r w
'Liever Turks dan paaps'
Waar of
niet waar?
ARCHIEVEN
DRIE OKTOBER
NDAC 29 SEPTEMBER 1997
7
Geuzentocht (I)
Er zijn diverse schilderijen, waarop je de
geuzen goed kan zien. Stoere mannen, met
verzorgde baarden en glimmende hamas
sen. De schouders recht, de blik strak en
onverschrokken.
De geuzen die admiraal Louis de Boisot in
de herfst van 1574 meenam naar Rotter
dam om Leiden te ontzetten, zagen er toch
wat minder fris uit. Lees maar eens wat de
schrijver P.C. Hooft van de geuzen vond:
Het waren rapse gasten, kroes van opzicht,
en ijslijk in 't oog. Deze was d'ene arm afge
knot; die den voet oft been kwijt, en kloste
op stomp oft stelt; d 'andere had de huid
t'zamengenaaid met littekens der uitgesta
ne strijden.
Volgens mensen die erbij waren, waren de
bevrijders van Leiden 'niet reukeloos',
'schor van spraak' en 'gekerfd'. Hun sche
pen hadden hoeren aan boord; kapiteins of
gezagdragers waren er nauwelijks. In veel
Hollandse steden was het wettelijk verbo
den om met geuzen om te gaan. En wie
verstandig was, haalde in elk geval zijn
dochters in huis als de geuzen in aantocht
Het geuzenleger (het woord gueux is Frans
voor schooier) was dan ook geen echt le
ger, maar een piratenvloot. Het was een sa
menraapsel van 'allerhande volck', dat be
stond uit werklozen, landlopers, misdadi
gers, deserteurs en avonturiers en wraak
zuchtige edellieden, die hun bezittingen
door de oorlog waren kwijtgeraakt. De geu
zen vormden het Vreemdelingenlegioen
van de Middeleeuwen. Eigenlijk hadden ze
maar één ding met elkaar gemeen: ze had
den een ontstellende hekel aan alles wat
Spaans of rooms-katholiek was.
Vandaar ook, dat de geuzen de in heel Eu
ropa gehate Turkse halvemaan tot hun wa
pen hadden gemaakt. Schokkend was dat
wel: vertaald naar deze tijd was het alsof de
geuzen zich tooiden met hakenkruizen.
Maar een geus was 'liever Turks dan
paaps', zo stond op de halvemaan te lezen.
Het platbranden van katholieke kerken en
het vermoorden van katholieke geestelij
ken was dan ook hun meest geliefde vorm
van tijdverdrijf.
Toch had Willem van Oranje de wildeman
nen zo goed en zo kwaad als dat ging tot
zijn bondgenoten gemaakt. Ook Willem
kon de katholieke Spanjaarden niet uit
staan. En of hij het nu leuk vond of niet; hij
had de geuzenbende nodig. Leiden werd
belegerd. En als de strategisch gelegen stad
zou vallen, waren de gevolgen niet te over-
Willem zette alles op alles. Hij verzamelde
een leger dat behalve uit geuzen bestond
uit Franse, Waalse en Hollandse troepen.
Vervolgens liet hij gaten graven in de dij
ken langs de Ilssel en de Maas. Een wan
hoopsdaad: iedereen vroeg zich af of het
land ooit wel weer droog zou worden.
Maar Willem, die zijn vloot over het onder
gelopen land naar Leiden wilde laten va
ren, haalde de schouders op. „Beter bedor
ven dan verloren land", zei hij.
De vloot die op 10 september via de Rotte
naar het noorden trok, bestond in totaal uit
zo'n 2500 man. verspreid over tientallen
schepen en scheepjes. De geuzen waren in
de minderheid, maar drukten een groot
stempel op de vloot - al was het maar om
dat ze er zo opvallend uitzagen.
Het leger hoefde maar een kleine vijftig ki
lometer af te leggen. Toch zou het meer
dan drie weken duren voordat de eerste
geus voet op Leidse bodem zette.
MAARTEN KEULEMANS
l De feestvierder
de één is de optocht het hoogtepunt
3 oktober, voor de ander de reveille,
ar zowel jong als oud verheugt zich op
leest der feesten. Vandaag vertelt Al-
Anes (11) hoe hij de dag gaat vullen.
Taptoe. Dat vind ik een van de leukste
- en rond 3 oktober. Mijn club, honkbal-
i niging de Key Town Hitters, doet dit
1 voor de tweede keer mee. Ik loop mee
i ijn rood met witte wedstrijdtenue, m'n
I op. Het is gaaf om mee te lopen. Je
1 t andere jongens tegen die ook zijn
'geweest op honkbalkamp. Tijdens de
oe hebben we nooit ergens last van,
i niet van mensen die druiven gooien.
durven ze waarschijnlijk niet.
ar het allerleukst van 3 oktober is de
lis. Daar zal ik met mijn ouders en zus-
leker een paar uur doorbrengen. Ik hoef
jet voor te sparen, mijn ouders betalen
De achtbaan vind ik het spannendst,
wil ik wel twee of drie keer in. Mijn va-
;aat ook wel mee, die vindt dat soort
en leuker dan mijn moeder. Zij heeft
ran haar nek. Zij gaat zeker de acht-
"iniet in."
nu toe waren er altijd wel attracties
ik niet in mocht van mijn ouders. Ap-
ten die over de kop gingen bijvoor-
d. Dat vond ik oneerlijk. Nu heeft m'n
r er geen problemen meer mee als ik
al in wil. Gevaarlijke attracties zijn te-
voordig goed beveiligd, zegt-ie. Sommi
ngen vind ik zelf niet leuk meer. De
auto's bijvoorbeeld, die gaan me niet
genoeg."
t ik verder heel leuk vind op de kermis
schiettent. Ik wil later bij de politie en
nu alvast oefenen met schieten. Door
j Ijes te raken, heb ik al een keer een
-ttje gewonnen op de kermis. Ik weet
dat de loop van het geweer in een
ïttent soms een beetje scheef is. Maar
kan je rekening mee houden als je
rgemeester Van der Werf bood zijn arm
ïten aan aan het hongerende volk. Niet
Het verhaal van de gulle daad van de
gemeester tijdens het Leids beleg zou
)ben gesteld stamt van ver na Leidens
tzet. Waarschijnlijk gaat het dan ook om
sterk verhaal dat Leidenaars achteraf
)ben verzonnen. In stedelijk museum
Lakenhal hangt overigens een schilderij
arop is te zien hoe de burgemeester zijn
laam aan het volk aanbiedt als voedsel.
Extra drukte bij
Centrum voor
Verslavingszorg
Nog één keer flink drinken en dan
naar de dub van de Blauwe
Knoop. Op een aantal Leidenaars
heeft 3 oktober dezelfde uitwer
king als de jaarwisseling. Er wor
den goede voornemens gemaakt
en, soms, uitgevoerd. Het Cen
trum voor Verslavingszorg in Lei
den heeft het kort na 3 oktober
eventjes extra druk; mensen die
zich melden om hulp te krijgen
bij het 'van-de-drank-af-komen'.
„Een aantal mensen grijpt het 3
oktober-feest aan om de drank nu
aan de leant i<- zetten. Vaak zit
hun familie of baas daar al langer
achterheen. En 3 oktober wordt
dan gezien als nieuwe start. Kort
daarop melden ze zich bij ons",
vertelt preventiemedewerker van
het Centrum B. Paardekooper.
Het gaat, zo zegt hij uitdrukkelijk,
niet om tientallen extra aanmel
dingen. „Nee hoor, maar we mer
ken wel duidelijk dat het drukker
Overigens maakt Paardekooper
zich geen zorgen over het 3-okto-
ber-drankgelag. „De gewoonte
om een paar dagen per jaar de
boel op zijn kop te zetten en Hink
uit zijn dak te gaan, dateert al uit
de Middeleeuwen. I let kan geen
kwaad om eens de spanningen
van alledag van je af te zetten, zo
lang dat maar op gepaste wijze
gebeurt."
'Gepaste wijze' is voor hem niet
zó veel alcohol dat agressie de
feestvreugde bederft. „Maarzo
lang het gewoon een gezellig
feestje is, is er natuurlijk niets aan
de hand."
Een incidentele uitspatting kan
geen kwaad, maar Paardekooper
maakt zich uitdrukkelijk wel zor
gen over het 'substantieel drank
gebruik'. „Er zijn steeds meer
mensen voor wie alcohol bij het
dagelijks leven hoort. Bovendien
beginnen jongeren steeds jonger
met drinken. Dat baart echt zor
gen."
Leidsch Dagblad
Uit het Leidsch Dagblad van
maandag 4 oktober 1937:
'Rauwgestooten teenen'
Leiden en Leidenaars op 3 October
zijn zich zelve niet. En gelukkig
maar. Stel u voor, dat U iederen dag
een halfuur noodig zou hebben om
U ten voet van de Blauwpoortsbrug
te begeven naar het station, zooals
Zaterdag in de middaguren het ge
val was. Of dat U, als Leidenaar
zijnde, het geheele jaar door vergast
werd op de penetrante geuren van
uien, zure haring en gerookte pa
ling, het geheel afgewisseld met
den weeigen walm uit den oliebol-
lenkramen. Of dat Uw trommelvlie
zen 365 dagen van het jaar op dus
danige wijze gemarteld worden
door een niet te definieeren gelui-
denchaos. Of dat ge, vol belangstel
ling kijkend naar de vele vermake
lijkheden op het Schuttersveld, op
de meest onverwachte oogenblik-
ken en op de meest hard-„handi
ge" Uw teenen stootet aan imitatie-
hunnebedden, die daar in verband
met eventueelen regenval bij wijze
van vluchtheuvels schijnen neerge
legd.
In trouwe, de gemiddelde leeftijd
van de Leidsche bevolking zou op
een heel wat lager peil komen en de
invaliditeits-statistieken zouden
een onrustbarende stijging ver-
toonen.
Maar aangezien de kalender slechts
éénmaal in een jaar 3 October aan
Fabels, tips en feiten over de kater na het stappen
'n Kater. Niet zo'n mooie ge
vlekte met van die sluipende
voetjes, een zacht neusje en een
tevreden gespin, maar zo'n
agressieve. Zo één die je hebt
als je, alle voornemens ten spijt,
toch weer te veel hebt gezopen.
Zo één die het wakker worden
tot een hel maakt; die je de
drank nu écht voorgoed doet af
zweren. Zo'n allesoverheersend
afgrijselijk malaisegevoel. Zo'n
idee van 'dit komt nooit meer
goed', van 'laat maar' en 'rot
op'.
Zo'n kater dus. Wat de allerbes
te remedie ertegen is, is even
duidelijk en eenvoudig als
'n.v.t.': niet meer drinken dus.
Een krankzinnige oplossing
voor velen ten tijde van 3 okto
ber. De kater te Lijf dus.
Zoals iedereen weet hoe het
land eigenlijk zou moeten wor
den bestuurd, zo weet ook ie
dereen wat te doen om de kater
kwijt te raken. Fabels te over,
maar dan wel fabels waar flink
wat drinkeboeren en meer ge
matigde drinkers in geloven.
Hier een rijtje fabels, feiten en
tips, gehoord van wat Leide-
Niets doen. Gewoon wachten
tot het over is. Zo'n kater is te
recht; het is een soort straf. Dan
moet je maar niet te veel zui
pen."
„Tomatensap drinken. Nee, dat
is geen fabeltje. Eén glas toma
tensap 's morgens vroeg en je
bent er vanaf."
„Twee saridonnetjes nemen,
veel water drinken, op de bank
liggen en jammeren."
En nog een keer (het meest ge
hoord op ops rondje):
„Water drinken"
,,'n Alka Seltzer. Dat neem ik
vóór ik ga stappen."
„Ontkennen."
„Gewoon een sigaretje roken.
Mijn vader heeft zijn eigen re
ceptje. Hij bakt 's morgens een
fikse hoeveelheid spek uit. Het
n avondje drank: hoofdpijn. Volgens tal van Leidenaars is daar echter wel wat tegen te doen, zoals het drinken v
vet daarvan vangt-ie op, mengt
het met een eetlepel mosterd en
een rauw en ei en smullen
„Bananen eten." (moet helpen:
apen hebben immers nooit een
kater).
„Tussen het zuipen door melk
drinken. En sommige n
zweren bij een geklutst e
„Niet te veel drinken, m;
is nogal flauw."
„Gewoon in je nest blijven lig
gen. En zodra je 's nachts wak
ker wordt, een liter melk drin
ken"
Wat zegt de slijter?
„Ik heb zelf nog nooit een kater
gehad. Maar ik heb van horen
zeggen dat het goed is om de
dag te beginnen met waarmee
je geëindigd bent. Maar dat lijkt
me zelf niet zo'n lekker idee."
En wat zegt de specialist interne
aangelegenheden, de internist
dus?
„Veel wetenschappelijk onder
zoek is er niet gedaan naar ka
ters. Het heeft vermoedelijk iets
te maken met uitdroging. Er
gaan meer liters uit dan in. Veel
water drinken vlak voordat je
naar bed gaat, kan een oplos
sing zijn. Maar ja, dan loop je
wel de kans je bed onder te
plassen. Nogal wat mensen
zweren bij vet eten voor het
drinken. Daar kan ik me dus
niets bij voorstellen. Het is wel
zo dat een borrel voor het eten
harder aankomt dan eentje er
na; alcohol omhuld door eten
wordt minder snel opgenomen
dan 'kale' alcohol."
Tekst en muziek: A. Mol, G. Hessing, E. van Prehn,
E. VeerhofT, C. Bergman
Gezongen door: Rubberen Robbie
Bijzonderheden: moet beslist worden gezongen met de
Leidse V!
En een goeie bui
Het is maar eens per jaar
Dus neem er nog een paar
En als je niet meer eten kan
Drink dan maar!
Vanmorgen half zeven
Liep ik al in de stad
Ik kocht een pondje paling
En een zak patat
En na m'n vierde haring
En m'n tweede broodje
Toen nam ik gauw een bier
tje
Want ik stierf van de dorst!
Drie oktober, drie oktober
Dan zijn we als een bal
Drie oktober, drie oktober
I )an gaan we aan de lal
Van 's ochtends vroeg tot 's
avonds laat
De kroegen in en uit
Een maag vol peen en ui
En een goeie bui
I Iet is maar eens per jaar
Dus neem er nog een paar
En als je niet meer eten kan
Drink dan maar!
Drie oktober, drie oktober
Dan zijn we als een bal
Drie oktober, drie oktober
Dan gaan we aan de lal
Van 's ochtends vroeg tot 's
avonds laat
De kroegen in en uit
Een maag vol peen en ui
En een goeie bui
Het is maar eens per jaar
Dus neem er nog een paar
En als je niet meer eten kan
Drink dan maar!
En wil je lekker stappen
Dan weet ik wel een plek
Daar heb je lol voor drie
En voel je je te gek
Alleen, één ding is jammer
Het is niet iedere dag
Hébben we gelachen op die
dag voor Dierendag!
Drie oktober, drie oktober...
Dan ziin we als een bal
Drie oktober, drie oktober
Dan gaan we aan de lal
Van 's ochtends vroeg tot 's
avonds laat
De kroegen in en uit
Een maag vol peen en ui
wijst, vinden we dit alles mooi. We
aanvaarden het als vanzelfsprekend
dat we, als gevolg van de drukte op
straat, een half uur te laat arrivee-
ren bij de kennissen, die ons vrien
delijk hadden uitgenoodigd om van
uit hun bovenvoorkamer-aanstraat
den optocht te zien voorbijtrekken,
hetgeen bij aankomst juist geschied
is; we voelen het bijna als een ge
mis, wanneer ons reukorgaan op de
een of andere onverklaarbare wijze
in een zone terecht is gekomen,
waar de bovengenoemde geuren
niet ronddwarrelen; we betalen met
een blijmoedig gezicht eenige cen
ten, een stuiver en soms zelfs een
dubbeltje voor muzikale uitingen,
die ons op iederen anderen dag dan
3 October de haren ten berge zou
den doen rijzen en we prijzen het
wijs beleid van de bestuursleden
van de 3 October-vereeniging, die
ons, zij het ook ten koste van eeni
ge rauwgestooten teenen, gevrij
waard hebben voor een paar natte
voeten, wanneer het in de dagen,
voorafgaande aan de herdenking
van Leiden's ontzet oms zou heb
ben geregend....
Is het ooit an
ders geweest?
Drukte tijdens
de 3 oktober
feesten, hier
bij de Waag.
FOTO
JUBILEUMBOEK
3 OCTOBER-
VEREENIGING
Zelfs de heetst gebakerde Leide
naar, die anders o zoo gauw op zijn
teentjes getrapt is, incasseert op 3
October met een vriendelijk gelaat,
de ontelbare stompen en duwen,
welke hem in het gedrang op straat
en op het Schuttersveld worden uit
gedeeld en niets is in staat om zijn
goed humeur te verstoren, ook al
liggen zijn teenen vrijwel murw in
zijn schoenen.
Dat alles is het wonder van de 3 Oc-
tober-sfeer. Niet-Leidenaars kun
nen dit niet begrijpen....
