BUCHHANDLUNG
ilank Namibië, een stukje Duitsland in Afrika
Republikeinen drijven Clinton en Gore in het nauw
/an kamelensteak en buitburger tot broodje groene mier
Buitenland
A
WINDNOEKER
Derde brug over Bosporus
stuit op veel weerstand
Bevrijdingsfront eist
vrijlating tuinkabouters
-TTERDAG 27 SEPTEMBER 1997
je lang en blauwogig bent en er noordelijk uitziet, is er in Swakop-
d eigenlijk maar één taal waarin je wordt aangesproken: Duits.
'F»lfs de plaatselijke zwarte bevolking kent een paar woorden om zich
^handhaven in een stadje waar Duits tot niet al te lang geleden de
voertaal was. Het Namibische woestijnzand mag door alle kieren naar
binnendringen, in de slagerij en bij de bakker ruikt het precies zoals
het in Berlijn of Bonn ook ruikt: naar Duitse vleeswaren en Duits ge
bak.
(PTYt LTD
jAKOPMUND RUNA HELLINGA
(RRESPONDENT
West Afrika, zo heette het huidige
ibië in de tijd van de Duitse keizer
lelm, naar wie de hoofdstraat van
:opmund nog steeds is vernoemd,
land bestaat grotendeels uit woestijn
behalve de drang om in navolging
andere Europese landen eigen kolo-
:n te stichten, is het een raadsel wat de
itse graaf Adolf Luderitz eind vorige
bewoog om een stuk zand te ko-
van de Bosjesmannen,
amibië was voor de Duitsers een van
laatste kansen een eigen kolonie te
:hten, maar ze belandden dan ook in
van de dorste gebieden op aarde,
enige dat de kust aantrekkelijk
lakte, waren de eilanden vol vogel-
ep, want voor de uitvinding van
nstmest was met guano grof geld te
dienen. Om die reden hielden de Brit-
de eilanden dan ook stevig in eigen
nden.
)ndanks de dorheid trok het gebied
litse emigranten. Ze moeten zich alle-
v lal zo hebben gevoeld als Irmela
ank, toen ze na de Tweede Wereld-
rlog voor het eerst voet aan wal zette
Swakopmund, het stadje waar haar
ieder was opgegroeid: „Het was ont-
itend warm en er stond een harde
lestijnwind. Ik dacht: is dit nu het land
ar mijn moeder al die jaren zo hoog
er heeft opgegeven." Maar nu, meer
n veertig jaar later, noemt ze zich een
litse Namibiër: „Ik ga graag terug naar
Litsland en zuig dan de cultuur in mij
theater, musea. Maar ik zou de stilte
de woestijn ontzettend missen als ik
or altijd in Duitsland zou wonen."
:rlank vertegenwoordigt de Nami-
ich-Duitse geschiedenis. Haar groot
der kwam in 1892 naar Namibië als
rtegenwoordiger van de Woermann-
n i, de scheepvaartmaatschappij die de
ite Duitsland-Affika onderhield. Hij
uwde het Woermann-huis in Swakop-
jnd, een markant, gigantisch huis met
een hoge toren, waarvan alle materialen
per schip uit Duitsland zijn overgebracht
en dat nu dienst doet als galerie en bi
bliotheek.
In het voorhuis woonde haar grootva
der met zijn familie. De binnenplaats, nu
betegeld, was ooit een tegen zand en
wind beschermde tuin. De achterkant
was een soort herberg, vertelt ze: „Boe
ren kwamen hierheen om hun produc
ten te verkopen en goederen in te kopen
die de Woermann-lijn uit Duitsland im
porteerde. Die mensen waren soms we
ken met de ossenkar onderweg en moes
ten dan wel een beetje fatsoenlijk onder
komen hebben als ze hier aankwamen."
In de ruim honderd jaar dat Duitse
emigranten in de Namibische droogte
een nieuw bestaan hebben opgebouwd,
hebben ze een onmiskenbaar stempel
op het land gedrukt. Nergens anders in
Afrika kun je zulk goed appelgebak krij
gen, Sauerkraut met Eisbein en erwten-
puree eten of Duits bier drinken.
Nergens anders in Afrika ook zie je zo
veel monumenten die de gevallen Duitse
soldaten uit de Eerste en Tweede We
reldoorlog herdenken. Nergens anders
vind je nog een Goeringstraat, overigens
niet genoemd naar Hitler's rechterhand,
maar naar Hermann Goerings vader, die
ooit de Duitse regeringscommissaris in
Namibië was. Nergens anders in Afrika
kun je je zo in Duitsland voelen als in
Namibië.
Het is opmerkelijk hoe een minder
heid van zo'n 60.000 zielen er al genera
ties achtereen in slaagt het Duitse natio
nale bewustzijn overeind te houden.
Hoewel in veel families al de derde of
vierde generatie in Namibië opgroeit, le
ren de kinderen nog steeds Duits. Ze
gaan naar Duitse scholen, lezen Duitse
kinderboeken en Duitse kinderliedjes.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog gol
den de Namibische Duitsers als buiten
gewoon Hitlergezind. Hoewel Namibië
al aan het begin van de eeuw Brits ge
bied werd, beschrijft Dury Pifer, zoon
van een Amerikaanse mijningenieur die
jaren in de diamantmijnen werkte, hoe
zijn vader in 1939 in Oranjemund arri
veerde en in zijn kantoor een enorm
portret van Hitier aantrof. Op de dag van
de Duitse invasie in Polen stroomde de
hele Duitstalige bevolking van het mijn
stadje uit om dat heugelijke feit met een
groot vreugdevuur te vieren.
Die houding was reden voor de Britten
om het mannelijke deel van de bevolking
massaal in interneringskampen op te
sluiten, terwijl hun vrouwen veelal huis
arrest kregen op hun geïsoleerd liggende
boerderijen. Het is een deel van de Na-
mibisch-Duitse geschiedenis waar een
krant als de Allgemeine Zeitung nog
steeds met een zeker mengsel van trots
en bitterheid over schrijft.
Al die vrouwen, aldus de krant, moes
ten onder de moeilijkste omstandighe
den de familiebedrijven gaande houden
en toch is er maar één geval bekend van
een Duitse onderneming die in die oor
logsjaren failliet is gegaan. En nog steeds
is het overgrote deel van de winkels, res
taurants, hotels en andere dienstverle
nende bedrijven in Duitse handen.
Het is zonder enige twijfel een nijver
heid waar de Duitse Namibiërs zichzelf
graag op beroepen. Maar Irmela Erlank
realiseert zich dat de typisch Duitse
Tüchtigkeit een mes is dat naar twee
kanten snijdt. „Het valt niet te ontken
nen dat de Duitsers economisch een be
langrijke kracht in Namibië zijn, ook al
omdat ze financiële steun uit Duitsland
krijgen. Maar ik ben er een beetje huive
rig voor om eigenschappen als grondig
heid en punctualiteit al te veel te bena
drukken. Je belandt dan al snel in een
gesprek over Duitse superioriteit en dat
vind ik onzin."
Ondanks het sterke groepsbewustzijn
heeft Afrika overigens ongemerkt toch
zijn sporen achtergelaten in de Duitse
gemeenschap. Vooral de jongere genera
tie voelt zich steeds minder Duits, on
danks de Duitstalige opvoeding thuis.
Dat komt ook, omdat een behoorlijk
aantal Duitsers niet meer binnen de ei
gen groep trouwt. „Mijn man was Afrika
ner en mijn zonen weten niet precies
waar ze thuishoren", zegt Erlank.
De slijtende banden met het moeder
land zijn vooral merkbaar in de taal. De
Windhoekse journalist Joachim Putz
stelde een woordenboek samen van Na-
mibisch Duits. Dat blijkt vol te zitten met
Engelse, Afrikaner en Afrikaanse uitdruk
kingen. „Toen het uitkwam, waren veel
oudere mensen geschokt", herinnert
Erlank, die zelf een keurig Hoog-Duits
praat, zich. „Zo praten onze kinderen
toch niet, meenden ze. Maar zo praten
ze dus wel."
Toen de kinderen van Silke en Bob
Sinclair opgroeiden, was Duits nog zo
belangrijk, dat Bob, een Schot van ge
boorte, de taal vloeiend en accentloos
heeft geleerd. Hun vier kinderen gingen
allemaal naar de Duitstalige school.
Maar de zoontjes van hun dochter
Adriane spreken vrijwel uitsluitend En
gels, ondanks pogingen van hun moeder
om thuis het Duits levend te houden.
Irmela Erlank spreekt Engels en Afri
kaans. Maar voor haar is Duits de taal
waar ze zich het meest in thuis voelt. Ze
realiseert zich dat dat voor de nieuwe ge
neratie begint te veranderen. Een van
haar zonen stuurt zijn kinderen naar een
Engelse school. „Hij zegt: we leven hier
en de hoofdtaal is Engels. Zijn kinderen
leren thuis nog wel Duits, maar voor
hem is dat echt iets dat leuk is voor er-
bij."
Ook aan de Duitse school in Swakop
mund zijn de veranderingen niet voorbij
gegaan. Erlank: „Ik geef er theateronder-
wijs. Het overgrote deel van de kinderen
in mijn groep is tegenwoordig zwart en
het merendeel van het onderwijs is in
het Engels. Er zijn natuurlijk Duitsers die
vanwege die veranderingen hun kind
naar een Duitse privé-school sturen.
Maar ik vind dat een slechte ontwikke
ling. Dat komt het openbare onderwijs
niet ten goede. En uiteindelijk leven we
toch allemaal samen in dit land."
Duitse ingezetenen doen inkopen in Windhoek.
FOTO CPD ERIC MILLFR
'YORK «JOHN WANDERS
RRESPONDENT
ibben president Clinton en
j «-president Gore de wet
i ertreden toen zij vorig jaar
hld inzamelden voor hun her-
I, kiezingscampagne? Minister
Q no (justitie) is deze week een
(1 ;en onderzoek begonnen naar
activiteiten van Clinton op
gebied van fondsenwerving,
rder al gelastte Reno eenzelf-
onderzoek naar de handel-
K'ze van Gore. Het onderzoek
irdt algemeen beschouwd als
tot de benoeming van
n onafhankelijke aanklager,
iet ogenschijnlijke gesjoemel
ld de financiering van de ver-
:zingscampagne van Clinton
Gore in '96 is in de VS al ge-
ime tijd onderwerp van cüs-
ssie. Daarbij is de rolverde-
g helder. De Republikeinen
:pen dat het een schande is
dat Clinton kennelijk geen
iddel onbeproefd heeft gela-
om zijn doel een tweede
mijn te bereiken. De De-
icraten houden het er veelal
dat de federale verkiezings-
;tten aan duidelijkheid te
;nsen over laten.
Alleen al de benoeming van
n onafhankelijke aanklager
voor Clinton groot gezichts-
rlies betekenen nog afge-
:n van de mogelijk vernieti
nde uitkomst van een onaf-
nkelijk onderzoek. De verge-
ing met het beruchte presi-
ntiële duo Nixon/Agnew is
middels gemaakt en een en-
Ie Clinton-hater nam ook al
woord 'afzettingsprocedure'
de mond. Dat laatste is ietwat
orbarig. Niettemin mag wor-
n aangenomen dat Clintons
opbaan door deze zoveelste
faire deuken oploopt.
Minstens zo belangrijk voor
Democraten is de uitwerking
deze affaire heeft op de po-
3 ie van vice-president Gore.
ens kansen om in 2000 door
t Amerikaanse volk te worden
kozen tot opvolger van Clin-
n zouden met de benoeming
n een speciale aanklager flink
nemen. De affaire zou zich
in waarschijnlijk gaan uit-
ekken tot in het verkie-
Bill Clinton en Al Gore, allebei beschuldigd van ongeoorloofde fondsenwerving voor hun verkiezingscampagnes.
zingsjaar 2000. En dat is geen
leuke binnenkomer voor een
presidentskandidaat.
Maar wat is er nu eigenlijk
aan de hand? Gekozen functio
narissen mogen volgens een
ruim honderd jaar oude wet
vanaf 'het grondgebied van de
federale overheid' geen geld in
zamelen voor zichzelf of hun
partij. Die bepaling werd in
1"883 in de Amerikaanse wetge
ving opgenomen in 'reactie op
de wijdverspreide corruptie on
der politici en andere gezags
dragers. Het kwam in die dagen
veelvuldig voor dat gekozen
functionarissen hun eigen per
soneel afpersten.
Anno 1997 zou diezelfde be
paling kunnen worden uitge
legd als een verbod voor de pre
sident en de vice-president om
vanuit hun werkkamers in het
Witte Huis domein van de fe
derale overheid telefoonge
sprekken te voeren die gericht
zijn op het inzamelen van geld.
De vraag of dit daadwerkelijk bij
wet is verboden, is echter nooit
getoetst door de rechter.
Alles wat tot nu toe vooral via
The Washington Post bekend is
geworden over de activiteiten
van Clinton en Gore op dit ge
bied, is in het nadeel van de De
mocratische president en zijn
plaatsvervanger. Er zijn de mo
gelijk illegale telefoontjes aan
potentiële donateurs. Er zijn de
curieuze giften vanuit dubieuze
Chinese hoek.
De campagnestaf van Clinton
en Gore zat in de aanloop naar
de verkiezingen van vorig jaar
november ontzettend om geld
te springen. Medewerkers van
Clinton zouden er bij de presi
dent op hebben aangedrongen
vanuit het Witte Huis ten min
ste veertig kapitaalkrachtige do
nateurs te benaderen.
Vooralsnog is onduidelijk in
welke mate Clinton aan het ver
zoek van zijn ondergeschikten
gehoor gaf. Voormalig plaats
vervangend stafchef van het
Witte Huis, Harold Ickes, ver
klaarde onlangs tegenover een
speciale onderzoekscommissie
van de Senaat dat de president
grote aarzelingen had bij het
voeren van dit soort telefoonge
sprekken. De aan hem gerichte
schriftelijke verzoeken om do
nateurs te bellen, bleven soms
wekenlang onaangeroerd lig
gen.
Zeker is dat veel potentiële
donateurs van de Democrati
sche partij die met name wor
den genoemd in de documen
ten waarover Justitie beschikt,
daadwerkelijk grote bedragen
hebben geschonken aan de De
mocraten. Een voorbeeld hier
van is Gail Zappa, weduwe van
musicus Frank Zappa. Februari
1996 ontving Clinton het ver
zoek haar te bellen. Enkele
maanden later boekte mevrouw
Zappa een bedrag van dertig
duizend dollar over naar de De
mocratisch partij.
Tot nu toe verschool Clinton
zich steeds achter het argument
dat vaker effectief is gebleken
voor presidenten die verstrikt
raakten in politieke schandalen:
hij zei het zich allemaal niet
meer te kunnen herinneren.
Onlangs voegde de president
een nieuw element toe aan zijn
verdediging. Hij zei: „Ik geloof
niet dat de vice-president of ik
de wet hebben overtreden. En
ik weet absoluut zeker dat wij
ervan overtuigd waren dat onze
handelwijze volkomen legaal
was."
Met die laatste opmerking
leek de president te willen aan
geven dat hij en Gore te goeder
trouw zijn, ook al hebben bei
den wellicht een fout gemaakt.
Mogelijk dat hij daar straks in
een later stadium van de ver
schillende onderzoeken mee
kan wegkomen. Clinton beseft
dat het voor hem fataal zou zijn
als hij nu glashard zou ontken
nen, wetende dat straks mis
schien het ene na het andere
lijk uit de kast komt rollen.
De Amerikanen zijn waar
schijnlijk bereid hun president
te vergeven als een bij voor
keur onafhankelijke onder
zoekscommissie straks mocht
vaststellen dat de verkiezings
wetten op onderdelen aan dui
delijkheid te wensen overlaten
en hier en daar aanpassing be
hoeven aan de moderne tijd.
Tenslotte geldt dat ook de Re
publikeinen in deze kwestie bo
ter op hun hoofd hebben. Het is
bepaald niet onwaarschijnlijk
dat Republikeinse Congresleden
vanuit hun kantoren in het Ca
priool per telefoon kapitaal
krachtige sympathisanten heb
ben benaderd met het verzoek
om een financiële bijdrage. De
eerste getuigen die dit kunnen
bevestigen, hebben zich reeds
gemeld.
genstanders hopen de regering
nog op andere gedachten te
kunnen brengen en hebben in
middels voorgesteld een tunnel
aan te leggen om de verkeers
stroom te verlichten.
Een tunnel onder de Bos
porus zal nagenoeg hetzelfde
kosten: ruim 1.200 miljoen gul
den. Maar de aanleg zal onge
veer vier jaar duren, terwijl de
brug binnen een jaar klaar kan
zijn. Dat is een van de belang
rijkste redenen waarom Ankara
voor de brug heeft gekozen, al
dus burgemeester Erdogan van
Istanbul, een tegenstander van
het project.
Een van de voorstanders van
de derde brug is de voormalige
burgemeester van de stad,
Dalan, die het ambt bekleedde
op het moment dat de tweede
brug werd aangelegd. „Wat
maakt het uit of de bruggen de
schoonheid van de Bosporus
vernietigen. Met zo'n mentali
teit kun je deze stad niet bestu
ren", meent hij.
Verkeersdeskundige Evren
van de Technische Universiteit
van Istanbul gelooft niet dat de
brug de verkeersproblemen van
de stad zal oplosen. Dat kan al
leen door de prioriteiten meer
bij het openbaar vervoer te leg
gen. „De bmg betekent meer
auto's en meer verkeersopstop
pingen", aldus Evren.
ISTANBUL YALMAN ONARAN
AP
De Bosporus, een 32 kilometer
lange waterweg die de Zwarte
Zee en de Zee van Marmara
verbindt, slingert door het oude
hart van Istanbul, met zijn his
torische Ottomaanse kastelen
en sprookjesachtige moskeeën.
De eerste 1.074 meter lange
brug bracht de twee continen
ten in 1973 samen. De tweede
werd vijf kilometer noordelijker
gebouwd, ging in 1988 open en
is 200 meter korter. De regering
in Ankara heeft nu besloten dat
er een derde moet komen.
„Er is weinig groen over in Is
tanbul. Er ontstaat een ketting
aan bruggen, de ene na de an
dere. Het zal lelijk worden",
klaagt Nurgul Aktas, een bezoe
ker van het Yildiz-park, dat zal
worden volgeplant met beton
nen pilaren ter ondersteuning
van de viaducten die naar de
nieuwe brug zullen leiden. Ver
der komt de brug aan de Eu
ropese kant naast het Ciragan-
paleis te liggen, de zomerresi
dentie van de Ottomaanse sul
tans uit de 17de tot de 19de
eeuw. Aan de Aziatische kant
zullen de viaducten de 18de-
eeuwse rust verstoren van de
begraafplaats Karacaahmet.
De regering heeft nog niet
vastgesteld wanneer de bouw
van de brug zal beginnen. Te-
DNEY ROHAN SULLIVAN
schapen en het vee concurreerden
voor gras en water zoals kangoeroes en
later kamelen werden afgeschoten.
Nu de internationale veeprijzen laag
zijn en de effecten van jarenlang pesti-
cidegebruik zichtbaar worden in de
vorm van bodemerosie en stijgende
zoutniveaus worden de Australische
veeboeren gedwongen de bakens te
verzetten. Tijdens een onlangs gehou
den conferentie in Adelaide kregen de
boeren de ongewone suggestie om de
traditionele 'vijanden' te omarmen als
winstgevende diersoorten waar goed
mee valt te boeren.
Deskundigen waarschuwden de boe
ren dat Australië voor een economi
sche en ecologische crisis staat omdat
de bestaande landbouwpraktijken het
landschap zwaar hebben aangetast en
ten dode zijn opgeschreven. Volgens
bioloog Archer van de universiteit van
de deelstaat New South Wales kost de
degradatie van het land jaarlijks twee
miljard Australische dollar (3,5 miljard
gulden) door verloren productie.
Archer riep de boeren op kangoeroes
te houden als een milieuvriendelijk al
ternatief voor de 'maniakale' afhanke
lijkheid van vee en schapen. Voor de
bereiding van dierenvoedsel wordt al
jaren kangoeroevlees gebruikt en sinds
kort is het ook als te koop voor men
sen. „Kangoeroevlees is erg goed voor
ons en vrij van ziekten. Niemand heeft
ooit gehoord van de gekke-kangoeroe-
ziekte", aldus Archer.
In het droge centrum van Australië
vangen steeds meer boeren wilde ka
melen en fokken de dieren omdat er
steeds meer vraag is naar kamelenvlees
en afgeleide producten zoals leer, olie
en zeep. Zeker twee grote supermarkt
ketens verkopen al kameelsteaks en de
opening van een ritueel slachthuis zal
naar men hoopt een nieuwe markt
aanboren in de Aziatische moslimlan
den. Kamelen worden momenteel nog
samen met vee gehouden, maar zijn
veel meer geschikt voor de droogte van
centraal-Australië. Deze week is bo
vendien een rapport naar het parle
ment gestuurd waarin wordt aanbevo
len het kweken van insecten als voed
sel te onderzoeken. De Aborigines, de
oorspronkelijke bewoners van Austra
lië, eten aJ eeuwen wormen, motten en
groene mieren. In veel Afrikaanse en
Aziatische landen worden insecten als
een bron van proteïne gegeten, zo staat
in het rapport. Boeren zouden door het
kweken van insecten meer inkomen
kunnen verwerven en het is een bij
zonder milieuvriendelijke teelt.
OFFENBACH AP
De Duitse deelstaat Hessen is
in de greep van een nieuwe
terroristische beweging: het
Front voor de Bevrijding van
Tuinkabouters (FBG). Eerste
actie van de groepering: het
uitzetten van zeker honderd
rood gemutste mannekes in
een bos in de buurt van de
stad Dreieich.
De politie in Offenbach
heeft inmiddels bevestigd dat
er in de buurt van de vrijgela
ten tuinkabouters een schrij
ven is gevonden waarin de
FBG de verantwoordelijkheid
voor de actie opeist. De brief
was ondertekend door 'FBG,
Commando-eenheid Duits
land, Hessische Factie'. De re
gering in Bonn werd gedreigd
met een gewapende strijd in
dien de karakteristieke rode
kaboutermuts geen verplicht
hoofddeksel wordt in de
Bondsrepubliek.
De politie werd gemobili
seerd nadat in een anoniem
telefoontje werd gerept over
een invasie van markant ge
klede en opvallend kleine per
sonen in het Koberstadter-
bos. „De persoonsbeschrij
vingen spraken over een ge
wapende bende: twee droe
gen hagelgeweren over hun
schouder, anderen harken,
gieters en weer anderen duw
den kruiwagens", zo heette
het in een politierapport.
In de dreigbrief wordt ge
klaagd over de uitbuiting van
tuinkabouters door 'duivelse
tuiniers, die hele legers tuin
kabouters onder erbarmelijke
omstandigheden geïnter
neerd hebben'. Van tic
bondsregering wordt een
onmmidtlelijk en onvoor
waardelijke vrijlating geëist
van de kleine makkers.
Als alle eisen worden inge
willigd is het FGB bereid met
Bonn te praten over de vor
ming van een nieuwe Duitse
deelstaat voor tuinkabouters.
Het schrijven is ondertekend
met een vijfpuntige ster, met
in het midden een tuinkabou
ter met een machinegeweer
en de letters FGB. Volgens
anonieme bronnen zou het
FGB een staakt-het-vuren
hebben gesloten met de Duit
se afdeling van de Noorse
trollen, de traditionele vijand
van de kabouter.
