Conserveer de herfst
>k
r»oT%°o°
Tuinieren
Vijverwater circuleert via zonnepanelen
Vraag en antwoord
1TERDAG 27 SEPTEMBER 1997
ILLUSTRATIE HAN VAN DER VEN
In vroeger tijden was het gebruike
lijk dat huisvrouwen veel herfstwe-
ken in de weer waren om levens
middelen in te maken voor winterse
dagen. Tegenwoordig zijn we over
het algemeen verlost van dit soort
tijdrovende karweitjes. De een of
ander maakt nog wel jam in van
vruchten van eigen teelt, of eventu
eel een lekker drankje, maar daar
mee zijn de meesten van ons aan
het einde van hun inmaaktijd. We
kunnen in de winkels immers kie
zen uit een keur van geconserveer
de, ingevroren of wat dies meer zij
groenten en vruchten uit alle delen
van de wereld.
Toch gaan we het vandaag hebben
over conserveren en wel van blad en
bes. Dat is een leuk en spannend
werkje en we hebben er de hele
winter plezier van. Geconserveerd
blad doet het prachtig met één en
kele dure bloem in een vaas om van
de luxe rode hulstbesjes in kerst
stukken en als tafelversiering maar
te zwijgen.
Er is één probleem bij dit alles: we
moeten het juiste tijdstip kiezen.
Het gaat bij het conserveren van
blad vooral om de fraaie herfsttin
ten. Met name beukenblad en ei
kenblad doen het een winter lang
prachtig, mits op het goede mo
ment geplukt. Dat is juist als het be
gint te verkleuren. Zijn we te vroeg
dan missen we de mooie herfsttin
ten, zijn we te laat dan is er kans op
GREET BUCHNER
verdorren.
In de praktijk kan men alle bladeren
met herfstkleur conserveren, maar
beuk blijft de allermooiste. Geen re
den om het niet eens met krenten-
boompje of esdoorn te proberen.
Het recept is simpel: pluk de takken
met gaaf blad op het juiste moment,
maak thuis een nieuwe snijwond
zodat de tak gemakkelijk vocht kan
opnemen. Dat vocht is dan geen ge
woon water, maar een mengsel van
één deel glycerine en twee delen
water. Gewoon 5 cm hoog in een
vaas of pot. De takken blijven erin
tot ze er stevig en glanzend uitzien.
Daarna kunnen ze met succes met
allerlei snijbloemen gebruikt wor
den.
Beukenblad kan op precies dezelfde
manier worden geconserveerd. Aar
dig is het om ook gevallen, gaaf en
mooi eikenblad horizontaal aan ste
vig knoopsgatengaren of dun touw
te rijgen. Voor een beetje slinger is
heel wat eikenblad nodig, maar in
de herfst is dat gemakkelijk te vin
den. Die slingers van gedroogd blad
hebben min of meer het eeuwige le
ven en staan heel mooi.
Wie de fraaie kleur van pas geplukte
heidetakjes wil bewaren moet op
een andere manier te werk gaan.
Leg de takjes gedurende drie uur
(niet langer) in een oplossing van
één deel zoutzuur en twee delen
water. Wel helemaal onderdompe
len. Dan goed drogen op een plekje
in de schaduw, waar het vooral niet
te warm mag zijn. Op die manier
behandeld vallen de bloempjes niet
uit en behouden ze hun kleur.
We zijn nog niet klaar met conser
veren. We moeten ook nog aan
hulst en eventuele rozenbottels van
'wilde' rozen denken. Die worden
geplukt als ze mooi rood zijn en dan
in vochtig zand op een koele plaats
bewaard tot gebruik. Bij hulst wel de
blaadjes eraf halen en alleen de bes
jes in het zand. Hulst buiten kan
van vogelvraat gevrijwaard worden
door er zwart naaigaren over te
spannen. De vogels schrikken en la
ten de bessen ongemoeid. Wat er
rest na onze versierlust is voor de
vogels midwinter extra lekker.
milieuvriendelijke vijver-
m imp van Solaris werkt via zon-
ipanelen. De pomp laat vijver-
si ater circuleren via de bek van
n kunststofkikker, waaruit het
de vorm van een waterval in
vijver terugkeert. Belangrij-
r voor een goede prestatie is
hter de aanwezigheid van
inlicht. Deze pomp is daarom
lofdzakelijk inzetbaar vanaf
i lente tot diep in de herfst,
in de zonnepanelen is een ac-
verbonden die energie op-
aat en als de nacht inzet kikker
pomp toch van stroom voor-
:t. Op deze manier blijft de
itertemperatuur stabiel, zit er
ldoende zuurstof in het water
i wordt de gevreesde alg voor
men. De vijverpomp kost in-
ïsief kikker, zonnepanelen,
ie meter kabel en grof- en
ifïlter voor het vijverwater
420 gulden.
te gek voor woorden, moet de herfst nog beginnen,
zijn wij al met het voorjaar bezig, maar als u onze
bijzondere collectie bloembollen ziet doet u óók
mee. wedden?
bloemendaal bv.
hoogmadeseweg leiderdorp - rijksstraatweg wassenaar
De hanganjers van T. Mandje
uit Haarlem hebben prachtig
gebloeid, maar wat als het gaat
vriezen? Als een haas binnen
halen en vorstvrij overwinteren!
Het blad mag er grotendeels af
en de wortels mogen niet hele
maal uitdrogen. Ook kan men
veiligheidshalve nu nog stekken
nemen. Ongeveer 7 cm lang,
onder de aanzet van een blad
afsnijden, onderste bladeren
weg en dan in een mengsel van
half turf en half zand, of potaar
de met flink wat zand. Eventu
eel een plastic zak erover, maar
die wel geregeld luchten. Het
blad gaat anders rotten. Op die
manier de winter door, zullen er
volgend jaar vast weer mooie
geraniums bloeien in de tuin-
vaas.
De familie Van den Bosch uit
Haarlem heeft zorgen met een
pas geplante haag van beuken.
Geen wonder. De afgelopen sei
zoenen waren niet bepaald be
vorderlijk voor de aangroei van
planten in het algemeen. Wat
nu? De beuken die na deze zo
mer dood blijken te zijn zullen
hoe dan ook vervangen moeten
worden en dan in de loop van
de late herfst, als het blad afvalt
of verdroogd is. De beuken die
onderaan weer uitlopen zullen
teruggesnoeid moeten worden
tot op het levende hout. Resten
de beuken die alle barre weers
omstandigheden zoals grote
droogte, diepe vorst, enzovoort
hebben weten te doorstaan. De
ze zouden eigenlijk terugge
snoeid moeten worden tot de
hoogte (zeg maar laagte) van de
overlevende struiken. Zelf zou
ik ook de nieuwkomers op deze
hoogte terugsnoeien. Het resul
taat is dan een zeer lage, maar
gezonde haag die binnen een
jaar alweer aardig van hoogte
wordt. Wel een heel karwei,
maar het gaat om het eindresul
taat.
Van mevrouw C. uit Sassen-
heim komt de vraag waarom de
oleander dit jaar niet gebloeid
heeft. Haar oleander is niet de
enige nietbloeier. Het voorjaar
was veel te koud. Oleanders
hebben veel warmte nodig om
knoppen te kunnen vormen. In
elk geval mag de oleander half
oktober naar binnen. Flink in-
snoeien, want hij bloeit toch
uitsluitend op takjes die hij vol
gend voorjaar vormt. Vorstvrij.
desnoods vrij donker, overwin
teren maar de grond net niet
helemaal laten uitdrogen. Vanaf
eind februari meer warmte,
meer vocht, veel licht en liefst
zon en dan pas eind mei op een
beschutte, zonnige plaats op
het balkon. En nu het probleem
lidcactus. Deze bladstengelcac
tussen verdragen zeer slecht
temperaturen onder 10 graden
C. Dus nu meteen naar binnen,
nimmer in de volle zon, wel veel
licht. In voorjaar en zomer goed
nathouden, in herfst en winter
veel minder water. Zodra zich
bloemknoppen vormen niet
meer draaien, anders vallen de
knoppen af. Na de bloei drie
weken rust, dus heel weinig wa
ter, daarna weer vochtig hou
den en iets plantenmest, met
weinig stikstof (N). 's Zomers
weer de frisse lucht in als er
plaats is in de halfschaduw.
Vooral geen zon, het is een
plant uit het tropische oerwoud
dat altijd onder beschutting van
groen leeft.
Teunisbloem
Het is moeilijk om echte stads
kinderen en vooral flatbewoners
enig begrip bij te brengen voor
al wat groeit en bloeit. Met het
boekje: Opblijven voor de teu
nisbloem wordt een aardige po
ging gedaan. Er staan allerlei
leuke dingen in die je met tuin
planten kunt doen: vingerhoed
jes van vingerhoedjeskruid,
vonken van de vuurwerkbloem,
verdraaien van de bloemen van
de schamieiplant en nog veel
meer. Veel kleurige en grote fo
to's maken een en ander duide
lijk. Jammer dat er geen gewone
planten genoemd worden:
brandnetels met brandharen,
paardebloemen met parasolle
tjes en dergelijke.
Opblijven voor de teunisbloem, door Maya
Roozcn en Nico Vermeulen, Uitgeverij Ter
ra, prijs 24,50 gulden.
1
S
H
L
A
0
A
E
F
2
S
L
V
A
R
0
N
K
3
L
V
R
IJ
0
0
K
M
4
K
E
L
R
A
J
N
K
5
E
K
0
N
B
I
N
G
6
B
E
A
S
N
I
S
T
7
S
N
H
A
A
0
E
R
8
M
D
R
E
A
E
A
K
9
K
R
W
J
A
A
E
D
10
T
E
N
M
P
0
E
L
11
M
G
A
A
H
R
E
T
12
P
L
B
U
T
I
T
M
13
P
E
R
L
U
E
I
M
14
K
0
R
L
E
0
S
N
rTC2 OO
h O O O O O °9ic
o0o000«L.-?o°c,»o°
°-°oo
noOn0Q0° O
TOMPOES
Heer Bommel en de grauwe razer
)PGAVE
ITAAT
treep op elke regel de letters
die samen het woord vor-
len dat overeenkomt met de
inschrijving. De resterende
itters vormen van boven naar
eneden en van links naar
ichts een citaat.
orizontaal: 1Lijfeigene; 2. rij-
g; 3. godvruchtig; 4. toon; 5.
)rst; 6. grondvlak; 7. deel v.e.
s ooi; 8. legendarisch monster; 9.
3 oos; 10. groot bedehuis; 11
internaand; 12. veer; 13. vrucht;
reuzenbeeld.
OPLOSSING
KRUISWOORDRAADSEL
leeuwerik
inri-kado
te-ere-ok
h-krent-e
oor-l-rit
-duw-koe-
wei-b-els
r-kluif-t
ob-ent-va
node-elia
galgemaal
Heer Bommel had zich met flinke
tred richting de kliniek van doctor
Zielknijper begeven. Enige ogenblik
ken bezag hij de verantwoorde in
richting met walgende blikken. Toen
wendde hij zich tot enkele verple
gers, die zich bij de gang ophielden
en sprak hen aan. „Ik kom de razer
halen", zei hij waardig. „Een klein
monstertje dat niets doet dan grau
wen en snauwen."
„Daar zit het hier vol mee", merkte
een van de broeders op en de ander
vroeg: „Heb je je gele kaart bij je,
opa?" „Ik heb geen kaart", hernam
heer Ollie uit de hoogte. „En ik ben
geen grootvader. Ik wil de heer Ziel
knijper spreken. Als heer kan ik niet
dulden, dat het ventje in deze kille,
liefdeloze omgeving opgesloten
wordt! Hier gaat zijn zieltje te gronde!
„Nou, nou", gromde de voorste ver
zorger en de ander trad dreigend
naar voren. „Kalm aan, vadertje", zei
hij met dunne lippen. „Dit is een
model-inrichting." „Dat kan me niet
schelen!" riep heer Bommel, die drif
tig werd. „Laat me door, lummels!"
Nu hadden de verplegers er genoeg
van. Ze namen de opgewonden be
zoeker in een stevige greep om hem
de uitgang te wijzen en dit bracht
heer Ollie tot het uiterste. „Laat me
los", schreeuwde hij. „Doorgescho
ten klokhuizen!"
Zijn overslaande stem galmde langs
de heldere muren en drong door tot
in het vertrek waar het monster door
de geleerden behandeld werd. Op
het horen van die klanken kwam het
ventje plotseling overeind. Het
schudde zijn sufheid af en gilde
rauw: „Schuddekop! Halfsleet!"
H
T WEE
R
DOOR JAN VISSER
Regen, regen, regen! We werden er de laatste jaren in september
overvloedig mee geconfronteerd. Zo viel er in september 1993 gemid
deld over pet land 137 mm, in 1994 - toen delen van Noord-Holland
met wateroverlast te maken kregen en de oogst lag weg te rotten op
het veld - 148 mm en in 1995 110 mm. Normaal voor september is
69 mm.
Dit jaar treedt de herfstmaand in het voetspoor van augustus. Gemid
deld is er nog maar 30 mm gevallen (Leiden 29, Schiphol 33 mm).
De komende dagen blijft het dankzij de dominantie van hogedruk
aanhoudend droog. Het Noordzeehoog, gistermiddag nog 1034 hPa,
neemt echter wel in betekenis af en het zwaartepunt komt na het
weekeinde boven het Europese vasteland te liggen. Vervolgens maakt
midden volgende week een nieuw hogedrukgebied zijn opwachting.
Dit systeem koerst naar de Britse eilanden.
De overgang tussen het kwijnende en het zich profilerende hogedruk
gebied wordt gemarkeerd door een zwak front. Dit systeem zou rond
de maandwisseling wolkenvelden en wellicht ook wat regen of een bui
kunnen veroorzaken. Bovendien wordt het wat koeler.
Vandaag hebben we aanvankelijk nog last van wolkenvelden. Tijdens
de middaguren overheerst zonneschijn bij temperaturen tussen 17 en
20 graden. De wind, gisteren matig uit het noordoosten, waait van
daag uit het oosten en is slechts zwak. Morgen is het op mist in de
vroege ochtend na weer zonnig en de temperaturen komen uit op 19-
20 graden. Waaien doet het niet of nauwelijks.
Gisteren waren er tijdens de ochtend wolkenflarden, met name in de
regio IJmuiden/Zandvoort. Daarna weer een prachtig blauwe hemel
maar aan het einde van de middag werd het in het noorden bewolkt.
Bij ons bleef de temperatuur op 19 graden steken maar in Alphen aan
den Rijn en Katwijk werd de 20 graden overschreden.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
zaterdag.
Noorwegen:
In de noordelijke helft wol
kenvelden en vooral zon-
•dag van tijd tot tijd regen.
In het zuiden droog en
veel zon, in de nacht en
ochtend kans op mist.
Maxima van 10 graden in
het noorden tot circa 18 in
het zuiden.
Zweden:
Droog, rustig en tamelijk
zonnig weer, maar in de
nacht en ochtend plaatse
lijk mist. In het noorden af
en toe wolkenvelden. Mid-
dagtemperatuur van 10
graden in het noorden tot
bijna 20 plaatselijk in het
zuiden.
Denemarken:
Rustig en droog. Vooral za
terdag wolkenvelden. Zon
dag flinke zonnige perio
den. 's Ochtends plaatse
lijk mist. Middagtemperatu
graden, bij hardnekkige bew<
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Rustig weer. In de nacht en vroege och
tend plaatselijk mist en mogeli|k hard
nekkige bewolking. Verder flink wat zon.
In de loop van het weekeinde in Ierland
toenemende bewolking en af en toe re
gen. Middagtemperatuur van 15 graden
in bewolkte gebieden tot circa 20 in
zonnige streken.
België en Luxemburg:
Fraai en droog weer met veel zon. In de
nacht en ochtend kans op enkele mist
banken. Middagtemperatuur rond 20
graden.
Noord- en Midden-Frankrijk:
Aanhoudend rustig en zonnig weer. In
de nacht en ochtend hier en daar mist.
Warm met maxima veelal tussen 23 en
circa 26 graden.
Portugal:
Tamelijk bewolkt en vooral zaterdag in
het zuiden van tijd tot tijd veel regen,
mogelijk ook onweer. Middagtempera
tuur afhankelijk van het aantal opklarin
gen tussen 20 en 26 graden.
Madeira:
Afwisselend zon en wolkenvelden, maar
ook enkele regen- of onweersbuien. Mid
dagtemperatuur ongeveer 23 graden.
Spanje:
Vrij veel bewolking en vooral in het zui
den fikse regen- of onweersbuien. Met
name zaterdag kan veel neerslag vallen
In het noordoosten is het minder be
wolkt en bung en komt ook geregeld de
zon door Maxima van ruim 20 graden
langs de Golf van Biskaje tot circa 28
graden met zon in het zuiden.
Canarische Eilanden:
Nu en dan zon, maar vooral zondag ook
kans op enkele regen- of onweersbuien.
Middagtemperatuur ongeveer 27 gra-
Marokko:
Westkust: tamelijk veel bewolking en
vooral nabij Tanger fikse regen- en on
weersbuien Middagtemperatuur op de
meeste plaatsen bijna 25 graden.
Tunesië:
Flinke zonnige perioden, maar ook kans
op een enkele bui. Middagtemperatuur
tussen 25 en 30 graden.
Zuid-Frankrijk:
Rustig en droog weer. In de nacht en
vroege ochtend kans op mist. Verder
veel zon, in de Pyreneeen soms wat
meer bewolking. Aanhoudend zomers
warm met maxima tussen tussen 25 en
bijna 30 graden.
Mallorca en Ibiza:
Zonnige perioden, maar ook een kleine
kans op een bui. Middagtemperatuur
ongeveer 27 graden.
Italië:
Droog en veel zon. af en toe enkele wol
kenvelden. Middagtemperatuur onge
veer 25 graden.
Corsica en Sardinië:
Zonnig. Middagtemperatuur ongeveer
28 graden.
Malta:
Flinke zonnige perioden en overwegend
droog. Middagtemperatuur ongeveer 25
graden.
Griekenland en Kreta:
Zonnige perioden en meest droog, op de
Egeische zee waait eerst een stevige
noordenwind. Middagtemperatuur van
circa 21 graden rond de Egeische Zee
tot 25 plaatselijk in het westen.
Turkije en Cyprus:
Flinke zonnige perioden, maar op Cy
prus en aan de Turkse zuidkust ten oos
ten van Antalya ook kans op een regen-
of onweersbui Aan de Turkse westkust
eerst veel wind Maxima van 20 graden
op de Dardanellen tot 26 op Cyprus en
Zuid-Turkije.
Duitsland:
Rustig en overwegend zonnig najaars
weer met in de nacht en ochtend plaat
selijk mist. In het noorden soms ook
wolkenvelden. Middagtemperatuur met
zon ongeveer 20 graden, in het Rijndal
enkele graden hoger.
Zwitserland:
Droog en veel zon, in het noorden soms
wat wolken In de nacht en ochtend
plaatselijk mist en nevel. Middagtempe
ratuur met veel zon ongeveer 22 graden
Oostenrijk:
In Vorarlberg en Tirol wat wolken. Verder
veel zon, maar in de nacht en ochtend
plaatselijk mist. Droog. Middagtempera
tuur iets onder de 20 graden in bewolkte
gebieden, in het zuiden met zon ruim
23 graden.
Wolkenvelden en kans op wat regen. In
het westen ook van tijd tot tijd zon en
waarschijnlijk droog Middagtempera
tuur van 14 graden in het oosten tot 18
in het zuidwesten.
Tsjechië en Slowakije:
Flink wat zon, maar in Slowakije soms
ook bewolking. Bijna overal droog. Mid
dagtemperatuur van 20 graden in het
westen van Tsjechie tot 16 lokaal in
Oost-Slowakije
Hongarije:
Zonnige perioden, maar in het oosten
soms ook woUenvelden. Vrijwel droog.
Middagtemperatuur ongeveer 20 gra-
Z0NDAG 28 SEPTEMBER 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 07.37 Zon onder 19.23
Maan op 04.05 Maan onder 18.13
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 02 35 15.06 02.08 14.39
Laag 10.45 23.06 10.26 22.47
MAANDAG 29 SEPTEMBER 1997
Zon- en maanstanden
Zon op 07.38 Zon onder 19.21
Maan op 05.07 Maan onder 18.37
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 03 26 15.41 02.59 15.14
Laag 11 25 23 55 11.06 23.36
Weerrapporten 26 september 20 u
Eindhoven
Den Helder
Rotterdam
Twente
Vlissingen
Maastricht
Aberdeen
Barcelona
Berlijn
Boedapest
Bordeau»
Brussel
Cyprus
Klagenfurt
Kopenhagen
Las Palmas
Madrid
Malaga
Mallorca
hallbew nnw6
licht bew
Zürich
Bangkok
Casablanca
Johannesburg onbe*
Los Angeles /waar bew
flew Orleans half bew
New York half bew
Tel Aviv onbevr
20 5 0.0
21 11 0.0
24 8 00
14 11 0.1
26 18 00
25 16 00
22 8 00
22 8 00
29 14 00
23 11 0.0
27 20 0.0
15 13 0.0
r. 1 22 6 0.0
15 18 12 0.0
1.1 19 6 0.0
>w4 17 12 0.0
«7 27 22 00
27 17 0 0
20 13 0.0
22 13 00
io 1 24 11 0.0
2 20 15 29.0
1 25 17 7.0
2 28 15 0.0
J.0 25 21 7.0
io 1 3. -3 2.0
o 1 20 6 0.0
16 8 0.0
18 8 0.0
21 11 0.0
18 5 0.0
35 28 0.0
12
0.0
25 22 0 1
28 23 0 0
22 21 00
24 20 00
22 16 0.0
32 19 0.0
19 17 24.0
16 9 0.0
