is^JL
KERKASIEL
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Barmhartigheid bestaat
r MONIQUE DE KNEGT, MARGIT KRANENBURG
VILFRED SCHOLTEN
ren en verzekeringsmaatschappijen werken
Opvallend
De verschillende hulporganisaties stemmen
hun hulp in landelijke netwerken af of verwij
zen 'klanten' door. Zo is er het Platform Mi
granten zonder verblijfsvergunning, waar uit
eenlopende clubs zitting in hebben. Het is
een merkwaardige coalitie van al genoemde
links-radicale actiegroepen en keurige kerke
lijke instellingen (met veelal een CDA-stem-
mende achterban) als de Generale Diaconale
Raad van de Hervormde Kerk en de interker
kelijke organisatie Inlia. „We zitten politiek
niet echt op één lijn", zegt Den Hollander
van het Autonoom Centrum, een radicale or
ganisatie in Amsterdam-West. „Maar we vin
den elkaar in de tekortkomingen van het
vreemdelingenbeleid." Het Centrum wil 'niet
in de hulpverlening verzuipen' en daarom
ook politieke actie voeren. „Anders is de
hulpverlening alleen maar water naar de zee
dragen." Pikant detail is wel dat de kerken
veruit het meeste geld voor de hulpverlening
bij elkaar sprokkelen, waar de andere organi
saties ruimschoots van meeprofiteren.
De kerken mogen dan gematigder zijn dan
de linkse actiegroepen, het beleid aan de
kaak stellen doen ze wel. Bijvoorbeeld met
kerkasiel. Anders dan in de Middeleeuwen is
de kerk geen vrijplaats meer voor vluchtelin
gen of criminelen waar ze konden ontkomen
aan de wraak van de bevolking of autoritei
ten. „Juridisch hebben wij geen poot om op
te staan", vertelt Connie van de Broek, die als
medewerker van De Vuurdoop in Tilburg het
kerkasiel van zeven Iraniërs in Helmond on
dersteunt. „Kerkasiel is louter symbolisch.
Om te laten zien dat we het oneens zijn met
het beleid en dat we deze mensen niet willen
laten uitzetten. Als de politie zou willen, kun
nen ze zo binnenvallen. De namen hebben
we doorgegeven aan de korpsleiding.
De Vuurdoop is aangesloten bij het katho
lieke Netwerk Religieuzen voor Vluchtelin
gen, dat vooral in het zuiden van Nederland
actief is. „Het is steeds moeilijker geworden
om in Nederland asiel te krijgen", verklaart
Van de Broek zijn betrokkenheid. „Wij zetten
ons daarom in voor de mensen die anders
buiten de boot vallen." Al bijna 40 dagen ver
blijven in de Bethlehemkerk in Helmond ze
ven uitgewezen Iraniërs. Zij bivakkeren in
een zaaltje van het kerkelijk centrum 't Tref
punt.
Het is een drukte van belang in de keuken.
Daar wordt de afwas gedaan van de maaltijd
die de Iraniërs de avond ervoor aan 100 ker-
kleden en andere genodigden hebben aange
boden. In de woonkamer is het stil. Op tafel
ligt een nog lang niet afgemaakte puzzel van
de Nachtwacht. Het doodt de lange wachttijd
een beetje. Net als praten met de kerkelijke
vrijwilligers. De buitendeur is op slot. De
Iraanse mannen mogen alleen een ommetje
maken als er een vrijwilliger mee gaat. Maar
ook hier blijkt het stilzwijgende gedoogbe
leid. Met de burgemeester en de politie is af
gesproken dat zolang het kerkasiel loopt, de
Iraniërs niet hoeven te vrezen opgepakt te
worden.
Met spanning wordt gewacht op de hoor
zitting die de Tweede Kamer volgende week
houdt over de veiligheidssituatie in Iran. Als
de resultaten daarvan bekend zijn, komt er
wellicht een eind aan de 'estafette' van het
kerkasiel. Om de 40 dagen wordt gewisseld
in verband met
IS DEZE DEUR ALLEEN GEOPEN
TUDENS DE KERKDIENSTEN
INGANG VIATREFPUNT
van kerk. Begin september is De Duif in Am
sterdam, waar onder meer Jos Brink voor
ganger is, aan de beurt. Tegelijkertijd zitten
er, georganiseerd door Inlia, in het noorden
van het land bij acht kerken nog eens 30
Iraanse asielzoekers. Daarnaast schuilen er,
buiten dit officiële kerkasiel om, nog eens 43
uitgeprocedeerden in de Rotterdamse
Pauluskerk.
Aandacht
De tijd dat kerkasiel in stilte werd verleend, is
voorbij. De hulporganisaties zoeken met de
estafette naar aandacht en publiciteit in de
hoop daar politieke munt uit te slaan. „Als
vluchtelingen dichtbij komen en een gezicht
krijgen, blijken mensen heel behulpzaam. Al
leen blijft het moeilijk voor mensen om de
slag te maken van een individu naar de
groep. Die vriendelijke hardwerkende Turkse
buurman mag blijven, maar de rest niet",
verwoordt Rian Ederveen van Vluchtelingen
in de Knel de dubbele moraal van de Neder
lander.
Zij wijst erop dat de geboden hulp een
druppel is op een gloeiende plaat. De meeste
illegalen vinden een plekje in Nederland bij
een landgenoot die al een status heeft en ge
woon een matras bijschuift in zijn vaak al
krappe woning. Of het hier om politieke
vluchtelingen gaat of economische geluks
zoekers deert veel hulpverleners niet. „Dat is
een schijntegenstelling", meent Rens den
Hollander van het Autonoom Centrum.
Bij het Eindhovense Vluchtelingen in de
Knel wordt in de helft van de gevallen de
hulpverlening gestaakt vanwege de uitzicht
loosheid. Deze vluchtelingen duiken onder in
de illegaliteit, gaan toch naar huis of zoeken
hun geluk in een ander buitenland. „Heel
pijnlijk en frustrerend. Maar soms heeft het
geen enkele zin hier in Nederland te blijven."
130
ZATERDAG 30 AUGUSTUS 1997
wijl de regering strenge woorden
'eekt, stelt de samenleving zich steeds
•ndelijker op tegen illegale
chtelingen. Artsen, ziekenhuizen,
olen en kerken stellen hun deuren
m, burgers geven onderdak en de
itie knijpt een oogje toe.
s een vluchteling dichtbij komt en
i gezicht krijgt, blijken mensen heel
lulpzaam."
Als buren vroegen wie die flam
boyant geklede zwarte mensen in
zijn huis waren, dan zei hij 'vrien
den'. Doodsbang als hij was dat iemand de il
legale Zaïrese vrouw met drie kinderen bij de
politie zou aangeven. Toen bleek dat de wijk
agent van zijn onderduikers wist, maar geen
actie ondernam, ebde de angst weg.
Verpleegkundige in een rijtjeshuis. Alleen
wonend en wars van het vreemdelingenbe
leid dat de regering voert. „Het vluchtelin
genprobleem is heel complex, maar dat bete
kent toch niet dat regels zo bureaucratisch en
harteloos moeten zijn? Neem nou die hon
gerstakers uit Iran of zo'n familie Gümüs.
Daar moet niet eens discussie over zijn."
Voor Wil was het niet meer dan normaal
dat hij zijn huis zou delen met uitgeproce
deerde asielzoekers. Hij meldde ziéh bij de
stichting 'Vluchtelingen in de Knel' in Eind
hoven en had vervolgens een half jaar een
Zaïrees gezin over de vloer. Het viel hem niet
mee. „De vrouw was depressief, lag grote de
len van de dag op bed en keek nauwelijks
naar de kinderen om. Door het grote cultuur
verschil was het ook moeilijk afspraken ma
ken. Tsja, en dan kom je ook de lelijke kant
jes van jezelf tegen. Af en toe wil je een beetje
dankbaarheid horen terwijl die vrouw in een
uitzichtloze situatie verkeert." Na een half
jaar trok het Zaïrese gezin tot opluchting van
Wil in bij een legale Zaïrese vriend, waarna
ook zij een verblijfsvergunning kreeg. Niet uit
het veld geslagen bood Wil opnieuw onder
dak. Dit keer aan een Russisch gezin op de
vlucht voor de maffia. „Fantastisch. Daar is
echt een hele hechte vriendschap uitge
groeid."
Informeel circuit
Asielzoekers die geemverblijfspapieren krij
gen, zijn in Nederland niet aan de wolven
overgeleverd. Barmhartigheid bestaat nog.
Naast hulpvaardige particulieren en kerk
asiel, is er een uitgebreid netwerk van organi
saties die zich ontfermen over de vluchtende
medemens. In hun namen weerklinkt de
Hollandse bewogenheid: De fabel van de ille
gaal, Vluchtelingen in de Knel, Ondersteu-
nings Comité Illegale Arbeiders, Amsterdams
Solidariteits Komitee Vluchtelingen.
Officieel is het bestaan van vreemdelingen
zonder geldige verblijfsvergunning vrijwel
onmogelijk geworden. Maar informeel kan er
nog veel, zelfs in het door regels keurig aan
geharkte Nederland. Juridische bijstand, op
vang, wat zakgeld, onderwijs en medische
hulp: geen probleem.
Op naar schatting 500 adressen in Neder
land wordt onderdak geboden aan vluchte
lingen die eigenlijk het land uit moeten wor
den gezet omdat hun asielverzoek is afgewe
zen. Ze zijn illegaal, maar hulpverleners spre
ken liever van 'mensen zonder papieren'.
„Het woord illegaal veronderstelt crimineel
gedrag, terwijl deze mensen geen vlieg kwaad
doen. Ze lopen nog niet door rood licht, uit
angst aangehouden te worden", weet Henny
Groenen, theoloog en medewerker van de
Stichting Vluchtelingen in Nood (VIN) die in
1994 is opgericht. De stichting heeft de afge
lopen jaren honderden uitgeprocedeerde
asielzoekers opgevangen. De vraag is zo
groot, dat de tien vrijwilligers alleen hulp
kunnen bieden aan de meest urgente geval
len: moeders met kinderen en zieken. Ze krij
gen onderdak, juridische .bijstand en training
in overleven. „In het begin dachten we dat
Steun van de samenleving voor het Amsterdamse gezin Gümüs dat het land uit dreigt te moeten. 'De zaak Gümüs' is uitgegroeid tot symbool van de witte illegaliteit. foto archiefanp
Samenleving is vriendelijker voor illegalen dan regering
we heel stiekem en geheimzinnig moesten
opereren met het oog op de politie. Maar nu
hebben we de afspraak dat de mensen die
onze namen noemen met rust worden gela
ten. Sterker nog, de vreemdelingenpolitie
komt hier zelf mensen brengen omdat ze
vindt dat ze een moeder met vier kinderen
niet kan opsluiten."
Mensen die bij VIN aankloppen, worden
doorgaans tijdelijk ondergebracht bij een ga-
stadres. Met de hulp van een goede advocaat
wordt ondertussen een nieuwe asielaanvraag
voorbereid. Wordt een tweede aanvraag ge
accepteerd, dan gaan de vlufchtelingen op
nieuw naar een asielzoekerscentrum. Zo niet,
dan worden ze ondergebracht in het opvang
huis van VIN.
Makkelijk
Een dak boven het hoofd is niet genoeg. Ook
andere voorzieningen moeten worden 'open
gebroken', zoals het in het actiejargon heet.
Door het aan elkaar koppelen van overheids
bestanden is het vrijwel onmogelijk gewor
den op een legale manier van overheidsdien
sten gebruik te maken. Maar wat officieel
niet kan, wordt informeel geregeld. En dat
gaat bijzonder makkelijk.
In tegenstelling tot wat politiek wordt be
weerd, is er volgens hulpverleners wel dege
lijk een maatschappelijk draagvlak voor de
opvang van mensen zonder papieren. Hon
derden inwoners van Rosmalen zijn dona
teur van een Eritrese moeder' met vier kinde
ren. Dank zij de steun van de bevolking (1500
gulden per maand) woont zij nu in een rij
tjeshuis, gaan de kinderen naar school en de
sportvereniging. Officieel is het gezin nog al
tijd illegaal, krijgt geen uitkering en is onver
zekerd. Ondertussen knijpt de politie een
oogje toe.
In een stad in het zuiden wordt standaard
een door de gemeente gesubsidieerde crè
cheplaats ter waarde van 14.000 gulden vrij
gehouden voor een klein illegaaltje. Even er
tussenuit voor een korte vakantie? Dat kan
voor niets in een recreatiepark waar een be
vriend bestuurslid voor een gratis midweek
zorgt. Als dan ook nog de plaatselijke bakker
's avonds het overtollige brood en banket
langs brengt, is dat mooi meegenomen. Er
valt kortom veel te regelen en te ritselen. Ze
ker als het om de gezondheid van illegalen
gaat.
Op enkele plaatsen kunnen die naar spe
ciale spreekuren, waar artsen hen gratis of te
gen een geringe eigen bijdrage helpen. De
bekendste en oudste organisaties zijn de Am
sterdamse Witte Jas, elk jaar goed voor zo'n
3000 patiënten, en de Kmispost op de Wal
len. Ook in andere grote steden bestaan er
soortgelijke gezondheidsposten.
Wie klachten heeft, kan ook naar een eer-
stehulpafdeling van een ziekenhuis. Vooral in
het weekend wil het daar in de grote steden
volstromen met allerlei onverzekerden. Ook
hier blijkt dat wat officieel niet mag, groot
scheeps door de vingers wordt gezien. Terwijl
de woordvoerder van een groot ziekenhuis in
de Randstad stellig beweert dat het personeel
altijd kijkt naar de ernst van de klachten en
misbruik van verzekeringspasjes aanpakt,
vertelt een arts van datzelfde ziekenhuis een
heel ander verhaal.
Hij heeft nog nooit meegemaakt dat ie
mand op de Eerste Hulp niet is geholpen,
terwijl er officieel sprake moet zijn van me
disch noodzakelijke zorg. „Spoedeisend of
niet, we kijken naar iedereen. Al komen ze
met een schaafwondje."
Dat illegalen met een verzekeringspasje
van familie of vrienden verschijnen, maakt
geen enkel verschil. „Dat merk je pas ach
teraf', vertelt hij, „als bijvoorbeeld blijkt dat
de uitslag van een bloedonderzoek niet klopt
met eerdere gegevens. Of als iemand volgens
onze informatie ooit geopereerd is, maar er
geen litteken te vinden is."
Artsen moeten vaak veel moeite doen om
migranten te helpen. „Een derde van onze
patiënten spreekt geen Nederlands en heeft
helemaal geen kaartje of pasje bij zich", ver
telt de EHBO-arts. „Ze kunnen helemaal niet
vertellen of ze verzekerd zijn en wat hun
scheelt. Wij proberen ze met de Tolkentele
foon te helpen. Dat is wel omslachtig als je
iemand aan het onderzoeken bent."
Naar de huisarts kan ook. Sommige artsen
staan er om bekend dat ze illegalen helpen. J.
Avezaath in Den Haag is een van hen. De pa
pierloze migranten vinden als vanzelf htm
weg naar hem. „Het is kennelijk bekend dat
ik dat doe en via mond op mond reclame ko
men ze bij mij", zegt hij.
Avezaath vindt het acute gevaar waarin il
legalen moeten verkeren voordat ze recht
hebben op hulp, een beetje onzin. „Een hart
infarct is dat wel, terwijl een ernstige nier
ziekte dat niet is. Maar daar ga je op den
duur ook aan dood. Als je daarover begint,
verzeil je in onfrisse discussies."
Geneesmiddelen voor onverzekerden blij
ken altijd wel ergens vandaan te kunnen ko
men. Soms geeft een arts iets mee uit eigen
voorraad. Ook voorgeschreven medicijnen
die een patiënt niet meer nodig heeft en niet
'over de datum' zijn, verdwijnen richting on
verzekerden. Apotheken helpen ook en een
enkele keer schuift z,elfs een farmaceutisch
bedrijf via de achterdeur iets toe.
Was het tot voor kort vooral een kwestie
van individuele betrokkenheid van artsen, te
genwoordig werken medici samen. Ze rich
ten netwerken op om samen de onverzeker
den in hun regio te helpen. Mevrouw A.L.
Nieuwenhuisen, gepensioneerd arts, zet zich
in voor een steunpunt in Zwolle. Een aantal
huisartsen, specialisten, ziekenhuisdirecteu
De Turks/Amsterdamse kleerkamer Gümüs in de armen van Irene van de Boor, woordvoerster
van de Voedingsbond FNV. Hij hoefde niet op de vastgestelde datum het land uit, maar mag de
uitslag afwachten van Haags overleg op hoog niveau. foto archief anp
