Yucca geeft
biggen kracht
Wetenschap Techniek
Grillen van de zon gevaarlijk voor satellieten
Gnoes en zebra's
zoeken fosfor
Computer spiedt naar bosbranden
DONDERDAG 25 SEPTEMBER 1997
Yucca-extracl verlaagt biggensterfte
in de zeugenhouderij. Minder dode
biggen worden geboren en tijdens
de zoogperiode groeien de biggen
harder. Dat blijkt uit Belgisch on
derzoek van het Centrum voor Prak
tijkonderzoek in Kersbeek.
In het onderzoek zijn 115 zeugen
twee weken voor het werpen ver
deeld in twee groepen. De ene
groep kreeg dagelijks vierhonderd
gram yucca-extract en de andere
groep niet. Bij de yuccagroep werd
43 procent minder biggen dood ge
boren dan bij de controlegroep.
Het exotisch spul, genaamd Micro-
aid, had het meeste effect op eerste-
worpszeugen en bij zeugen na hun
vierde worp. Het goedje had geen
invloed op het geboortegewicht.
De gunstige werking wordt toege
schreven aan een lagere ammoniak-
produktie. Hierdoor ontstaat een
gezonder stalklimaat en nemen de
zoogtechnische prestaties toe.
De jaarlijkse migratie van gnoes en zebra's
in Afrikaanse savannes berust op het zoe
ken naar fosfor. Dat blijkt uit onderzoek
van de Landbouwuniversiteit Wageningen
in Tanzania.
In het savannegebied Masai leeft het wild
grotendeels in nationale parken. Zodra de
eerste regens vallen begint van daaruit de
jaarlijkse grote trek. Ongeveer 40.000 gnoes
en zebra's verlaten de parken en versprei
den zich over de omringende gebieden. Na
zes maanden, als de regens zijn gestopt,
keert het wild terug in de parken en ver
blijft daar gedurende het droge seizoen.
Anderhalf jaar lang verzamelden Wage-
ningse onderzoekers grasmateriaal, zowel
in als buiten het park. Chemische analyse
toont aan dat de grassen niet verschillen
wat betreft belangrijke voedingsstoffen als
stikstof en calcium. Wel was er grote varia
tie in de hoeveelheid fosfor. Dat verschil is
terug te voeren op een andere bodemsa
menstelling.
Alleen de natte-seizoensgebieden (buiten
het park) bevatten genoeg fosfor voor zo
gende vrouwtjesdieren. De runderen en
paarden bereiken deze streken tegen de
tijd dat ze massaal moeten werpen. Als ze
niet zouden migreren lopen de vrouwtjes
ernstige fosfortekorten op door de beval-
ling.
De terugkeer naar de nationale parken
wordt verklaard door de rivieren die in de
natte gebieden ontbreken. Bovendien is
het fosforgehalte van het gras in het droge
seizoensgebied wel voldoende voor drach
tige vrouwtjes. Na terugkeer in het Masai-
park worden de kalveren en de veulens ge
speend en raken de meeste dieren weer
drachtig.
Het strategische wel en wee van het
Amerikaanse ministerie van defensie
is grotendeels top secret, maar zo nu
en dan lekt er toch wat van naar bui
ten. De defensie-specialisten begin
nen zich, zo meldt het weekblad
'Aviation Week Space Technology',
steeds meer zorgen te maken over de
zon. Gedurende de laatste jaren heeft
men, met behulp van geavanceerde
satellieten, die speciaal voor de bestu
dering van de processen op de zon
werden gebouwd en gelanceerd, meer
inzicht verkregen in de invloed van de
zon op onze aarde en op haar onmid
dellijke omgeving.
Soms kunnen we de gevolgen daar
van met het blote oog duidelijk zien:
noorder- en zuiderlicht. Dat lichtver
schijnsel ontstaat doordat pakketten
geladen deeltjes, weggestoten tijdens
uitbarstingen op de zon, botsen met
delen van het magnetische veld van
onze aarde boven de noord- en de
zuidpool. De storingen die ze op het
aardmagnetische veld uitoefenen,
veroorzaken veelal het wegvallen van
radioverbindingen.
De invloed van zonne-erupties kan zo
groot zijn, dat in bepaalde gebieden
transformatorhuisjes overbelast raken
en uitbranden. En dat gebeurt dan al
lemaal in de dikste onderlagen van
onze dampkring, die het meest be
schermd tegen de zonsinvloed heten
te zijn. Hoe, zo redeneren de defen
siespecialisten, moet dat zonder die
bescherming, dat wil zeggen: buiten
de dampkring, dan wel niet zijn?
Behalve af en toe enkele menselijke
wezens (vooral in het Russische ruim
testation MIR) bevindt zich buiten de
dampkring ook een groot aantal
waardevolle satellieten. Die staan on
afgebroken bloot aan de eruptieve
grillen en grollen van onze zon; zon
nepanelen, nodig voor stroomopwek
king, worden als het ware 'gezand
straald' door zonne-erupties, micro-
De enorme uitbarstingen die voortdurend
processoren raken er door onklaar en
elektronische circuits overbelast.
Steeds meer argwanende ogen van
satelliettechnici, wetenschappers en
militair personeel worden op de zon
gericht als weer een satelliet 'onver
klaarbare' kuren begint te vertonen,
dan wel geheel uitvalt.
„Slechts in enkele gevallen hebben we
de relatie tussen een zonne-uitbar-
sting en het uitvallen van een satelliet
ondubbelzinnig kunnen aantonen",
zegt majoor Scott Turek, een lucht
machtofficier van de bekende lucht
machtbasis in Falcon, Colorado. Het
op de zon voorkomen, zorgen op aarde en in de ruimte voor veel overlast, foto opd
daar gestationeerde 55-ste gevechtss
quadron is eind vorig jaar omgedoopt
in '55th Space Weather Squadron'.
„Speciaal met het doel om, zeg maar,
het interplanetaire weer van dag tot
dag te kunnen voorspellen", aldus
Turek, „en omdat dat weer vrijwel ge
heel bepaald wordt door wat er op de
zon gebeurt, volgen we de zon onaf
gebroken."
„Bij een zware uitbarsting kunnen we
dan gevoelige onderdelen in satellie
ten uitzetten of een satelliet in z'n ge
heel kantelen, zodat kwetsbare delen
meer beschermd zijn."
Turek vertelt over één van de voorval
len, in maart 1989, toen de weersatel-
liet 'Goes-7' letterlijk en figuurlijk de
hete adem van de zon voelde. „Mid
den op de zon verscheen een enorme
vlam en korte tijd later werd de aarde
omspoeld door een intense wolk van
protonen waarvan de Goes de volle
laag kreeg. Meer dan de helft van de
zonnepanelen viel uit en de weersa-
telliet moest jaren eerder dan gepland
worden opgegeven."
duceert een geavanceerde,
draagbare computer een na
tuurgetrouwe kaait van het ge
bied waarboven wordt gevlo
gen, alsmede de positie van de
plaats waarboven men zich be-
Een computerprogramma
waarmee bosbranden sneller
kunnen worden opgespoord i
bestreden. Dat is bedacht op
het onderzoeksinstituut 'Acade- vindt. De truc is dat het
my of Infrared Thermography'
(AIT) in Kamloops in Canada.
Dit instituut is gespecialiseerd
i thermografie met behulp
tebeeld dat door de naar bene
den gerichte infrarood-detecto-
ren wordt gezien, direct over de
kaart van het betreffende ge-
infrarode straling. Het program- bied gelegd kan worden.
i 'QuickMap' genaamd,
wordt ondersteund door Win
dows 95.
Detectoren voor warmte-(ther-
mo)straling (wat infrarood licht
in feite is) bestaan al geruime
tijd. Nieuw is dat de Canadezen
detectoren laten opereren vanaf teur
grote hoogte, vanuit een vlieg
tuig of helikopter, en dat hun
geografische positie onafgebro
ken tot op enkele meters be
kend is. Dat gebeurt met behulp
van de zogeheten 'Global Posi
tioning Satellites' (GPS) die spe
ciaal voor dat doel ineen baan
om de aarde zijn gebracht.
In vliegtuig of helikopter repro-
Zo is onmiddellijk t
ongewoon veel warmte wordt
uitgestraald, door branden bij
voorbeeld. „De contouren van
dat gebied worden met e
r onder controle te krijgen.
Een blusvliegtuig kan desnoods
al enkele minuten na het uit
breken van brand opstijgen om
water in te nemen."
Vliegen met blusvliegtuigen is
duur en als men een brand al in
het beginstadium kan bestrij
den scheelt dat dus veel geld.
„De ikoontjes van Windows 95
zijn prachtig te gebruiken voor
het aangeven van allerlei bij
zonderheden in gebieden waar
brand uitbreekt," aldus New
port. „Bovendien kun je er ook
mee oefenen."
Wat het systeem gaat kosten
leespen op het scherm aangege- weet Newport nog niet. „Door
i," zegt Ron Newport, direc- de gevoeligheid van de detecto-
AIT en een van de s
menstellers van 'QuickMap'.
„Vervolgens gaat dat direct, me
de nodige informatie over de
intensiteit van het vuur is en
om wat voor bos het gaat, en ol
er ook bebouwing in de omge
ving te vinden is, naar een cen
trale. Daar bepaalt men ernst e
omvang en hoeveel waterbom
bardementen nodig zijn
ren te veranderen, kunnen ook
andere dingen zichtbaar wor
den gemaakt die men graag wil
weten. Zoals olielozingen, ille
gale dumping van afval en an
dere schadelijke of gevaarlijke
praktijken. Er zijn legio toepas
singen mogelijk
prijs sterk kan
het
4
10
1
8
8
2
5
10
2
2
6
1
9
3
5
10
2
8
8
10
8
6
2
6
9
7
7
10
7
8
2
8
5
2
3
9
3
6
2
10
8
5
3
10
8
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
OPGAVE
OPLOSSING
SLEUTELWOORD
In sommige vakjes staat een
getal dat correspondeert met
een getal in de balk onderaan.
De letters die ingevuld moeten
worden in de vakjes met een
getal kunnen ook op de balk
worden ingevuld. Verticaal vor
men de letters in de eerste en
derde kolom ook een woord.
Hoe luidt het sleutelwoord?
Horizontaal 1. Bloedwraak; 2. on
vriendelijk; 3. nalatig; 4. kijkkast;
5. aanhoudende spanning; 6.
huidversiering; 7. landverhuizer;
8. eenvoudig hotel.
CRYPTOGRAM
blik
aster-a-o
c-o-o-1-1
h-opstand
ton-se
ee-bar
romance
o- ie
postuur
HEINZ
SNAP JU
H/&2 /ETS
VAN, JAAP?
JONSehS
m/j /s het
TE6EM /JE
fZEO&S.
TOMPOES
Heer Bommel en de grauwe razer
Hij nam haastig afscheid en terwijl
de woordenrekelaars" en „schuifel-
been" hem door de gesloten deur
naklonken, spoedde hij zich bekom-
merd door het herfstlandschap in de
richting van de stad. „Wat wordt er
toch veel geleden", zo prevelde hij.
„Geen wonder dat het ventje grauwt
en snauwt. Het heeft nooit liefde ge
kend, opgevoed als het is door een
tierende vogel. Het is verschrikkelijk
om aan zo'n kindertijd te denken!"
Hij hield de pas in en keek rond alsof
hij door een plotselinge gedachte ge
troffen werd. „Nee!" riep hij uit. „Het
was verkeerd van mij om het arme
ding aan een paar vreemden mee te
geven. Het kan me niet schelen wat
Joost zegt. Razertje heeft het gevoel
van een heer nodig en niet het ver
stand van botte geleerden, dat is dui
delijk!" Met deze woorden zette hij
koers naar de kliniek van doctor Ziel
knijper, die niet ver van daar gelegen
was.
De geleerde zat op dat moment naast
de brancard waarop het monster lag
en sprak het vriendelijk toe. „Ont
span je", sprak hij met rustige stem.
„Denk eens terug aan de tijd datje
nog kleuter was. Wat herinner je je?"
„De razer sloeg lodderig de ogen op
en knipoogde gehinderd tegen het
felle licht. „Krotter!" fluisterde hij
schor. „Krothuis!" „Hoort u wel?"
riep de zielkundige opgetogen tegen
de professor. „Deze woorden wijzen
op slechte woningtoestanden. Zo'n
analyse is hoogst interessant voor
ons vaklieden!"
H
W
R
DOOR JAN VISSER
Hardnekkige wolkenvelden waren er gisteren debet aan dat het
zonnige karakter van september werd onderbroken. Alleen in het
noordoosten klaarde het in de loop van de middag op resulterend
in maximaal 19 graden op Eelde.
In westelijk Nederland waren de temperaturen vanwege de be
wolking lager maar het kwik kroop niet in zijn schulp. Bloemen-
daal noteerde maximaal 17,1 en Schiphol 16,9 graad. Dat de
bewolking zich de hele dag wist te handhaven kwam overigens
doordat de luchtverplaatsing, de wind dus, weinig te betekenen
had.
Tijdens de afgelopen nacht is de bewolking naar de Noordzee te
ruggedrongen. Het gevolg was dat de temperaturen tot om
streeks 6 graden daalden. Het hogedrukgebied boven de Noord
zee breidt zich de komende dagen over zuidelijk Scandinavië uit.
Ook boven het midden van Europa staan de barometers op mooi
weer. Voor onze omgeving houdt deze drukverdeling in dat het
rustige en meest zonnige weer wordt geprolongeerd. Wel is er tij
dens de nacht en ochtend een grotere kans op mist.
Wanneer de mist tijdig het veld ruimt kan de temperatuur tijdens
de middaguren nog op maximaal 20 graden uitkomen. Op som
mige dagen wordt het echter nog wat warmer. Zo worden voor
vrijdagmiddag maxima tot 21/22 graden verwacht.
De verwachting is dat de 'Oudewijvenzomer' tot na het weekein
de wordt verlengd. Diepe depressieperikelen op het noordelijk
deel van de Atlantische Oceaan krijgen dan ook geen vat op onze
streken. In sommige meteorologische kringen werd daar, nota
bene al op woensdag, wel nadrukkelijk op gezinspeeld. Dat ge
beurde op grond van het Europese atmosfeermodel.
De overige atmosfeermodellen, die van het Duitse en Engelse
weerinstituut, waren aanmerkelijk optimistischer. Hun visie lijkt
de komende tijd bewaarheid te worden.
E U
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
Noorwegen:
In de noordelijke helft
overwegend veel wolken
en vooral morgen van tijd
tot tijd regen, in de bergen
nacht en ochtend plaatse
lijk mist Maxima van 8
graden in het noorden tot
20 plaatselijk in het zui-
wolkenvelden en
plaatselijk regen. Vereder
droog, rustig en tamelijk
zonnig weer,^ maarzin de
lijk mist. Middagtempera-
tuur van 13 graden in het
noorden tot 20 plaatselijk
in het zuiden.
Denemarken:
Rustig, droog en op veel
plaatsen tamelijk zonnig, maar morgen
vooral in het westen kans op hardnekki
ge wolkenvelden. In de nacht en och
tend plaatselijk mist. Middagtempera-
tuur tegen de 20 graden.
Engeland, Schotland, Wales en Ierland:
Droog en rustig weer. In de nacht en
vroege ochtend plaatselijk mist. Verder
zonnige perioden, maar vooral in het
noorden hier en daar ook hardnekkeige
wolkenvelden. Middagtemperatuur van
15 graden in bewolkte gebieden tot 20
België e
nige s'
20
I morgen c
Luxemburg:
Fraai en droog weer met veel zon.
nacht en ochtend kans op enkele
banken Middagtemperatuur ruir
Noord- en Midden-Frankrijk:
Aanhoudend rustig en zonnig weer. In
de nacht en ochtend hier en daar mist.
Aanhouden warm met maxima tussen
23 en 28 graden.
Portugal:
Tamelijk bewolkt en van tijd tot tijd re
gen, mogelijk ook onweer. Vooral mor
gen kan veel regen vallen, met name in
het zuiden. Middagtemperatuur afhan
kelijk van het aantal opklaringen tussen
20 en 26 graden.
Madeira:
Afwisselend zon en wolkenvelden en
kans op een bui. Middagtemperatuur
ongeveer 23 graden.
op een enkele regen- of onweersbui.
Morgen minder zonnig en grotere buien
kans. Middagtemperatuur uiteenlopend
van circa 21 graden langs de Golf van
Biskaje tot circa 30 graden in het bin
nenland.
Canarische Eilanden:
Op de zuidelijke stranden veelal zonnige
perioden maar elders meer bewolking en
kans op een bui. Morgen wat meer wol
ken. Middagtemperatuur ongeveer 27
Marokko:
Westkust: naas
bewolking en
bui. Middagtemperatuur ongeveer 28
Perioden met zon. Vandaag vooral in het
noorden, morgen ook elders kans op een
stevige regen- of onweersbui. Middag
temperatuur ongeveer 26 graden.
Zuid-Frankrijk:
Rustig en droog weer. In de nacht en
vroege ochtend kans op mist. Verder
meer bewolking. Aanhoudend zomers
warm met maxima tussen tussen 25 en
30 graden.
Mallorca en Ibiza:
Zonnige perioden, maar ook kleine kans
op een bui. Middagtemperatuur onge
veer 27 graden.
Vandaag ten zuiden van Rome wisselend
bewolkt en kans op enkele regen- of on
weersbuien. In het noorden, en morgen
ook elders flink wat zon en meest droog.
Middagtemperatuur ongeveer 25 gra
den, maar met name langs de Adriati-
sche wat frisser door een toenemende
oostelijke wind
Corsica en Sardinië:
Zonnige perioden, maar vooral op van
daag ook kans op een fikse regen- of on
weersbui. Middagtemperatuur iets bo
ven 25 graden.
Malta:
Half tot zwaar bewolkt en vooral van
daag nog een paar stevige (onweersbui
en. Middagtemperatuur ongeveer 25
Griekenland en Kreta:
Vandaag op het vasteland flink wat be-
kans op enkele
op de Eilanden
in de Ionische Zee ier en daar veel neer
slag. Rond de Egeïsche Zee, morgen ook
elders, zonnige perioden en meest
droog. Middagtemperatuur van circa 20
tot 25 graden.
Turkije en Cyprus:
Flinke zonnige perioden mar soms ook
wat wolken. Veelal droog. OP de
Egeïsche Zee toenemende wind. Mid
dagtemperatuur uiteenlopend van iets
beneden 20 graden op de Dardanellen
tot een graad of 25 op Cyprus.
ten eerst ook enkele wolkenvelden. Mid
dagtemperatuur van 16 graden in het
noorden tot ruim 20 in het Rijndal.
Zwitserland:
Flinke zonnige perioden en droog. In de
nacht en vroege ochtend hier en daar
mist. Middagtemperatuur
Droog. Na enkele mistbanken, overdag
overwegend zonnig, Maxima van 15 tot
ruim 20 graden.
Polen:
Af en toe zon, maar vooral in het oosten
en zuiden kans op een enkele bui. In de
nacht en vroege ochtend hier en daar
mist. Middagtemperatuur oplopend tot
circa 18 graden in het westen. In het
oosten blijft het frisser.
Tsjechië en Slowakije:
Wolkenvelden, in Slowakije kans op wat
regen. Geleidelijk meer zon en meest
droog. Middagtemperatuur iets oplo
pend naar bijna 20 graden.
Hongarije:
Flink wat zon maar soms ook wat wol
kenvelden. Waarschijnlijk droog. Mid
dagtemperatuur ongeveer 19 graden.
VRIJDAG 26 SEPTEMBER 1997
Waterstand
IJmuiden Katwijk
Hoog 00.05 12.55 23.38 12.28
Laag 08.16 20.35 07.57 20.16
Weerrapporten 24 september 20 u
10 2 17 9 O.C
w 1 20 9 0
