NIEUWE IDENTITEIT
Een volk op zoek naar een
3
Blair
predikt het
evangelie
van het
eigenbelang
FOTO REUTERS
ihris Smith, de Britse minister
en cultuur, gaat volgende
laand naar een partijtje op
luckingham Palace. Dat is
een nieuws. Gastheer prins
iharles heeft echter ook dorian
abri, de levenspartner van
'mith, uitgenodigd. En dat
aalt de krant: de vriend van
en homo krijgt dezelfde status
Is de echtgenote van een
n wfinister, dat is een historische
'^Sodernisering van de starre
nerstaleisprotocollen,
2schd
spelfl
er uteer dan ooit met de tijd mee
•s Jr// gaan. Voor Dorian is de
rinselijke invitatie de
m f vestiging van iets wat hij al
*e[tv\ist. Engeland is veranderd, zei
hij recentelijk in een
e°hei i ten in tervie w. Toleranter
odigeworden, volwassener ook.
nog maar
eertien jaar geleden dat Smith
Ikv<
enrrte* de woorden: 'Ik ben Chris
n vomith, Lagerhuislid en
in eomoseksueel' zijn publiek en
behoudende deel van de
ls fa|atie verraste.
dan
jaar k
leringen gaan langzaam, maar
a er. Om bij het voorbeeld
h te blijven: hij was dertien
de enige parlementariër die
voor zijn 'andere' seksuele
ieid uitkwam. Het afgelopen
-g hij gezelschap van drie an
deren, |wee mannen en een vrouw.
1 Niet toevalligerwijze zijn het allemaal
Laboimpolitici. In de Conservatieve
partij is het 'not done' om openlijk
voor homoseksualiteit uit te komen.
Daar is men te gehecht aan de traditie
van schandalen en roddels.
„Dit land is veranderd, maar velen
hebben dat nog niet door, dragen het
niet uit", zegt Mark Leonard, een on
derzoeker bij de respectabele en pro
gressieve 'denktank' Demos. „Enge
land is een land van stille revolutio
nairen. Door de geschiedenis heen
heeft het zich steeds veranderd. Maar
het is opvallend dat waar andere lan
den, Spanje en Ierland bijvoorbeeld,
die veranderingen wisten om te zetten
in een nieuw imago, Engeland het
beeld bleef houden van een wereldrijk
op zijn retour, een eiland vol vreemde
tradjties, stakingen en klassentegen
stellingen."
STROPDAS
De dood en begrafenis van prinses
Diana leken de Engelsen, en zeker de
media, er ineens met hun neus op te
drukken dat dit 'hun' Engeland niet
meer is. Huilende mannen op straat,
een vorstenhuis dat door de volkswil
gedwongen met tradities breekt, een
premier die nu eens geen fouten
maakt, maar aanvoelt wat de natie
verlangt. Het oude establishment
werd bij verrassing genomen, schrijft
columniste Suzanne Moore in de
kwaliteitskrant the Independent. Voor
haar heeft het nieuwe Engeland de
stropdas afgedaan en het boorden-
knoopje los.
Moore vindt dat allemaal nog geen
signaal van echte verandering. Maar
dat ze zichzelf verraste met haar ge
voelens bij de dood van een ster-prin
ses geeft aan dat Leonard er niet zo
ver naast zit met zijn stelling dat het
land al was veranderd, maar velen
daar nooit bij stilstonden. De 23-jarige
Mark is er zelf het voorbeeld Van. De
mos is gevestigd in een statig stukje
centraal Londen, waar de panden nog
de glorie van het Victoriaanse tijdperk
uitstralen. Volgens de geldende opvat
ting beweeg je je daar in driedelig kos
tuum en afstandelijk beleefd. Leonard
is cool, joviaal, loopt op sportschoen-
tjes, draagt spijkerkleding, en weet
waar Abraham de mosterd haalt.
Maar hij is dan ook lid van een ge
neratie twintigers die in tal van maat
schappelijke sectoren aan de stoelen
van het establishment zaagt. Nog
nooit waren de kansen voor deze ver
nieuwers zo groot. Vanaf het moment
dat premier Tony Blair de familie Ma
jor uit Downingstreet 10 knikkerde ei
genlijk. Het is geen toeval dat Leo
nards flitsend geschreven boekje
'Groot-Brittannië, vernieuwing van
onze identiteit' pas na de verkiezin
gen uitkwam, gefinancierd werd door
de Design Council, de organisaties
van ontwerpers, en in vrijwel alle
kranten uitvoerig werd besproken.
Het past bij het klimaat van het vorm
geven aan maatschappelijke verande
ring, dat sinds het aantreden van Blair
de boventoon voert.
STEIGERS
Blair bouwt voort op wat al onder
Conservatieve regeringen is veran
derd. Inhoudelijk is er immers nog
niet veel nieuws onder de zon. Nog
steeds is het moeilijk om onderscheid
te maken tussen Engelsen en Britten,
omdat het de Engelsen zijn die het ge
zicht van Groot-Brittannië bepalen. Er
.zijn beginnetjes gemaakt met de ont
takeling, zoals de in referenda goed
gekeurde blauwdrukken voor zelfbe
stuur in Schotland en Wales (en, als
de onderhandelingen goed verlopen
straks ook in Noord-Ierland). Maar
het staat allemaal nog in de steigers.
Het verschil is dat John Majors pro-
blemenkabinet wanhopig probeerde
om een modern koninkrijk aan wereld
en natie te verkopen in de ouderwetse
verpakking van imperiale tradities.
Blair wil een nieuwe formule, die be
ter aansluit op wat het 'volksgevoel' is.
„We zijn veel, veel minder 'British'
dan dertig, veertig jaar geleden", zegt
de gepensioneerde professor John
Cannon, onder wiens leiding een
groep van ruim honderd historici voor
Oxford Press de Engelse geschiedenis
tegen een zeer kritisch licht heeft ge
houden. „Vroeger ging onze propa
ganda over het Empire, we hadden
zelfs een Empire Day. Dat soort din
gen bestaat niet meer. Het verschil
met andere landen, en waarschijnlijk
ook met Nederland, is dat er nog niets
anders in de plaats is gekomen, we
zoeken nog naar een nieuwe identi-
INSTITUTIES
Ook Leonard zegt dat Engeland, en in
het kielzog daarvan Wales, Schotland
en Noord-Ierland, niet aan een nieuw
imago toekwamen omdat het oude,
dat van 'Britain the Empire', zó gewel
dig sterk was. De Britse instituties
stonden als gegoten in het nationale
zelfbewustzijn: het koningshuis, het
rijk, het parlement. Nu wordt er op
zijn best aan getwijfeld, op zijn
slechtst onverschillig over gedaan.
Leonard sleept er opiniepeilingen
bij. „De waarden zijn veranderd.
Mensen identificeren zich niet meer
met het koningshuis, 'Britishness' of
Engelsman zijn. Een onderzoek in
1996 naar sociale veranderingen le
verde op dat 66 procent van de men
sen hun eigen normen en belangen
als de hoekstenen van de eigen identi
teit ziet. Slecht de helft meende dat
Engels, Schots of Welsh een belangrij
ke component was van de eigen iden
titeit."
Die sociale veranderingen zijn er
niet vanzelf gekomen. Engeland, de
bakermat van de industriële revolutie,
wordt nog vaak beschouwd als een in
dustriële natie, maar niets is minder
waar. Tweederde van het bruto natio
naal product komt uit de dienstensec
tor. Het, in termen van inkomsten,
belangrijkste exportproduct is niet
staal of kolen, maar popmuziek. De
eigen autoindustrie behoort sinds
lang tot het verleden, in Engeland
worden voornamelijk Japanse en
Duitse auto's geproduceerd.
Net als in andere Europese landen
veranderde de bevolking ook van sa
menstelling. Meer dan drie miljoen
mensen in Engeland behoren tot de
etnische minderheden. Hun gebrui
ken en cultuur hebben de leefstijl
soms ingrijpend veranderd. Datzelfde
geldt voor de invloeden uit Europa,
veroorzaakt door de open grenzen.
Toerisme, maar ook de uitwisseling
van goederen, zorgen ervoor dat En
gelsen bij wijze van spreken met iede
re hap een vleugje buitenland mee
naar binnen krijgen.
Het traditionele (en vette) Engelse
ontbijt is een toeristische attractie ge
worden, maar komt bij de doorsnee
Engelsman al jaren niet meer op tafel
of het moet bij een weekendje uit in
het hotel zijn. Het uit India afkomsti
ge gerecht Chicken Tikka heeft kidney
pie's allang van tafel verdrongen (en is
een van de betere exportprodukten
van Marks en Spencers).
MAGNEET
Leonard kan een hele rits van zulke
voorbeelden opnoemen: de Britse
filmindustrie zit in de lift, Britse mo
deontwerpers zoals John Galliano en
Alexander McQueen bepalen nu het
gezicht van gerenommeerde mode
huizen als Dior en Givenchy. Londen
trekt allang niet meer toeristen die
slechts komen voor een rondje Tower,
Houses of Parliament en Buckingham
Palace. Het is een magneet geworden
voor trendzoekers, modeliefhebbers,
discotheekduivels en liefhebbers van
een internationale keuken.
Toch blijft het vreemd dat dit beeld
maar niet tot de buitenwacht wil
doordringen. Leonard en Cannon ha
len er beiden het stereotype beeld van
een wereldrijk in verval bij. Stereoty
pen blijven nu eenmaal lang hangen.
De buitenlander die in Nederland een
afbraakwijk ziet denkt wellicht: de
zaak heeft hier een verfje nodig. De
zelfde wijk in Engeland wordt al snel
als het bewijs van achterlijkheid en
klassentegenstellingen ervaren.
De onderzoeker schuift dat voor
een deel op gemakzucht van de pers.
„Engeland afbeelden als een land van
excentriekelingen, schandaalridders
en ouderwets sentiment doet het
goed. En omdat stereotypen altijd wel
een kern van waarheid bevatten kun
je ook niet zeggen dat die verhalen ge
logen zijn. Maar ze zijn en waren ver
bezijden de Britse werkelijkheid."
Maar dat kan slechts een deel van
het verhaal zijn. Belangrijker was dat
de Engelsen hun zelfvertrouwen ver
loren. De stakingsgolven in de jaren
zeventig en tachtig beklijven langer
dan de arbeidsrust die er nu al jaren
heerst. Producten van eigen bodem
worden als inferieur ervaren, Leonard
mag er graag het voorbeeld van hifi-
keten Dixon bij halen die een huis
merk de naam Matsui gaf om het Ja
pans te laten klinken.
Volgens hem komt Margaret That
cher de eer toe als eerste te hebben
geprobeerd de wereld en de Engelsen
wakker te schudden. Thatcher wilde
een nieuwe definitie van Brits-zijn op
een ouderwetse manier bereiken. Het
was 'them and us', wij en de vijand. In
eigen land was de vijand snel gevon
den bij links, de vakbonden, buiten de
deur bij Europa, Argentinië, alles wat
waagde te knabbelen aan de reputatie
van de 'wereldmacht' Engeland.
Leonard: „Het hielp een paar jaar,
het gaf de mensen een nieuw saam
horigheidsgevoel. Maar het mislukte
omdat te veel groepen - minderhe
den, jongeren bijvoorbeeld - werden
buitengesloten."
Het nieuwe Engeland dat Leonard
en zijn geestverwanten willen verko
pen moet 'inclusief zijn. Of zoals Su
zanne Moore het in the Independent
uitlegde: de oude ideologieën zijn af
gebroken, wat Blair predikt is het
evangelie van het welbegrepen eigen
belang. Als jij het goed hebt, maar je
buurman niet en een hele hoop ande
re mensen ook niet, dan krijg je daar
last van, bereikt de ellende ook jouw
voordeur.
Volgens Leonard is het nu zaak om
Engeland beter te verkopen. Grote be
drijven als British Airways zijn al van
traditionele Britse logo's afgestapt en
presenteren zich op een mondiale
manier. De nationale toeristenorgani-
jasje gestoken, ook al is dat dan nog
een gestyleerde Union Jack tegen een
fel gekleurde achtergrond. Maar de
begeleidende video laat paleizen, kas
telen en Beefeaters contrasteren met
mode, popmuziek en het carnaval van
Notting Hill.
G00DWIL
Leonard zou het liefst het koninklijk
huis op wereldtournee sturen, vooral
langs landen waar men niet al te ge
lukkige herinneringen aan Engeland
heeft. Goodwill kweken, Engeland als
moderne natie verkopen. Daarbij pas
sen ook aanbevelingen om het land
op plaatsen waar de bezoekers bin
nenkomen - luchthavens, zeehavens -
in een nieuw architectonisch jasje te
steken, zodat de boodschap er niet
een is van verwaarlozing en traditio
nalisme.
Wellicht is het jeugdig enthousias
me van Leonard dat hem de 'veran
derde' Engelsen doet afschilderen als
minder macho, meer open naar de
wereld. Net als Moore gelooft Cannon
nog niet in zulke fundamentele wijzi
gingen. „Als ik het allemaal kon gelo
ven is het een prachtig plaatje: we zijn
liever voor elkaar, verstandiger, ge
voeliger. Maar zullen de twintigers en
dertigers van nu nog net zo denken
als ze de vijftig zijn gepasseerd? Ik zou
graag lang genoeg willen leven om te
zien hoe we ons naar buiten opstel
len. Naar Europa bijvoorbeeld."
