'De academie groeit volop'
Generation Zapp: een staalkaart
van hedendaagse muziek in LVC
Een Wagner zonder zwaarte
Cultuur&Kunst
Een lied op het water
Rechter laat
boekenprijs
In stand
Italiaanse architect Aldo Rossi overleden
VRIJDAG 5 SEPTEMBER 1997
Nominaties Zilveren Veer 1997
ifiden» Voor de Zilveren Veer 1997, een prijs voor streekgenoten
die zich hebben onderscheiden op het gebied van kunst, litera-
tuur, muziek, dans, sport, evenementen of het verenigingsleven,
de volgende vijf kandidaten genomineerd: Stichting Sport-
promotie Leiderdorp, John van Haasteren, Klederdrachtgroep
|jNoordwijk, Peter Ham en de Stichting Tegen-Beeld. De wethou-
^der van cultuur, Alexander Pechtold, zal tijdens de Leidse Uitdag
^op 13 september om 16.30 uur de winnaar bekend maken. De
.prijs bestaat naast een oorkonde en een zilveren speld uit fl.
Ia?-500-
Wan Gogh gestolen uit museum
niANTWERPENDieven die door een raam naar binnen zijn geklom-
mmen hebben een Van Gogh gestolen uit het Museum voor Scho-
e ne Kunsten in Antwerpen. Het doek, een vrouw die aardappelen
Dioogst, is 1,6 miljoen gulden waard. De diefstal nam nog geen
uitien minuten in beslag. Behalve de Van Gogh namen de dieven
l ook een Monticelli mee.
ei
ti,Cultuurprijs Herman de Coninck
^BRUSSEL* De Belgische dichter Herman de Coninck heeft pos
tuum de driejaarlijkse Vlaamse cultuurprijs voor kritiek en essay
^'ontvangen. De prijs werd hem toegekend door cultuurminister
voor zijn in 1994 gepubliceerde boekwerk 'Intimiteit
^onder de Melkweg'. De Coninck overleed in mei dit jaar op 53-
leeftijd. De prijs werd gisteren uitgereikt aan zijn echtge
de schrijfster Kristien Hemmerechts! Aan het eerbetoon is
een geldbedrag verbonden van 27.500 gulden.
Zes Leidse componisten
schreven naar aanleiding van
zes - toevallig aan de gracht
teerde - gedichten een
stuk dat gisteravond voor het
^eerst, op het water, werd uit-
;rd. Vertrekpunt van 'De
stad ontwaakt met een lied op
haar lippen' is de Waterlijn in
het Galgewater.
Je kunt met een bootje,
maar je kunt ook mee wande -
"len. Het voordeel van het
- bootje is dat je kant en klaar
afgeleverd wordt voor elk ge
dicht, maar meelopen is span
nender. Zeker in het begin, als
nog niet helemaal duidelijk is
waarheen en langs welke wa
terweg Ensemble Ereprijs, dat
de composities uitvoert, varen
zal. Geheel tegen ieders ver
wachting in varen ze voorbij
aan het Shakespeare-sonnet,
toch door Burkhardt Söll geko
zen. Aangemeerd wordt bij het
Academiegebouw, bij de haiku
van Basho, die voor de gele-
jenheid fel oplicht. Het meis-
eshuis aan de overkant be-
ichouwt het als een persoon-
ijke serenade en gaat er eens
voor zitten. Niet ieder
een is echter blij met een con
cert voor de deur; er gaan ook
ramen dicht, al dan niet met
;n demonstratieve klap.
Over de brug hangen geïnte
resseerden. Klaar voor Jan Kui
lers' 'Woedende Zee', een ro
mantisch, programmatisch
stuk in vijf delen. Kuipers ge
bruikt een aanzienlijke hoe
veelheid noten voor zijn inter
pretatie van Basho's drie-rege-
lig gedicht. Sölls compositie
wordt hierna uitgevoerd en die
is beduidend levendiger, zij
het niet veel korter. Söll
schreef verschillende delen in
uiteenlopende stijlen, van
filmisch naar hypnotisch tot
psychedelisch, een beetje
show- en wat roek-elementen.
Een behoorlijk deel van de
luisteraars houdt het voor ge
zien en gaat niet mee naar de
Nieuwe Rijn, waar 'de uren rij
zen' GJoke Nauta), 'Creek Fa
ble' (Rita Hijmans) en 'Danse
Africaine' (Karin Klebe) te ho
ren zijn. Vooral Hijmans' stuk
naar aanleiding van het torna
do-gedicht aan de Burgsteeg is
stevig en effectvol en ze maakt
optimaal gebruik van de bla
zersbezetting van Ereprijs.
Als laatste komt de compo
sitie van Egbert Kemner naar
het prachtige 'Als aarden st;er-
ven' van Viktor Chlebnikov op
de Apothekersdijk. Het begint
wat statisch, maar blijkt een
prachtige treurmars die gela
ten en dreigend klinkt, de on
afwendbaarheid van de dood
benadrukkend. En zo gaat de
stad slapen 'met de dood op
haar lippen een lied in haar
ogen'.
De muzikale en poëtische
boottocht begint vanavond
om 21.00 uur, morgen is er
een concert in het Volkshuis
(aanvang 20.30) voor wie de
muziek zonder stadsgedruis
wil beluisteren.
Marianne Roest
en Pieter Berk
hout in het
nieuwe atelier
aan de Zout
keetlaan. FOTO
DICK HOGEWO-
NING
Nieuwe Kunstschool opnieuw verhuisd
Verhuizen lijkt een hobby van de Nieuwe Kunstschool. In
haar zesjarig bestaan is het cursusinstituut vier keer van
onderkomen veranderd. Het komend seizoen begint in
een loods aan de Zoutkeetlaan in Oegstgeest. ,,De acade
mie groeit volop," constateert oprichter/kunstenaar Pie
ter Berkhout in de programmakrant '97/'98. ,,Het zijn
topjaren."
oegstgeest erna straatsma
Niet alleen de toename van het
aantal leerlingen zorgt er voor
dat de 'academie voor beelden
de kunst' telkens verkast. Ook
andere factoren spelen een rol.
„In Voorhout hadden we een
heel aardig atelier, maar een
beetje duur," zegt Berkhout. „In
de Geversstraat zaten we bijna
als anti-kraak. Het was een
overbruggingsperiode. Waar we
overigens wel heerlijk hebben
gewerkt."
De Nieuwe Kunstschool is
opgericht in 1992 als onderafde
ling van de Vrije Academie Ken-
nemerland in Haarlem. Door
Pieter Berkhout en Fokelien Fa-
ber. „Toen we in Haarlem be
gonnen, hadden we meteen al
belangstelling uit deze regio.
We zijn het tweede jaar naar die
leerlingen toegekomen.
Fokelien Faber gaf de eerste te
ken- en schilderlessen in het
Lissese tuincentrum Jaap Kooy.
We hebben ook even les gege
ven in buurtschap De Engel en
in Warmond."
In Voorhout vond de Kunst
school een eerste, definitief on
derkomen. Twee seizoenen lang
kregen de cursisten les in een
atelier dat uiteindelijk te duur
was om er langer te blijven. Met
ingang van het seizoen '95/'96
betrok de academie een voor
malig pompstation aan de Ge
versstraat in Oegstgeest. Een
ruimte die op de nominatie
stond om te worden gesloopt.
Onlangs is de school verhuisd
naar een loods aan de Zoutkeet
laan in Oegstgeest. Minder cen
traal dan het vorige atelier,
maar wel een stuk groter. „Een
schitterende ruimte," aldus Ma
rianne Roest, die de dagelijkse
leiding in Oegstgeest heeft.
Berkhout: „We hebben onszelf
vaak gezien als een instituut
voor de Bollenstreek, maar uit
eindelijk zijn we in Oegstgeest
beland. En daar willen we graag
blijven. Er is een goed achter
land."
Rietveld
De Nieuwe Kunstschool heeft
een cursusaanbod voor 'semi-
professionele' kunstenaars.
Berkhout: „Voor mensen die het
creativiteitscentrum gehad heb
ben is er geen vervolg. Of je
moet meteen naar de Rietveld
Academie gaan. Onze formule
ligt daar tussenin."
Nieuwe cursisten dienen hun
werk te laten zien, alvorens ze
worden ingeschreven. Roest:
„We hebben een gesprek met
ze, ook om te vragen wat hun
verwachtingspatroon is. Mis
schien willen ze alleen wat stil
leventjes maken. Wij vragen of
ze bereid zijn om het experi
ment aan te gaan. Als ze dat
niet willen, dan heeft 't geen zin
om bij deze club te gaan."
Berkhout: „In amateurcentra
staat de techniek vaak centraal.
Wij willen onze cursisten meer
de kunst in halen. Het proces
om kunst te maken is iemand te
leren. De cursisten moeten ook
leren om niet te snel tevreden te
zijn." Roest: „Je kunt het men
sen aanreiken, dat ze zien: hé is
dat allemaal mogelijk. Dat zoe
ken naar inhoudelijkheid is ove
rigens wel moeilijk. Er haken
daardoor ook veel cursisten af."
De disciplines waarin wordt
lesgegegeven zijn beeldhouwen,
schilderen en tekenen. De cur
sus 'inleiding grafiek' is dit sei
zoen voor het eerst te volgen.
Daarnaast biedt de Kunstschool
een alternatieve vakopleiding,
die vier jaar duurt. De eerste
lichting gaat dit seizoen het exa
menjaar in. Berkhout: „We noe
men het een vakopleiding, maar
je krijgt na het eindexamen
geen erkend diploma. Het is
een alternatieve vaklopleiding,
die wij belonen met een certifi
caat. Maar het is best zwaar. In
Haarlem hebben we het afgelo
pen seizoen de eerste eindexa
menklas gehad. Van de 70 leer
lingen die zich het eerste jaar
aanmelden, zijn er zeven over
gebleven. Dat zegt ook wel wat
over de zwaarte van het pro
gramma."
Het nieuwe cursusseizoen
van de Nieuwe Kunstsschool
wor'dt 12 september geopend
met een serie sprekers over het
thema 'Over smaak valt te
twisten'. Aanvang 20.00 uur.
Monumentale scholen
In het begin van dit jaar hield
het Nederlands Architectuurin
stituut in Rotterdam de tentoon
stelling Nederland naar school;
twee eeuwen bouwen voor een
veranderend onderwijs. De
laatste tiuee eeuwen bemoeide
de Rijksoverheid zich intensief
met de bouw
van scholen.
Conform de
heersende
ideologie doet
de Rijksover
heid nu een
stapje terug.
Sinds dit jaar
genieten ge
meenten en
schoolbestu
ren bij gebou
wen meer ei
gen beleids
ruimte Aan
schoolgebou
wen lezen we
af hoe ten tij
de van de
bouw gedacht
werd over het
onderwijs en
welke maat
schappelijke
waardering
een bepaald
type onder
wijs genoot.
Schoolgebou
wen weer
spiegelen ook
de geschiede
nis van de ar
chitectuur. De landelijke Open
Monumentendag van volgende
week heeft 'Monumentale
Schoolgebouwen' als thema. De
ANWB pleegt in haar ledenblad
de Kampioen, misschien wel het
best verspreide tijdschrift van
Nederland, op de Open Monu
mentendag vooruit te blikken.
Dit jaar zijn er in de Kampioen
mooie foto's van twee Leidse
monumentale schooIgebouwen
De ene school, een jeugdwerk
van Dudok (1913/15) aan het
begin van de Burggravenlaan,
biedt nu huisvesting aan het Bo-
naventura College. De andere,
een school van Schaap (1870)
aan de Boommarkt, heeft ook
(weer) een onderwijsfunctie. De
voormalige meisjesschool is nu
van de Webster University. Ge
lukkig zijn de plannen rond
1970 om dit gebouw te slopen
voor parkeerruimte nog verij
deld
Het Leids gymnasium heeft
een eeuwenlang spoor van mo
numentale gebouwen. Achter
eenvolgens de Latijnse School in
de Lokhorststraat (1599/1600 tot
1883), vervolgens het gebouw
Doezastraat 2a en sinds eincl ja
ren dertig tot nu Fruinlaan 15.
(De gemeentelijke advertentie
met verkeersmaatregelen heeft
het tegenwoordig over de Fruit-
laan; op het stadhuis iueet men
blijkbaar niet meer dat Robert
Fruin een excellente leraar aan
het gymnasium was en later een
gevierd hoogleraar geschiedenis
hier te stede). Het gebouw aan
de Fruinlaan van de toenmalige
stadsarchitect J. Neisingli is in
middels een 'jong' monument.
Voor de huisvesting van het Ste
delijk Gymnasium, met 1038
leerlingen
een der al
lergrootste
gymnasia
van ons
land, was
het al jaren
te klein. Bij
een school
reünie was
me al eens
opgevallen
hoe drin
gend het ge
bouw aan
een opknap
beurt toe
was. Reno
vatie en uit
breiding zijn
nu afgerond.
Vorige week
mocht ik als
buurtbewo
ner het re
sultaat zien.
Het was een
aangename
verrassing.
Architect
Eduard van
Reijzen is er
zeer goed in
geslaagd om
een forse uitbreiding creatief,
harmonieus en respectvol aan
het monument toe te voegen.
Van mij zou de verrijking van
het gebouw vanaf de straat beter
zichtbaar mogen zijn.
Hoe komt het eigenlijk dat het
gymnasium al zoveel eeuwen
krachtige en karakteristieke ge
bouwen kent? Heeft dat te ma
ken met oudleerlingen in de po
litiek, die het gymnasium een
warm hart toedragen? Het Ste
delijk Gymnasium te Leiden telt
opmerkelijk veel landelijke en
locale PvdA politici (otuler wie
verschillende wethouders) onder
zijn oudleerlingen. Dat verklaart
evenwel niet waarom de traditie
al zoveel eeuwen duurt. Ik geef
liever twee andere factoren. Het
gymnasium was steeds een zelf
bewuste opdrachtgever die wist
wat het wilde; ook nu was dat zo
en dat inspireerde heel duidelijk
de architect. Maar bovenal: de
Rijksoverheid liep niet voor de
voeten. Met de bouw van de nu
monumentale schoolgebouwen
bemoeide het Rijk zich destijds
helemaal niet. Aan de nieuwe
uitbreiding heeft het Rijk nog
wel wat meebetaald, maar het
geld is toch grotendeels vinding
rijk door school en stad bij el
kaar gesprokkeld. De in gang ge
zette bevrijding van Rijkssubsi
die- en regelterreur biedt uit
zicht op meer monumentale
scholen in de toekomst.
msterdam anp
'ree Record Shop mag geen
Jederlandse boeken meer ver
lopen beneden de door uitge-
jers vastgestelde prijzen nu het
Irijskartel van de boekenbran-
pe niet zonder meer strijdt met
let Europese recht. Dit heeft
[resident R. Gisolf van de recht-
tank in Amsterdam gisteren be
taald in de procedure die de
joekenbranche tegen Free Re-
ordshop had aangespannen,
i De prijsafspraken die de
joekverkopers in hun regle-
nent hanteren voor strips, los-
fladige uitgaven en buitenland-
-e boeken waarvoor in het bui-
Bnland geen vaste prijs geldt,
ijn niet geldig. De vraag of
laarmee het hele kartel ook zijn
jeldigheid heeft verloren, liet
fisolf over aan de rechter in
en eventuele bodemprocedu-
f
Conservering
moderne kunst
under de loep
msterdam anp
jierhonderdvijftig conservato-
In en restauratoren komen
plgende week in Amsterdam
jijeen om te praten over de
toblemen in het behoud van
e kunst uit vooral het tweede
pel van deze eeuw. De nieuwe
pak zware materialen die de
feodeme kunstenaar gebruikt,
ferschillen flink van die van de
pde meesters en vereisen ook
hdere restauratie- en conser-
pringswijzen. Het is voor het
prst dat er op zo grote schaal
(ver het probleem gepraat
rordt. Het congres wordt ge-
puden in het Koninklijk Insti-
Jut voor de Tropen.
leiden pablo cabenda
Een verkenning in de breedte
en niet zozeer in de diepte. Dat
stond organisator van het LVC,
Johan Andrée, voor ogen met
Generation Zapp, het minipop-
festival dat een muzikale staal
kaart is van de hedendaagse
jongeren en subculturen. „De
bedoeling is dat ook letterlijk al
die subcultuurtjes door elkaar
gaan lopen. Bezoekers kunnen
op weg naar verschillende zalen
hun eigen programmaatje bij
elkaar zappen."
Voor het festival, op 13 sep
tember in het LVC, heeft Andrée
zich ook een beetje laten leiden
door zijn eigen smaak, maar het
is zeker wel zijn bedoeling dat
zoveel mogelijk muziekstijlen
aan bod komen. Alle splintertjes
die samen tegelijkertijd iets zo
onsamenhangends en saamho
rigs vormen als jeugdcultuur.
Een avond waarop genres en
subgenres de boventoon voe
ren.
Skatesurfpunk, techno, hip
hop, chemical beats, jungle, en
dat alles soms ook nog eens
rücksichtlos door elkaar gesme
ten. Het is het soort werk dat
'Andrée het liefst doet. Een pro
gramma neerzetten met een be
paald, actueel gevoel, iets met
de drang van het moment.
Aleen viel het wat kleinschaliger
uit dan verwacht. De skate half-
pipes en alle toeters en bellen
gaan dus niet meer door.
„Het was in de eerste instan
tie de bedoeling om het festival
met de Stadsgehoorzaal te orga
niseren. Maar daar haakten ze
af, uit een soort angst voor het
bevlekken van het pluche, denk
ik. Ze willen vast niet dat al die
kids gaan rondrennen."
Terwijl toch het meest agres
sieve genre ontbreekt. Gabber
schittert door afwezigheid, net
zoals r&b overigens. Twee uiter
sten in het spectrum van pop
muziek die beide een grote
schare toegewijde volgelingen
aan zich binden. „Die beide ge
nres staan zo ver buiten het an
dere aanbod, dat ik besloten
heb om ze nu even te skippen.
Wat ook een beetje meespeelt,
is dat de liefhebbers van die ge
nres sterk gericht zijn op hun
eigen cultuurtje. Ik wilde ver
mijden dat bezoekers maar voor
één act komen en dan meteen
weggaan. Je loopt een groot risi
co als je één hele grote act
plaatst die er echt uitspringt,
zoals bijvoorbeeld de Hei
deroosjes. Dan is voor een korte
tijd je zaal helemaal vol, en na
het optreden is er geen hond
meer te bekennen. Daar sta je
dan met je uitverkochte zaal."
Het is nu maar de vraag of het
LVC zal uitverkopen. De meeste
acts die optreden zijn op dit
moment net zo veelbelovend
als onbekend. Rond het pro
gramma hangt sterk de smaak
van morgen en de trend van
vandaag. Andrée beschouwt het
dan ook als een mini Crossing
Border Festival zoals dat plaats
vindt in Den Haag. Inclusief het
gesproken gedeelte.
Punkdichters uit de jaren 70
en rappers vormen samen een
collectief dat zich de Sprook-
sprekers noemt, en op muziek
van gabber-dj Dano gedichten
voordragen. Grumpyhead, aan
gekondigd als Nederlands eer
ste en enige 'triphop meets me
tal band' staat zelfs ook op het
programma van Crossing Bor
der en wordt door Andrée al
voorzichtig aangeduid als het
Nederlandse antwoord op 'The
Prodigy'. De Travoltas' moeten
het punkgenre vertegenwoordi
gen terwijl verspreid over de
zaal allerlei straatartiesten hun
kunsten vertonen.
Opvallend is dat buitenlandse
namen in het geheel ontbreken.
Andre'e wil toch niet beweren
dat alleen Nederland op dans-
gebied spraakmakend is. „Nee
natuurlijk niet», maar Neder
landse bands laten zich gewoon
beter plannen. Ik wilde ook ge
woon Nederlandse jongerencul
tuur laten zien. En niet iedere
jongere interesseert zich voor
alles. Daarom passen we ook
een soort sandwichformule toe,
zodat dingen toevallig kunnen
worden opgepikt. Ik weet echt
niet of het aanslaat. Misschien
blijven hedendaagse jongeren
toch teveel in hun hokje zitten.
Nou ja, dan zal ik mijn wonden
moeten likken."
Generation Zapp, 13 septem
ber van 20.00-3.00 uur, LVC,
Breestraat 66, Leiden.
maastricht emile hollman
Alexander van Grevenstein, di
recteur van het Bonnefanten-
museum in Maastricht, noemt
Aldo Rossi een van de belang-
rijkte architecten van deze tijd.
„Misschien wel de belangrijk
ste van de eeuw." Naast het
Bonnefantenmuseum in Maas
tricht boLiwde de Italiaan delen
van de nieuwbouw op het
voormalige slachthuisterrein in
Den Haag, een museumpje
met toren in Zaandam en Rot
terdam nodigde hem uil voor
en schets- ontwerp van de Kop
van Zuid. Aldo Rossi overleed
gisteren op 66-jarige leeftijd
aan de gevolgen van een auto
ongeluk in zijn woonplaats Mi
laan. Aldo Rossi kwam na de
oplevering van het Bonnefan
tenmuseum - in het voorjaar
van 1995 - vaak teaig naar
Maastricht. Zes weken geleden
was hij er voor het laatst. Vol
gens de museumdirecteur
heeft Rossi betrekkelijk weinig
gebouwd. Zijn eerste belangrij
ke opdracht kwam in 1971: de
begraafplaats San Cataldo in
Modena. Zijn internationale
doorbraak kwam tien jaar later
met het monumentale huizen
blok Südliche Friedrichstadt in
Berlijn. Hij bouwde in Amerika
en Frankrijk. In Japan bouwde
hij een grote poort analoog aan
het II Palazzo Hotel in Fukuo-
ka. Zijn denkbeelden worden
in kringen van architecten als
verfrissend bestempeld, omdat
ze haaks staan op het pragma
tisch functionalisme dat de
cennia lang de stedelijke vorm
geving bepaalde. In Berlijn
worden nog twee grote kan
toorgebouwen van Rossi ge
bouwd. Het zullen de laatste
zijn. Bij een nog groter publiek
was Rossi bekend door zijn
ontwerpen voor Alessi: de kof
fiekannen met de bolle deksels.
Hij was hoogleraar op Harvard,
in Italië en Zwitserland. Hem
vielen prestigieuze prijzen ten
deel als de Thomas Jefferson
Medal in Architecture en de
Amerikaanse Pritzkerprijs.
opera
recensie aad van der ven
De Nederlandse Opera met 'Das Rheingold' van Wagner. Muzi
kale leiding: Hartmut Haenchen. Regie: Pierre Audi. Decors: Ge
orge Tsypin Kostuums: Eiko Ishioka. Solisten en Residentie Or
kest. Gezien: 4/9, Muziektheater, Amsterdam Nog te zien al
daar: 8,11,14,17,20,23 en 26 september.
Pierre Audi heeft woord gehouden. En Hartmut
Haenchen heeft voor het concept een muzikaal
equivalent gevonden. De 'Ring' van De Neder
landse Opera zou niet Germaans worden. Het
ging beiden bij Wagner om helderheid en direct
heid, waar mogelijk ook intimiteit.
De productie van 'Das Rheingold', het eerste
deel van de beroemde tetralogie, maakt duidelijk
dat Audi hier dé lijn heeft weten door te trekken
van zijn superieure Monteverdi- en Mozart-en-
sceneringen en dat met Hartmut Haenchen, de
Wagner-dirigent uit duizenden, een zeer vrucht
bare samenwerking tot stand is gekomen.
Daarbij krijgt het begrip 'Gesamtkunst' hier een
wel bijzondere betekenis. Bijzonder omdat de re
gie in al haar facetten op het Amsterdamse Mu
ziektheater is toegesneden, waarbij de theater
techniek ingenieus maar sober wordt gebruikt.
Bijzonder is ook dat bij dit alles het orkest een
zeer opmerkelijke rol in de dramaturgie speelt.
Het is niet afgedaald in de 'mystieke afgrond' van
de orkestbak, maar is hoorbaar en zichtbaar de
generator van deze productie.
Het orkest is de Rijn zelf, die met haar vloeien
de bewegingen de muziek doet stromen. Hart
mut Haenchen slaagt er in met het Residentie Or
kest een uitvoering tot stand te brengen, die door
de souplesse, de lichtheid en de transparantie
waarmee de motieven zich ontvouwen, hoogst
opmerkelijk is.
Indrukwekkend is de voorstelling onder meer
in de 'Nibelungenscène' waar Alberich (formida
bele rol van Henk Smit) zijn legioen van dwergen
- hier E.T.-achtige mannetjes - in de mijnen laat
werken en ook het leven van zijn broer Mime ver
galt. Die Mime (mooie typering van Graham
Clark) is hier een opmerkelijk creatuur, een soort
vlieg die iedereen hindert.
Voor Audi is het verschijnen van Erda, de pro
feterende oermoeder (Anne Gjevang), een omslag
in het drama. Vanaf dat moment gedragen de go
den zich verkrampt, bijna autistisch, geconfron
teerd als zij zijn met hun lot. De manier waarop
zij in de slotscène - heel suggestief gerealiseerd -
de nieuwe burcht Walhalla betreden, is dan ook
verre van triomfantelijk.
Het laatste greintje sympathie, voor zover aan
wezig, voor de hypocriete, opportunistische op
pergod Wotan hebben we dan wel verloren. Een
Wotan overigens die van Pierre Audi zijn oude
ooglap heeft teruggekregen (ooit is zijn linkeroog
in de strijd gebleven). John Bröcheler geeft het
wankelmoedige van de oppergod goed weer,
maar vocaal is hij ongeveer de minst genuanceer
de van alle solisten.
Heel treffend is daarentegen Chris Merritt als
Loge, de slimme adviseur en intrigant, en Rein-
hild Runkei als Fricka. Gabriele Fontana, Manna
Schaer en Catherine Keen zingen als de drie Rijn
dochters uitstekend, maar over de verleidings
kunst van deze dames in hun glanzend rode
gymnastiekpakjes valt te twisten.
