Vredesmissie
vereist
andere
soldaat
7
ZATERDAG 13 SEPTEMBER 1997
Pleidooi voor aparte VN-organisatie of meer vrouwen als blauwhelm na 'Angola-affaire'
De Angola-affaire is 'verderfelijk', maar
zeker niet uniekElke buitenlandse missie
heeft zijn excessen. Een betere selectie van
militairen en aangepaste opleiding kan de
kans op misdragingen verkleinen maar
nooit wegnemen. Wangedrag zal altijd
voorkomen, maar mag nooit in de doofpot
verdwijnen en ongestraft blijven.
door MONIQUE DE KNEGT
e hebben wroeging. Van de dingen
die ze hebben gedaan op hun mili-
taire missie in voormalig Joegosla
vië, ruim twee jaar geleden nu. Dingen die
niet door de beugel kunnen. Thuis vragen ze
zich af hoe ze ooit zo ver hebben kunnen ko
men. In alle vertrouwen hebben ze erover ge
praat met een dominee, psycholoog of maat
schappelijk werker en straks moeten ze hun
herdenkingsmedaille inleveren. De daders
die slachtoffer worden. Hun biecht lucht op,
maar hun wandaden blijven wellicht voor al
tijd onbekend.
Er zijn meer 'Angola's'. Tijdens elke bui
tenlandse missie gebeurt wel iets. Van een
klein vergrijp tot onvergeeflijke misdragin
gen, zoals de martelingen en groepsverkrach
tingen door Italiaanse blauwhelmen in So
malië. De mishandelingen, illegale handel en
het seksueel wangedrag van Canadezen in
Bosnië. Het martelen van Somaliërs door
Belgische vredesbewaarders. Van een Bul
gaars bataljon in Cambodja is bekend dat het
er een compleet prostitutienetwerk op na
hield. Daarbij was sprake van overmatig
drankgebruik terwijl in het naastgelegen Ne
derlandse kamp alcohol ten strengste was
verboden. Oekraïnse militairen in voormalig
Joegoslavië verkochten van alles en nog wat,
waaronder dieselolie aan Kroatische Serviërs.
Kwalijk
Bij deze vergrijpen verbleken de misstappen
van Nederlandse blauwhelmen in Angola.
Maar dat doet er niet toe. „Wijzen naar ande
re buitenlandse militairen is van een kleuter
schoolmentaliteit. Als in Angola is gebeurd
wat wordt beschreven, dan is dat zeer kwa
lijk", zegt dr. L. van Bergen, onderzoeker bij
het Instituut voor Vredesvraagstukken in
Nijmegen. „De betrokken militairen moeten
worden ontslagen, zoals in elk bedrijf zou ge
beuren als werknemers zich zo misdragen.
En is ontslag onmogelijk dan mogen ze gedu
rende hun loopbaan de kazerne niet meer
verlaten. Zulke mensen zijn niet geschikt
voor vredesmissies in het buitenland."
Van Bergen is niet verrast door het ver
meende seksueel misbruik, de smokkel en
dronkenschap van een tiental blauwhelmen
in Angola. „Waarom zouden Nederlandse
militairen braver zijn dan anderen?" Het was
wachten op een Nederlands schandaal. Er
zullen nog meer incidenten volgen. In den
vreemde denken mensen soms dat ze zich
dingen kunnen permitteren die thuis niet
aan de orde zijn. Dat geldt voor militairen,
maar soms ook voor ontwikkelingswerkers,
baggeraars, oliezoekers en anderen die lan
gere tijd in het buitenland vertoeven. Van
militairen zijn excessen extra pijnlijk omdat
ze Nederland vertegenwoordigen. Van hen
wordt discipline verwacht. Als strijders in
oorlogstijd, maar zeker als vredesbewaarders
onder de vlag van de Verenigde Naties.
En op die tamelijk nieuwe humanitaire ta
ken lijkt het leger niet goed voorbereid. Van
Bergen: „Tot de val van de muur was het de
taak van het leger de Rus buiten de deur te
houden. Met die taak in gedachten hebben
militairen normen en waarden meegekregen
die prima zijn om te vechten, maar niet om
vrede te handhaven. Een militair wil hande
len, terwijl je bij een vredesmissie vooral
niets moet doen. Dat geeft vaak frustraties.
De militair voelt zichzelf bevrijder, vrede
stichter of hulpverlener, terwijl de plaatselijke
bevolking in hem een vijandige bemoeial
ziet."
Doeners
Het niet mogen handelen, maakt een vredes
missie volgens drs. J. Schoeman zeker zo in
spannend als het strijdgewoel. „Het is an
ders, maar zeker niet gemakkelijker. Als er
niet wordt geschoten, zijn er evengoed span
ningen." De ex-marinier en onderzoeker bij
de stichting Maatschappij en Krijgsmacht
vertelt over Cambodja en Angola waar elk
moment de vlam in de pan kon slaan. Daar
naast moest je altijd beducht zijn voor de
mijnen waarmee de landen waren bezaaid.
Dat geeft spanningen, stress. Zeker als de lo
kale bevolking je liever ziet gaan dan komen.
Wat te denken van de marinier die zijn
rantsoen wil delen met hongerende Koerden
in de bergen van Irak, maar geen voedsel
mag afstaan om zijn eigen inzet niet te on
dergraven? Of erger; de militairen van het
eerste Nederlandse bataljon in Srebrenica die
even buiten hun mandaatgebied een groeps
verkrachting zien gebeuren?
„Grijp je in, dan heb je een VN-incident
omdat je honderd meter verderop niets hebt
te zoeken. Doe je niets, dan achtervolgen die
beelden je je hele leven. Zulke dilemma's le
veren gigantische spanningen op. Neder
landse militairen zijn doeners, maar moeten
in hun nieuwe taak gebeurtenissen de andere
wang toe keren."
De spanningen kunnen lang na thuiskomst
psychische problemen geven. Schoeman:
„Het ziektebeeld wordt dan niet zozeer be
paald door de angst voor extern geweld, maar
vooral door een vorm van spanning die
voortvloeit uit angst de eigen agressie niet
langer te kunnen controleren. De militairen
zijn geprikkeld en geprovoceerd maar moes
ten zowel hun vecht- als hun vluchtimpulsen
onderdrukken en een neutrale opstelling be
waren." Belangrijk is hoe de militairen tij
dens hun missie met die spanningen om
gaan. Vinden ze een uitlaatklep in een ge
sprek met een kameraad, in sport of in alco
holmisbruik, verkrachting en smokkel? Elke
blauwhelm is volgens het buddy-systeem ge
koppeld aan een maat. Ze zijn samen opge
leid en vertrouwen elkaar volledig. Wanneer
ze bij elkaar stress waarnemen, dan moeten
ze daar over praten. Helpt dat niet, dan wordt
de hulp van de commandant, arts, psycho
loog of geestelijke ingeroepen opdat iemand
uit de eenheid wordt gehaald voordat hij
door het lint gaat.
Vraag is, of een buddy niet de hand boven
het hoofd van zijn maat houdt. Van Bergen:
„De ene helft van de dag ben jij verantwoor
delijk voor zijn veiligheid, de andere helft hij
voor de jouwe. Op het moment dat er drugs
of alcohol in het spel zijn, brengt hij jouw vei
ligheid in gevaar en die van de rest van de
eenheid. Daar doe je dan wel melding van."
Maar wat als er geen eigen belangen in het
spel zijn? Als een militair meisjes seksueel
misbruikt? Doet een buddy daar dan melding
van? De solidariteit in het leger is groot. „Een
militair wil niet aan matennaaierij doen.
Daarbij hebben groepsprocessen een eigen
dynamiek. Ongeregeldheden worden niet
zelden met de mantel der liefde bedekt. Ze
zijn het geheim van de groep, waarvan de le
den zich sterk verbonden voelen omdat ze
dezelfde ervaringen delen. Niemand wil bui
ten die groep vallen."
Machtsmisbruik
H. Vos (44) kent de solidariteit van een groep.
Hij is als sergeant-majoor bij het korps mari
niers in Cambodja (1993) en Haïti (1995) ge
weest, maar begrijpt niet dat het in Angola zo
uit de hand heeft kunnen lopen. „De verkla
e militairen ontspannen zich op een strand van Angola, samen met de plaatselijke bevolking.
ringen die worden aangevoerd zijn allemaal
gelul. Het heeft allemaal te maken met
machtsmisbruik. Die lui hebben zich daar Je
zus gevoeld. Uit armoede doet de plaatselijke
bevolking alles wat je wilt, maar je moet de
discipline kunnen opbrengen om daar geen
misbruik van te maken."
Discipline is de kern waar het volgens Vos
omdraait. Van jezelf en van de groep. In het
geval van Angola ging het om een betrekke
lijk kleine eenheid van 230 militairen, een
derde van een traditioneel bataljon. Hoe klei
ner de eenheid des te groter de kans op on
geregeldheden. Vos: „Als je mensen zo geïso
leerd neerzet en er gebeurt iets dat niet door
de beugel kan, dan zijn mensen geneigd daar
toleranter op te reageren omdat je heel erg
op elkaar bent aangewezen."
De kleinste eenheden van blauwhelmen
vormen de waarnemers die in groepjes (bij
voorbeeld een uitkijkpost) opereren. In mili
taire kringen worden vooral deze uit meerde
re landen samengestelde UNMO's vaak ge
noemd als het gaat om wangedrag. Ze zou
den regelmatig betrokken zijn bij illegale
handel, diefstal en seksueel misbruik van
vrouwen.
Geen kwaad woord spreekt Vos over Cam
bodja of Haïti. Alles ging er fantastisch. Die
ene militair die op de basis werd betrapt met
een fles whisky is de volgende dag zonder
pardon op het vliegtuig gezet naar Neder
land. Zoals dat hoort, aldus Vos. „Wij mari
niers hebben het tot nu toe als beste gedaan.
Als ik op televisie zie dat Willem-Alexander
een bezoek brengt aan de blauwhelmen in
Bosnië en samen met hen een pilsje drinkt,
dan zakt mijn broek af. En dan dat gezeur
over haar dat er niet af mag en een oorbel die
in moet. Dan krijg je toch geen eenheid, geen
discipline?"
Vos wil geen maat met een oorbel, maar
heeft geen moeite zij aan zij op vredesmissie
te gaan met een van de militairen die zich in
Angola zou hebben misdragen. „Dat is ver
jaard, of beter gezegd verdaagd. Binnen 21
dagen is geen melding gedaan bij de krijgs
raad en dan kun je iemand niet meer straf
fen."
Lustoord
Wat sommigen 'de blamage van Bangkok'
noemen, heet bij Vos een geslaagd verlof. Het
ministerie van defensie gaf blauwhelmen de;
keus om met verlof twee weken naar huis te
gaan of naar de Thaise lustoorden Bangkok
of Pataya (Cambodjaanse vrouwen heten
preuts te zijn). Vos koos voor Nederland,}
maar meer van de helft van de militairen
ging volledig uit zijn dak op het georganiseer
de 'rust en recreatie'-reisje van Defensie. Dat
met het massale bordeelbezoek de vrouwen
handel in stand wordt gehouden, leek daarbij
geen overweging. Vos: „De mannen hebben
zich daar helemaal kunnen uitleven en kwa
men ontspannen op de basis terug. Het is ge
weldig om te zien dat ze dan gewoon een
knop omdraaien en zich serieus van hun taak
kwijten."
In een recent onderzoek onder blauwhel
men gaf een kwart te kennen onvoldoende te
zijn voorbereid op uitzendingen. Vos heeft
geen klagen. Lezingen en films over de ge
schiedenis, cultuur, godsdienst, gewoonten
en gebruiken van de bewoners, gaven een
goed beeld van Cambodja. Daarbij werd de
mariniers goed ingeprent dat ze niet gingen
om problemen op te lossen. Vos: „Wij zijn ei
genlijk een aanvalseenheid. Zonder dat ie
mand ons ziet, trekken we voorwaarts. Maar
op een vredestaak moet je juist gezien wor-
Hij heeft de vredesmissies nooit als frustre
rend ervaren, laat staan als vervelend. En na
tuurlijk liggen de verleidingen van misbruik
(seksueel, alcohol, macht) op de loer. Maar
daar is een goed militair tegen bestand.
„Nogmaals, discipline. Maar ja, die jeugd van
tegenwoordig heeft geen ruggengraat meer.
De aanstellingseisen zijn al verlaagd om nog
voldoende mensen te krijgen, maar de kwali
teit van de krijgsmacht gaat er zo niet op
vooruit. We krijgen mensen'met alleen lagere
school, met een alcoholverleden, met een cri
mineel verleden."
Vrouwen
Ook Schoeman vindt dat er een veel strenge
re selectie moet plaatshebben. Daarbij moet
het accent niet liggen op het opleidingspeil,
maar op de waarden en normen van kandi
daat-militairen. „In de discussie wordt veel te
veel waarde gehecht aan een mavo- of havo
papiertje. Veel belangrijker is de politieke
correctheid van iemand, zodat je geen racis
ten op vredesmissie stuurt. Een hoge intelli
gentie zegt niets over medemenselijkheid."
Schoeman is een groot voorstander van
meer vrouwen als blauwhelm. Vrouwen zijn
volgens hem beter geschikt als vredesbe
waarders dan mannen, die vaak met andere
motieven („meer macho-aspecten") voor het
leger hebben gekozen.
Van Bergen meent dat je eigenlijk helemaal
geen soldaten („want die zijn opgeleid om te
vechten") moet inzetten voor humanitaire
hulpverlening. Daarvoor zou een aparte VN-
organisatie moeten worden opgericht, met
een aparte opleiding.
En dan nog, voorkomen kun je excessen
nooit. Overal waar mensen onder spanning
werken, is sprake van misdragingen. Tevoren
is niet na te gaan wie zichzelf uiteindelijk niet
kan beheersen, ledereen heeft een breek
punt, maar pas in praktijk wordt duidelijk
waar dat ligt. Daarbij zijn de omstandighe
den in elke missie weer anders. Zo is het ge
makkelijker om onder een Nederlandse een
heid te dienen, dan bijvoorbeeld onder een
Oekraïnse waar heel andere normen gelden.
Schoeman: „Soms, zoals in Bosnië, zie je om
je heen orgieën van geweld. Dat wordt een
onderdeel van je bestaan. Waar je in Neder
land van zou schrikken, daar kun je elders in
drie maanden aan gewend raken. Je verlegt
grenzen. Als er dan ook nog een vriend van je
gewond raakt of sneuvelt, kun je dingen gaan
doen waar je geen vat meer op hebt."
