Amerikaanse aidsproef: moedig maar onverstandig
jeitsin nog HCS-soap begint laatste hoofdstuk
Feiten &Meningen
steeds meester 1
in machtsspel
Milosevic lijdt gezichtsverlie!
DONDERDAG 25 SEPTEMBER 1997
Het is een wanhoopsdaad die niet tot
een oplossing leidt. Zo karakteriseert
aidsspecialist Danner van het Acade
misch Medisch Centrum (AMC) het
voornemen van vijftig Amerikaanse
collega's om zichzelf tegen de dodelijk
ziekte te laten vaccineren met een ver
zwakt, maar levend aids-virus en een
proefvaccin. Op die manier hopen de
artsen uit Chicago het vinden van een
doeltreffende entstof te versnellen.
Naar een vaccin wordt al twaalf jaar
koortsachtig gezocht. Maar de grillig
heid van HIV bemoeilijkt die zoek
tocht. I let virus verandert voortdurend.
Dat heeft tot gevolg dat de antistoffen
die een vaccin het lichaam heeft laten
maken, een virus dat in een ander jasje
is gestoken niet herkent en dus niet
aanvalt.
Danner noemt het experiment van de
Amerikaanse aids-onderzoekers onver
antwoord omdat bij lange na niet vast
staat of het proefvaccin veilig is. Hij
werpt twee bezwaren op. In de eerste
plaats is het onzeker of dat door gene
tische manipulatie verzwakte virus zich
op den duur toch niet tot volwaardig
HIV ontwikkelt. Dat zou bij de deelne
mers aan deze proef tot de ongeneeslij
ke ziekte kunnen leiden.
Ten tweede duurt het tenminste vijf
tien jaar om te kunnen vaststellen of
dit experimentele vaccin daadwerkelijk
bescherming tegen HIV biedt. Van een
bespoediging in de ontwikkeling van
een goed vaccin is dan ook geen spra
ke. ,,Hoe goed ook bedoelt, daar moet
je dus niet aan beginnen", aldus Dan
ner.
In het verleden zijn er al meerdere vac
cins met virusdeeltjes uitgeprobeerd.
Op apen, maar nog nooit op mensen.
Deze testen werden echter uitgevoerd
met de 'mantel' van het virus dat be
staat uit eiwitten. Het erfelijk materiaal
was verwijderd. Daardoor was het risi
co uitgesloten dat de virusdeeltjes zich
konden vermenigvuldigen. Tot nog toe
is gebleken dat vaccins van deze aard
niet afdoende zijn.
De vrijwilligers van de International
Associaton of Physicians in AIDS Care
gebruiken echter een aids-virus waar
uit maar ten dele de erfelijke compo
nenten zijn weggehaald. Ze gaan ervan
uit dat het dan niet meer in staat is
zich te vermeerderen, zoals ook het ge
val is met vaccins tegen mazelen, pok
ken en polio. Danner daarentegen be
twijfelt sterk of dit ook met een ver
zwakt aids-virus het geval is. HIV is na
melijk een zogenaamd retrovirus, dat
zich na binnendringen van de cel sa
menvoegt met het erfelijk materiaal
van die cel. In theorie is het goed mo
gelijk dat daardoor zo n uitgekleed vi
rus zichzelf op deze wijze weer com
pleet kan maken.
Danner kan dan ook niet begrijpen
waarom zijn Amerikaanse collega's
zich in deze waaghalzerij storten. „De
enige verklaring die ik kan bedenken is
dat ze uit frustratie handelen. Het
duurt ze allemaal te lang." En dat
klopt. De voorzitter van de associatie
en een van de vrijwilligers, Gordon
Nary, verklaarde tegenover de Ameri
kaanse media dat de nieuwe, hoopvol
le medicijnen van dit moment slechts
zes procent van het totaal aantal aids-
patiënten in de wereld bereikt.
„Dat is ook deprimerend", stelt Dan
ner. „Maar zo werkt dat nu eenmaal.
Tegen malaria bestaat ook nog geen
vaccin en het heeft eindeloos lang ge
duurd totdat een vaccin tegen hepati-
tus B voorhanden was. Het nu eenmaal
een ingewikkelde materie die veel tijd
vergt. Ik vind die Amerikanen moedig,
maar niet verstandig."
De risico's die de vrijwilligers lopen,
stuit ook op weerstand bij de Utrechtse
ethicus Vedder, verbonden aan de ka
tholieke universiteit van Tilburg. „Is
het wel zo heldhaftig wat ze willen
doen. Zo ver ik het kan overzien, zijn
de gevaren voor de proefpersonen
groot en dan moet je volgens de wes
terse moraal toch vaststellen dat dat
onverantwoord handelen is. Want mis
lukt de proef met de Amerkaanse ge
neesheren en raken zij besmet dan
kunnen ze ook anderen infecteren."
UTRECHT TACO SLAGTER
Belegger kan gokken op afloop claim Van den Nieuwenhuyzen
Boris Jeitsin beheerst alle trucs van
het in Rusland zo ingewikkelde
machtsspel nog perfect. Daaraan
hoeft niemand meer te twijfelen na
het optreden van de 66-jarige presi
dent in de Federatieraad, een colle
ge waarin de regionale heersers zijn
vertegenwoordigd. Resoluut defini
eerde hij in een half uur de nieuwe
rol van de staat. Het komt er kort
gezegd op neer dat de overheid vi
tale sectoren van de economie gaat
controleren en een heel pakket eco
nomische maatregelen invoert die
voor iedereen bindend zijn.
Jeitsin herhaalde dat het land
zonder de radicale kuur van de
vrije-markteconomie de naweeën
van het communisme niet had kun
nen overwinnen. Maar nu moet het
voorbij zijn met de wild-westtoe-
standen waarbij sommiger* miljar
den verdienden, maar, de meesten
vrijwel alles verloren.
Voor de puissant rijken die hun
vermogens in het buitenland heb
ben geparkeerd, had Jeitsin een ver
lokkend aanbod: terug met dat geld,
we zullen niet onderzoeken hoe jul
lie eraan zijn gekomen en in ruil
voor die belofte dragen jullie tien
tot vijftien procent van de buit af
aan de staat.
Dé machtigste bankiers, die als
dank voor de steun aan Jeitsin ei
genlijk konden doen en laten wat ze
wilden, kregen opnieuw te horen
dat die gouden tijden voorbij zijn.
Jeitsin zei dat ook zij de samenle
ving behoren te dienen en moeten
bijdragen aan het welzijn van de
burgers.
Voor de grootste bankiers kan dat
nauwelijks verrassend zijn geweest.
Na een confrontatie tussen hen en
de radicale hervormers in het kabi
net had Jeitsin de bankiers al duide
lijk gemaakt dat hun absolute vrij
heid wat ingeperkt zou gaan wor
den. Maar wie had gedacht dat dit
ten voordele van de eerste vice-pre
mier Tsjoebais zou uitpakken, heeft
de oude Kremlin-strateeg weer eens
onderschat. Het presidentiële appa
raat, in casu Jeitsin zelf, neemt de
allerbelangrijkste zaken zelf in han
den.
Jeitsin moet uiteraard wel een ste
vige machtsbasis hebben voor de
uitvoering van zijn voornemens. In
het .recente verleden vormden de
invloedrijke financiers en Tsjoebais
zijn rugdekking. Nu staan de ban
kiers niet meer zo te trappelen om
hem zijn diensten te bewijzen en
moet Tsjoebais enigszins onder
controle worden gehouden.
Maar Jeitsin zou Jeitsin niet zijn
als hij er niet iets op had gevonden:
de Federatieraad moet zijn aanvul
lende machtsbasis worden. In deze
raad zitten alle regionale heersers,
die veelal zonder enige daadwerke
lijke parlementaire controle in hun
gebieden de macht uitoefenen. En
hen komt het prima uit als daar in
het verre Moskou een wijze, oudere
leider het geheel een beetje in de
gaten houdt en hen verder met rust
laat.
Jeitsin was zeer complimenteus
aan hel adres van de regionale lei
ders. Hij was positief over de sa
menwerking, beloofde meer decen
tralisatie en financiële hulp. Het
ging erin als koek. Maar er zit ook
een gevaarlijke kant aan dit geflirt.
De separatistische tendensen in
sommige regio's zijn niet te onder
schatten. Voor een aantal leiders
vertegenwoordigt Moskou een
nieuwe oligarchie, is de hoofdstad
een poel van corruptie, misdaad en
atheïsme. Met de mond zullen ze
Jeitsin uiteraard steunen, maar het
grote gevaar is dat ze hun nieuwe
vrijheden zullen gebruiken om nog
meer hun eigen gang te gaan. En
dat wordt gevaarlijk in dit reusachti
ge land, waarin steeds meer burgers
ervan overtuigd zijn dat de heersen
de elite helemaal niet van plan is de
macht met wie dan ook te delen.
Zijn creativiteit heeft Joep van den Nieuwenhuyzen nog niet in de steek
gelaten. Hoewel de glans van de 'bedrijvendokter' goeddeels is verbleekt
door de HCS-affaire, gebruikt hij die zaak nog een keer ten eigen bate.
Na zijn vrijspraak eist hij 1,2 miljard gulden schadevergoeding van de
Staat en de beursvereniging, en liefhebbers kunnen sinds gisteren een
certificaat van Begaclaim (hêt voor deze zaak opgerichte 'bedrijf) kopen
dat recht geeft op een deel van de buit. Als ultieme wraak op het beurs-
bestuur gaat het bedrijf volgende week naar de beurs.
Daarmee is de HCS-affaire aan een
nieuw en aan hoe dan ook het
laatste hoofdstuk begonnen. Het
zoveelste hoofdstuk inmiddels,
want de voorkennis-zaak stamt uit
1991. In dat jaar kreeg de toenmali
ge Begemann-bestuursvoorzitter
Joep van den Nieuwenhuyzen de
hoofdrol toebedeeld. De Amster
damse effectenbeurs en het Open
baar Ministerie beschuldigden hem
van misbruik van voorkennis bij de
uitgifte van HCS-aandelen. Voor het
eerst in de geschiedenis zou een
Nederlander worden vervolgd we
gens misbruik van voorwetenschap.
In de jaren daarna ging Van den
Nieuwenhuyzen flink door de juri
dische molen. In april 1994, bij de
eerste zitting voor de rechtbank in
Amsterdam werd hij vrijgesproken.
Het Openbaar Ministerie ging ech
ter onder leiding van zijn belang
rijkste tegenspeler en officier van
justitie Van Nierop in beroep. Het
hof in Amsterdam veroordeelde
Van den Nieuwenhuyzen tot een
halfjaar gevangenis plus een geld
boete van een ton. De Hoge Raad
vernietigde dit vonnis echter weer
in 1995. Het hoogste rechtscollege
verwees de zaak naar het gerechts
hof in Den Haag. Van den Nieu
wenhuyzen werd vorig jaar vrijge
sproken, vijfjaar na de eerste be
richten over de HCS-affaire.
Van den Nieuwenhuyzen vond dat
justitie hem gebruikte als proefko
nijn. Het Openbaar Ministerie had
in zijn ogen grote haast om een eer
ste voorkennis-strafzaak voor de
rechter te brengen. „Proefprocessen
lijken aantrekkelijk voor theoretici,
in de praktijk kunnen ze voor het
proefkonijn dodelijk zijn. Misschien
moet mijn cliënt maar lid worden
van de Bond tot Bestrijding van de
Vivisectie", verklaarde zijn advocaat
Spigt.
Officier van justitie Van Nierop was
in de ogen van Van den Nieuwen
huyzen de grote boosdoener. Zijn
strafeisen waren lachwekkend, zo
vond de ondernemer altijd. De on
dernemer dreef regelmatig de spot
met de officier. Hij bood aan een
economieboek te schrijven voor
Van Nierop 'zodat hij ook eens te
weten komt wat er in de maat
schappij speelt'.
Na de definitieve vrijspraak wilde
de voorheen zo actieve bedrijven
dokter niet meer in Nederland wo
nen. Zijn reputatie was te veel aan
getast. ook al bleek hij onschuldig te
zijn. Curasao werd zijn nieuwe
woonplaats. „Nederland is nu een
maal een klein landje. Als je een
steen in het water gooit, zijn de
kringen goed merkbaar", verkon
digde hij al toen hij nog midden in
de procedures zat.
Erg actief is de ondernemer niet
meer in Nederland. De Rotterdam
se onderzeebootwerf RDM is zijn
eigendom. De bindingen met Bege-
mann uit Breda zijn geheel verbro
ken. Wel probeerde Van den Nieu
wenhuyzen een herstart van Fokker
te bewerkstellingen, waarvoor hij
zelfs met het vliegtuig naar Maleisië
ging om steun te vinden. Echt en
thousiast werd politiek Den Haag
niet over de bemoeienis van Van
,den Nieuwenhuyzen. Zijn reputatie
was niet al te best door alle commo
tie rondom HCS.
In de jaren tachtig keek Nederland
nog tegen een heel andere Joep aan.
Binnen enkele jaren stampte hij
met steun van schoonvader Gerrit
van der Valk een metaalimperium
uit de grond. Hij begon met het
kleine machinefabriekje Stramproy-
Een paar jaar later kocht hij het ziel
togende, maar beursgenoteerde Be-
gemann. Die firma werd uitge
bouwd tot een conglomeraat dat
beginjaren negentig bestond uit
buizenfabriek Bredero Price, Holec,
RDM, de Russische opleggerfabriek
Krasnajarsk en de Belgische Boel
werf.
Gretig keek hij naar de Duitse wa
gonbouwer Deutsche Waggonbau.
Die transactie zou zijn concern naar
de top moeten brengen, waardoor
de omzet verdubbeld zou worden
tot f2,6 miljard. Die droom kwam
niet uit. HCS gooide roet in het
eten, waardoor de aankoop van
Waggonbau afketste.
Daarna zakte het imperium van
Van den Nieuwenhuyzen langzaam
weg door geldgebrek en de commo
tie over de voorkenniszaak. Van den
Nieuwenhuyzens rol als dynamisch
ondernemer was uitgespeeld. In
vrijwillige ballingschap op Curasao
probeert hij nu alsnog aanspraak te
maken op schadevergoeding. En als
hij die krijgt, heeft hij de ultieme
wraak
DEN HAAG WALTER DEVENIJNS
Van den Nieuwen
huyzen bekijkt met
zijn advocaat Spigt
nog even de stukken
vlak voor zijn defini
tieve vrijspraak.
FOTO ANP
WIM STEVENHAGEN
Macht Joegoslavische president brokkelt verder af
Slobodan Milosevic en zijn
linkse blok hebben afgelopen
zondag bij de Servische parle-
ments- en presidentsverkie
zingen gevoelig gezichtsver
lies geleden. Dat Milosevic'
kandidaat voor het Servische
presidentschap Lilic in de
eerste ronde geen absolute
meerderheid zou halen was
ingecalculeerd, maar het re
sultaat van het linkse blok bij
de parlementsverkiezingen
was een regelrechte aanflui
ting-
Bij de vorige verkiezingen in
1993 haalde het linkse blok
nog 128 van de 250 zetels. Dit
keer - de definitieve uitslag
wordt pas vandaag veiwacht -
blijft de teller waarschijnlijk
op 110 zetels steken en zijn
Milosevic en de zijnen dus de
meerderheid kwijt. En dat
terwijl ze er alles aan gedaan
hadden om een ruime over
winning te verzekeren. Zo zag
Milosevic kans de Zajedno-
coalitie van drie oppositie
partijen, die hem afgelopen
winter het leven maanden
lang zuur maakte met massa
le demonstraties, op te bla
zen. Het Zajedno-blok dreig
de met een boycot van de
verkiezingen omdat de mini
male voorwaarden voor eer
lijke verkiezingen, zoals toe
gang tot de media, niet aan
wezig zouden zijn.
De sluwe Milosevic slaagde er
echter in om Vuk Draskovic,
de ambitieuze leider van de
Servische Vernieuwingsbewe
ging (SPO), over te halen als
nog mee te doen aan de dub
bele verkiezingen. In ruil voor
een aantal ministerposten, zo
wil het geruchtencircuit in
Belgrado. Daarmee sloeg
Milosevic drie vliegen in een
klap: De Zajedno-coalitie was
opgeblazen en de verkiezin
gen waren gelegitimeerd Om
dat een deel van de democra
tische oppositie meedeed. En
met Draskovic' SPO beschikte
Milosevic' linkse blok in geval
van nood over een redelijk
respectabele coalitiepartner.
Respectabeler in ieder geval
dan de ultra-nationalistische
Servische Radicale Partij
(SRS) van de racist Vojislav
Seselj.
Om een gunstig resultaat
voor zijn partij verder te ver
zekeren, veranderde Milose
vic het kiesstelsel. In distric
ten waar de oppositie tradi
tioneel veel stemmen haalt,
moest een kandidaat vele
malen meer stemmen halen
voor een zetel dan in traditio
nele linkse bolwerken. En
tenslotte stond het gros van
de Servische media als van
ouds geheel in dienst van
Milosevic en zijn linkse blok.
Tegen die achtergrond is het
een afgang dat het linkse blok
de absolute meerderheid
ruimschoots niis loopt. Bo
vendien heeft Milosevic zich
zelf opgezadeld met een ze
sterke, extreem-nationalist
sche en extreem-rechtse oj
positie. Seseljs SRS groeide
mede dankzij een groot aai
tal proteststemmen, uit tot
tweede partij van het land
met meer dan 80 zetels.
De sterke man van de Servi
sche politiek zal nu waar
schijnlijk gedwongen zijno
zaken te doen met Vuk
Draskovic en zijn SPO. Een
coalitie met Seseljs SRS lijk
uitgesloten omdat een derj
lijk rood-bruin pact Servië
nog verder in een internatii
naai isolement zou brengei
Veel politieke analisten in
Belgrado gaan er nu al vani
dat de nieuwe Servische rej
ring geen lang leven beschi
ren zal zijn. Het land maakt
een diepe politieke, econoi
sche en sociale crisis door.
Milosevic' linkse blok heeft
de afgelopen jaren bewezei
de hoognodige vergaande
hervormingen niet door te
willen voeren. Draskovic'S
lijkt daar bij gebrek aan hel
dere ideeën evenmin toe in
staat, terwijl Seselj Servië n
zijn ultra-nationalistischer
cepten al evenmin de eenei
twintigste eeuw in kan lood
sen.
BOEDAPEST HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
Een jolige benadering van aids tijdens een congres over de ziekte,
rikaanse medici willen nu een levensgevaarlijk experiment doentf
in de zoektocht naar een vaccin nog weinig vooruitgang is gebo
FOTO AP PETER Dt
KAMpMÉj-Au
s7 glTTB
r mL wwmU
CAMP INÓ
•KPiiiBF M hmifa Hèrow: fettremsiÉL w AII^EM m<A
fcutiEN
