ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Dood van prinses
geboorte van heilige
is
vVilliam:
•ie prins
de hoop
ZATERDAG 6 SEPTEMBER 1997
Voor eeuwig bevroren: haar
schoonheid, elegantie, charme,
ogenschijnlijke onschuld en
kwetsbaarheid. Nooit herinneringen van vet,
rimpels, verval. Het is de eeuwige jeugd van
de \Toege dood. De belofte, de onsterfelijk
heid. Op het internationale computernetwerk
Internet wordt nu al beweerd dat Diana niet
echt dood is maar leeft. Zoals Elvis nog zou
leven en Jezus zou zijn opgestaan. Want hei
ligen gaan niet dood. Het onwaarschijnlijke
verklaard door het onmogelijke. Ziedaar de
waarachtige mythe, het verhaal dat voortleeft
als dé mens verdwenen is.
Mythes zijn zo oud als de mensheid. Vroe
ger verhaalden ze over verschijnselen die we
niet konden bevatten zoals de zon of de
maan. Zo moet Roodkapje ooit een zonmy-
the zijn geweest en Sneeuwwitje een maan-
mythe. Dat was vóór Jezus Christus, de bijna
tweeduizend jaar oude mythe die voor mil
joenen mensen nog altijd zin geeft aan hun
bestaan.
„Zonder vorm van mythe kan een samen
leving niet bestaan", weet de historicus prof.
dr. H. von der Dunk. „Mythes geven zin en
oriëntatie aan ons bestaan." Eeuwenlang gaf
de kerk orde aan het leven. Bij gebrek aan re
ligieuze overtuiging zoeken mensen nu naar
een surrogaat. Soms is dat een ideaal (de
zendingsdrift van Amerikanen om overal de
mocratie te brengen), vaak is het een persoon
die bepaalde waarden belichaamt. „Mensen
hebben behoefte aan goden en aanbidding.
Vraag is, op welk niveau zoek je die?"
Von der Dunk („persoonlijk vind ik Diana
een volslagen oninteressant Figuur") heeft
zijn idolen gevonden in de klassieke muziek,
schilderkunst en wetenschap. Maar de massa
kiest voor voetballers, popartiesten, acteurs
en actrices. Mensen met wie ze zich kunnen
identificeren. Mensen die ook in een rijtjes
huis geboren zijn maar wie het is gelukt we
reldberoemd te worden. Als deze idolen een
vroege, liefst gewelddadige dood sterven,
groeien ze uit tot een mythe.
Brug
Rónd het graf van de ruim 25 jaar geleden ge
storven zanger Jim Morrisson in Parijs schar
relen bijna dagelijks fans rond. Het huis van
Elvis is al twintig jaar een bedevaartsoord
voor mensen uit de gehele wereld. Filmac
teur James Dean is hooguit driehonderd mi
nuten in beeld geweest, maar is 42 jaar na
zijn dodelijke auto-ongeluk nog steeds een
begrip. In kaarten- en posterwinkels hangen
de zwart-wit portretten met die verongelijkte
De ultieme mythe van de moderne tijd
Hciar daden waren onbeduidend, haar betekenis
was verpletterend. Prinses Diana blijkt de godin
naar wiezovelen hunkeren. Eindelijk weer
iemand om te aanbidden.
„Diana is de ultieme mythe van de moderne
tijd. Ze is ver weg en toch dichtbij.
door MONIQUE DE KNEGT
blik in zijn ogen. Ook de Cubaanse verzets
strijder Che Guevara is nog altijd op poster
formaat te koop.
De filmsterren en popartiesten inspireren
grote groepen mensen, maar het blijven zo
genoemde 'aspecthelden'. Zij hebben niet
die mythische vormen aangenomen dat ze
generaties verenigen, zoals lang geleden ko
ningin Astrid van België, John F. Kennedy en
Evita Perron dat deden en nu ook Diana.
Zeldzaam zijn de begrafenissen waar
hoogwaardigheidsbekleders, popartiesten en
burgerij zij aan zij rouwen. Allemaal zijn ze
aangeraakt door de prinses met die om hulp
roepende oogopslag. Een vleugellam vogeltje
dat na veel ellende toch op eigen kracht is
uitgevlogen. Menig huismoeder heeft een
grotere staat van dienst.
Maar daar gaat het niet om, weet cultureel
antropoloog dr. W. van Beek. „Het gaat niet
om iemands daden, maar om zijn of haar be
tekenis. En dan heeft Diana heel veel te bie
den. De prinses belichaamt de christelijke
waarden compassie en gelijkheid. Ze gaf om
de minder bedeelden en verzette zich tegen
de starheid van het Engelse koningshuis.
Diana overbrugde klassentegenstellingen en
leeftijden. Daarbij was ze mooi en is ze jong
en tragisch gestorven."
Aan schoonheid wordt sinds mensen
heugenis deugdzaamheid gekoppeld. Wie
mooi is, zal ook wel goed doen. Ooit een
beeld gezien van een uitgezakte, pokdalige of
gebochelde heilige? Prinses Anne van Enge
land doet ook heel veel aan liefdadigheid,
maar zij is verre van mooi en conformeert
zich bovendien aan het stijve, afstandelijke
koningshuis. Een krachtige mythe vertelt het
verhaal van een overbrugging. Diana is uit
haar paleis naar het volk afgedaald. In Groot-
Brittannië is dat een hele lange weg. In Ne
derland, waar de klassentegenstellingen mi
nimaal zijn, is de afstand tussen koningshuis
en burgerij veel kleiner en lijkt een toekom
stige mythe uitgesloten. Van Beek: „Er valt
hier weinig te overbruggen. Wat is er nu ko
ninklijk aan Willem-Alexander?"
Media
In een tijd waarin het publiek bijkans om
komt in informatie, is het moeilijk om uit te
groeien tot idool. Van Beek: „Van James
Dean weten we bijna niets. Dat houdt het
mysterie in stand. Tegenwoordig weten we
snel te veel over iemand. Blijken er mitsen en
maren. En uit de nuance kun je geen zinge
ving halen." Diana's privé-leven lag voor een
deel op straat. Maar de verhalen over haar
eetstoornissen en zelfmoordneigingen wek
ten meer medeleven dan afkeuring en deden
geen afbreuk aan haar magie.
Nadat iemand is uitgegroeid tot idool, kun
nen de media de mythevorming fors verster
ken. In het geval van Diana hebben de media
haar nog op de dag van haar dood naar de
hemel gelanceerd. De BBC besteedde alle
zendtijd aan de prinses. Een dag later ston
den niet alleen de roddelbladen, maar ook de
serieuze kranten bol van 'de prinses van het
volk'.
Von der Dunk is verbijsterd over de explo
sieve belangstelling. „Waanzinnig al die aan
dacht. Het is een vorm van totale infantilise-
ring. Zelfs de NRC en de Volkskrant, waarvan
je toch enige distantie verwacht, deden mee.
Ik kan het alleen maar verklaren uit de onze
kerheid in onze samenleving. Veel normen
en waarden zijn verloren gegaan. De norm is
wat de massa wil. En daar gaat kennelijk ie
dereen voor door de knieën. Van de week is
ook de internationaal bejubelde Nederlandse
neurochirurg Verbiest overleden. Ik heb nog
geen in memoriam over hem gezien."
De aandacht van de media is ongekend.
Prof. dr. J. Groebel, hoogleraar in de psycho
logie van de massacommunicatie, spreekt
van 'nieuwe mythevorming'. „Mensen zijn
zich ervan bewust dat ze aanwezig zijn bij de
geboorte van een mythe. Toen James Dean
en Marylin Monroe stierven, stonden men
sen daar niet bij stil en duurde de mythevor
ming veel langer. Wat dat betreft is het pu
bliek zijn onschuld kwijt."
Goddelijk
Groebel wijst er op dat het niet de media zijn
die een mythe maken. „Ze kunnen de mythe
wel versterken, maar zonder bepaalde be
hoeften bij mensen heeft een mythe bij voor
baat geen kans van slagen." Volgens de
hoogleraar bestaat er bij het publiek een be
hoefte aan mensen die een voorbeeld zijn.
Mensen die iets goddelijks uitstralen en tege
lijkertijd iets menselijks. „Iemand die ver weg
is en toch dichtbij. Diana verenigt alles in
zich dat deze tijd en cultuur typeert. Ze heeft
de glamour van de jaren negentig en de al
truïstische benadering van de jaren zestig. In
haar glamour is ze ver weg, maar haar echt
scheiding, eetstoornissen en afkeer van onge
lijkheid brengen haar dichtbij. Mensen heb
ben het gevoel dat ze een persoonlijke band
met haar hebben. De een ziet in haar een
dochter, de ander een vriendin, geliefde of
moeder. Het ongeluk voelt alsof er een fami
lielid is overleden. Diana was een uniek feno
meen, een echte sprookjesprinses."
Er wachten (nog meer) boeken, films en
wie weet, genezingen onder invloed van Dia
na, naamgenoot van de Romeinse godin van
de jacht. Wetenschappers voorspellen dat
haar mythe generaties zal overstijgen. Diana
is bigger than life. Groebel, Von der Dunk en
Van Beek kunnen niemand noemen die mor
gen door een plotse dood dezelfde status zou
bereiken. Madonna of Michael Jackson zijn
wereldberoemd, maar overbruggen geen te
genstellingen. In de politiek heeft alleen
Nelson Mandela een grenzenloos charisma.
En bovendien een indrukwekkende staat van
dienst. Maar Mandela is een oude man, aan
het einde van zijn leven. Als hij morgen bij
een auto-ongeluk om komt, overheersen ont
zag en respect.
|ncil|n moeder is van hem weggerukt, het verdriet moet
lij onder het vergrootglas van de wereldopinie ver-
ken, hoop en verwachting van een natie drukken op
schouders. Prins William, de oudste zoon van Char-
»n Diana, is een vijftienjarige kostschooljongen, voor-
[emd om ooit de Britse troon te bestijgen. Vandaag,
iet stoffelijk overschot van zijn heilig verklaarde moe-
op een affuit wordt voortgetrokken langs monumen-
pn gebouwen waar de trots van het Britse empire
af druipt, zullen camera's en pennen ook het profiel
een toekomstige koning schetsen,
traditionele The King is dead, long live the King, zal
r velen langs de route en thuis bij de tv worden ver-
jl in The Queen of Hearts is dead, long live the Prince
Jope. Het heersende idee is dat Williams vader niet in
zal zijn het monarchistische protocol zó te moderni-
n, dat troon en onderdanen zich zo dicht mogelijk bij
ar voelen. Diana, de volksprinses, wist dat gevoel van
iondenheid op te roepen. Kan en wil deze slanke
ide puber dat straks ook?
n mens kan in een ongetwijfeld van emoties stor-
id puberhart kijken. Niettemin kreeg Wills, zoals hij
ind wordt genoemd, al bij voorbaat de titel 'Willem
Jappere' opgedrukt. Hij stond er op achter de baar
ijn moeder te lopen. Dat is wat mijn moeder zou
en gewild, had hij volgens sensatieblad The Sun te-
«jd Charles gezegd.
|i Diana in haar beroemde Panorama-interview im-
iet suggereerde dat het koningschap van Elizabeth op
jam zou kunnen overgaan, vertolkte zij de wens van
laanhangers van het koningshuis. Begin 1995, kort
at de officiële scheiding van Charles' minnares Camil-
1 haar man Andrew was aangekondigd, bewees een
liepeiling dat al: 54 procent van de Britten,gaf er de
(keur aan dat William meteen koning zou worden als
ingin Elizabeth zou komen te overlijden en hij de
[tienjarige leeftijd had bereikt.
I William daar zelf over denkt, is niet te achterhalen,
fen zijn broer Harry moeten niets hebben van de pers.
|is bekend dat William ondanks alle ellende die zijn
|ers met hun scheiding en hun in de media uitgevoch-
ioopgravenoorlog hebben veroorzaakt, een tamelijk
nwichtige jongen is. Hij heeft ook al blijk gegeven van
jsterke eigen mening en laat zich niet in hokjes druk-
Zo heeft Diana eens verklaard dat het William was
paar aanzette om haar dure garderobe te laten veilen
t goede doelen.
iam wordt nu al door veel leeftijdgenoten aanbeden.
Bond vorig jaar zevende op de lijst van 'jonge popu-
Or0| sterren'. Een jongen die van disco's houdt, maar van
vader ook de liefde voor de jacht heeft meegekregen.
Imedescholieren zouden hem beschrijven als een 'ge-
Mie jongen die zijn best doet niet belangrijker over te
Mien dan ons'.
s William, hierachter zijn broer Harry, is nu al zevende op de lijst van 'jonge po-
lire sterren' in Engeland. foto reuters
