Leidenaars
En het beleg van onze stad duurt al een jaar
Weg met de Spanjaarden, de Spanjaarden, de Spanjaarden
En als ze niet gaan, open dan de poorten maar!
Wij staan in de kou
Waar blijven die Geuzen nou?
We houden het nu echt niet langer vol
Wij zijn de Leidenaars, de Leidenaars, de Leidenaars
En het beleg van onze stad duurt al een jaar
Weg met de Spanjaarden, de Spanjaarden, de Spanjaarden
En als ze niet gaan, open dan de poorten maar!
