Mannenpil kan over vijf jaar beschikbaar zijn
Gezondheid
Late overgang levert hogere leeftijd op
Erfelijkheid van invloed op effect voeding
MAANDAG 29 SEPTEMBER 1997
REDACTIE: SASKIASTOELINGA 023-515<
Vrouwen die na hun veertigste nog zwanger kun
nen raken, hebben een relatief grote kans hon
derd jaar te worden. Dat melden onderzoekers
van de Harvard Medical School in de Amerikaan
se stad Boston in het Britse wetenschappelijke
tijdschrift Nature.
Volgens de onderzoekers duidt een overgang die
één tot vijf jaar later plaatsheeft dan bij de gemid
delde vrouw op een vertraagd verouderingspro
ces. Zij bestudeerden de levensgeschiedenis van
132 Amerikaanse vrouwen die in 1896 waren ge
boren. Het ging om 78 vrouwen die de leeftijd
van 100 jaar hadden bereikt en 54 die allen op 73-
jarige leeftijd waren gestorven. Degenen die 100
jaar werden, bleken vier keer zo vaak na hun
veertigste nog moeder te zijn geworden dan de
vrouwen die op 73-jarige leeftijd definitief de
ogen sloten.
De onderzoekers menen dat hun bevinding is toe
te schrijven aan biologische oorzaken. Genen die
het organisme vertraagd ouder laten worden, ver
lengen waarschijnlijk ook de vr uchtbare periode
van de vrouw. In de loop van de menselijke evo
lutie is er een evenwicht tussen twee biologische
vereisten die op gespannen voet met elkaar staan.
Enerzijds is het biologisch zinvol dat een vrouw
zoveel mogelijk kinderen krijgt. Anderzijds is het
zinloos dat een vrouw tot haar dood kinderen
krijgt, omdat zij de laatst geborenen niet meer
zelf kan opvoeden. Dat heeft ertoe geleid dat de
overgang rond het veertigste levensjaar intreedt.
De concentratie van stollingsfactor VII in het
bloed is erfelijk bepaald. Deze factor speelt een
belangrijke rol bij hart- en vaatziekten. Dat con
cludeert mevrouw Louise Mennen, onlangs ge
promoveerd aan de landbouwuniversiteit Wage-
ningen.
Factor VII is passief aanwezig in het bloed. Na be
schadiging van een bloedvat wordt de stof pas ac
tief en vormt fibrine, dat samen met bloedplaat-
jes zorgt voor stolling. Te sterke activatie van fac
tor VII kan echter gevaarlijk zijn.
Mennen onderzocht drieduizend mensen. Bij hen
vond ze een verband tussen de totale geconsu
meerde hoeveelheid vet en de concentratie factor
VII in het bloed. Dat effect was een stuk minder
bij mensen met een overgeërfde mutatie op het
gen dat codeert voor factor VII.
Mennen zegt het voedingsadvies 'Minder vet
eten' niet meteen op zijn kop te willen zetten.
Maar zij is wel voor een genuanceerder benade
ring. Het cholesterolgehalte is alleen Eifhankelijk
van verzadigd vet, maar hart- en vaatziekten han
gen samen met de totale hoeveelheid vet.
Het is volgens de onderzoekster de eerste studie
die aantoont dat erfelijkheid van invloed is op het
effect van voeding op de gezondheid. Als er meer
van dergelijke verbanden bekend worden is een
dieet denkbaar dat is toegesneden op erfelijke ei
genschappen.
"We zoeken nog naar hormonen voor het libido
Organon in Oss beslist binnen
kort of wordt begonnen met de
ontwikkeling en productie van
de mannenpil. Een van de pro
blemen, de sociale acceptatie
van de mannenpil, lijkt in elk
geval minder groot dan ge
dacht. Over vijfjaar zou de pil
op de markt kunnen zijn. En
dan moeten overheden het nog
goedkeuren.
Hij is gynaecoloog en verbon
den aan het farmaceutische
concern Organon. Dr. H. Coe-
lingh Bennink is verantwoorde
lijk voor het programma op het
terrein van anticonceptie, on
vruchtbaarheid en overgangs
problematiek. Zelf vindt hij al
jaren dat de kant van de man bij
geboortebeperking ernstig
wordt onderbelicht. Er is altijd
uitgegaan, ook in de industrie,
van de veronderstelling dat
mannen daar toch niet aan wil
len. En, minstens zo belangrijk,
dat vrouwen de anticonceptie
nooit uit handen willen geven.
Maar onderzoek daarover heeft
onlangs aangetoond dat de me
ningen anders liggen. Een be
langrijke steun in de rug voor de
mensen in de industrie die nog
twijfelden.
Cijfers waar Coelingh Bennink,
die ook hoogleraar reproductie
ve geneeskunde in Brussel is,
aangenaam verrast door was.
„Onder 1.800 mannen en 1.800
viouwen in Edingburgh, Kaap
stad, Sjanghai en Hongkong is
onderzoek gedaan naar hun
mening om de verantwoorde
lijkheid voor anticonceptie bij
de man te leggen. De vrouwen
waren tussen de 16 en 50 jaar,
18 procent jonger dan twintig;
51 procent had ten minste één
zwangerschap gehad, 31 pro
cent had minstens één kind, 48
procent was gehuwd, 44 pro
cent had een vaste partner, 61
procent was pilgebruikster, 14
procent gebruikte een con
doom, 10 procent was ooit on
gewenst zwanger geweest en 52
procent had wel eens de mor-
ning-afterpil geslikt.
Negenenzestig procent van de vrouwen denkt dat hun partner wel aan Tweeennegentig procent van de mannen vindt dat de verantwoordelijkheid voor de anticonceptie te veel bij
de mannenpil zou willen.
Van hen vindt 92 procent dat de
verantwoordelijkheid voor anti
conceptie te veel bij de vrouw
ligt. Zes procent vindt van niet.
Van de vrouwen zegt 94 procent
'ja' op de vraag of de mannenpil
een goed idee is. Drie procent
vindt van niet. Op de expliciete
vraag of ze op hun partner zou
den vertrouwen wat de anticon
ceptie betreft, zegt 37 procent
'ja', 23 procent zegt 'nee' en 40
procent weet het nog niet. Op
termijn zou 76 procent wel op
hun partner vertrouwen. Bo
vendien zegt 69 procent te den
ken dat hun partner de metho
de zou overwegen."
„Aardig is dat bij de mannen
ook een overgrote meerderheid
vindt dat de verantwoording te
veel bij de vrouwen ligt: 80 pro
cent. Op de vraag of ze de man
nenpil zouden gebruiken zegt
in Edingburgh en Kaapstad 66
procent het te overwegen en in
Sjanghai en Hongkong is dat 45
tot 50 procent. Dat is enigszins
cultuurgebonden. Of mannen
foto cpd de vrouw ligt.
het willen, varieert wat per cul
tuur. Er zijn betrekkelijk weinig
culturen waar men het hele
maal afwijst."
Ook al liggen de percentages in
de praktijk wellicht wat lager
dan uit het onderzoek naar vo
ren komt, toch zijn de cijfers
voor de industrie 'relevant'. „Ik
vind het los van de hele com
mercie absoluut onjuist als je
bij anticonceptie alleen maar
aan de vrouw werkt en niet aan
de man. Dat vind ik in principe
verkeerd."
Het risico bij de ontwikkeling
van producten op het gebied
van anticonceptie is heel groot,
zegt Coelingh Bennink. „Je hebt
te maken met gezonde mensen
en er zit een grote groep advo
caten klaar om op je nek te
springen als er iets fout gaat. Er
is de laatste tijd meer aandacht
voor de juridisch gevolgen die
met name in Amerika bestaan,
die maken dat veel bedrijven de
anticonceptie als product een te
groot risico vinden. Dat maakt
de animo veel minder. Als je
denkt aan kanker, dan kan je
daar de meest agressieve medi
cijnen maken met allerlei bij
werkingen - als het maar voor
die kanker werkt, dan accep
teert men dingen. Maar hier is
de veiligheidsmarge ongeloof
lijk smal en ook wel terecht,
vind ik."
De volgens Coelingh Bennink
onterechte paniek van enige tijd
geleden rond de 'lichte' of der
de-generatiepil voor vrouwen,
die trombose zou veroorzaken,
toont de kwetsbaarheid van het
onderwerp. „Een product dat
vijftien jaar op de markt is en
waar gegevens die toch wat
slordig verkregen zijn overhaast
worden geinterpreteerd, en dan
zit je met de ellende. Voor ons is
het vervelend, maar vooral voor
de mensen die zijn gestopt en
een abortus hebben moeten
ondergaan."
Als de anticonceptie voor man
nen wordt opgepakt, zullen
naast de al geteste hormonale
methode ook andere methoden
worden ontwikkeld en nieuwe
stoffen worden gemaakt. „Nieu
we mannelijke hormonen, die
we ook weer kunnen gebruiken
voor de overgang bij de man."
„Voor de hormonale mannelijke
anticonceptie heb je een hor
moon nodig dat de functie van
zijn testikels onderdrukt om te
zorgen dat er geen sperma ge
produceerd wordt. Daarmee
onderdruk je tegelijkertijd zijn
testosteronproductie, dat leidt
tot verlies van libido. Dat is ef
fectieve anticonceptie, want de
man heeft nergens meer zin in,
maar dat is niet de bedoeling. Je
moet dus naast het remmende
hormoon mannelijke hormo
nen geven om dat te compense
ren. Dat is een van de proble
men geweest bij de ontwikke
ling van de mannelijke anticon
ceptie, omdat je dat hormoon
niet via de mond kunt innemen.
Het wordt door de lever afge
broken. Daarom kon het tot nu
vooral worden gegeven via in
jecties en pleisters. We moeten
daarom betere mannelijke hor
monen maken die te slikken
zijn. Daar is vele jaren niet meer
aan gewerkt en dat gaan we
doen."
„Voor de hormonale methode
waarvan we weten dat deze
haalbaar is, zullen we moeten
laten zien dat die over een lan
gere periode veilig is. Je zult
enige duizenden mannen gedu
rende een periode van een jaar
of twee, drie moeten behande
len. Dat is geen kleine operatie.
Ik schat dat het een jaar of vijf
duurt voordat dat product op de
markt kan komen. Dan reken ik
even niet mee de periode die
overheden nodig hebben om
zoiets goed te keuren. Daar
hebben we weinig greep op."
P
U
Z
z
E
L
s
N
T
K
N
E
E
T
S
D
N
A
T
E
E
N
N
R
W
G
U
R
B
S
N
E
1
R
A
E
U
0
B
E
E
T
E
1
T
K
0
K
L
U
R
0
H
A
K
T
H
G
E
B
N
L
Z
T
A
N
K
A
c
0
L
1
E
E
U
A
E
D
E
R
I
0
E
F
T
G
N
V
L
R
E
R
L
G
E
T
A
L
N
E
G
T
P
W
0
U
1
S
1
R
E
1
1
1
0
E
T
E
R
1
G
B
U
T
B
L
V
G
N
B
A
R
E
A
E
A
S
F
J
K
0
Y
T
F
A
M
L
G
T
1
A
A
D
K
D
H
R
L
A
S
T
S
F
A
0
L
ij
K
R
D
S
R
N
S
E
K
R
A
T
S
A
P
E
N
F
A
N
R
A
P
E
E
R
G
N
1
V
0
A
U
P
S
L
E
D
0
M
S
P
1
G
M
K
aanslag
glazuur
restauratie
beet
ingreep
spalk
beugel
kaakgewricht
stand
binnenkant
kies
tandsteen
boren
kroon
tarief
brug
kunstgebit
trekken
fistel
mondhygiëne
verdoving
frame
operatie
vullen
fris
parodontoloog
wortel
gipsmodel
pasta
OPGAVE
OPLOSSING
WOORDZOEKER
In deze mengelmoes van letters
zijn al de onderstaande woorden
verstopt. Ze zijn te lezen van
links naar rechts, van rechts naar
links, van boven naar beneden of
omgekeerd of schuin. Enkele'let-
ters worden dubbel gebruikt.
Streep alle woorden door. De res
terende letters vormen dan regel
voor regel van boven naar bene
den gelezen de oplossing van de
ze puzzel.
CITAAT
Slaaf, slank, vroom, klank, ko
ning, basis, snaar, draak, kwaad,
tempel, maart, pluim, pruim, ko
los.
Het citaat is van Don Herold:
'Hoe vrolijker je bent, hoe meer je
nog hebt te leren'.
R I
H
T
W
HEINZ
TOMPOES
Heer Bommel en de grauwe razer
De heer Zielknijper trachtte hem met
zacht gepraat te kalmeren, doch pro
fessor Prlwytzkofski trok zich haastig
terug. „Achting!" zo riep hij uit. ,,Ik
ken der ongehore kracht des mon
sters. Het is ja gans opgerecht en dan
gaat iets schrikkelijks gebeuren!"
„Doorgeblazen dolgat!" tierde de ra
zer.
„Pijngruwels!" riep een verstikte
stem op de gang. Het was heer Bom
mel, die door de verplegers in een
krachtige greep naar binnen ge
bracht werd en nu de bezinning ge
heel verloren had. „Een geval van
jeugdvorming bij een monster, broe
der!" merkte een van de begeleiders
op en de ander beaamde: „Ja, ja, de
stakker valt terug in zijn ware aard.
Gauw met hem naar de dokter. Waar
is die?"
„In die kamer daar", hijgde zijn col
lega. Hij wees op een deur aan het
einde van de gang en versnelde zijn
schreden. Doch voordat het groepje
veel verder was gekomen, klonk er
een verschrikkelijke slag uit het aan
gewezen vertrek. De deur vloog uit
zijn sponning naar buiten om door
gang te verlenen aan de brancard
waarop de razer gerust had. Doch in
plaats van het monster werd het
voertuigje nu bemand door beide ge
leerden, die in een ordelozel knoedel
op het linnen geslingerd waren.
DOOR JAN VISSER
Het rustige, vriendelijke weer van de laatste tijd staat
in schril contrast met wat er op het noordwestelijk deel
van de Oceaan aan de hand is. In de IJslandse wateren
wakkerde de wind zondag aan tot kracht 11 (zeer zwa
re storm) en de barometer stond vanochtend in Reykja
vik op 955 hPa. Op barometers met een schaalverde
ling in millimeters komt deze waarde overeen met 716
mm.
Zo'n lage waarde is in Nederland zeer zeldzaam en
kwam voor het laatst voor eind februari 1989. De
stormdepressie die dit allemaal op haar geweten heeft,
zet vanaf begin oktober ook bij ons de toon voor een
meer wisselvallig weertype. Het zusje van de stormde
pressie beweegt zich namelijk naar het Oostzeegebied
terwijl tegelijkertijd een nieuw Atlantisch hogedrukge-
bied op afstand blijft. Daardoor valt er in onze streken
periodiek regen of een bui, komt er meer wind en zak
ken de middagtemperaturen naar omstreeks 16 gra
den.
Morgen profiteren we nog even van een hogedrukge-
bied. Daardoor is het opnieuw rustig weer maar een
zwak front veroorzaakt wel enige tijd bewolking. Aan
gezien de bewolking ten dele aan oplossing onderhevig
is komt ook de zon af en toe tevoorschijn. De tempera
turen lopen daarbij op tot 19 graden.
Morgenmiddag wordt de bewolking dikker en tijdens
de avond is enige regen niet uitgesloten. Bovendien
neemt de wind, aanvankelijk zwak en veranderlijk, toe
tot matig en aan de kust krachtig uit het zuidwesten.
Tijdens het afgelopen weekeinde viel het met de zon
tegen. Op zaterdag werd het pas 's middags zonnig
waardoor de thermometers niet hoger kwamen dan 15-
16 graden. Gisteren zat er meer muziek in; met name
in de kustgebieden. Daar is het vrijwel de hele dag
zonnig geweest en de temperaturen waren er ook het
hoogst. In Bloemendaal werd het 17,6 en in Zandvoort
17,8 graad.
WBÊÊBÊÊÊÊÊÊÊt
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
dinsdag.
Noorwegen:
Meest bewolkt, van tijd tot
ti)d regen (vooral langs de
kust in het westen) en ta
melijk veel wind. Vooral in
het zuidoosten ook nu en
Ma;
graden in het noorden tot
17 in het zuiden.
Zweden:
In het noorden wolkenvel
den en af en toe regen.
Naar het zuiden toe over
wegend droog en meer
zon. Middagtemperatuur
van 10 graden in Lapland
tot 18 plaatselijk in het
Denemarken:
In het zuidoosten zonnige
perioden en droog. Naar
het noordwesten toe meer
bewolking en een toene
mende kans op regen.
Middagtemperatuur om
streeks 17 graden.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Half tot zwaar bewolkt en van tijd tot tijd
regen en veel wind, vooral in het noord
westen. In het zuiden en in heel Enge
land overwegend droog en zonnige pe
rioden. Maxima meest tussen 15 en 20
graden.
België en Luxemburg:
Rustig en droog met in de nacht en och
tend kans op mist. Overdag flinke zonni
ge perioden. Middagtemperatuur onge
veer 20 graden.
Noord- en Middens-Frankrijk:
In de nacht en ochtend hier en daar
mist. Verder aanhoudend rustig, vrij
zonnig en droog. Warm met maxima
veelal tussen 22 en circa 26 graden.
Portugal:
Half tot zwaar bewolkt en vooral in het
zuiden af en toe (buiige) regen, soms
ook onweer en mogelijk veel neerslag.
Middagtemperatuur omstreeks 25 gra
den maar bij langdurige regen lager.
Madeira:
Wisselend bewolkt en kans op een bui.
Middagtemperatuur ongeveer 22 gra-
Spanje:
Wisselend bewolkt en vooral in het zui
den en midden nu en dan regen of bui
en; ook kans op onweer en hier en daar
veel regen. Maxima meest tussen 22 en
30 graden.
Canarische Eilanden:
Half tot zwaar bewolkt en kans op een
regen- of onweersbui; op de zuidstran-
den waarschijnlijk droog en zonnige pe
rioden. Middagtemperatuur ongeveer
27 graden.
Marokko:
Westkust: half tot zwaar bewolkt en en
kele buien, misschien met onweer en
plaatselijk flink wat neerslag. Middag
temperatuur rond of iets onder 25 gra-
Tunesië:
Flinke zonnige perioden en waarschijn
lijk droog. Middagtemperatuur aan zee
rond of iets boven 25 graden.
Zuid-Frankrijk:
Aanhoudend droog en rustig met veel
zon. In de nacht en vroege ochtend hier
en daar mist. Warm met maxima rond
25 graden, lokaal nog wat daarboven.
Mallorca en Ibiza:
Zonnige perioden en vooral morgen een
kleine kans op een bui. Middagtempera
tuur ongeveer 28 graden.
Italië:
Rustig en met maxima rond 25 graden
nog vrij warm. Naast flinke zonnige pe
rioden maar soms ook enkele wolken.
Waarschijnlijk droog.
Corsica en Sardinië:
Flinke zonnige perioden en droog. Mid
dagtemperatuur omstreeks 27 graden.
Malta:
Flinke zonnige perioden en droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 25 graden.
Griekenland en Kreta:
Flinke zonnige perioden en droog. Mid
dagtemperatuur uiteenlopend van am
per een graad of 20 in het noorden tot
25 lokaal in het zuidwesten.
Turkije en Cyprus:
Vrij zonnig en droog. Maxima van iets
onder 20 graden op de Dardanellen tot
25 op Cyprus.
Duitsland:
Rustig, droog en op de meeste plaatsen
vrij zonnig. Vooral in de ochtend hier en
mist of laaghangende bewolking. Mid
dagtemperatuur omstreeks 20 graden,
bij mist of wolken wat frisser.
Zwitserland:
Vrij zonnig; hier en daar hardnekkige
mist, vooral in het noorden. Middagtem
peratuur rond 22 graden, bij mist lager.
Oostenrijk:
Droog en flink wat zon. In de nachf.
ochtend hier en daar mist. Tempera
in de middag rond 20 graden.
Polen:
In het westen zonnige perioden, i
oosten wolkenvelden. Vrijwel c
droog. Maxima van 12 graden ir
oosten tot 18 in het westen.
Tsjechië en Slowakije:
In Tsjechië veel zon. In Slowakije
kenvelden, maar zo goed
droog. Middagtemperatuur vé
den in Slowakije tot 18 in h
Hongarije:
Droog en flinke zonnige perioden. I
dagtemperatuur ongeveer 20 gradeno
DINSDAG 30 SEPTEMBER 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 07.40 Zon onder li
Maan op 06.09 Maan onder 1$
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 03,55 16.19 03.28
Laag 12.15 24.00 11.56
Weerrapporten 29 september 08 u
Eelde
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Vlissmgen
Maastricht
Aberdeen
Athene
Barcelona
Boedapest
Dublin
Frankfurt
Helsinki
Innsbruck
Istanbul
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Lissabon
Luxemburg
Madrid
mistbanken v
mistbanken z
mistbanken v
regen
half bew.
Split
Stockholm
Warschau
Wenen
'Bangkok
Buenos Aires
Casablanca
Johannesburg
Los Angeles
New Orleans
New York
Tel Aviv
grondmist
licht bew.
half bew
half bew.
licht bew.
half bew.
half bew
lichtbew.
11
27 21 r
28 19
21 11
20 12
23 11
25 16
26 17 t
28 21
26
17 7 E
33 27
20 13
21 15
33 16
24 21
27 19
18 15
27 19
25 16
20 7
