rules the world
MEN KOKE EEN PENS...
m:
GOD SAVE THE QUEEN
SCOTLAND
ft rijk waar de zon nooit onder gaat
P, isimflftgeschrompeld tot een eiland
inlde Noordzee. Maar het stempel
dat de Engelsen op driekwart van de
wereld drukten, met hun taal, spor
ten en gewoonten, is nog dagelijks
overal zichtbaar.
Dat lijkt zo vanzelfsprekend, maar
het was een penny op zijn kant of
ha asachtige Engelse rijk had nooit
bestaan. Als de Schotten in 1745
éven waren doorgelopen, hadden ze
dé.ÓBtluikende wereldmacht in de
kiem kunnen smoren. Ze hadden
Londen voor het grijpen. Na Londen
de wereld.
De Engelsen en Schotten hebben
heel wat veldslagen uitgevochten,
vrijwel allemaal op Schots grondge
bied. Dat zegt wel iets over het ver
schil in mentaliteit. De Schotten
hadden genoeg aan zichzelf, de En
gelsen niet. In 1707 gingen beide
landen op in een Unie. Door een
speling van het lot zat het Schotse
koningshuis Stuart op de Britse
troon. Religieuze en politieke strub
belingen kostten later James II ech
ter zijn kroon, ten faveure van zijn
dochter Mary die trouwde met onze
Willem III. Omdat ze kinderloos ble
ven kwam de troon uiteindelijk in
handen van George I, een Duitser.
Veel Schotten waren daar niet ge
lukkig mee. Toen de kleinzoon van
de afgezette koning zich in 1845 bij
hen voegde, schaarden zij zich ach
ter het banier van de Stuarts en ver
overden Edinburgh. Nu hadden de
Schotten al vaker hun eigen land op
de Engelsen veroverd en daarmee
was voor hen de kous meestal af. Dit
keer echter werden ze geleid door
een ambitieuze jongeman die de
troon voor zijn vader (en ultimo
voor zichzelf) wilde veroveren. Ge
steund door de paus zag hij grote
daden voor zichzelf en zijn dynastie
weggelegd. Met als gevolg dat de
Schotten voor het eerst niet bij hun
eigen grens halt hielden. Ze hadden
er zin in. Onder leiding van de 23-ja-
rige Charles Edward Stuart mar
cheerden ze zuidwaarts. Tot aan
Carlisle. Tot aan Derby.
PANIEK
Niet één Engelse soldaat bevond
zich tussen Derby, alwaar de zege
vierende in kilt geklede troepen van
Charles Edward Stuart zich ophiel
den, en de Engelse hoofdstad. In
Londen sloeg de paniek toe. Het
grootste deel van het leger zat in
Vlaanderen en werd bezig gehouden
door het leger van de Franse koning
Louis XV, die in het geheim de
Schotten steunde. De rest had het
moeilijk in Wales. Handelaren
brachten hun waren en tegoeden in
veiligheid. Burgers die geen kans za
gen te vluchten, oefenden Schotse
liederen om de jonge veroveraar
passend welkom te heten.
De macht lag voor het oprapen.
Wat deden de Schotten? Namen zij
Londen in? Vestigden zij een nieuw
bewind en stichtten zij in plaats van
Engeland een wereldrijk?
Niets van dat al. De Schotten slie
pen er een nachtje over en keerden
terug naar huis en haard, alwaar het
leger werd ontbonden. In hun kin
derlijk optimisme. Keltische volke
ren eigen, meenden zij de Engelsen
voldoende schrik te hebben aange
jaagd om voor altijd van hun ver
overingsdrift gevrijwaard te blijven.
De Bonnie Prince, Charles Edward
Stuart, hield zijn mannen niet tegen.
Na zijn successen verwachtte hij
openlijke steun van de Fransen en
Charles Edward Stuart heeft het lelijk laten liggen. De
Bonnie Princezoals de knappe jongeling doorzijn
volgelingen werd genoemd, had de zege op Engeland voor
het grijpen. Niet de Engelsen, maar de Schotten hadden
daarna hun stempel op de wereld kunnen drukken. Keltisch
als wereldtaal, mannen die gekleed gaan in kleurige
rokken, en het boomstamwerpen als hoofdnummer op de
Olympische Spelen.
NICO VOLKERTS
PRIMPF P.HART ,FS F.DWARD STUART
hulp uit Wales en Ierland voor de
beslissende slag.
Geschrokken waren de Engelsen
zeker. Zozeer dat ze een gigantisch
leger uit de grond stampten waar
mee ze de verbaasde Schotten bij
Culloden genadeloos in de pan hak
ten.
Alzo nam de geschiedenis de loop
die wij kennen. Engeland maakte
korte metten met de Schotten en
stichtte vervolgens een wereldrijk.
Hoe anders had de wereld er uit ge
zien als de Schotten nog even waren
doorgelopen.
We zouden niet dagelijks worden
lastig gevallen met de escapades van
het huis Windsor. Charles Edward
Stuart stierf kinderloos. Maar dat
komt omdat de verslagen prins zijn
heil zocht in drank en kaartspel en
zich niet om zijn opvolging bekom
merde. Was hij zegevierend uit de
strijd tevoorschijn gekomen, dan
zou hij zeker voor een reeks prinsen
en prinsessen hebben gezorgd, al
dan niet legaal, om daarmee de
troonopvolging veilig te stellen. En
het koninklijk paleis zou niet in Lon
den maar in Edinburgh staan.
Voor het paleis geen onverstoor
bare erewacht van smetteloos gekle
de, glad geschoren soldaten met een
hoge berenmuts. In plaats daarvan
woestbebaarde mannen met harige
knieën onder hun kilt. Ze leunen
achteloos op hun zwaarden en ne
men van tijd tot tijd een dram. Geen
muizensipje zoals de Engelsen die
tot maat hebben verheven, maar
een volwassen borrel. Als een Japan
se toeriste met ze op de foto wil,
slaan ze amicaal de ruwe handen
om haar heen en bieden haar een
slok uit de fles aan.
En dan de taal. Niet het Engels,
maar het Keltisch zou bijna over de
hele aardbol worden gesproken. De
Nederlandse taal zou niet zijn ver
vuild met honderden Engelse ter
men als kids, shop en bike, maar
prachtige woorden kennen als mui-
richinn, lüghdachach en choimpi-
utair. Even prachtig om te zien als
om te horen.
Het Keltisch is een eeuwenlang
mondeling overgeleverde taal die
pas laat op schrift is gesteld. De voor
ons onuitspreekbare opeenvolgin
gen van klinkers zijn volgens som
migen te wijten aan de wijze waarop
dat gebeurde, namelijk onder het
genot van de nationale drank: whis
ky. Een drank overigens die deed
wat de Schotten zelf verzuimden: de
wereld veroveren.
De Engelse keuken heeft de we
reld weinig meer gegeven dan een
zwaar op de maag liggend ontbijt.
Gebakken eieren, gebakken saucijs
jes. gebakken bloedworst, gebakken
tomaat, gebakken spek en gebakken
bonen staan garant voor een aanval
van maagzuur. Daar hadden we
niets aan gemist. Maar of de wereld
zoveel zou winnen bij het Schotse
nationale gerecht? Deze merkwaar
dige lekkernij staat te boek als Hag
gis. Het is op 181 verschillende ma
nieren te bereiden, maar aan de ba
sis-ingrediënten valt niet te ontko
men. Men neme de lever, de longen,
de nieren en de hersens van een
schaap, hakke die in kleine stukjes
en koke dat voor minstens drie uur
in de maag van datzelfde schaap. De
dampende prak die het resultaat is
gameren met een bleek bolletje
aardappelpuree en eén wortelprakje
dat evenlang heeft gekookt als de
schapenmaag, en smakelijk eten
maar.
Op sportief gebied doen de Schot
ten zeker niet voor de Engelsen on
der. Door hun aarzelend optreden in
1745 hebben zij de wereld opmerke
lijke sporten onthouden als het
boomstamwerpen, de distelrace (op
blote voeten) en hoeveel aantrek
kelijker zou het onderdeel gewicht
heffen op de Olympische Spelen zijn
als in kilt geklede krachtpatsers el
kaar zouden betwisten in het optil
len van scherp gepunte rotsblokken.
Het koningsnummer, de honderd
meter, zou aanzienlijk aan spektakel
winnen als Bailey, Fredericks en
Greene de afstand aflegden met hun
vrouw of vriendin op de mg. Om
maar te zwijgen van het onderdeel
Tavijnspringen' en de 3.000 meter
'heuvelrollen'. Prachtige sporten die
nu voor een handjevol toeristen
worden opgevoerd. En op de Win
terspelen zou curling (nu slechts po
pulair in Schotland en Canada) het
hoofdnummer zijn. Bij deze merk
waardige sport schuiven de deelne
mers een schijf over het ijs, terwijl ze
het ijs tegelijkertijd vegen. De sport
zou in Nederland zeker navolging
hebben gevonden. Men kan ze al
beoefenen wanneer één rayonhoofd
vijftien centimeter ijs constateert, en
het wak bij Sneek laat de curlingers
bij Dokkum koud. Klunen hoeft al
helemaal niet.
GRAND NATIONAL
Wie nu denkt dat we zonder de En
gelse invloed verstoken zouden zijn
van dat schitterende spektakel de
Grand National, heeft het mis. De
Schotten zijn even gek op de be
roemde, of zo men wil beruchte ze
ven kilometer lange race over heg
gen en sloten. Dierenmishandeling,
zeggen de tegenstanders, maar de
liefhebbers wuiven dat weg en zet
ten miljoenen in op hun favoriete
schaap. Blijft alleen de vraag of gek
loonde schapen toegelaten zouden
worden voor deelname.
En voetbal? Zou de wereld het dan
zonder voetbal moeten stellen? Be
slist niet. Hoewel de sport als een
Engelse uitvinding te boek staat, was
een vergelijkbaar spel al bij de Kel
ten populair. De Romeinse keizer
Hadrianus, die niets van de Schot
ten moest hebben, en een grote
muur dwars over het Britse eiland
liet bouwen, beschrijft hoe zij gedre
ven achter de schedel van een over
wonnen tegenstander aanholden en
trachtten deze voort te bewegen,
door er met de (blote) voet tegen
aan te schoppen. Een duidelijk doel
ontbrak bij deze bezigheid, die zich
soms over enkele dagen uitstrekte.
Winnaars of verliezers kende het
spel niet. Het ging om de 'kick'. Het
is dan ook niet verwonderlijk dat in
moderner tijden de meer beschaaf
de Engelse variant zo aangeslagen is
in Schotland. Het wordt daar met
hart en ziel beoefend, maar tot enig
aansprekend resultaat leidt dit niet.
In tactiek en spelopvatting verloo
chent de Keltische aard zich niet.
De Engelsen, op het hod
van hun Rijk, misten de lief
kleur en ontwerp die de ScL
hun tartans tot uitdrukking 1
Grijs en fantasieloos, als het:
hen thuis, gingen de zonen
ters die het Rijk uitzond gel
plaats van de kleurige kilt m
wereld kennis met bolhoed]
en pantalon. Wie eenmaaly
gedragen heeft, wil eigenlijk
ders meer. Maar dankzij cm
Prince, die zelf toch zo gaan
voor de dag kwam, gaan de
van vandaag op zomerse da
gekleed in een makkelijk
mini-kilt, maar dienen zij zi
helpen met een onhandige
zak die bekend staat als kort
Overigens, als het aan de I
had gelegen, zouden wij,
het kwik tot dertig graden i
zuchten onder een tempera
303 graden Keivin. Nu zijn
Schotland straten en plein
hem genoemd.
Over de hele wereld hel
Engelsen hun concept
mooie tuin aan de plaatsej
volking opgedrongen. Tot in
Afrika toe stuit men op
meen: strakke fantasieloze
nen waarop het gras met eéf1
schaartje kort gehoudenL
Hoeveel mooier zou het
Schotlands nationale bloenfe,
minerend element: velden
se distels wuiven ons tegem/^
UITVINDERS
De vraag is gerechtvaardig
mes Watt onder het ruige
bewind er wel toe gekomen"'
om zijn stoommachine uit
om daarmee de Industriële
tie in gang te zetten. Het a|c
is ja. Hij was namelijk een
zou het zonder de bureau^'
tegenwerking van de const^
Engelse regering waarschijn
eerder voor elkaar hebben fa
en meteen stukken beter he|
daan. De Schotten zijn nanP'
op technische snufjes enjfl
een onvoorstelbaar aantal u|
voortgebracht. Lj
R.W. Thomson bedacht <j
band en niet, zoals vaak v\p1
dacht, de heer Dunlop. nL
hindert het, ook die kwam u
land. John Logie Baird staa|g,
als uitvinder van de televis
patrick MacMillan bedachtp
pedalen voortgedreven fiet^
ook de eerste fietser die eet
ring kreeg: vijf shilling bo|f,
het omver rijden van een kiii
Alexander Bain bedacht ij
honderd jaar geleden del
knutselde als eerste een el^'
klok in elkaar, James Dewa^j
de thermosfles, Charles M)
de waterbestendige regenja
on-Watt kwam op het jui
ment (vlak voor de Tweeden
oorlog) op de proppen mj
Alexander Graham Bell, de i
van de telefoon, was in S<
geboren en James Chalm
blijdde de wereld met de ei
gomde postzegel. En het l
Schot die de Bank of Engl
richtte.
Tot hun grote verdriet gi
mensen vaak voor Brit en
ger - voor Engels door. Dat
voor mannen als Livingsta
dekkingsreiziger) en Flemiij
cilline). In dit geval zijn he
zonden van de vaders die d
bezoeken, maar is het hunj
heid die de Schotten parten
Het 'boomstamwerpen', slechts beoefend voor een handjevol toeristen, had een
hoofdnummer op de Olympische Spelen kunnen zijn. foto's hans van weel
PATRICK VAN DEN HURK
ekookt vet vlees, smakeloze en
onwerkelijk groene erwten, patat met vis,
niertjes en een ontbijt met gerookte ha
ring, eieren en vette bacon: het is het klas
sieke beeld dat een gemiddelde Europe
aan heeft van de Britse keuken. Zoals bij
elk cliché is het deels waar, want natuur
lijk smullen grote delen van Engeland nog
altijd van melige witte bonen in tomaten
saus. Of van bangers, die bijna onecht ro
ze varkensworstjes. Of van tripe, een mooi
woord voor gekookte pens.
En wat zou Schotland zijn zonder hag
gis, een met allerhande vermalen en suf-
gekookt orgaanvlees gevulde schapen
maag. Welshmen eten graag eend, maar
dan wel koud en in zout ingemaakt. En in
Noord-Ierland wordt nog geregeld geklo
ven aan een lekkernij als pig's trotters, ge
pekelde varkenspootjes.
Maar het zou oneerlijk zijn de traditio
nele Britse keuken daarom af te doen als
primitief en 'niet te vreten'. Culinair Ne
derland wordt tenslotte ook niet alleen af
gerekend op balkebrei en zure zult. Het
valt alleen niet te ontkennen dat de tradi
tionele keuken van de Britse eilanden an
ders is.
In kustgebieden staan vis en schaaldie
ren op het menu, lamsvlees is favoriet in
de schaaprijke heuvels en bergen, fruit en
cider kleuren de keuken van de tuinbouw
gebieden en de runderen van het groene
weideland leveren de traditionele roast
beef en de talrijke kazen en creams. De ge
woonte om elk deel van slachtvee te ge
bruiken, dus ook de organen, is ontstaan
in afgelegen en vroeger vaak arme gebie
den, net als het gebruik om vrijwel elk res
tant weer te verwerken in een volgend ge-
De regionale schotels hebben vaak
prachtige namen, zoals The poor knights
of Windsor voor een simpele broodpud
ding, Melton Mowbray pork pie voor een
hartige taart met varkensgehakt, Liverpool
lobscouse voor een kruidig stoofpotje met
lamsvlees, Angels on horseback voor een
oesterschotel met bacon, Bubble and
squeak voor een simpele maaltijd van op
gewarmde kliekjes, Cock-a-leekievoor een
gevogeltesoep en natuurlijk de Howtodie
with drappit eggs, ofte wel braadkuiken
met gepocheerde eieren. Het klinkt niet
alleen mooi, het smaakt ook nog eens erg
goed.
Upper class en aristocratie waagden
zich overigens eeuwen geleden al niet aan
dit 'volkse' eten, maar lieten Franse en
Italiaanse koks overkomen om hun maal
tijden te bereiden. Deze kringen verlaag
den zich natuurlijk niet tot schapenher-
sens en varkensoren, maar lieten zich
vooral wild, gevogelte en verse (rivier)vis
voorzetten. In die hogere sferen onstond
ook het fenomeen van de high tea, die la-
te-middag-vroege-avond-maaltijd waarin
een wél wereldwijd geliefde tak van de
Britse keuken domineert: cakes, taarten
Van drinken weten ze ook wel, de Brit
ten. Iedereen kent hun bier, whisky en
gin, maar vrijwel niemand weet dat ze al
sinds de Romeinen ook wijn maken. Ge
dwongen door het kille zeeklimaat be
perkt de productie zich tot wit, en dan
vrijwel alleen nog in zuidelijk gelegen en
beschutte gebieden. Maar zelfs in het h<
noordelijk gelegen Schotse Invernt
wordt wijn gemaakt, al is het dan niet v
druiven, maar van sap uit de zilverbei
de vlierbloesem, de lijsterbes en de spin
Wie verder kijkt dan een appelation cc
trolé kan zich er nog aangenaam door
ten verrassen.
Dat doen de Britten de laatste jar
overigens als geen ander, over de grenz
kijken. Het lijkt of ze een inhaalslagje a
het maken zijn. Het assortiment etensv
ren in een gemiddelde supermarkt is
minstens zo 'verinternationaliseerd'
dat van zeg een Albert Heijn.
Design-goeroe en fijnproever Terer
Conran die van de Habitat-meubels
heeft zich bovendien voorgenomen Lt
den tot de culinaire hoofdstad van de v
reld te maken, en geeft zelf het goe
voorbeeld door het ene trendy en c
re restaurant na het andere te opent
Misschien komt het ooit nog zo ver
een aan de Thames geserveerde bal
Cromer crab met een glas droge berl
bastwijn als het ultieme culinaire gei
wordt ervaren.
p
